At Gjergj Fishta — Portret i plotë me veprat, rolin dhe mendimet

At Gjergj Fishta — Portret i plotë me veprat, rolin dhe mendimet

At Gjergj Fishta lindi më 23 tetor 1871 në fshatin Fishtë, në zonën e Zadrimës, pranë Shkodrës. Emri i lindjes, sipas disa burimeve, ishte Zef, dhe prindërit e tij quheshin Ndok dhe Prenda Kaçi. Ai ishte më i vogli nga tre vëllezër dhe një motër. Rritja në këtë mjedis malësor dhe katolik ndikoi fort në formimin e tij personal dhe shpirtëror, duke i dhënë vlerat e fesë, nderit dhe përkushtimit ndaj kombit që do të shfaqeshin më vonë në veprat e tij.

Arsimi filloi në shkollat lokale të Shkodrës, por më vonë Fishta ndoqi studime të avancuara në seminaret françeskane, përfshirë edhe ato në Bosnje, ku u njoh më thellë me filozofinë, teologjinë dhe letërsinë evropiane. Në këto vite ai u njoh me autorë si Njegoši dhe poetë kroatë, të cilët ndikuan në stilin dhe temat e krijimtarisë së tij. Në vitin 1894 u shugurua si meshtar dhe u kthye në Shkodër, duke u përkushtuar ndaj misionit edukativ, fetar dhe letrar.

Fishta ishte një figurë multidimensionale: meshtar françeskan, edukator, shkrimtar, poet, përkthyes dhe politikan i përkushtuar. Ai punoi për përkthime nga latinishtja dhe italishtja, ndërsa angazhimi i tij në arsim dhe letërsi e bëri strateg të rëndësishëm të njësimit dhe zhvillimit të gjuhës shqipe. Si drejtor i shkollave françeskane në Shkodër që nga fillimi i shekullit XX, ai futi shqipen si gjuhë mësimi dhe luftoi kundër përzierjes së dialekteve pa kriter. Ai shprehte se “ajo nuk është gjuhë, ajo është si mushka”, duke kritikuar përdorimin e pakontrolluar të dialekteve të ndryshme.

Në fushën e letërsisë, Fishta krijoi vepra që mbeten themelore për identitetin dhe kulturën shqiptare. Ndër veprat më të rëndësishme janë:

Lahuta e Malësisë – epope kombëtare, botuar plotësisht më 1937, me 30 këngë, që përshkruan luftërat dhe jetën e malësorëve veriorë.

Anzat e Parnasit – satirë, botuar më 1907.

Pika voese / Vallja e Parrizit – rreth 1909.

Shqiptari i qytetnuem – melodramë, 1911.

Vëllaznia apo Shën Françesku i Assisit – 1912.

Juda Makabe – tragjedi, 1914.

Gomari i Babatasit – satirë, 1923.

Mrizi i Zanave – vepër poetike, 1924.

Fishta ishte gjithashtu një nga themeluesit e Shoqërisë Bashkimi për njësimin e gjuhës shqipe, ku bashkëpunoi me intelektualë si Preng Doçi dhe Ndre Mjeda. Ai besonte fuqishëm se njësimi i gjuhës ishte shenja më e qartë e kombësisë dhe se edukimi i drejtë mund të forconte vetëdijen kombëtare.

Një dimension tjetër i rëndësishëm ishte patriotizmi i Fishtës. Ai nuk e kishte të lehtë të jetonte nën regjime të huaja apo pushtime. Përmes poezisë dhe artikujve, ai sulmonte çdo kërcënim ndaj tokës shqiptare, qoftë nga fqinjët, qoftë nga fuqitë e mëdha. Profesor Arshi Pipa ka theksuar se Fishta ishte më militant dhe luftarak se shumica e intelektualëve të kohës, duke mbrojtur interesat kombëtare edhe përballë rreziqeve politike.

Ky patriotizëm dhe pavarësia e mendimit i bënë veprat e tij objekt të censurës nga regjimi komunist pas vitit 1945. Komunizmi e paraqiti Fishtën si fanatik fetar dhe reaksionar, duke e marginalizuar edhe pas shembjes së diktaturës. Sipas Pipas, Fishta u sakrifikua si përfaqësues i madhor i vlerave kombëtare dhe shpesh u trajtua padrejtësisht përmes ideologjisë komuniste. Megjithatë, pjesëmarrja e Presidentit Ilir Meta në aktivitetet përkujtimore në Lezhë dhe shprehjet e tij rreth rolit të Fishtës janë tregues se vlerësimi i figurës së tij po rivendoset në nivel institucional.

Fishta është i njohur edhe për thënie të fuqishme që reflektojnë mendimin e tij mbi kombin, gjuhën dhe bashkëjetesën fetare:

“Ma kollaj asht me mbushun një thes me pleshta sesa me i ba bashk dy shqiptarë!”

“Njerëzit janë tanë njisoj prej natyrës, edukata i ban me u dallue!”

“Shqiptarët kallzojnë njatë çka s’duhet, e mshehin njatë çka e di tanë bota!”

“Në kjoftë se provon, mundesh me hupë, por në kjoftë se nuk provon – je i hupun gjithsesi!”

Për unitetin kombëtar pavarësisht fesë: “In case they don't want us in a single state, because Albanians say they are Muslim… Then … We Christians, we will melt our crosses and make bullets, protect me our Albanian Muslim brothers.”

Për gjuhën: “Tani që është bërë Shqipëria, duhen të bëhen shqiptarët.”

Për edukimin dhe vetëdijen: “Ignoranca dhe krenaria shkojnë së bashku si hije.”

At Gjergj Fishta vdiq më 30 dhjetor 1940, në moshën 69 vjeçare. Ai la pas një trashëgimi të pasur letrare, kulturore dhe patriotike. Vepra e tij, veçanërisht “Lahuta e Malësisë”, mbetet epope kombëtare dhe simbol i shpirtit luftarak shqiptar. Ai nuk ishte vetëm poet, por një edukator, strateg gjuhësor, politikan dhe mendimtar që përdori penën për të formësuar identitetin kombëtar dhe vetëdijen e shqiptarëve.

Autor.Liliana Pere.