Kronikë në gur – Ismail Kadare

Qyteti i Kadaresë është i tëri prej guri…Kadarenë e kanë krahasuar me Gabriel Garcia Marquez-in dhe të dy shkrimtarët shkruajnë për qytetet që ende vezullojnë me magji dhe që udhëhiqen nga mendësia klanore; qyteti i paemër malor i Kadaresë, padyshim i bazuar në qytetin e lindjes, Gjirokastrën, duket më pak tekanjoz se Makondoja i Garcia Marquez-it, më pak i zhytur në surrealizëm“…Recesion i JOHN UPDIKE*- shkrimtar klasik i letërsisë amerikane, në „The New Yorker“, .14 mars 1988.

në „The New Yorker“, .14 mars 1988.

Kronikë në gur – Ismail Kadare (Analiza Letrare)

KRONIKË NË GUR

Ismail Kadare !

„Kronikë në Gur“, lokomotiva që tërhoqi pas gjithë veprën. Kjo ndodhi një pasdite dimri në fshatin Peredjellkino, ku bashkë me shokë të tjerë të institutit Gorki shkonim për të bërë ski. Nuk më kujtohet mirë se si nisi biseda, por dihet se nuk ka gjë më të natyrshme për një shoqëri me njeréz të kombësive të ndryshme, sesa një bisedë rreth qyteteve të lindjes. Po flitej për qytete té jashtëzakonshme, të zbukuruara nga malli i ndarjes, pér qytete me diell apo hënë të çuditshme, me blerime, me liqene dhe ura, që ngriheshin natën si fantazma. Kur më erdhi radha mua, unë thashë se isha nga një qytet vërtet i çuditshëm, ku, po të ishe i dehur dhe të rrëzoheshe në rrugë, në vend që të bije në hendek, mund të bije mbi pullazin e një shtëpie tjetër. Qeshën të gjithë dhe, për të mos më quajtur gënjeshtar, më thanë se isha fantazist.

Për fatin tim, midis tyre ishte një shkrimtar grek, i cili, pas thyerjes së partizanëve grekë në Gramoz, kishte qenë mjekuar ca kohë në Gjirokastér. Ai pohoi fjalët e mia dhe madje shtoi se për të ishte një nga kujtimet më të paharruara kontakti i tij i parë me atë qytet. Kishim vite në male, tha ai, dhe mendoni se për herë të parë, pas një kohe kaq të gjatë, na doli përpara një qytet që u ngjante përrallave. Në qoftë se është kështu, si është e mundur që ti s’ke shkruar asgjë për këtë qytet?’, tha një letonez. Nuk u kuptua mirë se kujt iu drejtua kjo pyetje, grekut apo mua, por, për çudinë time, greku tha: ‘Ku e di ti që nuk kam shkruar?. Hm, ja bëra unë me vete. Greku paska shkruar për të , kurse mua as më ka rënë ndër mend një gjë e tillë.

Qyteti është i tëri prej guri …Ky ishte nkadare-i-rijë qytet i çuditshëm, që dukej sikur kishte dalë në luginë papritur një natë dimri si një qënie parahistorike dhe, duke u kacavjerrë me mundime të mëdha, i ishte qepur faqes së malit. Gjithçka në këtë qytet ishte e vjetër dhe e gurtë, duke nisur nga rrugët dhe krojet e gjer te pullazët e shtëpive të tij të mëdha, shekullore, që ishin të mbuluara me pllaka guri ngjyrë hiri, të ngjashme me ca luspa gjigante. Ishte e vështirë të besoje se nën ato koraca të forta gjëllonte dhe përtërihej mishi i jetës.

Ç’do udhëtari, që e shikonte për herë të parë, qyteti i zgjonte dëshirën për të bërë një krahasim, por aty për aty, pasi udhëtari binte në grackë, qyteti e flakte krahasimin, sepse ky ishte një qytet që nuk ngjante me asgjë. Ai nuk i mbante gjatë krahasimet, ashtu siç nuk mbante gjatë shirat, breshrin, ylberët dhe flamurët e shumëngjyrshëm të huaj, që iknin, siç vinin, mbi pirgjet e tij, aq të përkohshëm e të mosqenë sa ç’ishte i përjetshëm e i rrokshëm ai.

Ky ishte një qytet i pjerrët, ndoshta më i pjerrëti në botë, që i kishte thyer të gjitha ligjet e urbanistikës. Nga shkaku i pjerrësisë së madhe ndodhte që në nivelin e pullazit të njërës shtëpi gjendeshin themelet e tjetrës dhe, me siguri, ky ishte i vetmi vend në botë ku kalimtari, po të rrëzohej, në vend që të shembej në gropën ndanë udhe, mund të binte mbi pullazin e ndonjë shtëpie të lartë. Këtë gjë më mirë se kushdo e dinin pijanecët.

Ishte me të vërtetë një qytet shumë befasues. Ti mund të ecje rrugës dhe, po të doje, mund të zgjazje pak krahun e ta vije kësulën tënde mbi majën e një minareje. Shumë gjëra këtu ishin të pabesueshme dhe shumëçka ishte si në ëndrra.

Duke ruajtur me vështirësi jetën njerëzore në gjymtyrët dhe nën lëvozhgën e tij gurtë, qyteti i shkaktonte asaj padashur shumë dhembje, gërvishtje dhe plagë dhe kjo ishte një gjë e natyrshme, përderisa ky ishte një qytet prej guri dhe çdo prekje e tij ishte e ashpër dhe e ftohtë. Ishte e vështirë të ishe fëmijë në këtë qytet.

