“Liria nuk jepet — ajo fitohet.” Guximi është themeli i çdo veprimi të madh.” – Hannah .

Rrevista Prestige

#inspirationdaily

#movementmatters

“Liria nuk jepet — ajo fitohet.”

“Guximi është themeli i çdo veprimi të madh.” – Hannah Arendt

“Demokracia lind nga zëri i njeriut që thotë: mjaft.” – Alexis de Tocqueville

“Rinia ka privilegjin e madh të mos i pranuar gjërat siç janë.” – Albert Camus

Këto fjalë të lashta dhe moderne marrin kuptim të ri sa herë kujtojmë 8 Dhjetorin 1990—ditën kur studentët shqiptarë, të frymëzuar më shumë nga ndjenja e dinjitetit sesa nga organizimi, ndezën shkëndijën e ndryshimit që do të hapte një epokë të re për vendin.

8 Dhjetori 1990 ndodhi në një Shqipëri të lodhur nga izolimi, nga mungesat dhe nga heshtja e gjatë shoqërore. Në atë mbrëmje të ftohtë dimri, rreth 300 studentë të Qytetit Studenti dolën në rrugë për të protestuar kundër kushteve të rënda të jetesës: mungesa e dritave, uji i ngrohtë, ngrohja dhe higjiena.

Por brenda pak orësh protesta kaloi kufijtë e pakënaqësisë praktike dhe mori dimensionin e një lëvizjeje morale.

Në ditët që pasuan, numri i protestuesve u rrit me mijëra. Studentët e fakulteteve të ndryshme u bashkuan, pedagogët dolën përkrah tyre dhe qytetarë të Tiranës iu shtuan marshimeve. Brenda tri ditësh, lëvizja studentore ishte bërë një forcë shoqërore e padiskutueshme.

Arsyet pse ndodhi – Rrënjët e një shpërthimi të pashmangshëm

Edhe pse kërkesat e para ishin thjesht kushte jetese, burimi i vërtetë ishte shumë më i thellë:

Shqipëria ishte vendi më i izoluar i Europës për më shumë se 45 vjet.

Rinia jetonte larg informacionit, kulturës botërore dhe ideve të reja.

Shpresat e një brezi ishin mbyllur brenda mureve të konvikteve të ftohta.

Jeta e përditshme ishte e varfër, e kontrolluar, e pashpresë.

Në filozofi, një situatë e tillë përshkruhet si moment i ndërgjegjes kolektive, kur një shoqëri kupton se heshtja e mëtejshme është e barabartë me mohimin e vetvetes. Studentët u bënë zëri i këtij ndërgjegjësimi.

8 Dhjetori nuk nisi si nismë politike. Nisi nga studentë të zakonshëm, nga rinia që kërkonte kushte më të mira dhe pak dinjitet.

Më pas, me rritjen e protestave, u bë e qartë se kërkesat sociale s’mund të zgjidheshin pa ndryshime më të mëdha.

Ndër figurat që u shquan si zëdhënës apo organizatorë në ditët në vijim ishin:

Azem Hajdari

Shenasi Rama

Arben Imami

Tefalin Malshyti

Por merita reale i takon mijëra studentëve e pedagogëve që e bënë lëvizjen të mundur me praninë e tyre fizike.

Nuk ishte një lëvizje partiake, por u shndërrua në një kërkesë për hapje dhe liri, sepse realiteti nuk ofronte rrugë tjetër.

Fillimi: rreth 300 studentë.

Brenda 48 orësh: mijëra studentë në rrugë.

Deri më 11 dhjetor: një lëvizje masive, me përfshirjen e qytetarëve të Tiranës.

Rritja e menjëhershme tregon se shumë njerëz mbanin të njëjtat shqetësime, por prisnin një shkëndijë të parë.

Ngjarja ka peshë të jashtëzakonshme për disa arsye:

a) Filloi transformimi politik i Shqipërisë

Ishte momenti që çoi drejt pluralizmit dhe hapjes së vendit. Pa 8 Dhjetorin, Shqipëria do të kishte ecur shumë më ngadalë drejt botës moderne.

b) Rinia u vendos në qendër të ndryshimit

Studentët treguan se brezi i ri ka fuqinë ta çojë kombin përpara kur autoritetet nuk e bëjnë.

c) U thye psikologjia e frikës

Ndonëse sistemi ishte i fortë, frika njerëzore kishte filluar të çahej.

Me 8 Dhjetorin, ajo u thye përgjithmonë.

d) U ringrit vlera e të drejtës për të folur

Njerëzit kuptuan se zëri i tyre ka peshë. Kjo është zemra e çdo demokracie.

8 Dhjetori është shembull i asaj që filozofia e quan “lindja e subjektit historik”: momenti kur individët e zakonshëm bëhen autorë të fatit të tyre.

Rinia e 1990-ës mishëroi disa ide universale:

Etja për liri është shtysa më e thellë e njeriut.

Revolta morale – sipas Camus, lind kur padrejtësia tejkalon kufijtë e durimit.

Aksioni si akt vetëdijeje – Arendt thotë se veprimi është prova e ekzistencës së njeriut në histori.

Studentët nuk donin pushtet; donin kuptim, dritë, dinjitet.

Dhe për këtë arsye, lëvizja e tyre u kthye në një prej momenteve më të pastërta të historisë sonë.

8 Dhjetori 1990 është ngjarje që nuk festohet vetëm si memorje, por si mësim.

Mësim se liria nuk është e dhënë, por e fituar.

Se guximi i një brezi mund të hapë rrugë të reja.

Se demokracia është vepër e përditshme, jo dhuratë.

Se rinia është forca që e çon historinë përpara.

Ajo ditë na kujton se një komb ndryshon atëherë kur njerëzit e tij besojnë se ndryshimi është i mundur.