Lea Ypi – “Përmbajtja e mendimeve të mia tani është një objekt në botë!” 24.07.2025

Lea Ypi – “Përmbajtja e mendimeve të mia tani është një objekt në botë!”

24.07.2025

Lea Ypi është më shumë se një shkrimtare apo akademike – ajo është një ndërgjegje mendimtare bashkëkohore, një zë që e lidh jetën intime me historinë kolektive dhe filozofinë politike. Aktualisht, ajo është Profesoreshë e Teorisë Politike në London School of Economics (LSE) dhe Profesoreshë Nderi e Filozofisë në Australian National University (ANU) – dy pozicione që pasqyrojnë jo vetëm vlerësimin ndërkombëtar për punën e saj, por edhe përmasën e saj intelektuale në debatin publik botëror.

Me një stil të kthjellët dhe një ndershmëri të rrallë, Ypi mishëron mendimin që frymëzon dhe filozofon njëkohësisht: ku rrëfimi personal bëhet analizë shoqërore, dhe filozofia merr trajtën e kujtimit njerëzor.

Në veprën e saj më të fundit, Indignity, gjithçka nis nga një fotografi e papritur: gjyshja e saj, Leman, gjatë muajit të mjaltit në Alpet e vitit 1941, e postuar nga një i panjohur në rrjet. Ky detaj i vogël çel një portë të madhe për të vënë në diskutim trashëgiminë, dinjitetin, turpin dhe pasojat morale të zgjedhjeve në kohë ekstreme. Nga aristokracia osmane, në Shqipërinë komuniste e deri tek bashkëkohësia, Ypi ndërton një narrativë ku historia personale ndriçon të vërtetat e heshtura të një shoqërie.

Stili i saj përngjan me atë të Orhan Pamuk dhe Annie Ernaux – i përzier mes rrëfimit të brendshëm dhe reflektimit të thellë filozofik, ku e bukura bashkëjeton me të dhimbshmen, dhe kujtesa me ndërgjegjen.

Në një postim të ndjerë në rrjetet sociale, ajo shkruan:

> “Përmbajtja e mendimeve të mia tani është një objekt në botë! Faleminderit të gjithëve që më mbështetën në këtë rrugëtim.”

Ky “objekt” – libri Indignity – nuk është thjesht një vepër letrare. Është një ftesë për të rishikuar marrëdhënien tonë me të kaluarën dhe me vetveten. Është një provokim moral: çfarë jemi gati të pranojmë si pjesë të historisë sonë?

Në thelb të Indignity qëndron pyetja: A mund të rrëfejmë të shkuarën pa e tradhtuar atë? Ky nuk është një libër që kërkon ta zgjidhë enigmën morale të historisë shqiptare, por një përpjekje për ta ndriçuar nga brenda, përmes intimitetit të një narrative që nuk synon pajtim, por kuptim.

Për Ypin, historia nuk është një tekst i mbyllur, por një fletë që mbart gjurmë gishti – ndonjëherë të harruara, ndonjëherë të përlyera, por gjithmonë njerëzore. Ajo nuk flet për heronj, por për figura të zakonshme që mbijetojnë mes etërve që heshtin dhe nipërve që pyesin. Pikërisht aty, në këtë hapësirë ndërmjet nderit dhe turpit, nis filozofia e saj.

Siç ndodhi me Free, edhe këtu ndjeshmëria nuk është dobësi, por metodë. Ajo i kthehet dokumenteve arkivore, letrave familjare, fotografive të zbehura – jo për t’i ekspozuar, por për t’i ndriçuar. Në një botë ku rrëfimi shpesh përdoret për të zhveshur dinjitetin, Ypi zgjedh t’i japë atij një trajtë njerëzore dhe të kujdesshme.

Lexuesi përballet me dilema që nuk janë më thjesht të sajat:

> Si ta ndash të vërtetën kur ajo dhemb shumë për t’u thënë dhe është tepër e rëndë për t’u harruar?

Në këtë kuptim, Indignity është një akt guximi moral dhe estetik. Një thirrje e qetë dhe e thellë për të menduar me ndershmëri – jo vetëm për të kaluarën e një kombi, por edhe për mënyrën si ne i trashëgojmë hijet dhe dritat e saj në jetën tonë të përditshme.

Lea Ypi, në këtë libër, nuk kërkon të flasë “në emër të” askujt – por ajo arrin të flasë për të gjithë. Për ata që s'kanë mundur të flasin. Për ata që janë rritur me histori të thëna me zë të ulët. Për ata që duan të kuptojnë pa gjykuar, dhe të mësojnë pa justifikuar.

Dhe kështu, ajo mbetet ajo që është: një ndër mendjet më të kthjellëta, më të ndershme dhe më njerëzore të kohës sonë – një figurë që nuk na fton të bindemi, por të mendojmë thellë.

Burimet:

LeaYpi.com – Faqja zyrtare e autores

London School of Economics – Profil akademik zyrtar

Australian National University – Njoftime dhe titulli “Honorary Professor”

Postimet publike të autores në rrjetet sociale dhe artikuj ndërkombëtarë mbi veprën Indignity

© Liliana Pere