"Nga një fermë mes reve tek yjet e Nobelit – Udhëtimi i ndritshëm i May-Britt Moser”

Autor LP
Oct 5
4 min read

Updated: Oct 6

Rrevista Prestige

“May Britt Moser" .

"Nga një fermë mes reve tek yjet e Nobelit – Udhëtimi i ndritshëm i May-Britt Moser”

May-Britt Moser është neurologe dhe psikologe norvegjeze, shkencëtare që, bashkë me bashkëshortin e saj Edvard Moser, zbuloi qelizat e rrjetit (grid cells) në tru — mekanizmin që ndihmon njeriun të orientohet në hapësirë. Për këtë zbulim, mori Çmimin Nobel për Mjekësi në vitin 2014. 🧠🏅

Në një cep të qetë dhe të lagësht të Norvegjisë perëndimore, në një fshat me emrin Fosnavåg ku deti është po aq i pranishëm sa heshtja, lindi më 4 janar 1963 një vajzë që do të ndryshonte mënyrën se si njerëzimi e kupton veten.

May-Britt Andreassen Moser u rrit në një fermë deleje, mes tokës, shiut, lëvizjes së natyrës dhe kafshëve që ndjekin instinktin e tyre pa pasur as hartë, as zë.

Ajo mësoi shumë herët se qetësia nuk do të thotë boshësi, dhe se vëzhgimi është një mënyrë e thellë për të mësuar. Ishte një fëmijë që rrinte në heshtje, por mendonte shumë. Ndërsa të tjerët kërkonin të iknin nga fshati, ajo po mblidhte në vetvete pyetjet që do t’i mbillte më vonë në laboratorët e shkencës moderne.

Dëshira për të kuptuar sjelljen, vendimet dhe rrugët që zgjedhin kafshët – dhe më vonë njerëzit – e çoi drejt psikologjisë.

E regjistruar në Universitetin e Oslos, ajo ndoqi jo vetëm psikologjinë, por edhe matematikën dhe neurobiologjinë,

një kombinim që për shumicën dukej i vështirë, por për May-Britt ishte mënyra e vetme për t’u afruar me misterin e trurit.

Aty njohu edhe Edvard Moser-in, një djalë me të njëjtin ethe kërkimi. Që në fillim u bënë bashkë jo vetëm në studime, por në vizion. Ishin të rinj, pa shumë burime, por me një ndjenjë të palëkundur se kishin një mision për të përmbushur.

Në vitin 1995 ajo mori doktoraturën në neurofiziologji dhe vazhdoi punën kërkimore në Universitetin Norvegjez të Shkencës dhe Teknologjisë, ku së bashku me Edvardin ndërtuan laboratorin e tyre dhe më pas krijuan Qendrën për Llogaritjen Neurale – një qendër që shumë shpejt do të shndërrohej në një pikë referimi për neuroshkencën evropiane.

✨️Për May-Britt-in, truri nuk ishte thjesht një organ – ishte një hartë e brendshme, një ogan i ndërlikuar me sinjale elektrike,

qeliza, dhe struktura që na japin ndjesinë e vendit, kohës, vetes.

Ajo besonte se çdo kujtesë është e lidhur me hapësirën ku ndodhi dhe se orientimi nuk është vetëm gjeografi – është edhe përvojë, identitet, kujtim.

🌟 Në vitin 2005, ajo dhe Edvard Moser zbuluan një lloj të ri qelize në tru: qelizat e rrjetit, të njohura ndërkombëtarisht si grid cells. Ishin qeliza të vendosura në korteksin entorhinal që aktivizoheshin në mënyrë të rregullt kur një kafshë lëvizte në një ambient. Aktivizimi i tyre krijonte një rrjet të ngjashëm me një gjeometri të brendshme, si një sistem koordinatash që truri përdorte për të ditur gjithmonë ku ndodhej. Ishte një zbulim që i hapi rrugën teorisë së një “GPS-i biologjik”, një sistem natyror të navigimit që ekziston tek të gjitha kafshët dhe njerëzit.

