Mark Aureli – Perandori i Romës, filizof i madh i stoicizmit. Jeta dhe Trashëgimia Filozofike

Mark Aureli – Jeta, Urtësia dhe Trashëgimia Filozofike

Në historinë e njerëzimit, rrallëherë gërshetohen në një figurë e vetme pushteti suprem dhe përulësia filozofike. Një nga përfaqësuesit më të ndritur të kësaj simbioze është Mark Aureli (121–180 pas Krishtit), perandor i Romës dhe një prej filozofëve më të thellë të stoicizmit. Jeta dhe mendimi i tij janë një dëshmi e fuqishme e asaj që ndodh kur njeriu i pushtetit i dorëzohet urtësisë dhe përsiatjes së brendshme.

Një jetë mes pushtetit dhe vetëpërmbajtjes

Mark Aureli lindi në një familje aristokrate dhe u edukua me kujdes sipas idealeve romake dhe greke. U përgatit që herët për udhëheqje, por ajo që e dalloi ishte pasioni i tij për filozofinë – në veçanti për stoicizmin, një doktrinë që thekson qetësinë shpirtërore, vetëdisiplinën dhe jetesën në përputhje me natyrën dhe arsyen.

Kur u bë perandor në vitin 161, ai u gjend në krye të një perandorie të trazuar – me luftëra në kufij, fatkeqësi natyrore dhe shpërthime epidemish. Por përkundër barrës së pushtetit dhe përgjegjësisë, Mark Aureli mbeti gjithmonë i lidhur me filozofinë si udhërrëfyes shpirtëror.

"Mendime për Veten" – Pasqyrë e shpirtit stoik

Trashëgimia më e vyer që na la Mark Aureli është vepra "Meditationes" (në shqip: Mendime për veten), e shkruar në formën e ditarit personal. Kjo vepër nuk ishte menduar për publikun, por për vetë autorin – një strehë e qetësisë shpirtërore mes furtunave të jetës.

Në këtë libër, ai flet për përballjen me vdekjen, për vlerën e durimit, për ndershmërinë, dhe për kalueshmërinë e gjithçkaje. Ai këshillon veten të mos zemërohet me padrejtësinë, të mos ndikohen nga lavdërimet apo fyerjet, dhe të kujtojë gjithmonë përkohshmërinë e jetës:

> “Ti ke fuqi mbi mendimet e tua – jo mbi ngjarjet. Kuptoje këtë, dhe do të gjesh paqen.”

Nëpër rreshtat e tij, ndjehet lufta e brendshme e një njeriu që, ndonëse i veshur me pushtet absolut, përpiqet të mbetet i përulur, i arsyeshëm dhe i drejtë.

Shumë mirë. Më poshtë ke një pjesë të rrjedhshme dhe të pasur me përmbajtje që tregon çfarë përfaqëson libri "Meditime" i Mark Aurelit, si dhe ndërlidhjen e tij me familjen, arsimin, dhe disa citate të përzgjedhura që e pasqyrojnë thellësinë e tij shpirtërore dhe filozofike.

---

Çfarë tregon libri "Meditime" i Mark Aurelit

Libri Meditime (ose Mendime për veten) është një nga veprat më intime dhe frymëzuese të filozofisë antike. Ai nuk është shkruar për botim, por si një ditar personal i perandorit Mark Aureli – një përsiatje e përditshme për jetën, natyrën njerëzore dhe vendin e njeriut në univers. Nëpërmjet këtij libri, Aureli mundohet të formojë veten si një njeri më i mirë, më i drejtë dhe më i përmbajtur përballë sfidave të përditshme.

Libri është një thirrje për reflektim të brendshëm. Ai nuk jep urdhra, por pyetje. Nuk kërkon lavdi, por ndershmëri. Në një botë të trazuar nga luftërat dhe interesat, Aureli kërkon qetësinë dhe fitoren mbi vetveten.

 "Meditime"

Mark Aureli i kushton një pjesë të rëndësishme të veprës njerëzve që e formuan. Në hyrjen e librit, ai falënderon me përulësi figurat që kanë ndikuar në karakterin dhe bindjet e tij – prindërit, edukatorët, dhe mësuesit.

