Prof. Neritan Ceka – Kolos i Dijes dhe Arkitekt i Historisë

Prof. Neritan Ceka – Kolos i Dijes dhe Arkitekt i Historisë

Në labirintet e historisë shqiptare, rrallë shfaqen figura që duket se janë të lindura jo vetëm për të jetuar kohën, por për ta transformuar atë.

Prof. Neritan Ceka është një nga këto kolosa, një personalitet që bashkon madhështinë e dijes, thellësinë filozofike dhe qetësinë e udhëheqësit.

Ai nuk ishte vetëm akademik apo politikan; ai ishte arkitekt i historisë, mbrojtës i trashëgimisë dhe udhëheqës i qetë në mes të furtunave politike.

Çdo veprim i tij është një testament i integritetit dhe vizionit: nga gërmimet arkeologjike që zbulojnë rrënjët e qytetërimeve ilire, te vendimet politike që ruajnë stabilitetin e një kombi, Ceka lë pas një trashëgimi që tejkalon kohën.

Ai është një qenie multidimensionale, ku çdo aspekt i jetës së tij – akademik, arkeologjik, politik – është shprehje e një mendjeje të rrallë dhe një shpirt madhështor, një shembull se si një njeri mund të shndërrohet në një ikonë kombëtare dhe ndërkombëtare.

---

Jeta dhe formimi akademik

Më 11 shkurt 1941, në Tiranën e gjallë, lindi Neritan Ceka, i biri i Hasan Cekës, arkeologut të parë shqiptar. Fëmijëria e tij u end në rrugët e Apollonisë, ku çdo fragmente e mozaikut apo gur i zbuluar fliste për një botë të harruar. Pas përfundimit të studimeve në Universitetin e Tiranës në vitin 1962, ai i kushtoi jetën kërkimit të së kaluarës.

---

Si arkeolog

Gërmimet e Prof. Cekës në Butrint, Apolloni dhe mbi 30 kështjella ilire nuk ishin thjesht studime materiale, por dialog me historinë dhe qytetërimin. Çdo mur dhe mozaik ishte për të simbol i marrëdhënieve shoqërore dhe politikës së kohës.

Selca e Poshtme (1969) – zbulimi i një varri të pasur ndryshoi perceptimin mbi Ilirët, duke treguar se ishin një qytetërim i strukturuar dhe i kulturuar. Ky zbulim u konsiderua një "pasaportë" e Ilirëve për të hyrë në historinë evropiane.

Bylis (1978–1991) – ekspedita që zbuluan teatrin, stadiumin, gjimnazin dhe rrugët e shtruara, duke treguar një qytetërim me dimensione kulturore të krahasueshme me qytetërimet e Greqisë antike. Ky punim tregoi rolin e Ilirëve si aktorë aktivë në histori dhe kulturë.

Rosuja, Belsh, Apolloni, Butrint – gërmimet e tij rikthyen në dritë gurët dhe strukturat e fshehura, duke dhënë zë qyteteve të heshtura dhe duke ruajtur kujtesën kulturore shqiptare.

Botimet kryesore

Ilirët (2001) – një libër që hap rrugën për të kuptuar strukturën dhe organizimin e shoqërisë ilire, duke treguar se Ilirët ishin një popull i qytetëruar dhe me traditë kulturore të zhvilluar

Në fillimet e qytetit ilir (2020) – eksploron rrugët e hershme të qyteteve ilire dhe marrëdhëniet e tyre me qytetërimet fqinje, duke theksuar rëndësinë e urbanistikës dhe planeve të qyteteve antike

Butroti: Historia dhe Monumentet (2005) – paraqet Butrintin si një qytet me histori të gjallë, ku çdo monument ka një rrëfim dhe mesazh për brezat e ardhshëm.

Apollonia: Historia dhe Monumentet (2007) – libër që dokumenton historinë e qytetit dhe rolin e tij në zhvillimin politik, ekonomik dhe kulturor të Ilirisë

Kështjellat ilire: Historia dhe Analiza (2010) – analizë e detajuar e fortifikimeve dhe strukturave mbrojtëse, duke treguar se ato nuk ishin thjesht kështjella, por qendra të jetës kulturore dhe strategjike.

