Autori dhe historia prapa veprës Kolë Idromeno, një artist poliedrik shqiptar .

Autori dhe historia prapa veprës

Autori: Kolë Idromeno, një artist poliedrik shqiptar (piktor, arkitekt, fotograf, skenograf, muzikant etj.) dhe një prej figurave qendrore të Rilindjes Kombëtare .

Viti i krijimit: 1883, kur Idromeno ishte vetëm 23 vjeç .

Subjekti i portretit: Antonia, motra e Idromenos, rreth 24 vjeçe në kohën e realizimit .

Autorësi: Vepra është universalisht i atribuar Idromenos. Megjithatë, ka patur disa debatime nga artistë si Mustafa Arapi për koherencën me stilin e piktorit, por këto nuk kanë ndryshuar konsensusin kritik të zotërimit të veprës nga Idromeno .

Vlera artistike dhe pritja kritike

Rrjedha artistike: Realizmi – veçanërisht i rëndësishëm si “piktura e parë realiste në Shqipëri” .

Stil dhe teknika: Vaj mbi kanavacë, ku theksohet kolorizmi, drita, kontrasti, dhe një interpretim psikologjik kuptimplotë .

Simbolikë dhe ndikim: Njihet si “Mona Lisa shqiptare” për shkak të misteriozitetit dhe statusit ikonë që ka fituar në vetëdijen kombëtare .

Ekspozime historike: E ekspozuar për herë të parë në publik në Galerinë Kombëtare të Arteve në Tiranë në vitin 1954 .

Restaurim ndërkombëtar: Pas një restaurimi në Francë në vitin 2005, u ekspozua në Musée d’Orsay në Paris — një ngjarje e rëndësishme për promovimin e artit shqiptar ndërkombëtarisht .

Vlerësime kritike: Kritika shqiptare e konsideron vepër kyçe, me një pasuri emocionale dhe teknike që përmban brenda vetes një thellësi psikologjike të sjellë përmes detajeve të veshjes, shprehjes dhe pozës së dorëve .

Çfarë tregon piktura – interpretim letrar artistik

“Motra Tone” shpreh një botë të brendshme në heshtje, një meditacion i ngadalshëm i shpirtit përmes syve që duket se zbulojnë më shumë sesa heshtin. Antonia, e veshur me traditën katolike shkodrane, simbolizon një urë mes të kaluarës dhe të tashmes—një imazh i femrës shqiptare në të kapërcyer mes shekujve.

Pozicioni i dorëve është elegant, me një grishje të butë që ngre pyetje: A është duke vëzhguar me kujdes? A ndjen brengë apo është në një moment reflektimi? Argjillit të kësaj gruaje i është ngulur nuanca e një konteksti të gjerë – shoqëror, psikologjik, dhe kulturor.

Kolë Idromeno, piktor shqiptar i lindur në Shkodër, krijoi në vitin 1883 portretin e motrës së tij Antonia — një grua e re shkodrane, portret që erdhi të jetë piktura e parë realiste shqiptare. Me teknikën e vajit mbi kanavacë, ai solli një figurë femërore të pasur në interes civilizues dhe psikologjik, duke përthithur elementë etnografikë që i dhanë vëllim dhe thellësi kompozicionit. Kritika e vlerësoi si një vepër themelore, shpesh e quajtur “Mona Lisa e Shqipërisë”.

Pas një ekspozimi të parë në 1954 në Galerinë Kombëtare, piktura u restaurua në Francë dhe u transplantua si simbol i vlerës artistike shqiptare në Musée d’Orsay në vitin 2005. Sot, “Motra Tone” është një ikonë e pasur e identitetit vizual të kombit, një mbishkrim emocional, historik dhe estetik që fton vetë çdo shikues të prekë thellësinë psikologjike të rrëfimit të bëshëm përmes syve të një gruaje.

Këtu e ke muralin e famshëm të “Motra Tone”, realizuar nga artistët Arjol Pepi dhe Petrit Bilali në hyrje të Shkodrës. Ky mural i jep jetë portretit ikonik të Kolë Idromenos — një urë vizuale mes historisë dhe identitetit kombëtar .

