Prof. Dr. Adrian Civici mbi tranzicionin drejt ekonomisë cashless është një kontribut me peshë në diskursin bashkëkohor

Analize dhe sqarime për lehtesi kuptimi.

🌟Intervista e Prof. Dr. Adrian Civici mbi tranzicionin drejt ekonomisë cashless është një kontribut me peshë në diskursin bashkëkohor mbi zhvillimin ekonomik të vendit.

Me qasje të qartë sistemike dhe sociale, artikulli ngre pyetje thelbësore:

A është Shqipëria gati për një ekonomi pa para fizike?

Dhe nëse po, kush duhet ta udhëheqë dhe kush duhet të përjashtohet?

2. Pikat kryesore të artikullit

A. NJË VIZION ZHVILLIMOR, JO THJESHT TEKNOLOGJIK

Prof. Civici nuk e trajton kalimin drejt pagesave digjitale si një hap teknik, por si pjesë të një ndryshimi të thellë ekonomik, institucional dhe kulturor.

Sipas tij, cashless nuk është vetëm mjet, por pasqyrë e zhvillimit shoqëroro-ekonomik.

Ai thekson se zhvillimi i kësaj forme të ekonomisë duhet të ndodhë paralelisht me edukimin financiar,

rritjen e besimit në institucione dhe digjitalizimin e shërbimeve publike.

B. SHEMBUJT NDËRKOMBËTARË

Artikulli sjell krahasime të mençura me vende të ndryshme:

Suedia është shembull i ekstremit të suksesshëm ku paraja fizike përdoret fare pak, por ku qytetarët kanë akses të lartë në teknologji dhe shërbime.

India përfaqëson një model të fuqishëm të tranzicionit të nxitur nga shteti, me masa fiskale dhe financiare të forta.

Kenia shërben si shembull se si përmes inovacionit fintech (si M-Pesa), edhe vendet me sfida të mëdha mund të realizojnë përhapjen e pagesave elektronike.

Estonia është ilustrimi i një shteti tërësisht digjital, ku mjetet cash janë të rralla dhe shteti ofron shërbime 100% online. Këto shembuj tregojnë që nuk ka një rrugë unike për cashless, por duhen strategji të përshtatura me realitetin shoqëroro-ekonomik.

C. ANALIZË REALISTE E SHQIPËRISË

🌟Prof. Civici argumenton se Shqipëria ka hedhur hapa të rëndësishëm, si fiskalizimi dhe rritja e përdorimit të kartave bankare.

Megjithatë, ai evidenton disa sfida të dukshme:

😔Informaliteti mbetet shumë i lartë, duke penguar zbatimin e plotë të sistemit digjital.

Besimi në banka dhe institucione është ende i dobët, gjë që bën qytetarët të preferojnë para fizike.

Përjashtimi financiar është shqetësues: shtresa të gjera të popullsisë nuk kanë akses në llogari bankare.

Digjitalizimi i pabarabartë: qytetet janë shumë më të avancuara se zonat rurale në akses dhe përdorim

Cfare eshtë?

⭐️ATM (Automated Teller Machine) janë pajisje elektronike që u mundësojnë qytetarëve të kryejnë shërbime bankare pa shkuar në degë, si tërheqje parash ose kontroll bilanci. Mungesa e ATM-ve në fshatra kufizon aksesin.

Çfarë ështe?

⭐️PIS software (Payment Initiation Service software) është teknologji që lejon nisjen e pagesave direkte nga llogaria bankare, pa hyrë te faqja e bankës. Këto programe përdoren nga aplikacione të palëve të treta (si fintech), duke e bërë pagesën më të shpejtë, më të lirë dhe më të sigurt.

Çfare është?

⭐️Fintech (shkurtim për "financial technology") i referohet kompanive dhe zgjidhjeve teknologjike që ofrojnë shërbime financiare të reja jashtë modelit tradicional bankar. Aplikacione si PayPal, Revolut apo Wise janë shembuj klasik të fintech.

