“Universiteti i së nesërmes fillon sot: Shqipëria përballë sfidës së arsimit 4.0 – Teknologjia dhe IA në zemër të reformës, sipas akad. Adrian Civici – Prestige sjell thelbin e këtij transformimi

“Universiteti i së nesërmes fillon sot: Shqipëria përballë sfidës së arsimit 4.0

 – Teknologjia dhe IA në zemër të reformës, sipas akad. Adrian Civici 

– Prestige sjell thelbin e këtij transformimi”

Modeli Universiteti 4.0, i prezantuar nga akad. Adrian Civici në ligjëratën e tij në Komisionin e përhershëm të Ekonomisë, më 17 qershor 2025,

ne Akademine e Shkencave.

Disa sqarime për lehtësim kuptimi  për të gjithe lexuesit.

 Është një koncept që mishëron transformimin e thellë të universiteteve nën ndikimin e teknologjisë dhe inteligjencës artificiale (IA). Më poshtë po të paraqes një shpjegim të zgjeruar e të qartë të temës dhe të gjithë pikave që Civici trajtoi në mënyrë sistematike:

❖ Çfarë është modeli i Universitetit 4.0?

Universiteti 4.0 është një paradigmë e re arsimore që lidhet me revolucionin e katërt industrial (i njohur si Industria 4.0), ku teknologjia, inteligjenca artificiale, robotika, big data dhe automatizimi transformojnë jo vetëm industrinë, por edhe mënyrën sesi funksionojnë institucionet e arsimit të lartë.

Ky model sfidon format tradicionale të universiteteve dhe synon të krijojë një institucion që është:

i përshtatshëm dhe personalizues në ofrimin e njohurive,

i automatizuar në shumë prej proceseve të mësimdhënies dhe menaxhimit,

i lidhur ngushtë me kërkimin shkencor dhe inovacionin,

i hapur ndaj bashkëpunimeve ndërdisiplinore dhe ndërkombëtare, dhe

që përmbush nevojat e ekonomisë së dijes dhe shoqërisë digjitale.

❖ Katër revolucione të universiteteve sipas Civicit:

1. Universiteti 1.0 – Universiteti klasik: i fokusuar në mësimdhënie dhe transmetim të dijes. Model elitar, me rol më shumë teorik.

2. Universiteti 2.0 – Fillimi i rolit të universiteteve në kërkim shkencor dhe në funksion të zhvillimit ekonomik dhe social.

3. Universiteti 3.0 – Universiteti modern: i lidhur me tregun e punës, i përqendruar në inovacion, në formimin profesional, në partneritete me sektorin privat.

4. Universiteti 4.0 – Universiteti i së ardhmes: i dixhitalizuar, i globalizuar, inteligjent, me IA, big data, simulime, realitet të shtuar dhe laboratorë 

❖ Katër forcat e mëdha që po ndryshojnë botën sipas Civicit:

1. Stimulimi i teknologjive të reja teknologji që transformojnë mësimdhënien (platforma digjitale, mësim në distancë, softuer inteligjent, IA etj.).

2. Përballimi dhe përfitimi nga efektet e globalizimit – arsimi nuk është më i kufizuar në hapësirë gjeografike. Studentët dhe universitetet janë pjesë e një tregu global të dijes.

3. Formimi i kapitalit social cilësor,  përgatitja e qytetarëve të informuar, të ndërgjegjshëm dhe të aftë për të përballuar sfidat moderne.

4. Përmirësimi i mirëqeverisjes – transparencë, menaxhim me inteligjencë artificiale, vendimmarrje me bazë të dhënash, efikasitet në menaxhimin universitar.

❖ Roli i Teknologjisë dhe Inteligjencës Artificiale (IA) në arsimin universitar:

Adrian Civici theksoi se teknologjia dhe IA po ndryshojnë rrënjësisht mënyrën sesi universitetet funksionojnë. Ja disa nga pikat kryesore:

1. Mësim i personalizuar

IA mund të analizojë nevojat, stilin dhe ritmin e të nxënit të çdo studenti dhe të përshtasë përmbajtjen sipas individit. Kjo do të thotë që nuk ka më një mësim standard për të gjithë, por një përvojë të personalizuar që rrit efektivitetin e të nxënit.

2. Asistentë digjitalë dhe tutorë virtualë

Softuerë të bazuar në IA ndihmojnë studentët në mënyrë të vazhdueshme – për të mësuar, për të kërkuar literaturë, për të strukturuar projekte apo për të përgatitur provime.

3. Simulime dhe realitet i shtuar (AR/VR)

Universiteti 4.0 përdor simulime, laboratorë virtualë dhe realitet të shtuar për trajnime praktike. Mjekësia, inxhinieria, arkitektura – të gjitha përfitojnë nga kjo teknologji.

4. Big Data në administratë dhe kërkime

Universitetet përdorin analiza të mëdha të të dhënave për të përmirësuar menaxhimin, për të parashikuar tendencat e tregut të punës dhe për të udhëhequr orientimin profesional të studentëve.

5. Mësim në distancë dhe fleksibilitet

Mësimi online është tashmë i integruar. Universitetet 4.0 janë të hapura në kohë reale dhe globale, me programe hibride dhe diploma ndërkombëtare.

6. Etika dhe sfidat e IA në edukim

Civici ngriti edhe çështjen e etikës, të privatësisë së të dhënave, dhe të ndikimit të IA mbi marrëdhënien student-mësues. Këto janë sfida që kërkojnë rregullim institucional dhe ligjor.

❖ Konkluzionet dhe kritikat për realitetin shqiptar

Adrian Civici bëri një analizë të situatës aktuale në Shqipëri:

Universitetet shqiptare janë ende kryesisht në modelin 2.0 ose 3.0, me pak elemente të teknologjisë së re.

