Dostojevski është një nga shkrimtarët më filozofikë të historisë. Në veprat e tij, ai trajton moralin, lirinë e njeriut, ekzistencën e Zotit, të keqen dhe shpëtimin shpirtëro

Filozofia e Dostojevskit

Dostojevski është një nga shkrimtarët më filozofikë të historisë. Në veprat e tij, ai trajton moralin, lirinë e njeriut, ekzistencën e Zotit, të keqen dhe shpëtimin shpirtëror. Ai kundërshtonte idetë racionaliste dhe besonte se njeriu nuk mund të përcaktohej vetëm nga logjika, por kishte brenda vetes forca irracionale, emocione dhe pasione që shpesh e çonin drejt shkatërrimit.

Një nga idetë e tij kryesore ishte se liria absolute çon në katastrofë. Në romanin Demonët, ai tregon se si idetë radikale mund të shkatërrojnë një shoqëri. Ndërsa te Vëllezërit Karamazov, ai trajton pyetjen e madhe: Nëse Zoti nuk ekziston, a është gjithçka e lejuar?. Përmes personazhit të Ivan Karamazovit, ai tregon se pa besim dhe pa një bazë morale, njeriu mund të bjerë në errësirë totale.

Gjithashtu, ai e sheh vuajtjen si një rrugë drejt pastrimit shpirtëror. Personazhet e tij shpesh vuajnë fizikisht dhe psikologjikisht, por disa prej tyre arrijnë një lloj shëlbimi në fund. Në këtë aspekt, ai i afrohet mendimit të krishterë ortodoks, duke besuar se vuajtja ka një qëllim më të lartë.

Jeta personale dhe përplasjet e tij

Dostojevski pati një jetë të mbushur me tragjedi dhe peripeci.

• Arrestimi dhe burgu në Siberi e ndryshuan rrënjësisht. Ai u bë më besimtar dhe kritikoi revolucionarët e rinj që kërkonin të shkatërronin rendin e vjetër.

• Varësia ndaj kumarit e çoi në borxhe të mëdha. Ai shpesh shkruante me nxitim vetëm për të paguar kreditorët, por edhe kështu, arriti të krijojë kryevepra.

• Epilepsia e tij ishte një tjetër burim vuajtjeje. Sulmet epileptike i përshkroi edhe në veprat e tij, si te Idioti, ku protagonisti Mishkini vuan nga e njëjta sëmundje.

• Martesa me Anna Snitkinën i solli një periudhë stabiliteti. Ajo e ndihmoi shumë në botimin e librave dhe në menaxhimin e financave.

Ndikimi në letërsi dhe mendimin bashkëkohor

Dostojevski ka ndikuar shumë mendimtarë dhe shkrimtarë të mëdhenj, si Friedrich Nietzsche, Jean-Paul Sartre, Albert Camus, Sigmund Freud dhe Gabriel García Márquez.

• Nietzsche e vlerësonte shumë, edhe pse kishte pikëpamje të ndryshme për fenë. Ai e quajti Dostojevskin një nga psikologët më të mëdhenj të historisë.

• Freud analizoi personazhet e tij dhe madje tha se Dostojevski kishte një marrëdhënie të ndërlikuar me atin e tij, gjë që ndikoi në veprën e tij.

• Ekzistencialistët si Sartre dhe Camus morën nga Dostojevski idenë e njeriut të huajtuar, që kërkon kuptimin e jetës në një botë pa Zot.

Veprat e tij janë profetike. Ai parashikoi rënien morale që mund të vinte nga ideologjitë radikale dhe totalitare. Sot, shumë njerëz e lexojnë për të kuptuar natyrën njerëzore dhe pasojat e ideve ekstreme.

Dostojevski ishte një shkrimtar që e pa jetën si një betejë mes së mirës dhe së keqes, besimit dhe dyshimit, arsyes dhe pasionit. Nëse do të lexosh një nga librat e tij, mund të të ndihmoj të zgjedhësh cilin të nisësh!

Dostojevski quhet një nga psikologët më të mëdhenj sepse ai analizoi natyrën e njeriut me një thellësi të jashtëzakonshme, duke zbuluar motivet më të fshehta të shpirtit njerëzor. Ai nuk ishte psikolog në kuptimin akademik, por përmes letërsisë së tij ai eksploroi ndjenjat e fajit, frikës, mëkatit, ndërgjegjes dhe marrëdhënies së njeriut me lirinë dhe Zotin.

1. Analiza e ndërlikuar e ndërgjegjes dhe konfliktit të brendshëm

Dostojevski krijoi personazhe që përballen me konflikte të thella psikologjike dhe morale.

Raskolnikovi në Krimi dhe ndëshkimi vret një grua të pafajshme duke menduar se është mbi moralin e zakonshëm, por më pas torturohet nga ndërgjegjja e tij, gjë që tregon sesi njeriu nuk mund t’i shpëtojë natyrës së vet shpirtërore.

Ivan Karamazovi në Vëllezërit Karamazov refuzon Zotin dhe moralin tradicional, por më vonë përjeton një krizë të thellë psikologjike që e çon në çmenduri.

2. Studimi i ndjenjës së fajit dhe pendesës

Psikanalisti Sigmund Freud e quajti Dostojevskin një mjeshtër të analizës së ndjenjës së fajit. Në shumë nga veprat e tij, personazhet bëjnë mëkate të mëdha, por nuk arrijnë të gjejnë paqe shpirtërore derisa të pranojnë fajin dhe të pendohen. Ky është një motiv që lidhet edhe me psikologjinë moderne mbi fajin dhe ndërgjegjen.