D. PROPOZIME KONKRETE ME KOMENTE SQARUESE

1. Strategji kombëtare cashless deri në 2030

Koment: Kjo strategji do të duhet të jetë e bazuar mbi objektiva të matshëm, faza implementimi dhe mekanizma monitorimi, si dhe të kërkojë bashkëpunim institucional mes qeverisë, Bankës së Shqipërisë, sektorit privat dhe shoqërisë civile.

2.Fushata të edukimit financiar, sidomos për grupet vulnerabël

Koment: Edukimi duhet të fillojë nga shkolla dhe të shtrihet te grupet vulnerabël si pensionistët, banorët ruralë dhe punonjësit informal, për të shmangur përjashtimin digjital.

3.Lehtësira fiskale dhe nxitje për bizneset që përqafojnë pagesat elektronike

Koment: Shteti mund të ofrojë ulje taksash ose subvencione për bizneset që investojnë në POS, software apo aplikacione digjitale, si dhe për punësim të teknologëve.

4.Siguri kibernetike dhe mbrojtje të të dhënave personale

Koment: Kalimi masiv te pagesat digjitale rrit ekspozimin ndaj rreziqeve si mashtrimet, rrjedhja e të dhënave dhe sulmet kibernetike. Duhet krijuar një qendër kombëtare për siguri kibernetike dhe legjislacioni duhet të përditësohet vazhdimisht.

5. Mbështetje për fintech dhe inovacion

Koment: "Fintech" (teknologji financiare) i referohet kompanive dhe platformave që ofrojnë shërbime financiare duke përdorur teknologji, si aplikacione për pagesa, kredidhënie, investime apo menaxhim buxheti. Për shembull, aplikacionet mobile që të lejojnë të transferosh para ose të paguash fatura pa shkuar në bankë. Ligji për "sandbox-in rregullator" do të mundësonte testimin e risive pa rrezikuar sistemin financiar.

?? 3. Pyetje dhe sfida për diskutim me komente sqaruese

Si të sigurohet që tranzicioni të mos i përjashtojë më të dobëtit?

Koment: Shtresa të caktuara si të moshuarit, të papunët apo komunitetet rurale mund të mbesin jashtë sistemit pa masa mbrojtëse si subvencione, trajnime dhe infrastrukturë alternative (banking lëvizës).

??A është infrastruktura e zonave rurale gati për cashless?

Koment: Shumë zona nuk kanë internet stabil, ATM apo filiale bankare. Pa investime në infrastrukturë, kalimi cashless mbetet iluzion.

??A po udhëhiqet kjo reformë nga tregu apo nga shteti?

Koment: Nëse tregu dominohet nga bankat apo kompanitë fintech, ekziston rreziku i rritjes së tarifave dhe përjashtimit të konsumatorëve të dobët. Roli i shtetit si rregullator është kritik.

??A jemi të mbrojtur ndaj rreziqeve të privatësisë dhe sigurisë kibernetike?

Koment: Të dhënat financiare janë të ndjeshme. Mungesa e kuadrit ligjor dhe e strukturave teknike e bën Shqipërinë të cenueshme ndaj abuzimeve apo vjedhjes së identitetit.

4. Përfundim

Artikulli i Prof. Civicit është më shumë se një opinion:

Është një thirrje për veprim strategjik, inkluziv dhe afatgjatë.

Ai i sugjeron drejt, ne perballje me sfidat politikbërëse, dhe ekspertët të mos fokusohen vetëm tek teknologjia, por tek barazia, transparenca dhe besimi shoqërori.

> "Cashless nuk është fundi i parasë, është fillimi i një ekonomie që duhet të jetë më e drejtë dhe efikase" – kjo është thelbi që kjo analizë përpiqet të theksojë."

Analizë nga Revista Prestige-Liliana Pere mbi qëndrimin e rëndësishëm të Prof. Civicit për një çështje bashkëkohore – cashless, interviste e publikuar në Gazeta Telegraf, 23 korrik 2025

© Autor: Liliana Pere