Art Kinematografi Analizë Anna Maria Pierangeli, me i autores Liliana Pere për Revista Prestige.

Art Kinematografi 

Analizë

Anna Maria Pierangeli, me nënshkrimin e autores Liliana Pere për Revista Prestige. 

Kjo analize përfshin historinë e jetës së saj, formimin, rolet më të rëndësishme në kinematografi, psikologjinë e figurës së saj artistike, si dhe një analizë krahasuese midis kinemasë italiane dhe asaj amerikane:

Ka figura që ndriçojnë për pak në horizontin e artit, por që lënë gjurmë të pashlyeshme në ndjeshmërinë e brezave. E tillë ishte Anna Maria Pierangeli – ose thjesht Pier Angeli – një aktore që nuk i përkiste vetëm kinemasë italiane, por shpirtit të një epoke të artë, ku arti dhe ndjeshmëria lëviznin dorë për dore.

Fëmijëria dhe formimi – një yll që ngrihej ngadalë

Anna Maria lindi më 19 qershor 1932, në Cagliari të Sardenjës, një nga vendet më të egra e poetike të Italisë. Që fëmijë tregoi një prirje të pazakontë për artin, ndonëse rrethanat historike të Italisë në prag dhe pas Luftës së Dytë Botërore nuk ishin aspak të favorshme për një vajzë e re të rritet në paqe dhe ëndrra. Ajo studioi artin dramatik në Centro Sperimentale di Cinematografia në Romë, një institucion prestigjioz që ka formuar emrat më të mëdhenj të ekranit italian.

Zëri i saj i ëmbël, fytyra e pastër, tiparet e pafajshme dhe mënyra e të folurit me theks të butë sard dominuan që në fillim rolet e saj të para në ekran. Kishte diçka tek ajo që i ngjante më shumë një pikture të Rafaelit se një vajze të zakonshme.

Shkëlqimi i hershëm – Teresa dhe Hollywood-i

Karriera ndërkombëtare e Pier Angeli nisi fuqishëm me filmin “Teresa” (1951) të Fred Zinnemann, një dramë që preku thellë publikun amerikan. Me këtë rol ajo fitoi Golden Globe Award për aktoren më të mirë debutuese – një sukses i rrallë për një aktore joanglishtfolëse në atë kohë. Roli i Theresës, një vajze italiane emigrante që martohet me një ushtar amerikan, nuk ishte vetëm një histori dashurie, por një reflektim i pasojave të luftës, i ndryshimeve sociale dhe i krizës identitare që mbartnin shumë gra evropiane të kohës.

Pas këtij suksesi, Hollywood-i i hapi dyert. Ajo luajti përkrah aktorëve të mëdhenj si Kirk Douglas, Paul Newman, Vic Damone (me të cilin u martua) dhe pati lidhje romantike me legjendën James Dean.

Rolet më të paharrueshme

Përtej “Teresa”-s, Pier Angeli luajti në:

The Silver Chalice (1954) – ku luajti përkrah Paul Newman, në një film historik që trajtonte rrënjët e krishterimit.

Zonjusha Nitush – ku ajo shkëlqen përkrah Fernandel, në një film komik e muzikor që ka mbetur i dashur për shumë breza shqiptarësh.

Somebody Up There Likes Me (1956) – një nga filmat më të mirë të dramës sportive të Hollywood-it, ku ajo interpreton gruan e boksierit Rocky Graziano.

Por çfarë e bënte unike Pier Angeli në ekran? 

Ishte ajo përzierje e rrallë e ndjeshmërisë, e trishtimit të heshtur, e buzëqeshjes së paqes dhe syve që flisnin më shumë se fjalët. Ajo s’ishte thjesht një aktore – ajo ndiente çdo rol, e përjetonte, e mishëronte.

