Mozaiku Lahuta i Saimir Stratit – Trashëgimi, identitet dhe përjetësi

Mozaiku “Lahuta” i Saimir Stratit përfaqëson një kulm të ndërgjegjes artistike ku materia, memoria dhe filozofia e identitetit kombëtar ndërthuren në një formë të vetme vizuale. Në këtë vepër, Strati nuk e trajton mozaikun thjesht si teknikë dekorative, por si gjuhë mendimi, ku çdo tessera mermeri bëhet një njësi kuptimi, një grimcë kohe e ngurtësuar në hapësirë.

Kompozicionalisht, figura e lahutarit është e përqendruar brenda një rrethi, formë arketipale që simbolizon ciklin e përjetësisë, vazhdimësinë dhe mbrojtjen e trashëgimisë. Rrethi nuk është vetëm një zgjedhje estetike, por një kornizë filozofike: ai mbyll brenda vetes universin e këngës epike shqiptare, duke e ruajtur nga shpërbërja e kohës. Lahutari, i përkulur lehtë mbi instrument, krijon një raport intim mes trupit dhe lahutës, ku njeriu dhe objekti shndërrohen në një entitet të vetëm. Kjo bashkimësi sugjeron se identiteti kulturor nuk është i jashtëm, por i mishëruar, i jetuar dhe i transmetuar përmes trupit dhe zërit njerëzor.

Trajtimi plastik i figurës shmang idealizimin klasik të tepruar dhe i afrohet një realizmi simbolik. Linjat janë të forta, por jo agresive; kontrastet kromatike në tonet e tokës dhe të mermerit natyror krijojnë një ndjesi graviteti dhe qetësie, duke evokuar lidhjen organike me tokën, malin dhe gurin – elemente themelore të epikës shqiptare. Drita, e ndërtuar përmes variacioneve të ngjyrave të mermerit, nuk bie nga jashtë, por duket sikur buron nga vetë figura, çka i jep veprës një dimension meditativ, pothuaj sakral.

Nga këndvështrimi filozofik, mozaiku i “Lahutës” është një reflektim mbi marrëdhënien mes kohës dhe kujtesës. Ndryshe nga kënga, e cila është e përkohshme dhe zhduket në çastin e interpretimit, mozaiku është medium i qëndrueshmërisë absolute. Strati realizon kështu një akt simbolik: ai e përkthen artin efemer të zërit në art të përjetshëm të gurit. Ky transformim ngre pyetje thelbësore mbi mënyrën se si kulturat mbijetojnë – jo vetëm duke u përsëritur, por duke u riformuluar në forma të reja shprehjeje.

Lahuta, e njohur tashmë si pasuri e Trashëgimisë Kulturore Jomateriale të UNESCO-s, në këtë mozaik fiton një status të dyfishtë: ajo mbetet simbol i traditës gojore, por njëkohësisht shndërrohet në objekt reflektimi bashkëkohor. Vepra sugjeron se trashëgimia nuk është muzeale apo e ngrirë, por një proces i vazhdueshëm dialogu mes së shkuarës dhe së tashmes. Në këtë kuptim, Strati vepron si ndërmjetës mes brezave, duke i dhënë formë vizuale një kujtese kolektive që rrezikon të humbasë në heshtjen moderne.

Në thelb, mozaiku “Lahuta” nuk është vetëm portret i një lahutari, por një metaforë e vetë kulturës shqiptare: e përkulur nga pesha e historisë, por e palëkundur në thelb; e ndërtuar nga fragmente të shumta, por e bashkuar në një harmoni të vetme. Me këtë vepër, Saimir Strati arrin të krijojë jo thjesht një imazh, por një hapësirë mendimi, ku arti shndërrohet në filozofi dhe gurët flasin me gjuhën e kujtesës.