E bukura dhe e madherishmja sipas. Kantit.

E Bukura dhe e Madhërishmja

Nga Liliana Pere

Revista Prestige

E bukura dhe e madhërishmja – dy pole që filozofi i madh Immanuel Kant i pa si dy yje binjakë, por me dritë të ndryshme. Ato nuk janë e njëjta gjë, edhe pse shpesh shfaqen dorë për dore në botën e ndjenjave dhe të artit. E bukura dhe e madhërishmja janë si dy instrumente të ndryshme në një simfoni: njëri sjell butësinë e violinës, tjetri fuqinë e trumbetës. Vetëm së bashku japin një pamje të plotë të estetikës.

E bukura është si lulja që çel pa bujë në kopshtin e pranverës. Ajo nuk ka nevojë të jetë e madhe për të të pushtuar: një petal i brishtë, një buzëqeshje rinore, një melodi që tingëllon butë mjafton për të ndezur dashurinë. E bukura na fton pranë, na jep besim dhe ngrohtësi. Është dorë e ngrohtë që prek shpirtin, aromë e një luleje të njomë pas shiut. Ajo lidhet me rininë, me freskinë dhe gjallërinë e jetës. Ashtu si fytyra e një fëmije, e pastër dhe e dritshme, e bukura nuk të imponon, por të përkund me ëmbëlsi. Në art, e bukura është muzika e Mozartit që të mbush me gëzim, piktura e Renoirit ku ngjyrat lozin me dritën, apo një poezi e lirë e Naim Frashërit që të fton në dashuri e ëndrra. E bukura është si pasqyrimi i dritës në sipërfaqen e një liqeni të qetë – e thjeshtë, por e pafundësisht e këndshme.

E madhërishmja, përkundrazi, nuk vjen me brishtësinë e petaleve, por me madhështi. Ajo është mali i mbuluar me borë që ngrihet krenar mbi horizont, deti i trazuar që të bën të ndjesh peshën e fuqisë së natyrës, apo qielli i pafund i yllëzuar që të lë pa fjalë. E madhërishmja nuk të thotë “më duaj”, por të imponon respekt dhe heshtje. Para saj, zemra jonë dridhet dhe mendja ndien kufijtë e saj. Ajo është thjeshtësi e pastër, pa stolisje, sepse madhështia nuk ka nevojë për zbukurime. Në art, e madhërishmja është Bethoveni me simfoninë e tij të nëntë, është katedralja gotike që ngrihet drejt qiellit me gurë të rëndë, është vargjet e Dantes që flasin për humnerën dhe lartësinë e shpirtit. E madhërishmja është si bubullima e largët që të kujton madhështinë e qiellit – e fuqishme, e pakapshme, imponuese.

Njeriu bart brenda vetes këto dy cilësi. Rinia është lulja – plot gjallëri, ngjyra e stolisje; pleqëria është mali – i heshtur, i lartë, i mbuluar me thinja si borë. Një i moshuar i urtë, me shikim të thellë e fjalë të pakta, shpesh është më madhërishëm se një i ri i bukur. Sepse e madhërishmja flet me peshën e kohës dhe të urtës, ndërsa e bukura me freskinë e momentit. Pleqëria është dielli i mbrëmjes: nuk digjet me të njëjtën zjarrsi si në mesditë, por ngjyros horizontin me një madhështi të papërsëritshme. Ajo është si një lis i lashtë që qëndron krenar mes stuhive – i përkulur ndoshta nga koha, por i pathyeshëm në rrënjët e tij.

Arti dhe estetika jetojnë në tensionin e këtyre dy poleve. Një pikturë mund të jetë e bukur si lulet e Van Gogh-ut, që të japin ngrohtësi, por edhe madhërishme si mali i Caspar David Friedrich-ut, që të lë pezull në peshoren mes njeriut të vogël dhe natyrës së pafund. Një poezi mund të të prekë me fjalë të buta dashurie, por edhe të ngrijë para pyetjeve të mëdha të ekzistencës. Një statujë klasike greke, e përkryer në proporcion, të fton me bukuri; një amfiteatër romak, që ngrihet madhështor mbi shekuj, imponon respekt. Një dramë e Shekspirit shpalos herë bukurinë e fjalës së butë, herë madhështinë e tragjedisë së njeriut përballë fatit.

Prandaj, të bukurën duhet ta shohim si këngën që na mbush me dashuri, dhe të madhërishmen si heshtjen që na bën të ndjejmë respektin. Të dyja së bashku na japin këndvështrimin e plotë mbi jetën: dashuri dhe respekt, ngrohtësi dhe lartësi, petale dhe male, melodi dhe heshtje, rini dhe urtësi. Vetëm në bashkëjetesën e tyre zbulohet e vërteta e estetikës – që jeta është njëherazi poezi e butë dhe himn i fuqishëm, dritë që pasqyrohet mbi ujë dhe mal që ngrihet drejt qiellit.

Autor Liliana Pere