Figura Themelore, Autoriteti dhe Udhëheqësi Shpirtëror Eqerem Çabejt në Gjuhësinë Shqipe.Analizë.

Figura Themelore, Autoriteti dhe Udhëheqësi Shpirtëror i Eqerem Çabejt në Gjuhësinë Shqipe.Analizë.

Portret i gjuhëtarit, profesorit, akademikut dhe Mësuesit të Popullit, Eqerem Çabej, i cili është një ndër patriarkët e gjuhës shqipe. 

Ai ka dhënë një kontribut të jashtëzakonshëm në studimin e zanafillës dhe zhvillimit të gjuhës shqipe. Me botimet e shumta në revista gjuhësore të huaja, si dhe me pjesëmarrjen në forume shkencore ndërkombëtare, Eqerem Çabej u njoh si autoriteti më në zë në albanologji.

Lindi më 6 gusht 1908 në Gjirokastër, ku mori mësimet e para. Pasi kreu gjimnazin në Klagenfurt të Austrisë, ndoqi studimet e larta për gjuhësi krahasuese indoevropiane dhe albanologji në Universitetin e Gracit, e më pas në Universitetin e Vjenës, ku u diplomua si doktor në filozofi në vitin 1933. Pasi u kthye në Shqipëri, punoi si mësues i gjuhës dhe letërsisë shqipe në disa shkolla të mesme në Shkodër, Elbasan, Gjirokastër dhe Tiranë. Në vitin 1940 u mënjanua nga arsimi për shkak të përkrahjes së veprimeve antifashiste. U vendos në Romë, ku punoi për atlasin gjuhësor shqiptar.

U kthye në atdhe në vitin 1944, ku punoi në Institutin e Shkencave. Eqerem Çabej ishte ndër pedagogët e parë të Institutit të Lartë Pedagogjik Dyvjeçar. Me themelimin e Universitetit të Tiranës, ushtroi veprimtarinë mësimore si pedagog i lëndëve histori e gjuhës shqipe dhe fonetikë historike e shqipes. 

Çabej është një ndër anëtarët themelues të Akademisë së Shkencave të Shqipërisë dhe anëtar i Presidiumit të saj. Punoi në Institutin e Gjuhësisë dhe të Letërsisë deri në fund të jetës.

Çabej dha ndihmesa të rëndësishme në arsimin e lartë dhe në gjuhësinë shqiptare. Hartoi tekstet e disa lëndëve kryesore dhe ishte bashkautor në një varg veprash shkencore. Veprimtaria e tij shkencore u shtjellua kryesisht në gjuhësi, por u shtri edhe jashtë saj, sidomos në folklor, etnografi dhe histori të letërsisë.

Nga veprat e para të tij, përveç artikujve, mund të përmenden: “Elemente të gjuhësisë dhe të literaturës shqipe, me pjesë të zgjedhura për shkollat e mesme” (1936), “Për gjenezën e literaturës shqipe” (1939), “Shqiptarët ndërmjet Lindjes dhe Perëndimit” (1994), “Hyrje në historinë e gjuhës shqipe” (1947, 1958), “Fonetika historike e shqipes” (1958). 

Ndër veprat kryesore të tij janë: “Studime etimologjike në fushë të shqipes” (në shtatë vëllime, 1976–2006); “Meshari” i Gjon Buzukut (1555), botim kritik në dy vëllime, i pajisur me një studim hyrës.

Ai ka qenë anëtar i komisionit hartues të “Fjalorit të gjuhës shqipe” (1954), anëtar i komisioneve për përpunimin e terminologjisë të shumë degëve të shkencës e të teknikës dhe i komisioneve që punuan për hartimin e udhëzuesve drejtshkrimorë nga viti 1948, të cilat u finalizuan me botimin e librit “Drejtshkrimi i gjuhës shqipe” (1973). Vepra e tij është botuar në Kosovë nën titullin “Studime gjuhësore” (1976), në nëntë vëllime. Çabej ka marrë Çmimin e Republikës të shkallës së parë dhe është dekoruar me Urdhrin “Nderi i Kombit”. Ndërroi jetë në Romë më 1980.

*** Analizë, Kritikë dhe Perspektiva Bashkëkohore

Ai ishte një model i integritetit shkencor, duke mbajtur qëndrim racional dhe transparent edhe kundër trysnisë ideologjike të kohës  .

Përshkruhej si figura që u dhuronte trajtim të barabartë të rinjve studiues dhe bashkëbiseduesve të thjeshtë—“secili mundohej të ishte sadopak më Eqrem”  .