3. Parashikimi i psikologjisë moderne

Dostojevski, para se psikanaliza të ekzistonte, trajtoi tema që më vonë u bënë thelbësore për psikologët:

Njeriu i ndarë midis arsyes dhe emocioneve (Idioti dhe Krimi dhe ndëshkimi)

Liria dhe ankthi ekzistencial (Demonët)

Marrëdhënia e ndërlikuar me atin dhe autoritetin (Vëllezërit Karamazov)

4. Portretizimi i njerëzve ekstremë dhe të sëmurë psikologjikisht

Ai krijoi personazhe të cilët janë të fiksuar, të çmendur, neurotikë ose të prekur nga çrregullime të ndryshme mendore. Për shembull:

Smerdjakovi në Vëllezërit Karamazov, që është psikopati klasik.

Stavrogini në Demonët, një karakter nihilist që vepron pa ndjenja, por fsheh një makth të brendshëm.

Princi Mishkini në Idioti, që është një personazh i pastër, por i papërshtatshëm në një botë të korruptuar.

5. Ndikimi i tij në psikologjinë moderne

Përveç Freud-it, filozofë dhe psikologë si Carl Jung, Jean-Paul Sartre dhe Viktor Frankl kanë marrë frymëzim nga Dostojevski.

Jung e përdori Dostojevskin për të studiuar “hijen” – anën e errët të personalitetit njerëzor.

Sartre dhe ekzistencialistët e panë atë si një pararendës të ideve të tyre mbi lirinë dhe ankthin ekzistencial.

Frankl, që mbijetoi në kampet naziste, e përmend Dostojevskin për idenë se edhe në vuajtjen më të madhe, njeriu mund të gjejë një kuptim të jetës.

Përfundim

Dostojevski nuk ishte thjesht një shkrimtar, por një vëzhgues i jashtëzakonshëm i shpirtit njerëzor. Ai hyri në mendjen e personazheve të tij në një mënyrë që sot përdoret nga psikanaliza dhe psikologjia klinike. Për këtë arsye, ai mbetet një nga psikologët më të mëdhenj të letërsisë.

Çfarë mendon ti për këtë? A ndonjë nga këto aspekte të duket më i rëndësishëm?

Fjodor Mihajlloviç Dostojevski (1821–1881) ishte një nga shkrimtarët më të mëdhenj të letërsisë botërore. Ai njihet për analizën e thellë psikologjike të personazheve të tij dhe për trajtimin e temave filozofike dhe sociale si faji, shpëtimi, morali dhe liria. Jeta e tij ka qenë e mbushur me vuajtje, të cilat ndikuan ndjeshëm në veprën e tij.

Jeta dhe vuajtjet

Dostojevski lindi në një familje të varfër në Moskë. I ati, një mjek ushtarak i rreptë dhe i dhunshëm, u vra nga fshatarët e tij, çka tronditi thellë të riun Fjodor. Studimet e tij për inxhinieri nuk e larguan nga pasioni për letërsinë, dhe ai u përfshi në rrethe intelektuale me ide revolucionare.

Në vitin 1849, u arrestua për pjesëmarrje në një grup që diskutonte ide kundër carit. Fillimisht u dënua me vdekje, dhe vetëm në momentet e fundit, dënimi iu kthye në burgim dhe punë të rëndë në Siberi për katër vjet. Ky përjetim e transformoi plotësisht, duke e kthyer në një besimtar të thellë dhe në një kritik të radikalizmit politik.

Më vonë, ai vuajti nga varësia ndaj kumarit, e cila e çoi në borxhe të mëdha. Për vite me radhë jetoi mes krizave financiare, duke u përpjekur të shkruante sa më shpejt për të paguar kreditorët. Përveç kësaj, ai vuajti nga epilepsia, një sëmundje që e shoqëroi gjatë gjithë jetës.

Familja

Dostojevski u martua dy herë. Gruaja e tij e parë, Maria, vdiq nga tuberkulozi, dhe martesa e tyre nuk ishte e lumtur. Më vonë, u dashurua me stenografen e tij, Anna Snitkina, e cila luajti një rol kyç në jetën dhe krijimtarinë e tij. Anna e ndihmoi të menaxhonte financat dhe të botonte librat e tij. Ata kishin katër fëmijë, por humbja e vajzës së tyre të vogël, Sonjës, e tronditi thellë Dostojevskin.

Veprat kryesore

Dostojevski shkroi disa nga romanet më të fuqishme të letërsisë botërore:

"Krimi dhe ndëshkimi" (1866) – Një histori mbi moralin, krimin dhe ndërgjegjen, përqendruar te vrasja e një pleqërore nga studenti Raskolnikov.

"Idioti" (1869) – Një reflektim mbi mirësinë e pastër dhe pafuqinë e saj përballë shoqërisë së korruptuar.

"Demonët" (1872) – Një kritikë e fuqishme ndaj ideologjive revolucionare.

"Vëllezërit Karamazov" (1880) – Një kryevepër filozofike dhe psikologjike mbi besimin, moralin dhe marrëdhëniet familjare.

Trashëgimia

Dostojevski mbetet një nga mendimtarët më të thellë të letërsisë. Ai e pa njeriun si një qenie e ndarë mes mëkatit dhe shpëtimit, mes errësirës dhe dritës. Veprat e tij vazhdojnë të frymëzojnë filozofë, psikologë dhe lexues në mbarë botën.

Nëse të intereson ndonjë aspekt më i veçantë i jetës apo veprës së tij, më thuaj!

Përgatiti:Liliana Pere.