Psikologjia e një shpirti të thyer

Ajo që e dallon Pier Angeli në art nuk është thjesht bukuria – por introspektimi i thellë, melankolia e përhershme, dhe sensibiliteti emocional që ajo sjell në çdo rol. Rrallëherë ajo shfaqet si protagoniste ekstreme, si femme fatale – përkundrazi, ajo është figura e ndrojtur, e përkushtuar, e ndjeshme, që përfaqëson një Itali që digjet përbrenda. Në shumë aspekte, ajo është më shumë personazh neorealist, edhe kur luan në produksione të mëdha amerikane.

Në psikologji do të thuhej se Pier Angeli ishte një person me dominancë të lartë të ndjeshmërisë empative dhe të melankolisë poetike – çka ndikoi edhe në fatin e saj tragjik. Martesa e trazuar, presioni i nënës së saj, ndarja nga James Dean dhe boshllëku emocional e çuan në depresion dhe më vonë në overdozë barbituratesh, që i mori jetën në moshën 39-vjeçare.

🌟🌟Kinemaja italiane vs. kinemaja amerikane – një reflektim

Kinemaja italiane e epokës së Pier Angeli kishte një karakter të veçantë: neorealizmi – një rrëfim i thjeshtë, human, i bazuar në realitetin e pasluftës. Filmat italianë nuk kishin nevojë për efekte speciale – ata ishin më shumë poezi vizuale, ku historia dhe ndjenja ishin boshti i artit.

Kinemaja amerikane, nga ana tjetër, ndërtonte yje, ndërtonte mitologji. Aktorët ishin pjesë e një makinerie të madhe që përpunonte imazhin, promovonte ikonat dhe kërkonte përsosmërinë jashtë njeriut.

Pier Angeli qëndronte në mes: mishërimi i ndjeshmërisë italiane me ëndrrën amerikane. Ajo nuk përshtatej plotësisht në asnjë prej tyre – dhe pikërisht kjo është ajo që e bënte të veçantë. Ishte italiane me shpirt, por e huaj në të dy botët.

🌟🌟Pse ende pëlqehet kinemaja italiane?

Sepse kinemaja italiane nuk gënjen. Ajo flet për njeriun. Për trishtimin. Për dashurinë. Për shpresën. Sepse gjithçka është e vërtetë, edhe kur është fiction. Ajo është një pasqyrë e ndjenjave, jo një skenografi e iluzioneve. Dhe aktore si Pier Angeli janë dëshmi e kësaj ndershmërie estetike.

Në kohën tonë, ku gjithçka komercializohet dhe shpejtohet, kthimi te aktoret si Pier Angeli është një formë meditimi, një kthim te ajo art që fliste me heshtje dhe buzëqeshje të hidhura.

🕰️ Jeta dhe karriera e Pier Angeli – Një kronologji e ndjeshme dhe e ndriçuar

1932 – LINDJA E NJË SHPIRTI ARTISTIK

19 qershor 1932 – Lindi në Cagliari, në ishullin piktoresk të Sardenjës, në Itali. Ishte motra binjake e aktorja Marisa Pavan, por ndryshe nga motra, Pier kishte një butësi që nuk të lejonte ta harroje.

> Sardenja i dha natyrën: e egër, e bukur, e thellë. Familja i dha rregullin. Bota do t’i jepte dhimbjen.

Vitet ’40 – E RINIA MES LUFTËS DHE ëNDRRËS

Në fund të Luftës së Dytë Botërore, familja Pierangeli u zhvendos në Romë, ku ajo u regjistrua në Centro Sperimentale di Cinematografia – akademia më e rëndësishme e filmit në Itali.

> Në një kohë kur gratë në Itali kërkonin dinjitet në një shoqëri të rrënuar, ajo kërkoi artin si strehë.

1950 – DEBUTIMI NË KINEMANË ITALIANE

Luajti rolin e saj të parë në filmat italianë, ku menjëherë ra në sy për prani të brendshme, më shumë se pamje të jashtme. Shumë kritikë thoshin: "Ajo nuk aktron, ajo jeton çdo skenë."

