William Golding ishte një shkrimtar që pa thellësinë e shpirtit njerëzor ashtu si detari sheh humnerën e oqeanit.

Aug 25
7 min read

William Golding ishte një shkrimtar që pa thellësinë e shpirtit njerëzor ashtu si detari sheh humnerën e oqeanit, duke e ditur se sipërfaqja qetë është vetëm maskë mbi stuhitë e padukshme. Ai lindi më 1911 në Cornwall, aty ku era e detit përplaset me shkëmbin dhe ku, ndoshta që në fëmijëri, ndjeu se njeriu është gjithnjë mes dy brigjeve: brigji i dritës së arsyes dhe brigji i errësirës së instinktit. Golding e bëri letërsinë e tij një udhëtim, një barkë që lundron mes civilizimit dhe egërsisë, mes ëndrrës dhe ankthit.

Në një nga thëniet e tij më të njohura, ai shprehet: “Njeriu prodhon e keqen ashtu si bleta prodhon mjaltin.” Kjo metaforë therëse shpalos vizionin e tij: e keqja nuk është rastësi, por një dhunti e errët që shoqëron ekzistencën tonë. Megjithatë, Golding nuk na e dhuroi këtë si dëshpërim, por si thirrje për vetëdije, që të mos harrojmë kurrë se civilizimi është një fije e brishtë, si tel violine që mund të këputet në çdo çast.

Në një tjetër rast ai tha: “Për të kuptuar njeriun, duhet vetëm ta shohësh kur është i lirë nga rregullat.” Këtu qëndron zemra e romanit “Lord of the Flies”, ku fëmijët, të hedhur në një ishull të zbrazët, bëhen si pasqyra ku shohim fytyrën tonë të vërtetë: një fytyrë që mund të buzëqeshë si engjëll e të ulërijë si bishë.

Golding e shihte shkrimtarin si një lloj muzikanti të shpirtit. Nëse filozofi kërkon të zbërthejë të vërtetën me logjikë, poeti me fjalë të bukura, Golding i përziente të dyja duke krijuar një simfoni tragjike ku çdo roman i tij ishte si një instrument që luante melodinë e brishtësisë njerëzore.

Ai nuk shkroi për të dhënë përgjigje, por për të hapur plagë mendimi. Sepse, siç tha dikur: “Pa errësirë, nuk do ta kuptojmë kurrë dritën.”

William Golding lindi më 19 shtator 1911 në Newquay të Cornwall-it, në një familje që i dha atij dy trashëgimi të çmuara: dashurinë për dije dhe ndjeshmërinë ndaj botës njerëzore. I ati, Alec Golding, ishte mësues shkencash, një burrë i bindur te mendimi racional dhe te forca e arsyes, ndërsa e ëma, Mildred, një grua e angazhuar në kauzën e grave dhe në idetë progresive të kohës, i dhuroi djalit vizionin e një bote ku drejtësia dhe liria ishin ideale për të cilat ia vlente të luftoje. Kjo përzierje midis shkencës së ftohtë dhe idealizmit social do të bëhej më vonë themeli i kontradiktave që Golding do të hulumtonte me artin e tij.

Ai u shkollua në Marlborough Grammar School dhe më pas në Universitetin e Oksfordit, ku fillimisht studioi shkencat natyrore, duke ndjekur hapat e të atit, por shumë shpejt u tërhoq nga bota e molekulave dhe eksperimenteve dhe iu dorëzua fuqisë së fjalës dhe imagjinatës duke kaluar në letërsi dhe filozofi. Kjo zgjedhje nuk ishte thjesht një ndërrim drejtimi, por një shenjë e hershme e rebelimit të tij shpirtëror: Golding kuptoi se për të shpjeguar njeriun nuk mjaftonte matematika e ligjeve të natyrës, duhej të shkruhej simfonia e errët e instinkteve njerëzore. Ai vetë kishte thënë: “Shkenca mësoi se çfarë është njeriu. Letërsia mësoi se çfarë do të thotë të jesh njeri.”

