Në një kohë kur drita e dijes për gratë shqiptare ishte e mbuluar nga padija dhe kufizimet shoqërore, lindi pionieria e arsimit dhe emancipimit Sevasti Qirjazi .
- Feb 24
- 4 min read
Në një kohë kur drita e dijes për gratë shqiptare ishte ende e mbuluar nga errësira e padijes dhe kufizimeve shoqërore, lindi një grua që me përkushtimin dhe guximin e saj ndezi një flakë të pashuar në historinë e arsimit shqiptar. Ajo ishte Sevasti Qiriazi-Dako, një emër që tingëllon si këmbanë zgjimi për breza të tërë.
Si një fener në errësirë, ajo nuk u mjaftua me dijen për veten, por e shpërndau si një dritë e shenjtë për të gjitha vajzat shqiptare. Me libra në njërën dorë dhe një zemër plot ideal në tjetrën, ajo theu prangat e paragjykimeve dhe vendosi themelet e një të ardhmeje ku gruaja shqiptare nuk ishte më një hije e heshtur, por një zë i fuqishëm i kombit.
Sevasti nuk ishte thjesht një mësuese, por një arkitekte e shpirtit të lirë, një dorë që shkroi alfabetin e shpresës në faqet e historisë sonë. Ajo e pa dijen si një kopsht që duhej ujitur me sakrificë, dhe me çdo hap të saj, e bëri këtë kopsht të lulëzojë për të gjithë ne.
Historia e saj nuk është vetëm një kujtim, por një thirrje për të mos lejuar që ndonjëherë errësira të mbulojë dritën e arsimit dhe lirisë. Për të gjitha gratë dhe vajzat e sotme, Sevasti Qiriazi është dhe do të mbetet një ftesë për guxim, për dije dhe për një të ardhme ku ëndrrat nuk kanë kufij.
Ja disa nga veprat dhe kontributet kryesore të Sevasti Qiriazi-Dakos:
Themelimi i Shkollës së Vashave në Korçë (1891) – Shkolla e parë shqipe për vajza, e cila hapi rrugën për arsimimin dhe emancipimin e grave shqiptare.
Gazeta "Yll’ i Mëngjesit" (1917–1920) – Një periodik në SHBA që promovonte edukimin dhe të drejtat e grave shqiptare.
Themelimi i Institutit Kyrias (1920) – Një shkollë elitare në Tiranë dhe Kamëz, që u bë qendër e arsimit dhe kulturës shqiptare.
Sevasti Qiriazi-Dako (1871–1949) – Pioniere e arsimit dhe emancipimit të grave shqiptare
Lindja dhe Arsimi
Sevasti Qiriazi lindi më 24 shkurt 1871 në Manastir (sot në Maqedoninë e Veriut), në një familje të njohur patriotike shqiptare. Ajo ishte e gjashta nga dhjetë fëmijët e familjes Qiriazi. Vëllai i saj, Gjerasimi, ishte një figurë kyçe në përhapjen e gjuhës shqipe dhe arsimit kombëtar.
Sevasti filloi arsimin fillor në një shkollë greke, por më pas vazhdoi studimet në shkollën amerikane të misionarëve protestantë në Manastir. Më vonë, me ndihmën e Gjerasimit dhe të Naim Frashërit, ajo u pranua në "Robert College" në Stamboll, një nga institucionet më të njohura të kohës në Perandorinë Osmane. Ajo u diplomua atje në qershor të vitit 1891, duke u bërë gruaja e parë shqiptare me arsim të lartë.
Kthimi në Shqipëri dhe Themelimi i Shkollës së Vashave
Pas diplomimit, Sevasti Qiriazi u kthye në Shqipëri dhe së bashku me vëllain e saj Gjerasimin dhe motrën Parashqevi themeloi më 1891 "Shkollën e Vashave" në Korçë, shkollën e parë shqipe për vajza. Kjo shkollë u bë një nga institucionet më të rëndësishme të kohës për arsimimin e grave dhe promovimin e gjuhës shqipe.
Në një kohë kur gratë shqiptare kishin shumë pak mundësi arsimimi, shkolla e drejtuar nga Sevasti u bë një qendër e rëndësishme e edukimit dhe emancipimit. Ajo dhe motra e saj mësuan jo vetëm shkrim dhe lexim, por edhe histori, matematikë dhe edukatë qytetare. Ky kontribut ishte i rëndësishëm, pasi arsimi në gjuhën shqipe ishte i ndaluar nga autoritetet osmane.
Emigrimi dhe Aktiviteti në Shtetet e Bashkuara
Në vitin 1910, Sevasti u martua me Kristo Dakon, një patriot dhe aktivist i çështjes shqiptare. Për shkak të situatës së trazuar në Shqipëri gjatë Luftës së Parë Botërore, familja u detyrua të emigronte në Shtetet e Bashkuara.
Gjatë qëndrimit në SHBA, Sevasti dhe Parashqevi u përfshinë në botimin e gazetës "Yll’ i Mëngjesit" (Morning Star), e cila botohej nga viti 1917 deri në 1920. Ky periodik kishte si synim edukimin e grave shqiptare dhe mbështetjen e çështjes kombëtare.
Kthimi në Shqipëri dhe Themelimi i Institutit Kyrias
Pas vitit 1920, Sevasti dhe familja e saj u kthyen në Shqipëri, ku themeluan "Institutin Kyrias" në Tiranë dhe më vonë në Kamëz. Ky institut ishte një nga institucionet më të rëndësishme arsimore për vajzat shqiptare dhe u bë një qendër e përparimit kulturor dhe edukativ.
Në këtë periudhë, Sevasti dhe motra e saj Parashqevi u përfshinë edhe në lëvizjen "Gruaja Shqiptare", e cila promovonte të drejtat e grave dhe edukimin e tyre. Gjatë viteve 1929-1931, kjo lëvizje botoi gazetën "Shqiptarja", një tjetër organ shtypi që promovonte idetë e përparimit dhe emancipimit të gruas shqiptare.
Persekutimi dhe Vitet e Fundit
Pas pushtimit italian të Shqipërisë në vitin 1939 dhe më vonë gjatë pushtimit gjerman, familja Dako-Qiriazi u përball me persekutime të shumta. Në vitin 1943, Sevasti dhe Parashqevi u arrestuan nga forcat gjermane dhe u internuan në kampin e përqendrimit Banjica pranë Beogradit.
Pas lirimit dhe kthimit në Shqipëri, ato gjetën shkollën dhe shtëpinë e tyre të shkatërruar. Në vitin 1946, regjimi komunist arrestoi dy djemtë e Sevastisë, Aleksandrin dhe Gjergjin, duke i akuzuar për veprimtari kundër shtetit. Djali i saj, Gjergji, vdiq në burg në vitin 1949 pas torturave të rënda.
Sevasti Qiriazi-Dako vdiq e varfër dhe e persekutuar më 30 gusht 1949.
Trashëgimia dhe Vlerësimet
Pavarësisht vuajtjeve dhe persekutimeve, Sevasti Qiriazi mbetet një nga figurat më të rëndësishme të arsimit dhe të drejtave të grave në Shqipëri.
Titujt dhe vlerësimet që i janë dhënë pas vdekjes përfshijnë:
"Mësuese e Popullit" – për kontributin e saj në arsimin shqiptar
"Nderi i Kombit" – për përkushtimin ndaj çështjes kombëtare dhe arsimit
Institucione arsimore dhe rrugë në Shqipëri mbajnë emrin e saj në nder të veprës së saj
Sevasti Qiriazi mbetet një simbol i arsimit, përparimit dhe luftës për të drejtat e grave në Shqipëri.