Bylis – Krenaria ilire mbi Vjosë Për Revista Prestige

Bylis – Krenaria ilire mbi Vjosë

Për Revista Prestige

Në jug të Shqipërisë, atje ku kodrat rrokullisen butë drejt luginës së Vjosës, ngrihet madhështor Bylisi, qyteti antik që ruan në gurë zërin e Ilirisë. Vetëm pak kilometra larg qytetit të Ballshit, rreth 35 kilometra nga Fieri, në territorin e Mallakastrës, ky park arkeologjik është një prej pasurive më të çmuara të trashëgimisë sonë kulturore, një muze i hapur nën dritën mesdhetare.

I vendosur mbi një kodër që përshëndet luginën e Vjosës, Bylisi përfaqëson një nga qytetet më të ruajtura të Ilirisë. U themelua në shekullin IV para erës sonë nga fisi ilir i Bylinëve dhe shumë shpejt mori formën e një qyteti të zhvilluar sipas modelit urban grek. Muri i tij rrethues, i gjatë mbi dy kilometra, me një lartësi që arrinte deri në nëntë metra, mbrojti për shekuj këtë qytet të begatë. Brenda tij, lulëzoi një jetë kulturore dhe qytetare e pasur: teatri i madh me kapacitet mbi shtatë mijë vende, stadiumi, gimnazi, tempulli, rrugët e shtruara me gurë dhe pesë bazilikat paleokristiane, të zbukuruara me mozaikë të rrallë.

Gërmimet arkeologjike të kryera që prej viteve ‘70 e kanë nxjerrë në dritë hijeshinë e këtij qyteti, ndërsa puna për restaurim ka vijuar me kujdes nga specialistët shqiptarë. Sot, Bylisi është një dëshmi e prekshme e një qytetërimi të lashtë që ndërtoi me vizion dhe jetoi me krenari. Gërmadhat flasin qartë për një qytet që njohu zhvillimin e periudhës ilire, përqafoi ndikimet greko-romake dhe u kthye në një qendër të rëndësishme të krishterimit të hershëm. Episkopata e Bylisit ishte ndër më të njohurat e kohës, dhe mozaikët e bazilikave janë ndër më të bukurit që mund të shihen në krejt territorin shqiptar.

Sot, Bylisi është i hapur për vizitorët. Rrugët janë sistemuar, informacioni historik është i shtrirë përmes tabelave interpretative, ndërsa guidat turistike janë gjithnjë e më të pranishme. Në kuadër të Planit të Menaxhimit 2024–2029, falë mbështetjes së programit IPA “BE për zhvillimin ekonomik – drejtuar nga turizmi”, po realizohen investime konkrete: restaurime profesionale të strukturave antike, mbrojtje afatgjatë dhe të qëndrueshme të mozaikëve dhe monumenteve, përmirësim i infrastrukturës për vizitorët, si dhe zhvillimi i projekteve për edukimin e brezave të rinj dhe fuqizimin e komunitetit lokal në fushën e artizanatit dhe turizmit.

Ky bashkëpunim mes Ministrisë së Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, AICS-it italian, Delegacionit të BE-së, Institutit Kombëtar të Trashëgimisë Kulturore dhe Institutit të Arkeologjisë, po e shndërron Bylisin nga një vend i largët në një qendër dialogu kulturor dhe zhvillimi.

A është Shqipëria pjesë e qytetërimit të lashtë? Mjafton të qëndrosh një çast mbi teatrin e Bylisit, të ndjesh nën këmbë hijen e shekujve dhe përreth freskinë e Vjosës, për të kuptuar se po – Shqipëria nuk është vetëm pjesë e tij, por është një nga rrënjët e thella të qytetërimit të Mesdheut. Bylisi është dëshmia e gjallë e kësaj trashëgimie. Dhe kjo dëshmi na fton sot, jo vetëm për ta parë, por për ta njohur, mbrojtur dhe jetuar me të.