Në vitin 1954, pas shumë dorëshkrimeve të refuzuara, ai botoi romanin që do ta bënte të pavdekshëm: “Lord of the Flies” (Zoti i Mizave). Historia e një grupi fëmijësh të mbetur në një ishull të shkretë, të cilët nga pafajësia rrëshqasin drejt egërsisë, është një alegori tronditëse mbi natyrën njerëzore. Fëmijët, që përfaqësojnë shpresën e së ardhmes, shndërrohen në pasqyrë të së shkuarës primitive të njerëzimit. Sikur të ishin instrumente në një orkestër që nga fillimi luajnë simfoni të qeta, por pastaj ngrihen në kakofoni të dhunshme, edhe personazhet e Golding shpërbëjnë harmoninë e arsyes dhe zhytën në ritmin e frikës, të pushtetit dhe të gjakut. Nuk është rastësi që ai pohonte: “Njeriu prodhon të keqen ashtu si bleta prodhon mjaltin.”

Pas këtij romani, Golding vijoi krijimtarinë e tij me “The Inheritors” (Trashëgimtarët), ku imagjinoi përplasjen mes neandertalëve dhe homo sapiens, një meditim mbi dhunën e lindur në vetë procesin e evolucionit. Me “Pincher Martin”, ai tregoi historinë e një njeriu që lufton për mbijetesë në një shkëmb të izoluar, një dramë e vetmisë dhe e refuzimit për të pranuar kufijtë e ekzistencës. Romane të tjera si “Free Fall”, “Darkness Visible” apo “The Spire” dëshmuan se Golding nuk ishte një autor i një teme të vetme, por një eksplorues i gjithanshëm i errësirave dhe ndriçimeve të shpirtit njerëzor. Kulmi i pjekurisë së tij u shfaq në trilogjinë historike “To the Ends of the Earth”, ku përmes një udhëtimi detar drejt Australisë në shekullin XIX, ai rindërtoi mikrokozmosin e shoqërisë, duke i kthyer dallgët e detit në metaforë të udhëtimit të vetë njerëzimit drejt së panjohurës.

Në jetën e tij personale, Golding u martua me Ann Brookfield në vitin 1939, me të cilën pati dy fëmijë. Lufta e Dytë Botërore, ku ai shërbeu në marinë dhe mori pjesë në zbarkimin e Normandisë, la gjurmë të pashlyeshme në shpirtin e tij: ajo përvojë e përgjakshme e bëri të kuptonte se e keqja nuk është një prani e jashtme, por një fuqi që zë rrënjë brenda çdo njeriu. Siç e përkufizoi ai vetë: “Monstruoziteti i vërtetë nuk është jashtë nesh, por brenda nesh.” Kjo ide u bë themeli i gjithë krijimtarisë së tij.

Në vitin 1983, Akademia Suedeze e nderoi me Çmimin Nobel për Letërsi, duke e cilësuar si një shkrimtar që, me realizmin e tij alegorik, ka zbuluar brishtësinë e civilizimit dhe potencialin e errët të qenies njerëzore. Dy vjet më vonë, ai u nderua me titullin Sir nga Mbretëresha Elisabet II. Çmimi Booker për trilogjinë “To the Ends of the Earth” ishte një tjetër dëshmi se arti i tij nuk ishte një shkrepëtimë e vetme, por një dritë e qëndrueshme që ndriçoi dekada të tëra të letërsisë botërore.

Golding ishte një filozof në gjuhën e romanit, një muzikant që nuk luante me nota, por me simbole dhe arketipa, një mendimtar që nuk shkruante traktate, por histori ku shpirti i njeriut vendosej në provë. Ashtu si një violinist që e di se çdo tingull vjen nga tensioni i fijes, ai e kuptonte se çdo e vërtetë njerëzore lind nga tensioni midis arsyes dhe instinktit. Ai nuk e pa njeriun si engjëll, as si demon, por si një qenie të dyzuar që herë i afrohet bukurisë së dritës dhe herë tretet në terrin e kaosit. Nuk është rastësi që shpesh e theksonte: “Pa errësirë, nuk do ta kuptojmë kurrë dritën.”

William Golding ndërroi jetë më 19 qershor 1993, por librat e tij mbeten si një pasqyrë ku njerëzimi sheh ende fytyrën e vet, me të gjitha plagët, dritën dhe errësirën që e përbëjnë.

