Mossanga dhe kujtesa e qytetit

Nga Alda Bardhyli

Mossanga dhe kujtesa e qytetit

22/10/2024

Nga Alda Bardhyli

“Në fundjave, kur nga dritarja pamë se koha ishte e bukur, u kujtuam për idenë e kahershme të një udhëtimi nëpër Wachau, luginë buzë lumit të Danubit, ku në muajin maj shpërthejnë sythat e pemëve të kajsive, duke i dhënë gjithë zonës një festival ngjyrash bardhë e rozë”.

Me këto rreshta nis historia e romanit më të ri të autorit Fate Velaj, një skaner social të Vlorës dhe Shqipërisë së epokës së komunizmit.

Në të paraqitet historia e një grupi kongolezësh që zbritën në Vlorë në vitin 1966, deri në 1991, kur u larguan nga Shqipëria.

Romani është një përshkrim i zhdërvjelltë i vendeve e peizazheve të qytetit të Vlorës, ndër vite, historive dhe ngjarjeve që lidhen me fatin e 9 fëmijëve kongoleze, që u vendosen në qytetin bregdetar, për t’i shpëtuar represionit në vendin e tyre, përfshirë nga konfliktet e armatosura.

Velaj edhe në krijimtarinë letrare risjell piktorin, vëmendjen e tij për të paraqitur në mënyre detajiste, si në një telajo, jo vetëm vendet e ndryshme në qytetin e Vlorës, por edhe personazhe të larmishëm, që janë një galeri e gjerë në libër.

Ngjarjet e kohës përshkruhen imtësisht, të lidhura me kontekstin e mirëpritjes së fëmijëve kongoleze, përshtatjes së tyre, deri në shndërrimin në “vlonjate”. Kjo është metamorfoza e këtij grupi, që sillet nga autori me vëmendje dhe dukshëm me fanatizëm për të mos shmangur asnjë detaj.

Ashtu si autorë të njohur në historinë e letërsisë botërore, ai e bën Vlorën pjesë të një hapësire letrare, përmes historive të treguara bukur, që i nxjerr nga kujtesa. Roli i kujtesës si një element ndërtues në psikikën e shkrimit, është një tjetër vecori e kësaj vepre. Ndryshe nga Carlos Zafon i cili shprehej se ne mbajmë mënd atë që nuk ka ndodhur kurrë, historitë e Velajt janë histori që jetojnë ende në botën e padukshme të qytetit, trashëguar në breza bashkë me forcën e familjes, duke sjellë historinë e një qyteti që ka jetuar izolimin e gjatë nën komunizëm. Hera-herës duket sikur është mëshiruar te Joseph Mossanga, personazhi kryesor, që nga një fëmijë i ndrojtur, arrin të shndërrohet në shqiptar, në një “vlonjat” të devotshem, që perlotet, kur duhet të largohet, ta lërë qytetin e tij.

“Mossanga” fokusohet në rritje psikologjike dhe morale të protagonistit, që nga fëmijëria, deri në moshë madhore. Në të, fantazia shkrihet me realitetin dhe fshihen kufijtë mes tyre. Velaj e thotë edhe vetë: “fantazia dhe realizmi mund të bashkëjetojnë mirë” Metafora përdoret shpesh, duke ofruar një perspektivë të thellë dhe të pasur, për të kuptuar realitetin. Leximi i romanit të merr me vete dhe të çon aty ku autori dëshiron të çojë edhe personazhet. Velaj thotë vet se librat e tij janë thuajse në 80 përqind të tyre fiction, por i shkrirë me realitetin, çka mund të quhet një cilësi e spikatur e letërsisë së F.V. Si shihet rëndom tek krijimet e Veliajt, “Mossanga” është një krijim mes autobiografisë dhe trillimet, rrëfimit dhe eksplorimit, realizmit magjik dhe studimit social. Romani është shkruar si një rrëfenjë në vetën e tretë, ndryshe nga romanet e tjera të autorit. Ai ngjan me një pikturë abstrakto-ekspresioniste, zhanër ku autori vetë identifikohet.

Shqiptarizimi, i Josephit duket sikur është qëllim për Velajn, në trajtimin gjatë faqeve të librit, ku gjuha e lehtë, e ndërlikuar, por edhe e larmishme vihen në funksion të qëllimit. Syri i piktorit ndjehet dhe në rreshat e romanit, ku fjalët shëndrrohen në penela, që ilustrojnë gjithcka, mbi karnavacën e Vlorës ndër vite.