✨️“ Në thelb, ajo kishte zbuluar se truri ndërton një hartë të padukshme, me ndihmën e këtyre qelizave – një rrjet që kujdeset që ne të mos humbasim në hapësirë dhe në kujtime.”

Ky zbulim ishte i lidhur ngushtësisht me punën e shkencëtarit britanik John O’Keefe, i cili më herët kishte zbuluar qelizat vendore (place cells) në hippocampus. Kur të dyja këto zbulime u panë së bashku, krijuan një kuptim të ri për mënyrën se si funksionon sistemi i pozicionimit në tru – si e dimë ku jemi, si lëvizim dhe si e mbajmë mend hapësirën përreth nesh.

✨️✨️✨️Për këtë, në vitin 2014, May-Britt Moser ndau Çmimin Nobel në Fiziologji ose Mjekësi me Edvard Moser dhe John O’Keefe.

Ajo u bë një nga gratë e rralla që ka marrë këtë nder të lartë dhe gruaja e parë norvegjeze që e arrin këtë kulm shkencor.

Pas këtij suksesi, ajo nuk kërkoi dritat e skenës. U kthye në laborator, me studentët, me pyetjet që ende nuk kishin përgjigje. Shpesh ajo theksonte se zbulimi i vërtetë nuk është fundi i rrugës, por fillimi i një universi të ri pyetjesh.

Edhe pasi rrugët me Edvardin si çift bashkëshortor u ndanë, ata vazhduan të jenë miq dhe bashkëpunëtorë të ngushtë në kërkime.

May-Britt është gjithashtu një nënë e përkushtuar e dy vajzave dhe një zë i fuqishëm për rolin e grave në shkencë, duke e jetuar dhe dëshmuar me shembullin e saj se barazia nuk është vetëm aspiratë – është domosdoshmëri për përparimin njerëzor.

Ajo vazhdon të udhëheqë kërkime mbi orientimin hapësinor, kujtesën dhe sëmundje si Alzheimeri, ku dëmtimi i këtij sistemi të brendshëm navigimi është një nga shenjat e para të sëmundjes.

Çdo eksperiment, çdo qelizë që ajo dhe ekipi i saj vëzhgojnë, është një përpjekje për të kuptuar më mirë njeriun – jo vetëm si trup, por si vetëdije që lëviz në hapësirë dhe në kohë.

Mesazhi që May-Britt Moser i jep botës nuk është vetëm shkencor. Ajo na kujton se nuk ka rëndësi prej nga vjen – nga një fermë në një fshat të largët, apo nga një qytet universitar – nëse e mban gjallë pyetjen, nëse ke guximin të ndjekësh kureshtjen dhe pasionin, mund të arrish yjet.

Në fund të fundit, zbulimi i saj më i madh është se truri ynë mban brenda tij një hartë.

Dhe ndoshta, me një metaforë të bukur, ajo hartë nuk na orienton vetëm në hapësirë, por edhe drejt vetes sonë më të thellë

Referencat:

1. Moser, M.-B., & Moser, E. I. (2008). A metric for space. Hippocampus, 18(12), 1142–1156. https://doi.org/10.1002/hipo.20501

2. Nobel Prize. (2014). The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2014. NobelPrize.org. https://www.nobelprize.org/prizes/medicine/2014/summary/

3. O’Keefe, J., & Dostrovsky, J. (1971). The hippocampus as a spatial map: Preliminary evidence from unit activity in the freely-moving rat. Brain Research, 34(1), 171–175. https://doi.org/10.1016/0006-8993(71)90358-1

4. Mosers, M.-B., & Moser, E. I. (2005). Place cells, grid cells, and the brain's spatial representation system. Annual Review of Neuroscience, 28, 69–85. https://doi.org/10.1146/annurev.neuro.28.061604.135657

5. Pere, L. (2025). Nga një fermë mes reve tek yjet e Nobelit – Udhëtimi i ndritshëm i May-Britt Moser. Revista Prestige.

6. National Library of Norway. (n.d.). May-Britt Moser biography. https://www.nb.no

Themeluese,Botuese,Autor