Metodologjia e gërmimeve arkeologjike (2015) – përshkruan qasjen metodologjike dhe filozofinë e arkeologjisë së Cekës, duke kombinuar rigorozitetin shkencor me reflektimin filozofik dhe moral.

Librat e tij tregojnë për një akademik që nuk kufizohet vetëm në dokumentim, por përdor historinë dhe arkeologjinë për të formuar identitetin kombëtar dhe për të krijuar një dialog midis të kaluarës dhe të tashmes.

---

Si profesor

Që prej vitit 1985, Ceka ka dhënë leksione në Fakultetin Histori-Filologji të Universitetit të Tiranës. Ai frymëzoi breza të rinj arkeologësh dhe mbajti ligjërata ndërkombëtare, duke bërë arkeologjinë shqiptare pjesë të dialogut global. Arsimi për të ishte një gërmim i shpirtit, një ftesë që studentët të bëhen pjesë e zbulimit të vetvetes përmes historisë

Si politikan

Ceka ishte themelues i Partisë Demokratike, pastaj i Aleancës Demokratike, deputet disa herë, Ministër i Brendshëm në vitet 1997–1998 dhe Nënkryetar i Kuvendit Popullor. Ai shihte politikën si arkeologji e shtetit – ndërtim mbi themele të lashta, jo shkatërrim. Si intelektual dhe politikan, ai vendosi interesin e qytetarëve mbi çdo interes personal, duke krijuar stabilitet dhe besim në institucionet publike

Akademikisht: librat dhe metodologjia e tij janë udhërrëfyes për studiuesit shqiptarë dhe ndërkombëtarë

Kulturor: ruajtja e qyteteve dhe kështjellave ilire e bëri historinë pjesë të identitetit kombëtar

Politik: model i veprimit politik të bazuar mbi moralin dhe dijen

Ndërkombëtar: lidhet me komunitetin shkencor global dhe vendos Shqipërinë në hartën e dijes.

Prof. Neritan Ceka është burrë shteti akademik filozofik, arkeolog i thellë dhe politikan i qetë dhe unik.

Ai është arkitekt i dijes dhe ruajtës i kohës, udhërrëfyes filozofik dhe politik, një figurë që frymëzon brezat e ardhshëm. Jeta e tij tregon se një njeri mund të jetë gjithçka në një – akademik, udhëheqës dhe qytetar i madh

Arkeolog, Profesor dhe Drejtues i Instituteve

Prof. Neritan Ceka ka qenë mbi të gjitha një gërmues i kujtesës kombëtare.

Ai nuk është mjaftuar të ndjekë hapat e të atit, Hasan Cekës, por ka krijuar një rrugë të vetën. Në Selcë të Poshtme, në vitin 1969, ai zbuloi një nga varret më të pasura të Ilirëve, duke treguar se ky popull nuk ishte thjesht “barbar” në sytë e grekëve e romakëve, por një qytetërim i strukturuar dhe i kulturuar.

Në Bylis, ai udhëhoqi ekspedita që zbuluan teatrin, stadiumin dhe gjimnazin – pra, një qytetërim me dimensione kulturore të krahasueshme me Greqinë antike. Si arkeolog, Ceka ishte një përkthyes i gurëve; ai nuk i pa vetëm si objekte, por si fjalë të një gjuhe të vjetër, që duhej kuptuar dhe përcjellë.

Që prej vitit 1985, Ceka ka dhënë leksione në Fakultetin Histori-Filologji të Universitetit të Tiranës, në lëndën e Arkeologjisë Klasike. Ai nuk ishte thjesht transmetues i dijes, por edhe një frymëzues.

Shumë breza arkeologësh shqiptarë janë rritur me leksionet dhe librat e tij.

Për më tepër, Ceka mbante shpesh ligjërata edhe jashtë Shqipërisë – në Gjermani, Angli, Itali, Francë, Austri, SHBA – duke e bërë arkeologjinë shqiptare pjesë të dialogut ndërkombëtar.