Romane

Lord of the Flies (1954) – Romani i tij më i famshëm; një alegori e fuqishme mbi natyrën njerëzore, ku një grup fëmijësh të izoluar shndërrohen në pasqyrë të egërsisë primitive. Shpesh konsiderohet një nga romanet më me ndikim të shekullit XX.

The Inheritors (1955) – Një vizion poetik mbi zhdukjen e neandertalëve nga homo sapiens; Golding e shpalos si një metaforë për zhdukjen e pafajësisë dhe lindjen e dhunës. Kritika e ka quajtur një nga veprat më të thella të tij.

Pincher Martin (1956) – Historia e një detari që lufton për mbijetesë në një shkëmb të izoluar; një eksplorim i realitetit, iluzionit dhe refuzimit për të pranuar vdekjen. Një roman filozofik mbi ekzistencën.

Free Fall (1959) – Një roman introspektiv mbi zgjedhjen, fatin dhe lirinë, ku personazhi kryesor rikthehet në fëmijëri për të kuptuar se në ç’pikë e humbi pafajësinë. Shpesh krahasuar me stilin e ekzistencialistëve.

The Spire (1964) – Historia e ndërtimit të një katedraleje të madhe, që shndërrohet në simbol të besimit, ambicies dhe marrëzisë njerëzore. Kritika e ka quajtur “romani i besimit dhe krenarisë së tepruar”.

The Pyramid (1967) – Një roman me elementë autobiografikë mbi jetën në një qytet të vogël anglez, që flet për dashuritë, iluzionet dhe kujtimet e rinisë.

Darkness Visible (1979) – Një roman i fuqishëm mbi të keqen, përmes historisë së një djali të shëmtuar që mbijeton nga Lufta e Dytë Botërore dhe bëhet figurë mes shenjtërisë dhe demonizmit.

Rites of Passage (1980) – Romani i parë i trilogjisë “To the Ends of the Earth”. Fitues i Çmimit Booker; rrëfen udhëtimin e një anijeje drejt Australisë, duke ekspozuar hierarkitë dhe tensionet sociale në bord.

The Paper Men (1984) – Një satirë mbi botën e shkrimtarëve dhe kritikëve; konsiderohet një nga veprat më ironike dhe vetëkritike të tij.

Close Quarters (1987) – Pjesa e dytë e trilogjisë “To the Ends of the Earth”; vazhdon rrëfimin e udhëtimit të anijes me tensione të reja midis oficerëve dhe pasagjerëve.

Fire Down Below (1989) – Pjesa e tretë e trilogjisë; përfundon udhëtimin drejt Australisë, duke e kthyer detin në metaforë të fatit dhe të ardhmes njerëzore.

---

Drama

The Brass Butterfly (1958) – Një dramë satirike e bazuar mbi një tregim të shkurtër të tij, ku përplasja midis shkencës dhe natyrës njerëzore paraqitet me tone ironike.

---

Poezi dhe ese

Poems (1934) – Botimi i tij i parë, një përmbledhje poetike e shkruar si student në Oksford; shënon fillimin e rrugëtimit letrar.

The Hot Gates (1965) – Një koleksion esesh mbi histori, mitologji, arkeologji dhe përvoja personale; titulli i referohet Termopileve.

A Moving Target (1982) – Ese dhe fjalime mbi letërsinë, historinë dhe krijimtarinë; një dritare në mendimin filozofik të Golding.

---

Pas vdekjes

The Double Tongue (1995) – Një roman i papërfunduar, i botuar pas vdekjes, që trajton botën e priftëreshave të lashta greke dhe marrëdhënien mes hyjnores dhe njerëzores.

---

📖 Kritika dhe ndikimi:

Kritikët e kanë quajtur Golding-un “alegoristin e errësirës” dhe një “Homeri modern i shoqërisë perëndimore”. Librat e tij u përfshinë në programe shkollore, duke ndikuar breza të tërë lexuesish dhe duke formuar një pasqyrë të re mbi romanin modern. Shkrimtarë si Margaret Atwood dhe Salman Rushdie e kanë cilësuar Golding-un si një udhërrëfyes që tregoi se si letërsia mund të zbulojë anën më të errët dhe më të brishtë të njeriut.