Kristina Gentile Mandala – Gruaja që shkroi me shpirtin e kombit

1 day ago
3 min read

Kristina Gentile Mandala. Shkrimtarja e pare Arbereshe.

Në historinë e letërsisë shqiptare, disa emra nuk shuhen kurrë, sepse nuk janë vetëm fjalë mbi letër, por zëra që vijnë nga thellësitë e një kombi. Një ndër këta zëra është Kristina Gentile Mandala (1856–1919), shkrimtarja e parë arbëreshe, një grua e jashtëzakonshme që, me penë e shpirt, ruajti gjuhën, zakonet dhe kujtesën e një populli të mërguar, por jo të harruar.

Ajo lindi në Piana degli Albanesi, një fshat i mrekullueshëm në zemër të Siçilisë, ku gjuha shqipe dhe traditat e arbëreshëve ruheshin me fanatizëm brez pas brezi. Familja e saj ishte arbëreshe, rrënjët e së cilës shkonin deri te ata shqiptarë që, në shekullin XV, u shpërngulën nga atdheu për t’i shpëtuar pushtimeve osmane, duke marrë me vete gjuhën, këngët dhe kostumet e tyre si një thesar të shenjtë.

E rritur në një mjedis ku krenaria kombëtare ishte frymëmarrje, Kristina u edukua në Kolegjin e Shën Marisë në Piana degli Albanesi. Aty ajo u njoh me veprat e Girolamo de Rada dhe Demetrio Camarda, figurave të mëdha të Rilindjes Kombëtare Shqiptare. Këto lexime u bënë për të dritare nga ku shihte një botë më të madhe, por edhe thirrje për të shërbyer me talentin e saj në ruajtjen e kulturës shqiptare.

Gjininë e krijimtarisë së saj mund ta përkufizojmë si poezi lirike me motive kombëtare dhe folklorike, por ajo ishte gjithashtu një mbledhëse dhe ruajtëse e letërsisë gojore arbëreshe. Brenda jetës së saj të përkushtuar, botoi dy vepra poetike madhore:

Pugare (1887)

Fatmeni (1887)

Por kontributi i saj nuk u ndal këtu. Ajo mblodhi dhe dokumentoi përralla popullore arbëreshe, duke i kthyer në një pasuri të përhershme për kulturën shqiptare. Shkrimet e saj u botuan në revista të kohës, si Flamuri i Arbërit dhe pasardhësi i tij Arbri i Ri, ku zëri i saj u bë frymëzim për të gjithë ata që kërkonin ta shihnin gjuhën shqipe të lulëzonte.

Kritika letrare e ka cilësuar Kristina Gentile Mandalën si një “zë të pastër e të guximshëm të shpirtit shqiptar”, duke vlerësuar ndjeshmërinë e saj poetike, gjuhën e pasur figurative dhe besnikërinë e pathyeshme ndaj motiveve kombëtare. Studiuesit e kanë parë si një urë mes letërsisë arbëreshe dhe asaj shqiptare të Rilindjes, një shembull që i tregoi botës se edhe gratë mund të jenë prijëse të mendimit kombëtar.

Në rrugën e saj krijuese, ajo pati bashkëpunëtorë të shquar si Girolamo de Rada, Demetrio Camarda dhe Francesco Crispi në rrafshin kulturor. Ndër figurat që e frymëzuan thellësisht ishte edhe Dora d’Istria (Elena Gjika), me të cilën Kristina ndante dashurinë për kulturën, për emancipimin e gruas dhe për çështjen shqiptare.

Përtej penës, Kristina kishte edhe shpirt artisti në forma të tjera: qëndiste me mjeshtëri motive tradicionale arbëreshe, këndonte këngë popullore dhe mbante ditarë personalë ku ruante mendimet, ëndrrat dhe shpresat e saj.

Sot, emri i saj mbetet një gur themeli në historinë e letërsisë shqiptare. Kristina Gentile Mandala është jo vetëm një pionere e letrave shqipe, por edhe një simbol i dashurisë dhe përkushtimit ndaj identitetit kombëtar. Ajo dëshmoi se fjala mund të jetë armë, se vargu mund të jetë flamur dhe se një grua, me guximin e saj, mund të shkruajë jo vetëm poezi, por edhe historinë e një populli.

Botuese.Autore--Revista Prestige

Të gjitha të drejtat e rezervuara.