Mbi Kolë Idromeno – Jeta, familja dhe karriera poliedrike

Lindja dhe prejardhja: Kolë Idromeno (Nikollë) lindi më 15 gusht 1860 në Shkodër, në atë kohë pjesë e Perandorisë Osmane, dhe vdiq po atje më 12 dhjetor 1939 .

Familja: Kishte origjinë çame, burri i tij erdhi nga Parga e Greqisë dhe u vendos në Shkodër. Babai i tij, Arsen Idromeno, ishte një marangoz dhe projektues autodidakt që ndërtoi ndërtesa të njohura në qytet .

Arsimi dhe formimi i hershëm: Filloi mësimet u ishte besuar edhe në një shkollë katolike në Shkodër ku mes me të bie edhe poeti Filip Shiroka. Mësoi vizatim nga fotografi Pietro Marubi, i cili e nxiti të studionte në Akademinë e Arteve të Bukura në Venecie në moshën 15-16 vjeç . Studimet në Venetie zgjatën vetëm disa muaj — pas kësaj kthehet në Shkodër, ku punon në studio artistike dhe fotografinë Marubi .

Karriera dhe vepra artistike

Kolë Idromeno ishte një personalitet me dhunti të shumta: piktor, arkitekt, fotograf, skenograf, urbanist, muzikant, kompozitor e pionier i kinematografisë në Shqipëri .

Pikturë

Stili: Themeltar i realizmit në artin shqiptar, portretet dhe skenat e çdo dite pasqyrojnë detaje të gjalla dhe elementë etnografikë .

Veprat më të njohura:

Motra Tone (1883), portreti ikonë i motrës së tij Antonia që ndriçon traditën realiste në pikturë shqiptare .

Dasma Shkodrane – një tjetër vepër realizmi që përshkruan tradita dhe përfytyrime.

Peizazhe si “Oborri i Shtëpisë Shkodrane”, si dhe piktura me temë historike/fetare .

Ekspozime ndërkombëtare: Pikturat e tij u ekspozuan në qytete si Budapest, Romë, Bari dhe New York .

Arkitekturë

Projektues i mbi 60 ndërtesave publike dhe private në Shkodër: përfshirë Kafja e Madhe, stacionin e parë elektrik, kafene, Bankën Kombëtare, Prefekturën, Medresenë e Parrucës, katedralen e Shën Stefanit (vepër e veçantë në Ballkan) dhe Vila të shumta .

Fotografi dhe kinematografi

Stërvitur që në moshë të re në fotografi, ai arkivoi qindra negativë qelqi të rëndësishëm, sot të ruajtur në Qendrën e Studimeve Albanologjike dhe Muzeun Marubi .

Ishte organizatori i shfaqjeve të para kinematografike në Shqipëri rreth viteve 1912-1919 .

Murali “Motra Tone” në Shkodër – Një tribut modern

Në fund të vitit 2024, portreti i Kolë Idromenos u realizua si mural në një nga fasadat hyrëse të qytetit të Shkodrës. Kjo vepër e përjetëson figurën historike brenda kontekstit urban dhe e rikthen atë në kujtesën kolektive të qytetarëve .

Një interpretim letrar & artistik

Kolë Idromeno është një yll poliedrik që ngrihet mbi horizontin kulturor të Shkodrës dhe të Shqipërisë së Rilindjes. Ai nuk u kufizua vetëm në pikturë, por shpërfaqi talentin e tij në çdo formë arti: nga arkitektura që i dha Shkodrës fytyrën e parë qytetare evropiane, te kinematografia si kujtesë teknologjike, e deri te fotografitë që fiksuan kohë të përjetshme.

Murali i “Motra Tone” sot nuk është vetëm një portret – është një afirmim identitar, një poezi vizuale që fluturon mbi rrugët e qytetit. Është një reflektim i tempullit shpirtëror të një gruaje shqiptare – traditë, elegancë dhe thellësi emocionale – që paraqitet si një “Mona Liza shqiptare” e përjetshme përmes ngjyrave, dritës dhe heshtjes së vendlindjes.

Pergatiti: Liliana Pere

Kordinatore.Botuese.Autore.