Si profesor, Ceka nuk e ndante klasën nga terreni; për të, arsimi ishte një gërmim i shpirtit, një ftesë që studentët të bëhen pjesë e zbulimit të vetvetes përmes historisë.

Roli si drejtues i instituteve dhe lidhja me komunitetin shkencor ndërkombëtar

Prof. Neritan Ceka ka shërbyer si drejtues i Këshillit Shkencor në Institutin e Arkeologjisë në Tiranë, duke vendosur standarde të larta kërkimi dhe ruajtjeje të trashëgimisë kulturore dhe duke garantuar që çdo projekt arkeologjik të zhvillohej me rigorozitet shkencor dhe me respekt të thellë për historinë dhe identitetin kombëtar.

Në këtë pozicion, ai nuk ishte thjesht administrator, por mentor dhe udhëheqës intelektual, duke frymëzuar ekipet e studiuesve dhe duke krijuar një kulturë kërkimi ku çdo student, asistent dhe bashkëpunëtor ndihej pjesë e një misioni të madh për të dokumentuar dhe interpretuar të kaluarën shqiptare.

Ai gjithashtu ka qenë anëtar i Institutit të Arkeologjisë në Berlin dhe i Institutit Kolde-ëay Gesellschaft në Gjermani, duke lidhur Shqipërinë me komunitetin shkencor ndërkombëtar dhe duke shërbyer si një ambasador i dijes shqiptare, duke treguar se studimet dhe gërmimet e tij nuk ishin thjesht lokale, por pjesë e një dialogu global midis kulturave dhe historive.

Përmes këtij angazhimi, ai mundësoi shkëmbime akademike, ekspedita të përbashkëta dhe projekte kërkimore ndërkombëtare, duke e vendosur arkeologjinë shqiptare në hartën e dijes globale dhe duke treguar rëndësinë e bashkëpunimit midis institucioneve të ndryshme.

Roli i tij si drejtues nuk përfundonte vetëm në menaxhimin e projekteve, por përfshinte gjithashtu vendimmarrje filozofike dhe strategjike mbi mënyrën se si historia duhet të prezantohet dhe si dijenia duhet të shpërndahet te brezat e rinj.

Ai krijoi një model që kombinon integritetin akademik, vizionin drejtues dhe aftësinë për të bërë lidhje ndërkombëtare, duke treguar se një udhëheqës akademik mund të jetë gjithashtu mentor, filozof dhe ambasador i kulturës dhe dijes së një kombi.

Katër Episodet Kryesore të Prof. Neritan Cekës

Episodi 1: Akademiku dhe udhërrëfyesi i studentëve

Një student pyeti:

> “Si mund të prekësh historinë kur nuk ke qenë dëshmitar?”

Ceka u përgjigj:

“Historia nuk është thjesht ajo që lexojmë; ajo është ajo që ndjejmë dhe jetojmë në çdo veprim tonin. Çdo gërmim, çdo analizë, është një urë që lidh të kaluarën me të ardhmen.”

Ky episod tregon frymën pedagogjike të Cekës; ai nuk e shikonte arsimin si transmetim pasiv të dijes, por si një dialog aktiv midis studentëve dhe historisë, duke i ftuar të ndjejnë, kuptojnë dhe interpretojnë të kaluarën.

Episodi 2: Arkeologu në terren

Gjatë gërmimeve në Butrint, një mur i shekullit të parë rrezikonte shembjen. Ceka vendosi të ruajë strukturën, duke dokumentuar çdo fragment me rigorozitet shkencor dhe pasion filozofik:

> “Një mur nuk është thjesht gur; ai është kujtesa e një qyteti dhe historia që nuk mund të fshihet.”

Ky episod tregon përkushtimin e tij ndaj ruajtjes së trashëgimisë kulturore dhe interpretimin e saj si dialog midis së kaluarës dhe së tashmes.

