Seamus Heaney – Ligjërata për Çmimin Nobel

Seamus Heaney – Ligjërata për Çmimin Nobel

Falenderimi i poezisë

Kur për herë të parë takova emrin e qytetit Stokholm, nuk mendoja se do ta vizitoja ndonjëherë, e lëre më të përshëndetesha atje si mysafir i Akademisë Suedeze dhe Fondacionit Nobel. Në atë kohë, një rezultat i tillë nuk ishte vetëm i papritur; ishte thjesht i paimagjinueshëm. Në vitet ’40, kur isha fëmija më i madh i një familjeje që po zgjerohej në zonën rurale të Co. Derry, ne grumbulloheshim në tre dhoma të një fermë tradicionale dhe jetonim një lloj jete të ngushtë, emocionalisht dhe intelektualisht të mbrojtur nga bota e jashtme. Ishte një ekzistencë intime dhe fizike, ku tingujt e natës – kali në stallë përtej murit të dhomës sonë – përziheshin me bisedat e të rriturve nga kuzhina përtej dhomës tjetër.

Ne merrnim vesh gjithçka që ndodhte – shiun tek pemët, minjtë në tavan, trenin e avullit që kalonte pranë shtëpisë – por e merrnim si në një gjumë dimëror. Pa historik, para seksual, në mes të archaikes dhe të modernës, ishim po aq të ndjeshëm dhe të përshtatshëm sa uji që qëndronte në një kovë në kuzhinën tonë: çdo herë që një tren kalonte, sipërfaqja e ujit valëvitej delikatisht dhe në heshtje të plotë.

Por nuk ishte vetëm toka që dridhej për ne: edhe ajri përreth dhe mbi ne ishte i gjallë dhe sinjalizues. Kur frynte erë tek blerimët, lëvizte gjithashtu një tel ajror i lidhur me degën më të lartë të kastanjës. Ai hyri brenda përmes një vrime në dritaren e kuzhinës dhe arriti tek radioja jonë, ku një kaos i vogël i tingujve i linte vend zërit të një lajmëtari të BBC-së që fliste si një deus ex machina.

Ne mund të dëgjonim emrat e fqinjëve me aksentet lokale të prindërve tanë, dhe në tonet e forta të lajmëtarit, emrat e bombarduesve dhe qyteteve të bombarduara, frontet e luftës dhe divizionet ushtarake, numrat e avionëve të humbur dhe të robëruarve, viktimat dhe avancimet; dhe gjithmonë, natyrisht, merrnim vesh edhe fjalët solemne dhe ngacmuese “armiku” dhe “aleatët”. Por edhe kështu, asnjë lajm botëror nuk më frikësonte.

Kohërat e luftës, me fjalët e mia, ishin kohë para reflektimit. Para-shkollore, para-historike në një mënyrë. Kur viteve të mëvonshme dëgjimi im u bë më i vetëdijshëm, ngjita mbi një krah të divanit tonë të madh për të afruar veshin te radioja. Por nuk më interesonte lajmi; ajo që kërkoja ishte emocionimi i historisë – si një serial detektiv britanik ose aventurat e RAF-it nga W.E. Johns. Kështu filloi udhëtimi im drejt gjuhëve dhe botës përtej, ku çdo pikë arrijjeje ishte një gur-hapi dhe jo destinacion.

Unë i detyrohem poezisë për këtë udhëtim. Fillimisht, për një varg që shkrova kohët e fundit që më këshillonte të “ecja mbi ajër kundër arsyes së mirë”, por thelbësisht sepse poezia mund të krijojë një rend të jashtëzakonshëm, po aq të ndjeshëm ndaj ligjeve të brendshme të poetit sa valët që valëviteshin në ujë në kovën e kuzhinës para pesëdhjetë vitesh. Një rend ku ne mund të rritemi me ato që kemi grumbulluar gjatë rritjes.

Duke filluar, desha që kjo e vërtetë e jetës të kishte besueshmëri konkrete. Edhe si nxënës i shkollës, adhuroja ode-n “To Autumn” të John Keats për marrëdhënien e saj midis gjuhës dhe ndjesisë; më vonë, poezia e luftës së Wilfred Owen më tregoi se poezia mund të përjetojë dhe absorbojë barbarinë e shekullit të ri, dhe Elizabeth Bishop, Robert Lowell dhe Patrick Kavanagh më dhanë prova të tjera për fuqinë dhe përgjegjësinë e poezisë.

Përvoja e rritjes në Irlandën e Veriut më formoi, duke më mësuar të vëzhgoj botën me realizëm dhe vigjilencë. Megjithatë, kjo nuk më pengoi të besoj në poezinë që thotë atë që ndodh, që mëson mëshirë për planetin dhe që nuk është e ndikuar vetëm nga ambiciet apo politika.

Historia e dhunës në Irlandën e Veriut (1968–1974) tregoi ndryshimin e dhunshëm, por të domosdoshëm. Ai qytetar, që kuptonte diskriminimin ndaj komunitetit të tij, e dinte se ndryshimi ishte i nevojshëm, por dhuna e IRA-s e minonte besimin mbi të cilin mund të ndërtoheshin mundësitë e reja.

Heaney përdor histori dhe legjenda, si ajo e Shën Kevin-it që mbajti vezët e zogjve në dorë për ditë të tëra, për të ilustruar rëndësinë e një bashkëveprimi mes mirëqenies dhe dhunës, mes së bukurës dhe së tmerrshmes. Ai citon poezinë e W.B. Yeats-it, për të treguar se poezia mund të kapë kontradiktat e jetës dhe të ndërtojë një urë midis natyrës së brendshme të njeriut dhe botës jashtë.

Në fund, Heaney shpjegon se poezia është një instrument për të kuptuar botën: ajo është e aftë të tregojë të vërtetën, të shprehë dhembjen, dhe të krijojë një lidhje mes përjetimit personal dhe historisë kolektive. Poezia mund të jetë e drejtë dhe e vërtetë njëkohësisht, duke i dhënë lexuesit një kuptim të thellë dhe estetik të realitetit.

© 2024–2025 Liliana Pere – 

 Botuese, Autore