Për shembull, për nënën e tij ai shkruan:

> "Nga nëna ime, mësova të jem i përulur, i dashur dhe të jetoj me thjeshtësi."

Ndërsa për gjyshin e tij Antonin Piu – të cilin e konsideronte një model të njeriut të përkryer – ai thotë:

> "Nga gjyshi im, mësova se duhet të jem i duruar, i qëndrueshëm dhe i drejtë në çdo veprim."

Këto falënderime tregojnë se për Aurelin, karakteri nuk është i lindur, por i ndërtuar – dhe baza e tij është edukata familjare dhe arsimi moral.

Për arsimimin filozofik, ai përmend me respekt mësuesin e tij Rustik, i cili e mësoi të shmangë retorikën e zbrazët dhe të përqendrohet në përmbajtje:

> "Nga Rustiku mësova të mos zëvendësoj virtytin me fjalë të bukura, por të kërkoj ndershmërinë në mendim dhe veprim."

Ky pasazh tregon se për Aurelin, arsimi nuk kishte vlerë nëse nuk formonte shpirtin dhe ndërgjegjen.

Citate të përzgjedhura nga "Meditime"

Në thelb, çdo mendim në këtë libër është një këshillë për jetën, një përpjekje për të ruajtur dinjitetin dhe urtësinë. Ja disa citate që e pasqyrojnë këtë thellësi:

"Mos u shqetëso se sa kohë do të jetosh – shqetësohu se si po e jeton kohën që ke."

"Lumturia e jetës varet nga cilësia e mendimeve të tua."

"Njerëzit janë të shqetësuar për të ardhmen, por askush nuk kujdeset të jetojë si duhet të tashmen."

"Çfarëdo që ndodh është pjesë e natyrës. Pranoje me qetësi."

"Kur ngrihesh në mëngjes, thuaj me vete: 'Sot mund të takoj njerëz arrogantë, xhelozë, të padrejtë. Por ata janë ashtu sepse nuk e dinë më mirë. Detyra ime është të mos jem si ata.'"

"Meditimet" nuk është vetëm një libër për t’u lexuar – është një pasqyrë ku njeriu sheh veten. Mark Aureli nuk shkroi për të tjerët, por për të ruajtur virtytin e vet në një botë plot pasiguri. Përmes kujtimeve për familjen dhe mësuesit e tij, ai tregon se rruga drejt urtësisë fillon në shtëpi dhe vazhdon me edukimin e shpirtit.

Ky libër mbetet edhe sot një udhërrëfyes i heshtur për ata që kërkojnë një jetë të mirë, të thjeshtë.

Njeriu ideal sipas Mark Aurelit

Për të, njeriu ideal nuk është ai që sundon të tjerët me frikë, por ai që sundon veten me mençuri. Sipas stoikëve, virtyti është qëllimi përfundimtar i jetës – dhe për Mark Aurelin, virtyti manifestohet në përmbajtje, drejtësi, kurajë dhe mençuri. Ai i shihte emocionet si pengesa për mendimin e qartë dhe lumturinë e vërtetë. Ai besonte se çfarëdo që ndodh jashtë nesh është jashtë kontrollit tonë – por mënyra si e përjetojmë atë, është zgjedhja jonë.

Vdekja dhe përjetësia e mendimit

Mark Aureli vdiq në vitin 180 pas Krishtit, në një kamp ushtarak, larg luksit të pallatit. Por ai la pas një trashëgimi që mbetet gjallë edhe sot. "Meditationes" është një udhërrëfyes për këdo që kërkon një jetë me kuptim, një mënyrë për të gjetur qetësinë në një botë të trazuar.

Mark Aureli na mëson se nuk ka nevojë të jesh filozof në tempull apo në bibliotekë – mund të jesh edhe një perandor i botës dhe sërish të jesh i përulur para të vërtetave më të thella të jetës. Ai është një shembull se si njeriu mund ta udhëheqë botën pa humbur veten, dhe se filozofia nuk është strehë e të dobëtëve, por e të urtëve që kërkojnë t’i japin kuptim jetës.

© Autor: Liliana Pere

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Nuk lejohet kopjimi, riprodhimi apo shpërndarja pa leje të shkruar nga autori.