Pino Daeni – Estetika e feminitetit dhe poetika e dritës

1 day ago
8 min read

Pino Daeni

Në historinë e artit disa emra nuk mbeten vetëm si autorë të veprave, por si krijues të një bote të re shpirtërore të cilën shikuesi e ndjen para se ta kuptojë. Pino Daeni është një nga këta emra. Në pikturat e tij drita nuk është thjesht element teknik por frymë që zgjon kujtime; feminiteti nuk është vetëm formë por thellësi e brendshme e përjetshme dhe e pastër që ndriçon si një kujtim i dashurisë së parë.

Me penelata të buta por të vendosura ai ndërton skena ku përzihen nostalgjia intimiteti dhe eleganca – një poezi e pikturuar që nuk kërkon fjalë. Në kohën kur arti figurativ shpesh luftonte me abstraksionin për vendin e tij Pino rikthente nderin e figurës njerëzore duke e trajtuar me ndjeshmëri respekt dhe një dashuri të heshtur.

Biografia dhe formimi

Giuseppe Dangelico i njohur botërisht si Pino Daeni lindi më 8 nëntor 1939 në Bari të Italisë në një familje modeste ku arti nuk ishte pjesë e traditës por u bë pjesë e fatit të tij. Ishte mësuesja e klasës së parë ajo që e pa për herë të parë shkëlqimin e talentit të tij duke këshilluar babanë Tommaso ta mbështeste.

Fëmijëria e Pinos kaloi mes brigjeve të Adriatikut ku drita e detit dhe ngjyrat e jugut të Italisë i mbetën përjetësisht në kujtesë duke u shndërruar më vonë në kodin e ngjyrave të tij. Fillimisht autodidakt ai nisi të vizatonte njerëzit e lagjes dhe momentet e përditshme duke mësuar syrin të dallonte bukurinë e thjeshtë.

Pas studimeve në Institutin e Artit të Barit në vitin 1960 ai vijoi Akademinë e Brerës në Milano – një qendër arti ku figuracioni klasik takonte rrymat moderne. Aty Pino punoi nga modeli i gjallë duke mësuar jo vetëm anatominë e trupit njerëzor por edhe gjuhën e heshtur të gjesteve.

Në vitet ’60–’70 bashkëpunoi me botuesit më të mëdhenj italianë duke ilustruar romane dhe revista. Por Milano me gjithë gjallërinë e saj kulturore i dukej kufizuese. Në vitin 1978 mori një vendim që do t’i ndryshonte jetën: u zhvendos në Nju Jork me bashkëshorten Chiara dhe fëmijët Paola dhe Max.

Në Amerikë arti i tij u përfshi menjëherë në botën e ilustrimit komercial. Ai krijoi mbi tre mijë kopertina librash duke bërë që miliona lexues të ndaleshin tek një roman vetëm për shkak të një imazhi që fliste më shumë se titulli. Modelet e tij – gra me shikime të ëndërrta burra me praninë e tyre të fuqishme – nuk ishin thjesht karaktere letrare por figura të përjetshme që jetonin në imagjinatën e publikut.

Megjithatë Pino nuk u mjaftua me suksesin komercial.

Në fillim të viteve ’90 i lodhur nga afatet e ngushta të botimeve ai iu rikthye pikturës së lirë duke ndjekur rrymën impresioniste që e kishte magjepsur që në rini.

Ekspozitat e tij në Arizona South Carolina dhe New York u pritën me entuziazëm. Vepra e tij gjeti vend në galeri prestigjioze dhe koleksione private anembanë botës.

Ai ndërroi jetë më 25 maj 2010 duke lënë pas një trashëgimi artistike që ende ndriçon sikur penelatat e tij të ishin ndezur dje.

Pino Daeni u rrit në një epokë ku artet figurative po përballeshin me ndryshime të mëdha. Në mes të shekullit XX impresionizmi ekspresionizmi dhe rryma të tjera moderne po sfidonin mënyrën tradicionale të pikturimit. Megjithatë Pino zgjodhi një rrugë që dukej më e heshtur por jo më pak revolucionare: rikthimin tek figura njerëzore por e trajtuar me një butësi një ndjeshmëri dhe një poezi që i japin jetë të veçantë çdo penelate.

I influencuar nga Pre-Rafaelitët dhe Macchiaioli si dhe nga mjeshtrat impresionistë si John Singer Sargent Joaquín Sorolla dhe Giovanni Boldini ai ndërtoi një stil që bashkon lirshmërinë e bojës me saktesinë e portretit. Penelata e tij është e lirë me hije të gjelbra të buta dhe ngjyra pastel por çdo detaj – nga shtrëngimi i duarve te shikimi i fshehtë i një gruaje – flet për një botë emocionale të thellë.