Qyteti i Kadaresë është i tëri prej guri…Kadarenë e kanë krahasuar me Gabriel Garcia Marquez-in dhe të dy shkrimtarët shkruajnë për qytetet që ende vezullojnë me magji dhe që udhëhiqen nga mendësia klanore; qyteti i paemër malor i Kadaresë, padyshim i bazuar në qytetin e lindjes, Gjirokastrën, duket më pak tekanjoz se Makondoja i Garcia Marquez-it, më pak i zhytur në surrealizëm“

…Recesion i JOHN UPDIKE*- shkrimtar klasik i letërsisë amerikane, në „The New Yorker“, .14 mars 1988.

„Kronikë në Gur“ është romani lokomotivë që tërhoqi romanet e tjerë, shkruan ® I.Kadare .…

Përshkrimi

Ky roman shënon një nga veprat më të rëndësishme të autorit; sepse rrok raportin që fëmija krijon me botën, përmes një projeksioni autobiografik, ku qyteti i Gjirokastrës ka ngjyra magjike, të cilat vijnë mjeshtrisht në romanin e Kadaresë.

Në romanin “Kronikë në gur” (1971), tema e Luftës Nacional – çirimtare është parë nga I. Kadareja në një aspekt tjetër. Vepra në thelb nuk është një roman për luftën, edhe pse ngjarjet që përfshihen nga pikëpamja kohore i përkasin asaj periudhe dhe janë parë në dritën e atyre proceseve e përmbysjeve që solli revolucioni popullor në jetën e shoqerise shqiptare.

Brendinë ideore të romanit Kronikë në gur e formon mohimi i botës së vjetër me gjithë amullinë dhe mentalitetin e saj të ndryshkur, i provincializmit në shfaqjet e tij më tipike.

Imtësitë që krijojnë sfondin historik dhe japin atmosferën e jetës mendore e politike të kohës kur kishte nisur lëvizja çlirimtare antifashiste e masave popullore, e udhëhequr prej komunistëve, çastet dhe episodet e shkëputura nga lufta, pamja e pertëritjes që sjell revolucioni në kontrast me tërë atë botë të mykur dhe të fosilizuar, ndihmojnë të zbulohet në mënyrë me të mprehtë vlera artistike e veprës.

Romani Kronikë në gur është ndërtuar si një këmbim pamjesh e skenash nga jeta e një qyteti, në dukje të palidhura midis tyre.

Nga ana e jashtme ato i lidh figura e rrëfimtarit të ngjarjeve, të cilat në përceptimin e heroit, marrin trajta të gjithfarshme dhe shfaqen herë në forma e përpjesëtime hiperbolike, here groteske e herë simbolike.

Për ngjarjet rrëfehet në mënyrë naive, por pas këtij naiviteti prej fëmije fshihet një ironi therrëse, cka ka përcaktuar edhe disa nga veçorite e stilit të kësaj vepre.

Dukurite tipike të një mjedisi provincial e të prapambetur, të një jete që vërtitet në një qark thashethemash, paragjykimesh, bestytnish e zakonesh prapanike, janë zmadhuar në lentën e shkrimtarit dhe kanë dalë ne pah me tërë shëmtinë dhe karakterin e tyre regresiv.

Këtë botë që po jepte shpirt, megjithëse përpëlitej me deshpërim për t’i shpëtuar dënimit të historisë, shkrimtari e ka pasqyruar me ngjyra të gjalla, me anë imtësish që, edhe pse janë marrë nga një realitet konkret, humbasin konkretësinë e tyre të drejtpërdlrejtë dhe fitojnë një kuptim simbolik.

Vetë jeta e qytetit ku shkrimtari ka vendosur ngjarjet simbolizon në një kuptim me të gjerë jetën e varfër ne çdo pikëpamje të shoqerisë shqiptare e që u vu në lëvizje dhe e çau guaskën brenda së cilës gjëllinte, vetëm kur komunistët zgjuan masat e përgjumura dhe të drobitura nga zgjedhja shekuuore ekonomike e shpirtërore dhe i drejtuan energjitë e tyre në hullinë e luftës kundër fashizmit dhe kundër gjithë botës së vjetër.

Dinamizmi i brendshëm i vepres buron prej kësaj ndeshjeje të ashpër midis forcave të errësirës dhe filizave të reja që sapo kanë buluar në jetën e shoqerisë dhe që përfaqësojnë progresin dhe të ardhmen e saj.

I. Kadareja nuk pershkruan skena dhe pamje konkrete nga lëvizja antifashiste e masave popullore; ai jep vetëm disa çaste që transmetojnë parandjenjën e përmbysjes së madhe që po afrohej dhe reaksionin e botës së vjetër ndaj kësaj ngjarjeje.

Nga kjo pikëpamje është kuptimplotë gjesti makabër i shehut, i ciii, kur pa se partizanët po hynin në qytet, nxjerr sytë me gozhdë, duke bërtitur: ,,Nuk dua të shoh komunizmin”.

Në kontrast me tërbimin e forcave të errësirës, shkrimtari ka dhënë përmes imtësish shprehëse entuziazmin me të cilin i pret populli çlirimtaret.

Përqasja e diellit dhe e horizonteve të hapura me komunizmin i jep romanit një tingull optimist dhe forcon idenë e rolit të madh të revolucionit popullor që e nxori vendin nga errësira mesjetare në udhën e gjerë të socializmit, të progresit dhe të emancipimit të vërtetë.

Romani ,,Kronikë në gur” ka një kompozicion origjinal.

Ai i ngjan një poliedri, çdo faqe e të cilit, si pjesë organike e së tërës, plotëson idenë dhe kuadrin e përgjithshëm të veprës.

Forca e fjalës artistike e Ismail Kadaresë, figuracioni i gjallë dhe lakonizmi i shprehjes, spikat dhe në romanin Kronikë në gur si tipar i prozës së tij.Luan Lapi