Gjuhëtari austriak Wilfried Fiedler vlerësoi: “Njohuritë e Çabeut në indo‑europianistikë ishin të gjera, por ai i vuri ato në shërbim të gjuhës së tij amtare”  .

Gjuhëtari britanik John B. Trumper e përmendi si “Çabeu i madh” (il grande Çabej) ndër ndërkombëtarët  .

Mahir Domi cilësoi veprën e tij një “enciklopedi e botës shqiptare”, ndërsa Begzad Baliu tha: “Në mesin tonë, ai është vetë Evropa”  .

 *Trashëgimia dhe Vlerësimet Moderne

Në vitin 2003 ai u dekorua me Urdhrin "Nderi i Kombit" nga Presidenti Alfred Moisiu  .

Në vitin 2018, Kryeministri Edi Rama inauguron bustin e tij në hyrje të Akademisë së Shkencave, duke thënë se përkushtimi i Çabejt e bëri “Lartmadhërinë e shkencave albanologjike”  .

*Reflektim i Sotëm—Si E Vështronte Bota Shkencore dhe Publiku Shqiptar?

Eqerem Çabej sot konsiderohet një figurë me përmasa ndërkombëtare—një albanolog dhe indo-europianist, që i vendosi studimet e origjinës së shqipes në nivele botërore. Vepra e tij mbetet kundërshti e çdo ndikimi ideologjik, një model shkencor dhe etiko-njerëzor: ai promovoi dialogun, respektin dhe mendimin kritik  .

Analistët e sotëm e vlerësojnë si personalitet që ndërtoi urat mes kulturave dhe shkencave, si dhe si shtyllë e përhershme e identitetit gjuhësor kombëtar.

Cabej:

Mendimtar enciklopedik: interpretues i lashtësisë gjuhësore dhe folklorit shqiptar.

Liritë daneze në një regjim ideologjik: një shembull se si mund të veprohet shkencërisht me integritet edhe nën presion.

Trashëgimia e gjallë: tetë vëllime botimesh të plota dhe institucione që mbajnë emrin e tij.

Figura ndërkombëtare, që theu kufijtë e studimit të shqipes dhe e vendosi atë në hartën e dijes globale.

Nëse dëshiron, mund ta përshtasim këtë për një fjalim solemn, një postim inspirues, një poster shkencor apo edhe një përkthim në anglisht/italisht. Let me know!

Analizë e figures se Cabejt.

Titulli: Eqerem Çabej: Ontologjia e Fjalës dhe Etika e Dijes në Alabanologji

*** Njeri dhe Fjala – Një Ontologji Gjuhësore

Për Çabejn, gjuha shqipe nuk ishte një entitet neutër, por një “tempull shpirtëror” që kërkonte studim të sakrificës intelektuale. Me metaforën e “fjalëve dhe sendeve”, ai i trajtoi fjalët si sende me historinë e tyre—si objekte të ngarkuara me kujtime, kulturë dhe gjurmë etnologjike  .

Kjo është një filozofi e njohjes gjuhësore që i afrohet ontology së Heidegger-it: fjala si “qenie që zbulohet”. Çabej nuk kërkoi formën abstrakte — por zanafillën e saj historike, prejardhjen dhe zgjimin në vetëdijen kombëtare.

*Metodologjia si Etikë e Mafiltrimit

Analogjia me laboratorin filozofik është e fortë për Çabejn. Ai nuk ndjente neveri për mite, por kërkonte provë. Në terrenin e gjuhësisë, ai u tregua si Sokrat që kundrohet, jo i bindur nga autoritetet.

Përkundër presioneve ideologjike të regjimit shqiptar, ai përdori logjikën e heqjes së gabimeve metodologjike — provash e analizash, jo slogane  . Në këtë drejtim, ai është më shumë filozof, sesa studiues thjesht gjuhësor.

* Krahasimi me Traditën Evropiane – Ju refuzoi, po e morëm vetë

Ashtu si Leibniz, Colebrooke apo Sassetti filluan të dallojnë lidhjet midis gjuhëve nëpërmjet analogjive me Sanskritin, Çabej përzgjodhi krahasimin vetëm si shtesë, jo si bazë  .

Metodologjia e tij kishte formën e një hierarkie: e para gjuha shqipe – brenda saj – dhe vetëm pas këtij thellimi, përdorimi i krahasimeve me gjuhë indoeuropiane. Nuk ishte një kërkim për spektakël, por një punë rrënjësore, si ai që ndërton themele të padiskutueshme.