Teknika e Pinos përdor vaj mbi pëlhurë liri dhe është e njohur për efektin “tetradik” të ngjyrave: katër ngjyra që bashkë krijojnë një harmoni dhe tension të bukur. Kjo i jep veprave të tij një ndjenjë kohore sikur gratë e tij jetojnë në një botë që është një ndërthurje e së kaluarës me të tashmen e ëndrrës me realitetin.

Një nga temat kryesore të veprës së tij është feminiteti – por jo feminiteti i thjeshtë sipërfaqësor. Gratë në pikturat e Pinos janë komplekse të lëvizshme mes butësisë dhe forcës ndjeshmërisë dhe pavarësisë. Ata nuk janë vetëm objekte të bukurisë; janë subjekte që bartin histori emocion dhe shpresë. Kjo e bën artin e tij shumë të afërt me publikun sepse çdo shikues mund të gjejë aty një pjesë të vetes.

Në një kohë kur arti bashkëkohor shpesh sfidon perceptimet e bukurisë dhe përfaqësimit Pino është një rikthim te bukuria e sinqertë dhe te ndjeshmëria njerëzore. Ai nuk kërkon të revolucionarizojë botën e artit por të komunikojë me

Analiza e veprave përfaqësuese

Në qendër të krijimtarisë së Pino Daenit qëndrojnë portretet e grave të mbështjella në një atmosferë intime dhe emocionale.

Një nga veprat që përfaqëson më mirë këtë ndjeshmëri është “Afërdita në Dritën e Pasdites” (titull simbolik) ku figura femërore shfaqet e ulur pranë dritares me dritën e butë që depërton në dhomë dhe përqafon lëkurën e saj. Në këtë pikturë drita nuk është vetëm element estetik por një metaforë e ngrohtësisë shpirtërore dhe lumturisë së brendshme. Penelatat e tij të buta krijojnë një teksturë që fton shikuesin të prekë ndjesinë e paqes që përshkon figurën.

Një tjetër punim i njohur është “Biseda e Heshtur” ku dy gra shfaqen në një skenë private duke përjetuar një moment thellësie dhe besimi. Kompozicioni i ngushtë dhe ngjyrat e ngrohta përforcojnë ndjenjën e afërsisë dhe mbështetjes së ndërsjellë. Kjo pikturë është një reflektim mbi marrëdhëniet njerëzore dhe fuqinë e dialogut edhe kur ai është i heshtur.

Në “Dita e Verës” një grua e re shfaqet në bregdet e veshur me një fustan të gjallë ngjyrash. Kjo vepër tregon lidhjen mes njeriut dhe natyrës ku era dhe drita bashkëpunojnë për të krijuar një ndjenjë lirie dhe gëzimi. Pino përdor ngjyrat tetradike për të sjellë në jetë energjinë dhe dinamikën e momentit duke sfiduar kështu kufijtë e realizmit për të kapur thelbin emocional.

Në të gjitha këto vepra përshkrimi i detajeve është i kujdesshëm por jo i tepërt – ai e lë hapësirë për interpretim dhe emocion. Gratë e tij janë shumëdimensionale të ndërtuara jo vetëm nga forma por edhe nga hije dhe drita që krijojnë një ndjenjë lëvizjeje dhe jetëshkalle.

Kjo aftësi për të kapur çastin dhe për të dhënë jetë emocioneve e bën Pino Daenin një artist unik i cili përmes një stili të dukshëm të lehtë dhe të rrjedhshëm arrin të komunikojë mesazhe të thella për natyrën njerëzore dhe bukurinë e saj të pafundme.

Krahasime dhe analogji

Pino Daeni shpesh krahasohet me disa prej figurave më të shquara të artit impresionist dhe ilustrativ por rruga dhe gjuha e tij artistike mbart një originalitet të veçantë. Një krahasim i shpeshtë është ai me John Singer Sargent i njohur për portretet e tij të fuqishme dhe elegantë të cilët si Pino përdorën dritën dhe ngjyrat për të shprehur ndjeshmërinë dhe karakterin njerëzor. Megjithatë ndërsa Sargent qëndroi në kufijtë e realizmit të detajuar Pino tentoi të bashkonte realizmin me një liri më të madhe në penelata duke i dhënë veprave të tij një ndjesi më të butë dhe më ëndërrimtare.

Në aspektin e frymës ndikimi i Joaquín Sorolla është i dukshëm në përdorimin e dritës së diellit dhe atmosferave bregdetare që japin një ndjenjë lirie dhe freskie. Sorolla si Pino vlerësonte momentet e përditshme dhe bukurinë e natyrës por Pino e çon këtë përvojë në një dimension më intim dhe emocional ku figura njerëzore është në qendër të botës.

Nga ana tjetër lidhja me Giovanni Boldini reflektohet në elegancën dhe lëvizshmërinë e portreteve femërore. Boldini ishte i njohur për penelatat e shpejta dhe dinamikën që i jepte skenave një cilësi që Pino përthith dhe shndërron në një stil të vetin ku liria e bojës bashkohet me një ndjenjë të thellë emocionale.

