Naim Frashëri – Apostulli i Rilindjes Kombëtare

Naim Frashëri – Apostulli i Rilindjes Kombëtare

Naim Frashëri është një nga figurat më të shquara të Rilindjes Kombëtare Shqiptare dhe njihet si poeti kombëtar i Shqipërisë.  Me veprat e tij, ai kontribuoi në zhvillimin e gjuhës dhe letërsisë shqipe, duke u bërë një simbol i unitetit dhe identitetit kombëtar. 

Naim Frashëri ishte poet, shkrimtar, intelektual dhe veprimtar i shquar i Rilindjes Kombëtare Shqiptare.  Ai ishte një nga udhëheqësit e lëvizjes për pavarësinë dhe bashkimin e shqiptarëve, duke përdorur letërsinë si mjet për të zgjuar ndërgjegjen kombëtare. 

Naim Frashëri lindi më 25 maj 1846 në Frashër, një fshat në jug të Shqipërisë.  Ai ishte i biri i Halit beut dhe Emine hanëmit.  Në fëmijërinë e tij, Naimi mori mësime në Teqenë Bektashiane të Frashërit, ku nisi të mësonte turqishten, arabishten dhe persishten. 

Arsimi dhe Formimi: Në vitin 1865, familja e tij u shpërngul në Janinë, ku Naimi ndoqi gjimnazin "Zosimea".  Gjatë kësaj periudhe, ai u njoh me letërsinë dhe filozofinë klasike greke dhe romake, si dhe me idetë e Revolucionit Francez. 

Veprimtaria Kombëtare: Në vitin 1878, Naimi mori pjesë në Lidhjen Shqiptare të Prizrenit, një ngjarje kyçe në lëvizjen për pavarësinë e shqiptarëve.  Ai u angazhua për mbrojtjen e të drejtave të shqiptarëve dhe për zhvillimin e arsimit në gjuhën shqipe. 

Jetesa në Stamboll: Në vitin 1882, Naimi u vendos në Stamboll, ku punoi si anëtar i Komisionit Arsimor të Inspektimit dhe Kontrollit.  Ai kontribuoi në përpjekjet për përhapjen e arsimit dhe kulturës shqiptare. 

✨️✨️✨️

Naim Sami Abdyl Frashëri –  Rrjeti i Rilindjes . 

Ai lindi më në Frashër të Dangëllisë, në një familje të njohur bejlerësh, ku drita e diturisë bashkëjetonte me zakonet e vjetra të vendit. 

Te tre bijt e Halit beut dhe Emine hanëmit, u rritëb në një mjedis ku bashkëjetonin besimi, kultura dhe dashuria për atdheun.

 Tre vëllezërit Frashëri – Abdyli, Samiu dhe Naimi – do të bëheshin në histori një treshe e shenjtë, që la themele në politikë, në shkencë e në letërsi.

Abdyli, vëllai më i madh, ishte udhëheqësi politik. Ai i dha jetë Lidhjes së Prizrenit më 1878, duke u bërë flamurtar i kërkesës për autonominë e Shqipërisë.

 Ndërkohë, Samiu, mendimtari dhe enciklopedisti, shkroi veprën e pavdekshme “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është dhe ç’do të bëhet”, ku vizatoi hartën e një Shqipërie të lirë e të bashkuar. Dhe më pas erdhi Naimi, poeti i kombit, i cili, me vargje të ndritura, u fut në zemrat e shqiptarëve si një profet i shpirtit kombëtar. Në këtë mënyrë, të tre vëllezërit plotësonin njëri-tjetrin: njëri udhëhiqte, tjetri mendonte, e tjetri frymëzonte.

Lidhjet e Naimit me rilindasit e tjerë janë një rrëfim më vete. Ai nuk veproi i vetëm. Ishte pjesë e një rrjeti të madh intelektualësh, ku secili kishte rolin e vet, por që të gjithë bashkoheshin në një ideal: Shqipërinë.

