Karl Gega – Gjeniu shqiptar që ngriti ura mbi shekuj

Karl Gega – Gjeniu shqiptar që ngriti ura mbi shekuj

Origjina, familja dhe arsimi

Karl Gega (emri i plotë: Carlo Ghega ose Karl Ritter von Ghega), lindi më 10 janar 1802 në Venecia, atëherë pjesë e Perandorisë Habsburge. Ai rridhte nga një familje shqiptare me prejardhje nga rajoni i Shkodrës ose i Kotorrit. Familja e tij u zhvendos drejt Italisë dhe më pas në territoret austriake si shumë shqiptarë të tjerë që për arsye politike, fetare apo ekonomike kërkonin një jetë më të qëndrueshme. Babai i tij, Anton Ghega, ishte oficer në marinën austriake, gjë që ndikoi në disiplinën dhe formimin e hershëm të Karlit.

Që në moshë të vogël, Karl Gega tregoi aftësi të jashtëzakonshme në fushat e matematikës dhe shkencave natyrore. Në moshën 16-vjeçare ai diplomohet në Universitetin e Padovës si doktor i matematikës. Më pas vijoi studimet në arkitekturë dhe inxhinieri civile, duke formuar një profil të plotë teknik, filozofik dhe praktik. Talenti i tij u vërejt menjëherë nga autoritetet teknike të Perandorisë.

Karriera e hershme dhe eksperienca ndërkombëtare

Në vitin 1819, Karl Gega filloi punë pranë administratës austriake si asistent inxhinier. Ai mori pjesë në projekte të ndryshme rrugore dhe urash, ndër të cilat përmendet ndërtimi i rrugës nga Cortina d'Ampezzo në Toblach në rajonin e Tirolit.

Midis viteve 1836–1840, punoi si inspektor teknik për ndërtimin e linjës hekurudhore Brno–Břeclav në Moravi (sot Çeki). Në këtë periudhë filloi të merrej me studimin e hekurudhave malore, një fushë që deri atëherë nuk kishte përvojë praktike në Evropën Qendrore.

Në vitin 1836-1837 ai udhëtoi në Angli për të studiuar zhvillimin më të avancuar të asaj kohe në ndërtimin e hekurudhave. Në vitin 1842 udhëtoi drejt Shteteve të Bashkuara të Amerikës për të studiuar rrjetin hekurudhor amerikan, ku krijoi një lidhje të thellë me zhvillimet teknike për ndërtimin në terrene të vështira dhe përdorimin e lokomotivave me kapacitet të madh.

Vepra madhore – Hekurudha e Semmeringut (1848–1854)

Në vitin 1844, Karl Gega prezantoi projektin e tij për ndërtimin e një linje hekurudhore përmes maleve Semmering në Alpet Austriake, që lidhte qytetet Gloggnitz dhe Mürzzuschlag. Ky projekt konsiderohet si vepra kulmore e inxhinierisë së shekullit XIX dhe është quajtur "mrekullia e inxhinierisë malore".

Karakteristikat teknike të hekurudhës Semmering:

Gjatësi: 41 kilometra

Diferencë lartësie: 459 metra

Përmban: 14 tunele, 16 viadukte (shumë prej tyre me dy kate), mbi 100 ura me hark dhe 11 ura prej çeliku

Pjerrësia maksimale: 2.5%

Kthesa të ngushta me rreze minimale deri në 190 metra

Karl Gega zhvilloi edhe një lokomotivë të re të përshtatur për terrenin malor – lokomotiva e tipit Engerth, e cila u përdor për herë të parë në këtë linjë.

Hekurudha u ndërtua nga viti 1848 deri në vitin 1854, duke përfshirë mijëra punëtorë, specialistë dhe ekspertë të fushës. Në vitin 1851, për kontributin e tij, Perandori Franz Joseph i dha titullin fisnik "Ritter" (Kalorës). Më 12 prill 1854 u organizua një udhëtim special me tren në këtë linjë në prani të Perandorit dhe më 16 maj 1854 linja u përurua zyrtarisht.

Hekurudha Semmering u shpall trashëgimi botërore e UNESCO-s në vitin 1998, si dëshmi e fuqisë së mendjes njerëzore për të përballuar sfidat e natyrës.

Dokumente dhe libra

1. Malerischer Atlas der Eisenbahn über den Semmering, Vjenë, 1854 – atlas teknik në dy vëllime që përshkruan me hollësi ndërtimin dhe pamjet e linjës hekurudhore.

2. Die Baltimore-Ohio Eisenbahn…, Vjenë, 1844 – një studim i hollësishëm mbi hekurudhën amerikane, botuar pas kthimit të Gegës nga SHBA.

3. Uebersicht der Hauptfortschritte…, Vjenë, 1853 – përmbledhje e arritjeve teknike të dekadës së parë të projektimit dhe ndërtimit të hekurudhave.

Dokumentet dhe planet origjinale të Karl Gegës ruhen në Arkivat Shtetërore të Vjenës, si dhe në Muzeun Teknik të Austrisë.

Vepra të tjera në Evropë

Karl Gega kontribuoi në projekte të tjera të rëndësishme infrastrukturore në:

Austri (Linja Jugore Vjenë–Trieste)

Hungari

Çeki

Gjermani

Itali

Slloveni (Viadukti Borovnica – një ndër më të mëdhenjtë e kohës)

Planifikoi linja në Transilvani, megjithëse nuk i përfundoi për shkak të vdekjes së hershme

Ai ishte konsulent në shumë projekte të ndërlikuara malore dhe urbanistike, duke ndikuar gjerësisht në zhvillimin teknologjik të Perandorisë Austro-Hungareze.

Tituj, vlerësime dhe trashëgimi

Në vitin 1851, mori titullin "Ritter" nga Perandori Franz Joseph

Udhëtim përurues më 1854 me çiftin perandorak

Monument i ngritur në Semmering në vitin 1869

Vdiq më 14 mars 1860 në Vjenë nga tuberkulozi

Varrosur në varrezat qendrore të Vjenës (Zentralfriedhof)

Trashëgimia e Karl Gegës

Emri i tij mban:

Shkolla profesionale "Karl Gega" në Tiranë

Rrugë dhe rrugica në Austri dhe Shqipëri

Pullë postare dhe banknota 20-shilingëshe në Austri

Muzeu "Ghega" në Breitenstein

Hekurudha e Semmeringut vizitohet nga mijëra turistë dhe inxhinierë çdo vit si një nga shembujt më të hershëm të inxhinierisë moderne në Evropë.

Përmbyllje inspiruese

Karl Gega nuk ishte thjesht një ndërtues hekurudhash, ai ishte një mendje vizionare, një pionier i padiskutueshëm i shkencës dhe inxhinierisë. Nga rrënjë shqiptare, i rritur në një perandori shumëkombëshe, ai arriti të ndërtojë ura që lidhën jo vetëm qytete, por epoka. Vepra e tij frymëzon edhe sot breza të tërë, duke treguar se dija, kur kombinohet me pasion dhe përkushtim, lë gjurmë të pashlyeshme në historinë e njerëzimit.

Karl Gega është dhe do të mbetet një figurë monumentale, jo vetëm në historinë e teknikës, por në zemrën e çdo shqiptari që ndjen krenari për origjinën dhe vizionin e tij.

Pergatiti:Liliana Pere.