Zoica Haxho ylli që u ngjit në majat e skenes duke ndriçuar historinë e baletit shqiptar

Rrevista Prestige

#albanianartist

#inspirationdaily

ZOICA HAXHO – YLLI QË LINDI NGA HESHTJA DHE U NGJIT NË MAJAT E SKENËS, DUKE NDRIÇUAR HISTORINË E BALETIT SHQIPTAR

Zoica Haxho është një nga figurat më të mëdha të artit skenik shqiptar — balerina e parë profesioniste, Artiste e Merituar, Heroinë e Punës, themeltare e baletit klasik në Shqipëri, ikonë e skenës dhe e ekranit, pedagoge, ndërtuese dhe frymëzim i përhershëm.

Ajo është shembulli i njeriut që lindi në mungesë, por u rrit si dritë; e jetimës që fati e sprovoi, por arti e ringriti si një agim i ri. Si një Edith Piaf shqiptare që del nga humbja dhe derdh art të pavdekshëm, Zoica u ngrit me madhështinë që vetëm shpirtrat e përzgjedhur mbartin.

Zoica lindi në Tiranë dhe u rrit si fëmijë bonjake në Shtëpinë e Fëmijës "8 Nëntori". Fëmijëria e saj nuk pati prehrin e nënës, por pati qëndrueshmërinë e shpirtit — një shpirt që kalitej si hekur në zjarr dhe që, ashtu si një lule e egër në shkëmbinjtë e Alpeve, mësoi të rritet pa u ankuar.

Në heshtje ajo gjeti një ritëm të brendshëm që i fliste; një ritëm që më vonë do të bëhej zemra e baletit shqiptar.

Në moshë tepër të re u dërgua për studime në Shkollën e Baletit të Teatrit Bolshoi, ku spikati për natyrshmëri, plasticitet dhe talent të lindur. Në korridoret e ftohta të Moskës dallohej si një fije drite që nuk shtyhej, por rritej e lartësohej çdo ditë. Aty, si një Anna Pavlova e vogël nga Shqipëria, ajo u ngjit mes emrave të mëdhenj të baletit botëror.

Skena Ndërkombëtare – Fillimi i Fenomenit

Në vitin 1956, së bashku me partnerin Agron Aliaj, fitoi Çmimin e Dytë në Konkursin Ndërkombëtar të Baletit në Moskë me “Flakët e Parisit”.

Një arritje e jashtëzakonshme për një vend pa traditë të baletit — si një zog i vogël që fluturon më larg se shpendët e rritur në qiell të gjerë.

Kritika e huaj e përshkroi si “fenomen”, “pastërti skenike”, “energi të rrallë”.

Në ato çaste, emri i Zoicës u rreshtua pranë talenteve botërore që lindin vetëm një herë në shumë dekada.

Punoi dhe deputoi në Teatrin e Operës dhe Baletit – 30 Vjet Majestet

Pas kthimit në Shqipëri, Zoica u bë fytyra e baletit klasik shqiptar.

Për tri dekada ajo mbajti mbi supe gjithë repertorin e Teatrit të Operës dhe Baletit, duke e shndërruar baletin nga një fragment ëndrre në një institucion të qëndrueshëm.

Ajo interpretoi role kryesore në:

“Kujdesi i Kotë”

“Fadeta”

“Françeska da Rimini”

“Delina”

“Muza e Paganinit”

“Cuca e Maleve” (ballet)

“Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur” – ku figura e Nicës u ngrit nga roli dytësor në qendër falë fuqisë së saj skenike.

Çdo rol i saj dukej si një statujë që merr frymë, si një poezi që shkruhet me trup e shpirt, si një akullnajë ndriçuese që lëviz mbi skenë.

“Cuca e Maleve” – Ikonë e Kinemasë Shqiptare

Në filmin artistik “Cuca e Maleve”, me skenar të Loni Papës dhe Agron Aliajt e me regji të Dhimitër Anagnostit, Zoica krijoi një nga figurat më të paharrueshme femërore.

Ajo jo vetëm e luajti rolin — por e ngjiti, e transformoi dhe e shndërroi në simbol.

Energjia e saj në film është si një erë malore: e ashpër, e pastër dhe e lirë.

Ashtu si Sophia Loren që i jep jetë rolit deri në subkoshiencë, Zoica në “Cuca e Maleve” u bë zëri i forcës dhe i identitetit shqiptar.

Ndërtuese e Shkollës Koreografike Shqiptare

Zoica ishte artiste; ajo ishte ndërtuese.

Ajo ishte pjesë e themelimit të Shkollës Koreografike në Tiranë, duke hartuar programe mësimore, struktura profesionale dhe rregulla të para pedagogjike të baletit shqiptar.

Ishte një punë e heshtur, shpesh e vështirë; ajo dukej si një arkitekte që ndërton themele të padukshme mbi të cilat do të ecin brezat.

Si Marta Graham që krijoi një epokë, Zoica krijoi gjuhën shqiptare të lëvizjes.

Pedagoge – Ura Mes Brezave

Si mësuese, Zoica nuk dha vetëm teknikë; dha karakter.