Në kontekstin e ilustrimit komercial Pino Daeni mund të krahasohet me artistë të mëdhenj të kopertinave të romaneve romantike por ai dallon për thellësinë dhe autenticitetin që i jep figurave të tij. Ndërsa shumë ilustratorë përqendrohen vetëm në aspektin vizual dhe komercial Pino integron në punën e tij një reflektim të vërtetë mbi natyrën njerëzore dhe ndjenjat.

Në këtë mënyrë Pino Daeni ndërthur një traditë të pasur artistike me një vizion unik duke krijuar një urë midis artit figurativ klasik dhe ilustrimit modern. Ky bashkim i frymës klasike me modernitetin e bën veprën e tij të prekshme për një audiencë të gjerë dhe të qëndrueshme në kohë.

Pranimi kritik dhe trashëgimia

Pino Daeni u njoh dhe u vlerësua si një artist i jashtëzakonshëm qysh gjatë jetës së tij sidomos në botën e ilustrimit komercial ku arriti të thyente rekorde me mbi 3,000 kopertina librash të realizuara.

Ai u bë një emër i besueshëm dhe i dashur për botuesit dhe lexuesit në mbarë botën duke ndihmuar në shitjen e miliona kopjeve të romaneve romantike përmes imazheve të tij që ishin më shumë se thjesht dekorativë – ato përcillnin histori dhe ndjenja të thella.

Megjithatë kritika akademike dhe ajo e artit figurativ të lirë u përqendrua më shumë në fazën e tij të pikturës impresioniste që filloi në vitet ’90 ku Pino u perceptua si një artist që i rikthehej rrënjëve të tij me një zë të sinqertë dhe autentik. Galeritë prestigjioze në Arizona South Carolina dhe New York e pranuan me entuziazëm duke e përfshirë në ekspozita të rëndësishme dhe duke nxjerrë në pah aftësinë e tij për të bashkuar lirshmërinë e bojës me një thellësi emocionale që rrallë shihet.

Në ditët e sotme puna e Pinos ka fituar një status të qëndrueshëm në tregun e artit ku printimet e tij giclée shiten për mijëra dollarë dhe veprat e tij vazhdojnë të ekspozohen në galeri anembanë botës.

Ai konsiderohet një urë mes artit tradicional dhe atij komercial duke ofruar një shembull se si ndjeshmëria artistike mund të ndërthurë suksesin komercial me vlerën estetike dhe filozofike.

Trashëgimia e Pino Daenit qëndron në aftësinë e tij për të përjetësuar feminitetin dhe emocionet njerëzore në një mënyrë që i bën ato të prekshme dhe të gjalla pavarësisht kohës. Në një botë ku arti shpesh sfidohet nga teknologjia dhe shpejtësia veprat e tij na ftojnë të ndalojmë të ndiejmë dhe të kuptojmë thellësisht natyrën njerëzore.

Përfundime dhe reflektime finale

Pino Daeni është më shumë se një ilustrues apo piktor; ai është një poet i dritës dhe emocioneve. Në botën e tij artistike çdo penelatë është një fjalë çdo ngjyrë një ndjenjë dhe çdo figurë një histori që pret të tregohet. Përmes një kombinimi të mjeshtërisë teknike dhe ndjeshmërisë njerëzore ai krijoi një univers ku feminiteti shfaqet si forcë dhe delikatesë njëkohësisht dhe ku bukuria e përditshmes bëhet metaforë për jetën dhe dashurinë.

Në një kohë kur arti bashkëkohor shpesh shfaqet si sfidues abstrakt dhe i largët Pino na rikthen tek thelbi i përjetshëm i komunikimit njerëzor – ndjenja pritja shpresa dhe ëndrra. Ai na fton të shikojmë më thellë të ndiejmë më shumë dhe të gjejmë në fytyrat e tij një pasqyrë të vetvetes.

Trashëgimia e tij është një mësim për artistët dhe shikuesit: se arti është i gjallë kur arrin të prekë shpirtin kur është i sinqertë dhe kur arrin të ruajë lidhjen mes të bukurës dhe të vërtetës.

Në këtë sens Pino Daeni është një emër që do të qëndrojë në kujtesën e artit për breza një frymëzim për ata që kërkojnë të shprehin botën përmes ngjyrave dhe dritës duke kapur momentet e thjeshta që e bëjnë jetën të vlefshme.

Burimet:

Pino Daeni Official Website, https://www.pinodaeni.com

“Pino Daeni: A Life in Art,” Arizona Art Alliance, 2012

“The Art of Pino Daeni,” Southwest Art Magazine, 2005

“Pino Daeni’s Women: Beauty and Emotion,” Art Daily, 2011

Biografi dhe intervista të ndryshme me familjen dhe bashkëpunëtorët e artistit