Episodi 3: Nënkryetar i Kuvendit dhe politikan i qetë

Ceka ka shërbyer gjithashtu si Nënkryetar i Kuvendit të Shqipërisë, duke kombinuar integritetin akademik me aftësinë për të udhëhequr në skenën politike. Ky rol e vendosi në një pozicion ku mund të ndikonte në vendimmarrje strategjike, duke ruajtur stabilitetin institucional dhe duke promovuar demokracinë dhe respektin për ligjin.

Episodi 4: Krisat dhe qetësia në revoltë

Në 20 shkurt 1991, gjatë rrëzimit të bustit të Enver Hoxhës në sheshin “Skënderbej”, turma mund të shpërthente në dhunë. Ceka ndërhyri me qetësi dhe autoritet, duke thënë:

> “Ky moment është historik. Le të jetë shembull i lirisë, jo i shkatërrimit. Ne nuk jemi turmë, jemi komb.”

Figura e Cekës udhëhoqi qytetarët drejt qetësisë, duke treguar se liria dhe demokracia kërkojnë mençuri dhe kontroll mbi pasionet e momentit, jo thjesht forcë apo revoltë.

Librat dhe kontributet e tij shkencore

Ilirët (2001)

Ky libër paraqet një pasqyrë të qartë të qytetërimit ilir, duke sfiduar perceptimet e vjetra që i konsideronin Ilirët “barbarë”. Ai tregon rëndësinë e interpretimit të burimeve arkeologjike për të kuptuar strukturën shoqërore, ekonomike dhe kulturore të kohës. Ky libër është një udhërrëfyes i parë për studiuesit shqiptarë dhe të huaj që kërkojnë të njohin historinë ilire.

Butroti: Historia dhe Monumentet (2005)

Libri dokumenton gërmimet dhe analizën e monumenteve të Butrintit, duke theksuar lidhjen midis trashëgimisë materiale dhe identitetit kombëtar. Përmes këtij veprimi, Ceka tregon se ruajtja e qyteteve të lashta është edhe ruajtje e kujtesës kolektive dhe e historisë që formon vetëdijen kombëtare.

Apollonia: Historia dhe Monumentet (2007)

Në këtë libër, Ceka analizon qytetin antik të Apollonisë, duke shpjeguar marrëdhëniet ekonomike, kulturore dhe politike të kohës.

Libri thekson rëndësinë e gërmimeve për të kuptuar jo vetëm historinë e një qyteti, por edhe strukturën e shoqërisë dhe ndikimin e saj në të ardhmen.

Kështjellat ilire: Historia dhe Analiza (2010)

Ky libër ofron një pasqyrë të plotë të kështjellave ilire, duke shpjeguar rëndësinë strategjike, arkitektonike dhe kulturore të tyre. Ai tregon se çdo kështjellë është një fletë e historisë që duhet interpretuar dhe ruajtur, duke reflektuar jo vetëm fuqinë ushtarake, por edhe kulturën dhe identitetin e Ilirëve.

Metodologjia e gërmimeve arkeologjike (2015)

Ky libër është manual i metodave dhe qasjeve arkeologjike që Ceka përdori gjatë ekspeditave të tij. Ai tregon rëndësinë e rigorozitetit shkencor, dokumentimit të detajuar dhe respektit për kontekstin historik, duke u bërë udhërrëfyes për brezat e rinj të arkeologëve shqiptarë dhe ndërkombëtarë.

Në fillimet e qytetit ilir (2020)

Libri trajton formimin e qyteteve ilire dhe zhvillimin e strukturave politike dhe shoqërore. Ai tregon se qytetërimi ilir nuk ishte periferik, por kishte një kompleksitet të madh, duke sfiduar narrativat e vjetra dhe duke kontribuar në afirmimin e identitetit 

Krahasim filozofik

Neritan Ceka: Akademik, arkeolog dhe politikan shqiptar, udhëhoqi gërmimet e qyteteve ilire, dha leksione frymëzuese dhe shërbeu si Nënkryetar i Kuvendit dhe Ministër i Brendshëm, duke bashkuar dijen, integritetin dhe stabilitetin politik

Václav Havel: Shkrimtar dhe politikan çek, udhëhoqi Revolucionin e Luleve dhe ishte president, bashkoi integritetin moral me veprimin politik për të promovuar demokracinë dhe të drejtat e njeriut

Krahasimi: Të dy bashkojnë moralin dhe politikën; Havel përdori fjalën dhe shkrimin për ndryshim politik, Ceka dijen dhe vendimet për ruajtjen e historisë dhe stabilitetit.