Mungojnë politikat shtetërore të orientuara drejt transformimit teknologjik.

Nuk ka infrastruktura të mjaftueshme digjitale.

Nuk ka përgatitje të stafit akademik për të përvetësuar teknologjinë moderne dhe IA.

Kërkimi shkencor është i dobët dhe bashkëpunimi ndërkombëtar i kufizuar.

Ai theksoi se reformimi i universiteteve shqiptare është i domosdoshëm, me përqasje të reja për:

investime në teknologji,

trajnime për mësuesit e profesorët,

përfshirjen e sektorit privat në arsim,

lidhjen më të ngushtë të universiteteve me ekonominë dhe shoqërinë.

❖ Spirala e katërfishtë

Ky është një model që Civici përmendi si strukturë bashkëpunimi mes katër aktorëve kyç:

1. Universitetet

2. Industria/ekonomia

3. Qeveria/shteti

4. Shoqëria civile/publiku

Vetëm përmes këtij bashkëpunimi mund të ndërtohen universitete funksionale 4.0, që nuk janë thjesht ambiente për diploma, por qendra zhvillimi, dijeje dhe transformimi social.

 Akad. Adrian Civici bëri thirrje për veprim të shpejtë dhe konkret, duke theksuar se e ardhmja e vendit kalon përmes një sistemi universitar të përparuar teknologjikisht, i cili nuk ndjek vetëm modelet e huaja, por i përshtat ato sipas nevojave të shoqërisë shqiptare.

“Universiteti 4.0 dhe e ardhmja e dijes në Shqipëri – nga fjalimi vizionar i akad. Adrian Civici”

🇦🇱 REKOMANDIME PËR SHQIPËRINË: DREJT UNIVERSITETEVE 4.0

1.  Politika kombëtare dhe vizion strategjik

Hartimi dhe miratimi i një Strategjie Kombëtare për Arsimin e Lartë 4.0, me afate konkrete për digjitalizimin dhe personalizimin e të nxënit.

Themelimi i një Agjencie për Transformimin Dixhital të Arsimit të Lartë, e ngjashme me modelet në Estoni ose Finlandë.

Përfshirja e "Universitetit 4.0" si objektiv i reformave të integrimit europian, në kapitujt e arsimit dhe inovacionit.

2. Formimi i stafit akademik dhe pedagogjik

Trajnim gjithëpërfshirës i pedagogëve për përdorimin e:

Inteligjencës artificiale në mësimdhënie (p.sh. tutorë virtualë, vlerësim adaptiv),

Platformave VR/AR për simulime praktike dhe ambientet e mësimit të integruar.

Krijimi i certifikimeve profesionale për "Pedagogji Digjitale" dhe "Mësim i Personalizuar".

Bashkëpunim me qendra evropiane (p.sh. Politecnico di Milano, KU Leuven) për master-trajnime pedagogjike të avancuara.

3. Infrastrukturë teknologjike dhe laboratorike

Investim në:

Laboratorë VR/AR për fakultetet e Mjekësisë, Inxhinierisë, Arkitekturës dhe Arteve.

Platforma LMS me AI të integruar (si Moodle + plugin IA, Blackboard Ultra, etj.).

Hapsira hibride të mësimit (klasa fleksibël, biblioteka interaktive).

Furnizim me pajisje AR/VR si HoloLens, Oculus Quest 3 dhe tabletë për përdorim të integruar.

4.  Curriculum i personalizuar dhe fleksibël

Kalimi në një strukturë modularizimi të diplomave:

Mikroçertifikata,

Diplomat e ndërthurura (double degree),

Mësim i ndërdisiplinuar i ndihmuar nga AI.

Integrimi i kompetencave digjitale dhe ndërmjetësuese (soft skills) që nga viti i parë.

Nxitja e projekteve të nxëna përmes problemit (Problem Based Learning) me ndihmën e teknologjive 3D dhe simulimeve.

5. Partneritete me sektorin privat dhe ndërkombëtar

Bashkëpunime strategjike me:

Kompani teknologjike (Microsoft, Google, Meta, Amazon) për licenca, trajnim dhe laboratorë.

Universitete dhe rrjete të inovacionit evropian, për integrim në projekte Horizon Europe dhe Erasmus+.

Inkurajimi i krijimit të spin-off-eve akademike dhe qendrave të inovacionit brenda universiteteve.

6.  Rregullore, akreditim dhe vlerësim

Rishikimi i kritereve të akreditimit për të përfshirë indikatorë të digjitalizimit, fleksibilitetit dhe inovacionit.

Hartimi i rregulloreve të përdorimit të IA-së në provime, plagjiaturë dhe asistentë virtualë.

Mbështetje ligjore për diploma hibride dhe mësim ndërkombëtar online.

7.  Financim dhe përfshirje sociale

Skema të reja financimi për:

Universitetet që realizojnë kalimin drejt modelit 4.0,

Bursat për studentë që ndjekin kurse VR/AR/AI ose mikrokredite.

Krijimi i fondeve konkurruese për mësimdigjital dhe kërkime të avancuara.

Mbështetje për studentët me aftësi të kufizuara që përfitojnë më shumë nga mjediset AR/VR.

 Përfundim

Shqipëria nuk ka luksin të presë. Modelet 4.0 janë tashmë në zbatim në rajon dhe BE. Kalimi drejt këtij modeli do të përmirësojë cilësinë e arsimit, do të ndërkombëtarizojë universitetet tona dhe do të përgatisë të rinjtë për tregun global.

Një artikull editorial për publikim i zberthyer në media së Prestige, 

Përgatiti:

Liliana Pere.