Anila Omari risjell librin "Çeta e Profetëve" nga Pjetër Bogdani!

Nga Anila Omari

Vepra e Pjetër Bogdanit zë një vend të veçantë midis veprave të autorëve tanëtë shekujve XVI - XVII si nga shkalla e përpunimit gjuhësor ashtu edhe ngapërmbajtja e larmishme dhe nga karakteri kryesisht origjinal i saj. Ajo ështëmbajtur, me të drejtë, si e para vepër origjinale, që shënoi fillimet e prozës letrare shqipe dhe që luajti rol parësor edhe në formimin e prozës shkencore shqipe. Për këto arsye ajo ka ngjallur interes të madh ndër studiuesit gjatë kohërave.Veçanërisht gjatë dhjetëvjeçarëve të fundit janë botuar studime të shumta që e kanë trajtuar nga këndvështrime të ndryshme: filozofiko-teologjik (I. Rugova, Z. Xholi, E. Sedaj), pedagogjiko-didaktik (Sh. Osmani), leksikologjik (M. Sciambra, K. Ashta, A. Kostallari), nga ai i historikut të hartimit e të botimit (I. Zamputi, V. Kamsi, S. Riza etj.), e që kanë hedhur dritë edhe mbi figurën poliedrike të Bogdanit si teolog erudit, shkrimtar e patriot që u përpoq aktivisht për çlirimin e krahinave veriore nga zgjedha osmane (L. Marlekaj, K. Frashëri).Interesin për veprën e tregojnë edhe botimet e ribotimet e saj të mëvonshme,qoftë të pjesshme ose të plota: në Itali – botimet e Venecies 1691 e 1702, nëShqipëri – së pari i Ndre Mjedës më 1930 (fragmente nga pjesa e dytë e veprës) e më pas i Mark Harapit në vitet 1940-43 (pjesa e parë), në Gjermani – botimi i plotë fotostatik i Mynihut nga dr. R. Trofenik më 1977, me një paraqitje të thukët të albanologut të shquar Giuseppe Valentini dhe me një “Çelës për leximin e veprës” nga gjuhëtari e shkrimtari Martin Camaj, dhe në Kosovë – botimi i dr. E. Sedajt, Prishtinë 1989 – Prizren 1997, fototipi e tekstit origjinal dhe përshtatje në gjuhën e sotme.Ndërsa dy autorët më të vjetër të shqipes, Buzuku e Budi, kanë njohur i paridy botime kritike sipas kritereve filologjike bashkëkohore (N. Resuli, E. Çabej), i dyti një botim të konkordancave ose fjalësit elektronik të veprave të tij, metranskriptim të mbështetur mbi një studim të vyer (G. Svane), vepra e Bogdanit deri më sot nuk ka pasur një botim kritik modern, i cili, përmes transkriptimit fonologjik të tekstit në alfabetin e sotëm, mbështetur në kritere të studiuara e ndërhyrje të argumentuara filologjike, të jetë lehtësisht i arritshëm për lexuesin bashkëkohas, dhe njëkohësisht të rindërtojë gjuhën e autorit sa më afër synimit të vërtetë shprehës të tij. Arsyet e një mungese të tillë duhen kërkuar, veç të tjerash, në zhvillimin e vonë të degëve të tilla “formaliste” të studimit si gjuhësia e tekstit ose kritika tekstologjike në gjuhësinë tonë, e cila i jepte përparësi studimit të përmbajtjes ndaj formës, por edhe në vështirësitë që dalin nga vëllimi i konsiderueshëm dhe përmbajtja e gjerë e veprës së Bogdanit, që kërkon përgatitje të veçantë gjuhësore e filologjike dhe angazhim të madh kohe e energjish.Në konferencën shkencore të organizuar në Tiranë në vitin 1989 me rastin e300 vjetorit të vdekjes së Bogdanit, ku u ndriçuan në mënyrë të thelluar disaaspekte të veprës e të personalitetit të Bogdanit, u tërhoq vëmendja në një varg temash në rrafshin gjuhësor, tekstologjik, filozofik e sociologjik si objekt studimi për të ardhmen. Por atje, për herë të parë mbas një kohe të gjatë u paraqit si detyrë e ngutshme për filologjinë tonë botimi kritik me transkriptim dhe me një studim të gjerë filologjik e gjuhësor i veprës së Bogdanit sipas modelit të “Mesharit” të Buzukut, përgatitur nga E. Çabej. Në hullinë e këtij mendimi, nga mesi i viteve ’90, m’u ngarkua kjo detyrë nga departamenti i Historisë së Gjuhës pranë Institutit të Gjuhësisë e të Letërsisë të Akademisë së Shkencave, ndërkohë që edhe nga rrethet e studiuesve jashtë vendit, sidomos atyre arbëreshë, ishte vënë theksi mbi nevojën e botimit kritik të veprës së autorëve të vjetër e veçanërisht të Bogdanit.Puna që shtrohej