*Figura Filozofike: Sokrat dhe Prometeu i Fjalës Shqipe

Si Sokrat, ai ngriti pyetje parësore: “Kush ka të drejtë të shkruajë për gjuhën pa studiuar me vëmendje?” – duke mohuar pseudoshkencën dhe superficialitetin  .

Si Prometeu, ai solli dritën nga laboratori i Vjenës në errësirën e padijes dhe ideologjisë në Shqipëri — pa kërkuar merita politike, por duke rrënuar dogma dhe mite të paargumentuara.

* Krahasime Dhënës-Shpërthyes për Epokën

Kadare: e quajti Çabejn një titan që punoi për gjuhën shqipe — të një gjuhe që dha unitet kombëtar dhe mbajti gjallë shpirtin tonë  .

Radoslav Katičić: vlerësoi se Çabej i dha metodologjisë albanologjike një strukturë të fortë argumenti mbi prejardhjen e gjuhës shqipe  .

Agron Dalipaj: kritikon fort idolatrinë dogmatike që e trajton Çabejn si pamendimtar të pacenuar — “piramida e gjuhësisë zyrtare” që nuk mund të ekzistojë pa trashëgiminë e Çabejt  .

Këto tre zëra krijojnë një trilogji reflektive: respekt, ripërkufizim, dhe kritikë — si tri faza të reflektimit filozofik mbi trashëgiminë e një figure publike-e mendimtari.

*Analogia e Tri Botëve: Gjuha, Metoda, Etika

Dimensioni Analogia filozofike Roli i Çabejt

Gjuha

“Qenie që zbulohet” (Heideggerian)

Çabej si zbërthues i thelbit të shqipes

Metoda Laboratorium i mendimit (Heideggerean)

“Fjalët dhe sendet”: metoda rigoroze dhe etike

Etika

Filozofi e ballafaqimit (Sokrati) Vijë e kuqe ndaj dogmës dhe presionit ideologjik

*Si e perceptojmë sot figurën e Çabejt në filozofinë moderne të gjuhës?

Sot, ai shihet si një shtyllë e filozofisë së gjuhës shqiptare. Pavarësisht prej kritikave, jehonë filozofike e Çabejt krijoi një diskurs që kalon përtej etimologjisë — ai konceptoi gjuhën si sferë sociale, historike dhe kulturore, përmes bazës së analizës empirike.

Ai është një figurë që i mëson gjeneratat të mendojnë përtej deklaratës: të ndjekin rrënjët, të ndajnë fjalën nga mitologjia dhe të ndërtojnë argumente që qëndrojnë.

Abstrakt Ky artikull paraqet një analizë filozofike dhe kritike të figurës së Eqerem Çabejt, si një prej themeluesve të mendimit shkencor shqiptar në fushën e gjuhësisë. Duke u nisur nga modeli heideggerian i qenies dhe fjalës, metodologjia sokratike e hulumtimit dhe paradigma e intelektualit stoik, artikulli argumenton se Çabej nuk ishte vetëm një gjuhëtar, por një filozof i heshtur i qasjes në dije. Teksti përdor krahasime dhe analogji të thelluara për ta vendosur Çabejn brenda diskursit bashkëkohor të filozofisë së gjuhës, identitetit dhe etikës së dijes.

* Më shumë se një biografi Eqerem Çabej, , meriton një rilexim si figurë filozofike. Ndërsa studimet e tij kanë qenë qartësisht empirike dhe krahasuese, etosi i punës së tij ngjall pyetje mbi thelbin e gjuhës, etikën e dijes dhe qasjen ndaj historisë kulturore.

*Ontologjia e fjalës: Fjala si qenie e zbuluar Në frymë heideggeriane, Çabej e trajtoi gjuhën jo si sistem neutral por si shpirtin që flet nëpër fjalë. Fjalët shqipe nuk ishin thjesht shenja fonetike, por relikte të jetës shpirtërore kombëtare. Studimet e tij etimologjike ishin në vetvete një akt zbulesë të qenies, ku historia dhe identiteti ngjizeshin në secilën rrokje.

* Metoda si etikë: Filozofi i dijes në kohë totalitare Në një klimë ideologjike të ngarkuar, Çabej zgjodhi heshtjen që mendon. Ai nuk ishte një opozitar i deklaruar, por i përmbahej një etike shkencore sokratike: më shumë pyetje sesa përgjigje, më shumë qartësi metodologjike sesa retorikë boshe. Figura e tij akademike u formësua në heshtjen e zhurmshme të diktaturës, duke ndërtuar dijen si kundër-peshë të pushtetit.