Kur u hap Mësonjëtorja e Korçës më 1887, shkolla e parë kombëtare në gjuhën shqipe, pas dyerve të saj ishte edhe hija e butë e Naimit. Si zyrtar në Ministrinë e Arsimit në Stamboll, ai shfrytëzoi ndikimin e vet për të siguruar lejen e sulltanit për këtë shkollë. Ajo u bë një dritare për djemtë shqiptarë dhe një ogur i madh për ardhmërinë e arsimit. Pandeli Sotiri, drejtori i parë i shkollës, ishte zbatuesi i asaj ëndrre që Naimi mbillte me penë.

✨️

Në krah të tyre ishin edhe Petro Nini Luarasi, një mësues i përkushtuar, i cili përhapte abetaren dhe hapte shkolla shqipe në fshatra, duke i çuar në praktikë idealet e Naimit. Po ashtu, Kostandin Kristoforidhi, gjuhëtari i madh, përktheu Biblën në shqip dhe punoi për të përbashkuar dialektet. Naimi e adhuronte punën e tij, sepse e shihte gjuhën si themelin e kombit. Kristoforidhi e pasuroi gjuhën me themel, ndërsa Naimi e lartësoi me poezi.

✨️✨️

Një kapitull të veçantë hapin motrat Qiriazi, Sevasti dhe Parashqevi. Ato themeluan shkollën e parë të vajzave në Korçë në vitin 1891. Kjo ishte një guxim i madh në kohën kur arsimi i femrave shihej si luks i panevojshëm. Por Naimi e kuptonte se kombi nuk mund të ngrihej pa edukimin e nënave të ardhshme. Me mbështetjen e tij, motrat Qiriazi i hapën dyert e diturisë për vajzat shqiptare, duke vendosur një gur themeli në emancipimin shoqëror.

✨️✨️

Në këtë udhëtim të madh të Rilindjes, përveç Qiriazëve, Sotirit, Kristoforidhit e Luarasit, ishin edhe figura të tjera si Pandeli Qirjazi dhe bashkëpunëtorë të shumtë që punuan në terren për të realizuar atë që Naimi shkruante nga Stambolli. Të gjithë ishin fijet e një rrjete që lidhej e ngurtësohej rreth flamurit të diturisë.

✨️✨️

Naimi dhe Fan Noli nuk u takuan kurrë, sepse Naimi u shua në vitin 1900, para se Noli të hynte në arenën kombëtare. Por lidhja e tyre është shpirtërore dhe e pashkëputur. Fan Noli e quajti Naimin poetin kombëtar dhe mësuesin shpirtëror të brezit të tij. Ai e ngriti varrin monumental në Tiranë më 1937 dhe në ligjëratat e tij e vendosi pranë figurave më të ndritura të botës. Noli ishte trashëgimtari i frymës së Naimit: nëse poeti predikoi lirinë me vargje, Noli e vazhdoi atë me politikë, kishë e diplomaci.

🌟

Kështu, Naim Frashëri është nyja që lidh gjithë këta emra të mëdhenj: vëllezërit e tij Abdylin dhe Samiun, mësuesin Petro Nini, gjuhëtarin Kristoforidhi, Pandeli Sotirin dhe Pandeli Qirjazin, motrat Qiriazi, e deri te Fan Noli. Ata janë yje të të njëjtit qiell, dhe drita e tyre buron nga një diell i përbashkët: dashuria për Shqipërinë.

Poezia “Dituria” (nga “Lulet e verës”, 1890)

Dituria është dritë,

është diell për njerinë,

është shkëlqim edhe jetë,

është mëma e miqësisë.

Ajo mbjell dashuri,

lidhje, vëllazëri,

bashkon zemrat dhe shpirtërat,

i bën njerëzit njerëzi.

Këto vargje të thjeshta, por plot madhështi, janë një testament i shpirtit rilindas të Naimit. Për të, dija ishte arma më e fuqishme për çlirimin e kombit. Në një kohë kur Shqipëria ishte e shtypur nga analfabetizmi dhe mungesa e shkollave, Naimi e përshkruan dijen si “dritë” dhe “diell”, duke i dhënë asaj vlerë hyjnore. Ajo nuk është thjesht mjet njohurie, por një forcë që sjell miqësi, dashuri dhe vëllazëri mes njerëzve.