1951 – TRIUMFI NË HOLLYWOOD

Roli i Teresa-s në filmin amerikan me të njëjtin emër shënoi një kthesë historike:

E para aktore italiane që debutoi me një rol kryesor në një film të madh amerikan.

Fitoi Golden Globe si “Aktorja më e mirë debutuese”.

> Pier nuk interpreton një emigrante italiane. Ajo e përfaqëson atë – në brengë, dashuri, përulësi dhe krenari. Është më shumë dokument sesa film.

1954 – DASHURIA, DEAN DHE NDALIMI I SË VËRTETËS

Gjatë xhirimeve në Hollywood, ra në dashuri me James Dean. Por nëna e saj konservatore nuk e pranonte një dhëndër protestant dhe i ndaloi martesën. Kjo ndërhyrje shënoi një kthesë emocionale në jetën e saj.

> Jetën e saj nuk e shkatërroi Hollivudi, por një botë ku dashuria duhej të kalonte nga dogana morale.

1954–1956 – PËRPARIMI DHE ROLI I GRUAS IDEALE

Luajti në disa filma të njohur si:

The Silver Chalice (përkrah Paul Newman)

Mam'zelle Nitouche (Zonjusha Nitush) përkrah Fernandel

Somebody Up There Likes Me – si grua e boksierit Rocky Graziano

> Roli i gruas së ndjeshme, mbështetëse, por me integritet të brendshëm e shoqëroi gjithmonë – ajo e përfaqësonte më mirë se kushdo tjetër epokën e heshtur të gruas së fortë, që nuk bërtet.

1956–1960 – MARTESA DHE JETË FAMILJARE E LODHUR

U martua me këngëtarin Vic Damone dhe pati një djalë, por martesa u prish për shkak të xhelozisë, konflikteve dhe presioneve publike.

> Ndonëse në ekran luante gruan ideale, në jetë ajo ishte vetëm një shpirt që kërkonte prehje, por nuk e gjente.

1960–1970 – RËNIA E NGADALTË DHE LARGIMI NGA SKENA

Me kalimin e viteve, rolet filluan të zvogëloheshin. Kinemaja ndryshoi. Bukuria e qetë e viteve ’50 nuk ishte më në modë. Hollivudi kishte nevojë për “diva” ekspresive, jo për trishtim të brendshëm.

> Ishte si një violinë klasike që mbeti në kohën kur muzika u bë më elektronike.

1971 – NJË ROL I HUMBUR NË “THE GODFATHER”

Ishte përzgjedhur për një nga rolet në filmin “The Godfather”, por jeta pati tjetër plan. 10 shtator 1971, në moshën vetëm 39 vjeç, ajo vdiq në apartamentin e saj në Beverly Hills, pas një overdoze të barnave.

> Ironikisht, vdiq para se të merrte rolin që do t’i kthente hijen e vjetër. Në vend të ekranit, zgjodhi përjetësinë.

📽️ Analiza: Çfarë e bënte Pier Angelin ndryshe nga të tjerat?

Element

Komenti Analitik

Fizikisht

Nuk kishte sharmin e zjarrtë të Sophia Lorenit apo tërheqjen seksuale të Gina Lollobrigidës. Ishte më shumë “vajza që mund ta dashurosh përgjithmonë” – e pastër, e butë, e brishtë.

Aktorisht

Ajo nuk aktronte për efekt, por për ndjesi. Rol i saj i vërtetë ishte heshtja. Ishte më shumë “emotion translator” se interpretuese.

Psikologjikisht Bartëse e një shpirti empatik dhe melankolik, që nuk duroi dot presionin e dy botëve: të artit dhe të moralit.

Në kontekst evropian vs. amerikan

✨️✨️Në Evropë ajo do të ishte një aktore autore, e vlerësuar për ndjeshmërinë. Në Amerikë, në kohën e saj, kërkohej më shumë glamur se shpirt. Kjo kontradiktë e tretur në shpirtin e saj.