*Pathos dhe etika e ndjenjës në figurën e Eqerem Çabejt Nëse ontologjia i jep gjuhës thellësi ekzistenciale, pathosi i jep asaj emocion dhe dritë shpirtërore. Eqerem Çabej nuk ishte vetëm gjuhëtar, por edhe arkitekt ndjenjash të heshtura. 

*Ai i afrohej fjalës me ndjeshmërind e një murgu, dhe me përkushtimin e një njeriu që e sheh dijen si mision, jo si pushtet. Ky pathos shfaqet në qasjen e tij të butë, në refuzimin e arrogancës akademike, dhe në vetmohimin e dijes në funksion të së vërtetës.

*Si Kafka që rishkruan vetminë në forma të pafundme, ashtu edhe Çabej e kthen vetminë e studiuesit në rezistencë intelektuale. 

*Si Sokrati, ai besonte në pyetjen që qëron, jo në deklaratën që shurdhon. Dhe si Dante, ai shkon në ferrin ideologjik për të ringjallur parajsën e gjuhës së një kombi.

> “Pathosi i Eqerem Çabejt nuk shprehet me retorikë të lartë, por me përulësinë e një dijetari që i afrohet fjalës si një murgu – me druajtje, me adhurim, dhe me bindjen se në çdo rrënjë leksikore ka një pikë gjaku nga historia.”

Pathosi i tij nuk ishte emocionalizëm, por pasion i disiplinuar, dashuri pa fjalë, dhe në fund, një formë sublime e ndershmërisë akademike.

* Veprat dhe ndikimi i tyre në gjuhësi Veprimtaria e Çabejt përfshin një gamë të gjerë punimesh, që nga studimet mbi fonetikën historike deri tek etimologjitë krahasuese dhe tekste didaktike për shkollat e mesme. Vepra si "Fonetika historike e shqipes" dhe "Studime etimologjike në fushë të shqipes" (në 7 vëllime) janë shtylla të gjuhësisë shqiptare. Ndikimi i tij qëndron në qasjen e hollësishme, në disiplinën filologjike dhe në qëndrueshmërinë e analizës, që edhe sot respektohet si standard metodologjik.

* Receptioni bashkëkohor i Çabejt në akademi Në rrethet akademike të sotme, Çabej nuk është vetëm një figurë historike; ai është ende model për qasjen sistematike ndaj gjuhës. Puna e tij rishikohet nëpër konferenca, botohet sërish dhe përdoret si pikënisje për hulumtime të reja në albanologji, antropologji gjuhësore dhe histori të ideve. Respekti ndaj tij është pothuaj i njëzëshëm, si në Shqipëri ashtu edhe në diasporë, veçanërisht në Kosovë ku vepra e tij është botuar në mënyrë të përmbledhur.

*Krahasime me albanologë të tjerë evropianë Krahasuar me kolegët e tij si Norbert Jokl, Gustav Meyer apo Milan Šufflay, Çabej qëndron si figura më e brendshme dhe autentike e gjuhësisë shqiptare. 

*Nëse të tjerët e panë shqipen si një objekt kërkimi, Çabej e pa si një identitet për t’u ruajtur. Ai ishte ndër të paktët që arriti ta përkthente shkencën e jashtme në ndjeshmëri kombëtare. Ndryshe nga Jokl që e shihte shqipen në raport me strukturën indoevropiane, Çabej e shihte si një organizëm të gjallë me shpirt historik.

*

Kritika e heshtur dhe interpretimi etik i punës së tij Puna e Çabejt nuk ishte asnjëherë një akt politik, por në mënyrë të heshtur ajo ishte kritikë ndaj gjithçkaje që cenonte dijen dhe të vërtetën. Ai nuk pati fjalime patetike, por çdo rresht i tij ishte një dëshmi e qartësisë dhe ndershmërisë. Ky është interpretimi etik i trashëgimisë së tij: një jetë e tërë e ndërtuar jo mbi kompromis, por mbi përkushtim të heshtur dhe rigoroz. Ai ishte, në këtë aspekt, një filozof praktik, që besonte se ndërtimi i një fjale të saktë është një akt drejtësie ndaj kujtesës së një kombi.

Një reflektim mbi trashëgiminë e përjetshme të Eqerem Çabejt dhe thirrja që ai paraqet për intelektualët e sotëm: të heshtin më pak për të folur më saktë, të mendojnë më thellë për të shkruar më me përgjegjësi.

 © 2025 Liliana Pere. Themeluese

Botuese.Autore--Revista Prestige

Të gjitha të drejtat e rezervuara.