Në këto vargje shihet qartë se Naimi nuk e mendonte diturinë vetëm si shkollë, por si një moral të ri shoqëror. Një popull i ditur do të bëhej një popull i bashkuar, i lirë dhe i qytetëruar. Ky është vizioni i tij i madh: pa dituri nuk ka liri, pa arsim nuk ka komb.

Poezia është shkruar me vargje të shkurtër e të kthjellët, që kujtojnë ligjërimin e urtësive popullore. Naimi e afron idenë e dijes me gjuhën e zemrës, duke e bërë atë të kuptueshme për çdo shqiptar, edhe për atë që sapo hidhte hapat e parë drejt shkollës.

Naim Frashëri nuk na la vetëm poezi, por një program kombëtar të ndritjes shpirtërore dhe arsimore. Ai u bë jo vetëm poet, por një apostull i dritës, i cili edhe sot e kësaj dite na kujton se “dituria është mëma e lirisë”.

Vdekja dhe Trashëgimia: Naim Frashëri vdiq më 20 tetor 1900 në Stamboll.  Mbretëresha Zogu e solli trupin e tij në Shqipëri në vitin 1937, dhe ai u varros në Memorialin e Rilindjes në Tiranë. 

Naim Frashëri është një përfaqësues i Rilindjes Kombëtare Shqiptare dhe i romantizmit në letërsinë shqipe.  Veprat e tij shquhen për përmbajtjen patriotike, filozofike dhe përpjekjen për zhvillimin e gjuhës shqipe. 

Naim Frashëri ka lënë një pasuri të madhe letrare, përfshirë poezi, ese dhe përkthime.  Disa nga veprat e tij më të njohura janë:

"Bagëti e Bujqësi" (1886): Një poezi që përshkruan jetën e thjeshtë dhe natyrën e bukur të Shqipërisë. 

"Lulet e Verës" (1890): Një koleksion poezish me tema patriotike dhe filozofike. 

"Histori e Skënderbeut" (1898): Një poezi epike që lavdëron heroizmin e Gjergj Kastriotit, Skënderbeut. 

"Fletore e Bektashinjëve" (1895): Një vepër që pasqyron besimin dhe filozofinë Bektashiane. 

"Gjuha Jonë" (1899): Një poezi që thekson rëndësinë e përdorimit të gjuhës shqipe. 

Veprat e Naim Frashërit janë vlerësuar për pasurinë e gjuhës dhe për mesazhet e forta patriotike dhe filozofike.  

Ai përdori letërsinë për të zgjuar ndërgjegjen kombëtare dhe për të promovuar unitetin e shqiptarëve.

Poezi të tij

Një nga poezitë e tij më të njohura është:

Oh malet e Shqipërisë,

Oh pemët e larta,

Fushat e gjëra me lule,

Ditë e natë ju shikoj.

Cilat ishin më pikante?

Poezitë e Naim Frashërit që kanë lënë më shumë gjurmë janë ato me tema patriotike dhe filozofike, si "Bagëti e Bujqësi", "Lulet e Verës" dhe "Histori e Skënderbeut". 

Kritika letrare e ka quajtur Naim Frashërin si "Apostull të Rilindjes Kombëtare" dhe "Poet Kombëtar", për shkak të kontributit të tij të jashtëzakonshëm në zhvillimin e letërsisë dhe kulturës shqiptare. 

Naim Frashëri mund të krahasohet me nobelistët shkrimtarë filozofë për thellësinë e mendimit dhe mesazhet e tij të fuqishme.  Si dhe ata, ai përdori letërsinë për të reflektuar mbi shoqërinë, kulturën dhe identitetin kombëtar. 

Naim Frashëri mbetet një figurë kyçe në historinë e letërsisë dhe kulturës shqiptare.  Veprat e tij vazhdojnë të lexohen dhe vlerësohen për mesazhet e tyre të fuqishme dhe për pasurinë e gjuhës shqipe. 

Autor: Liliana Përe

studiuese e letërsisë shqiptare dhe pasionante e veprës së Naim Frashërit.