> "Pier Angeli: jo thjesht një aktore, por një epokë në formën e një gruaje"

Çfarë e bënte Pier Angelin ndryshe nga të tjerat?

Nuk ishte diva tipike.

Pier Angeli nuk kishte hijen klasike të një "femme fatale", as magnetizmin ekspozues që përfaqësonte, fjala vjen, Sophia Loren apo Gina Lollobrigida. Ajo nuk synonte të sundonte skenën – ajo thjesht e mbushte atë me ndjeshmëri.

Fytyra e saj ishte delikate, shpesh me një hije trishtimi që të kujtonte portretet renascentiste. Sytë i flisnin më shumë se çdo fjalë. Kishte një lloj bukurie të padukshme në shikim të parë, por që rrinte gjatë në mendje dhe zemër.

Nuk interpretonte rolet – ajo i përjetonte.

Në film, Pier Angeli nuk donte të dëshmonte se ishte aktore e madhe. Ajo nuk kishte nevojë për gjeste të mëdha. Ishte minimaliste në shprehje, por maksimale në ndjenjë.

Kur luante gruan e përulur, të dashuruar, të lënduar apo të heshtur – ajo nuk e "bënte" këtë rol: ajo ishte ajo grua. Prekja e saj e butë artistike krijonte lidhje të drejtpërdrejtë me publikun, pa efekt dramatik.

Mishërim i një elegance morale.

Ajo refuzoi martesën me James Dean – jo nga mungesë dashurie, por për respekt ndaj nënës dhe bindjeve të saj fetare. Në një kohë kur rebelimi ishte në modë, ajo qëndroi besnike një kodi të brendshëm.

Kjo e bënte më të thellë, më të ndërlikuar, më njerëzore. Publiku e shihte si vajzën që, përtej glamurit, vuante, zgjidhte dhe gabonte si të gjithë ne.

Një shpirt që nuk bënte kompromis me ndjenjat.

Nuk e dëshiroi famën me çdo kusht. U lodh nga presioni i imazhit, nga jeta që i diktohej nga studiot dhe tabloidet. Ajo nuk mund të shtirej gjatë. Ishte ndjeshmëri e pastër në një industri që shpejt po e humbiste këtë cilësi.

Simbol i gruas së brishtë në një botë të zhurmshme.

Ndryshe nga aktoret që kërkonin të ishin zë i fortë në ekran, ajo ishte zëri i brendshëm i shumë grave që s’mund të flisnin. Pier Angeli përfaqësonte atë tipologji gruaje që ekziston në art, por rrallë në jetë: e bukur pa vetëdije, e dashuruar pa fjalë, e fortë pa u dukur.

Prania e saj ishte muzikë e heshtur.

Në një kohë ku kinemaja kërkonte ndriçim të jashtëm, ajo solli dritë të brendshme. Në vend të llambave të studios, mjaftonte prania e saj në një kornizë filmi dhe e gjithë skena ngrohej. Ishte ajo që në psikologji do ta quaje një figurë qetësuese – “the calming presence” – që krijonte ekuilibër edhe kur vetë ndodhej në trazim.

Për këtë ajo nuk mund të harrohet.

Pier Angeli nuk u bë mit. Ajo mbeti kujtim.

Dhe kujtimet e pastra, ato që nuk shiten, janë më të rrallat në historinë e kinemasë.

Nëse dëshiron, këtë seksion mund ta titullojmë edhe:

🔹 "Pier Angeli – Zëri që fliste pa folur"

ose

🔹 "E brishta që sfidoi ekranin me butësi"

Trashëgimia

Ndonëse vdiq e re, Pier Angeli la pas një trashëgimi të qetë, por të fortë – një kujtim të një elegance që nuk bërtet, një feminiteti që nuk provokon, një trishtimi që nuk kërkon mëshirë.

Liliana Pere

Revista Prestige