U mësoi nxënësve se skena kërkon jo vetëm këmbë të forta, por edhe shpirt të fortë; se arti nuk është luks, por sakrificë.

Ajo ishte si një pishtar që ndizet për t’i ndihmuar të tjerët të gjejnë dritën e tyre.

Me qetësinë e saj fisnike, ajo i bënte brezat të kuptonin se arti është një betejë që fiton vetëm ai që nuk dorëzohet.

Çmimet dhe Titujt

Artiste e Merituar e Shqipërisë

Heroinë e Punës Socialiste

Çmimi i Dytë në Konkursin Ndërkombëtar të Baletit, Moskë (1956)

Dhjetëra vlerësime kombëtare dhe ndërkombëtare për skenën, filmin dhe pedagogjinë

Këto çmime janë si gurë të çmuar në një kurorë që ajo e mori jo për dekor, por për mund dhe mision. Ajo i mbante si kujtim i sakrificave, jo si zbukurim.

Zoica Haxho ndërroi jetë në moshën 91-vjeçare, në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Larg vendit të lindjes, por me Shqipërinë në zemër si flakë që nuk shuhet.

Por figura e saj nuk është kujtim; është frymëzim.

Ajo jeton në çdo balerinë që fillon hapin e parë, në çdo skenë ku kërcehet sot, në çdo film ku shfaqen gratë e forta të historisë sonë.

Zoica është e gjallë në kujtesën kulturore si një lule që rritet në dimër, e cila nuk vyshket, por forcohet nga stuhitë.

Disa Episode dhe Detaje

Ishte koha e marrëdhënieve me Bashkimin Sovjetik, kur disa të rinj shqiptarë — përfshirë Zoicën, bashkë me emra si Agron Aliaj dhe Ganimet Vendresha — u nisën për studime baleti në Moskë.

Zoica ishte vetëm 17 vjeç kur u nis për në Moskë — rreth vitit 1950.

Ajo studioi në institutet koreografike pranë Bolshoi Ballet Academy, një nga shkollat më të famshme të baletit në botë.

Studimet zgjatën rreth 6 vjet.

Gjatë kësaj kohe, ajo pati mundësinë të interpretonte edhe në skenën e Bolshoit — një privilegj që shumë artistë e ëndërrojnë, por pak e prekin.

Kur Zoica u kthye në atdhe, ajo solli jo vetëm teknikë, por metodikë, disiplinë dhe shpirt.

Ajo u bë themel i baletit shqiptar, një themel që nuk lëkundet.

Episodi I – Fëmijëria

Zoica erdhi në jetë pa pasur dikë që t’i mbante dorën, por me një shpirt që e mbante veten. U rrit në Shtëpinë e Fëmijës “8 Nëntori”, mes mureve të ftohtë dhe dritareve të heshtura, ku fëmijët zakonisht mësojnë të durojnë, por ajo mësoi të fluturojë.

Aty, karakteri u bë streha e saj. Ajo ishte si një filiz që rritet nën gur, që nuk merr dritë, por e krijon vetë.

Dhe në atë terr të butë të fëmijërisë, ajo dëgjoi ritmin që i ndryshoi jetën: ritmin e baletit.

Episodi II – Moskë, Tempulli i Artit

Në moshë shumë të re, Zoica u gjet në Moskë, në shkollën monumentale të Balshoit.

Rrugëtimi i saj aty ishte i jashtëzakonshëm: një vajzë shqiptare pa traditë pas vetes, që hynte në tempullin e koreografisë botërore.

Aty spikati me një plasticitet që nuk mësohej, por lindte natyrshëm.

Mësuesit e panë menjëherë talentin, ndërsa publiku rus e përqafoi me admirim.

Shkëlqimi i saj dukej sikur ngrohte edhe muret e akullta të akademisë.

Episodi III – Kthimi dhe Ndërtimi i Baletit Shqiptar

Pas kthimit në Shqipëri, Zoica gjeti një vend ku baleti ende nuk ekzistonte si traditë, por vetëm si dëshirë. Ajo e ktheu këtë dëshirë në realitet.

Për mbi 30 vjet, ajo mbajti repertorin e Teatrit të Operës dhe Baletit, duke u bërë shtylla e artit skenik shqiptar.

Roli i saj në “Gjenerali i Ushtrisë së Vdekur” dhe madhështia në “Cuca e Maleve” janë gurë të përjetshëm në historinë tonë.

AGRON ALIAJ – Partneri që Nisi Fenomenin

Agron Aliaj, një nga balerinët më të talentuar të brezit të tij, ishte partneri i parë artistik i Zoicës dhe mbështetje jetike në udhëtimin e saj të hershëm.

Performanca e tyre në “Flakët e Parisit”, ku në vitin 1956 fituan Çmimin e Dytë, ishte historike për Shqipërinë.

Ata ishin si dy krahë të së njëjtës frymë: të sinkronizuar, të pastër, të përkushtuar.

Emri i tij shkëlqen në faqet ku Zoica filloi ngjitjen drejt majave.