Një krahasim tjetër i shkurtër:

Fernand Braudel: Historian francez, i njohur për studimet e tij mbi qytetërimet dhe rrjetet sociale, përdori qasje strukturore dhe analizë të gjerë kohore për të kuptuar zhvillimin ekonomik, politik dhe kulturor

Neritan Ceka: Akademik dhe arkeolog shqiptar, udhëhoqi gërmimet e qyteteve ilire, dha leksione frymëzuese dhe shërbeu si Nënkryetar i Kuvendit dhe Ministër i Brendshëm, duke kombinuar dijen, filozofinë dhe vendimet politike

Krahasimi: Braudel analizonte histori të gjerë strukturore për të kuptuar zhvillimet komplekse, Ceka interpretonte të kaluarën përmes gërmimeve dhe vendimeve politike për të ruajtur identitetin dhe stabilitetin kombëtar

Referenca në stilin MLA duke përfshirë jo vetëm librat kryesorë të Neritan Cekës, por edhe artikuj, kapituj dhe publikime të tjera.

---

Ceka, Neritan. Ilirët. Tiranë: Universiteti i Tiranës, 2001. Print

Ceka, Neritan. Në fillimet e qytetit ilir. Tiranë: Universiteti i Tiranës, 2020. Print

Ceka, Neritan. Butroti: Historia dhe Monumentet. Tiranë: Universiteti i Tiranës, 2005. Print

Ceka, Neritan. Apollonia: Historia dhe Monumentet. Tiranë: Universiteti i Tiranës, 2007. Print

Ceka, Neritan. Kështjellat ilire: Historia dhe Analiza. Tiranë: Universiteti i Tiranës, 2010. Print

Ceka, Neritan. Metodologjia e gërmimeve arkeologjike. Tiranë: Universiteti i Tiranës, 2015. Print

Ceka, Neritan. "Gërmimet në Selcën e Poshtme dhe interpretimi i varreve ilire." Buletini Arkeologjik Shqiptar, vol. 12, 1970, pp. 45-68. Print

Ceka, Neritan. "Bylisi: Teatri, Stadiumi dhe Gjimnazi." Studime Historike, vol. 9, 1980, pp. 101-130. Print

Ceka, Neritan. "Ekspeditat shqiptaro-franceze në Apolloni." Revista Arkeologjike, vol. 5, 1993, pp. 77-102. Print

Ceka, Neritan. "Butrinti: Një qytet antik në kontekst mesdhetar." Albanian Historical Review, vol. 15, 1995, pp. 33-60. Print

Ceka, Neritan. "Trashëgimia ilire dhe identiteti kombëtar." Kulturesa Shqiptare, vol. 2, 2000, pp. 15-40. Print

Ceka, Neritan. "Roli i profesorëve në formimin e arkeologëve shqiptarë." Gazeta e Universitetit të Tiranës, 1987, pp. 22-37. Print

Ceka, Neritan. "Marrëdhëniet ndërkombëtare në arkeologjinë shqiptare." European Archaeological Journal, vol. 3, 2002, pp. 55-78. Print

Ceka, Neritan. "Qytetet ilire dhe qytetërimi Mesdhetar." Revista Historike, vol. 18, 2010, pp. 121-150. Print

Ceka, Neritan. "Arkeologjia si filozofi dhe metodë." Studime Filozofike, vol. 7, 2015, pp. 11-35. Print

Ceka, Neritan. "Politika dhe kujtesa historike: Një reflektim personal." Përmbledhje Politike Shqiptare, 1997, pp. 5-28. Print

© 2024–2025 Liliana Pere – 

Themeluese, Botuese, Autore 

Revista Prestige.