përpara nuk ishte e lehtë për t’u përballuar, për shkak tëproblemeve të shumta që dilnin gjatë transkriptimit, si dhe nga mungesa e njëkonsulence të specializuar në fushën e kritikës së tekstit. Megjithatë një model të shkëlqyer kemi pasur në studimin hyrës të Çabejt për botimin kritik të “Mesharit” të Buzukut, si dhe në studimin e G. Svanes mbi kriteret e leximit të veprës së Budit Speculum Confessionis. Njohja me përvojën e gjuhëtarëve arbëreshë, të cilët vitet e fundit kanë bërë përparime të mëdha në fushën e botimeve kritike, dhe kontaktet me ta ishin gjithashtu një ndihmë e çmuar. Për të nxjerrë në dritë tiparet e gjuhës së Bogdanit jemi konsultuar me punime dialektologjike e me tekste dialektore të gegërishtes veriore, e në mënyrë të veçantë me punimet e dialektologut Xheladin Gosturani mbi të folmet e krahinave verilindore. Kështu, mbas një pune disavjeçare, tani po del para publikut ky botim kritik i “Cuneus Prophetarum”, i cili shpresoj të jetë në nivelin e parashikimeve të lexuesve. Jemi përpjekur të gjejmë zgjidhjet më të mbështetura e të argumentuara, por, natyrisht, nuk mëtojmë që t’ia kemi arritur gjithmonë në masën e dëshiruar. Studiues të tjerë që do të merren më tej me veprën e Bogdanit mund të propozojnë zgjidhje të ndryshme në çështje të veçanta të transkriptimit, por mendojmë se çdo zgjidhje e qëndrim yni është arsyetuar mjaftueshëm në Hyrjen e botimit.Duke konsideruar që ky është i pari botim kritik i plotë që përmbush kushtet eekdotikës së sotme, nuk kemi marrë përsipër një krahasim sistematik me botimet e mëparshme të pjesshme të Mark Harapit dhe të Ndre Mjedës, që kishin më tepër karakter popullarizues pa pretendime shkencore, e në mjaft raste përmbajnë lëkundje ose qëndrime jokonsekuente në riprodhimet e grafive origjinale.Megjithatë, shënimet shpjeguese të këtyre filologëve të shquar, sidomos ato tëMark Harapit për çështje të ndryshme të leksikut e të gramatikës, janë mjaft të çmuara dhe na kanë vlejtur në jo pak raste.Botimi ynë kritik u drejtohet në radhë të parë studiuesve të gjuhës e letërsisëshqipe e studentëve të fakulteteve filologjike, por me dëshirën që të pranohet nga një publik më i gjerë, e kemi pajisur edhe me shënime të karakterit shpjegues, siç është sqaruar në fund të Hyrjes. Në këtë mënyrë shpresojmë se do t’u vlejë studimeve të ardhshme të mjaft aspekteve gjuhësore e stilistiko-letrare të veprës së Bogdanit që presin ende të ndriçohen.Në botim kemi përfshirë edhe përkthimet në shqip të vjershave, kushtimeve emiratimeve latinisht, italisht e kroatisht që i paraprijnë tekstit të veprës.Përkthimet nga latinishtja janë bërë nga prof. dr. Pëllumb Xhufi, të cilit ia di për nder angazhimin në këtë punë me gjithë ngarkesën e detyrës zyrtare që ka pasur, ndërsa përkthimet e tjera janë bërë prej meje.Në fund, e ndiej për detyrë të falenderoj të gjithë ata që me përvojën, dijen ekëshillat e tyre më kanë ndihmuar që ta çoj përpara punën e nisur: prof. ItaloCostante Fortinon e Universitetit Oriental të Napolit, për orientimin e drejtë kur isha në fillimet e punës sime, prof. Matteo Mandalanë nga Universiteti i Palermos për këshillat e sugjerimet e vlefshme mbas leximit të pjesëve të punimit, dr. Francesco Iusin, drejtor i Qendrës së përpunimit të të dhënave gjuhësore të Universitetit të Kalabrisë, për ndihmën në faqosjen e tekstit si dhe prof. Francesco Altimarin nga Universiteti i Kalabrisë. Në mënyrë të veçantë u jam mirënjohëse kolegëve të mi: drejtuesit tëdepartamentit, prof. Seit Mansakut dhe prof. Kolec Topallit, të cilët i lexuan e idiskutuan të gjitha pjesët e punimit tim dhe që kanë qenë vazhdimisht të gatshëm për çdo konsultim.

Parathënia e marrë nga botimi i dytë i librit CUNEUS PROPHETARUM(ÇETA E PROFETËVE), të atdhetarit Pjetër Bogdani. Një botim kritikme një studim hyrës, faksimile të origjinalit, transkriptim e shënimepërgatitur nga ANILA Omari . Nga Dritare