Ismail Kadare “Kujtimi i të mëdhenjve është detyrë e shpirtit dhe nder i popujve"
- 3 days ago
- 5 min read
“Kujtimi i të mëdhenjve është detyrë e shpirtit dhe nder i popujve.” – At Gjergj Fishta
Revista Prestige sot, me përulje dhe nderim të thellë, kujton Ismail Kadarenë – shkrimtarin që bëri fjalën shqipe të përjetshme dhe frymëzoi breza të tërë me dritën e letërsisë së tij.
"Ca rreze të forta ranë mbi xham, e ne për ty, seç ndjejmë mall...
Je këtu me ne– shkrimtar i madh,i rralle shumë i rrallë".
Më 1 korrik, me ndjenjë të thellë dhe përulje të bardhë, kujtojmë Ismail Kadarenë, gjeniun e letrave shqipe, njeriun që i dha shpirt gjuhës, dinjitet historisë, frymë mitit dhe zemër heshtjes.
Ai është jo thjesht një autor – por një epokë letrare, një tempull i gjallë i gjuhës shqipe, një vetëdije kombëtare që shkëlqen përtej kohës e kufijve. Kadareja u ngjit në majat më të larta të mendimit dhe artit pa e lënë kurrë rrënjën shqiptare, pa e harruar kurrë fjalën që vjen nga guri, nga balada, nga kënga e popullit të tij.
Lindi më 28 janar 1936 në Gjirokastër, në një qytet që vetë duket sikur është shkruar me gërma të vjetra. Aty ku historia përshkon rrugicat, Kadare nisi të shihte botën jo siç është, por siç mund të rrëfehet. U arsimua në Tiranë dhe më pas në Institutin Gorki në Moskë, duke u njohur me letërsinë botërore, por gjithmonë mbeti besnik i tingullit të shqipes. Ai u bë zëri që nuk heshti kurrë, edhe kur heshtja imponohej, zëri që foli për ne, kur ne nuk mund të flisnim.
Veprat e tij u përkthyen në mbi 45 gjuhë të botës, dhe u botuan në më shumë se 80 vende, duke e bërë atë shkrimtarin shqiptar më të njohur ndërkombëtarisht. Ai u vlerësua me çmime të mëdha letrare si "Prix Mondial Cino Del Duca" (Francë), "Man Booker International Prize", "Prince of Asturias Award", dhe u pranua si anëtar në Akademinë Franceze të Shkencave Morale dhe Politike, ndërsa çdo vit përmendej mes kandidatëve të denjë për Çmimin Nobel në Letërsi.
Në “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”, Kadare vendosi përballë një gjeneral italian dhe tokën shqiptare të mbushur me kocka kujtese – një përballje e thellë e jetës me absurditetin.
Në “Kronikë në gur”, ai i dha Gjirokastrës fytyrën e një qyteti që sheh, dëgjon, ndjen dhe shkruan – një fëmijëri e kthyer në letërsi.
Në “Prilli i thyer”, ai ndal frymën përpara një baladë të përgjakur ku nderi dhe fati nuk falin – por flasin përmes brezave. Në “Pallati i ëndrrave”, Kadare guxoi të shkruante një metaforë për shtypjen dhe diktaturën, një roman që i përket gjithë njerëzimit.
Në “Ura me tri harqe”, lidhja mes epokave, shpirtit dhe traditës gjen formë në një ndërtim që përmban historinë tonë kolektive.
Në “Koncert në fund të dimrit”, ai kompozoi heshtjen politike të një kombi të izoluar, dhe jehonën e saj përtej kohës. Dhe në “Dosja H.”, me erudicion të rrallë, vuri në skenë përplasjen mes miteve të lashta dhe sytë e dy studiuesve që përpiqen të kuptojnë shpirtin ballkanik.
Kadare na la mbi 50 vepra letrare, përfshirë romane, ese, poezi, drama, dhe reflektime, të cilat sot janë përkthyer në gjuhët më të mëdha të botës, të botuara nga shtëpi botuese prestigjioze si Gallimard, Fayard, Fischer, Canongate, Harvill Secker, Mondadori, e shumë të tjera. Vepra e tij është pjesë e programeve akademike në universitete në Francë, SHBA, Itali, Gjermani, Spanjë, dhe Shqipëri.
Na la një gjuhë të pasuruar me peshë artistike dhe mendim filozofik, një letërsi ku realja përzihet me simbolin, ku e kaluara rron në të tashmen, ku e pathëna vishet me metaforë. Na mësoi të besojmë se kombi që ka letërsi të madhe, është komb i madh. Na tregoi se letërsia është kujtesa më e saktë që mbetet kur historia gabon, dhe se gjuha është atdheu më i thellë i shpirtit.
Ai vetë tha: “Kur një komb shkruan letërsi, ai ekziston.”
Dhe ti, Kadare, i dhe kombit tënd përmasën e pavdekësisë.
Ti mbetesh…
Numërohemi përmes fjalës tënde. Lexohemi përmes veprës tënde.
Në ty, u bë kombi letërsi, dhe letërsia – Shqipëri.
Nderimet e Ismail Kadaresë – Nderimet e një Kombi ndaj Gjeniut të Vet
Ismail Kadare, shkrimtari më i madh i letërsisë shqipe moderne, u nderua gjatë jetës së tij me dhjetëra çmime, tituj dhe përfaqësime të larta që nuk i takojnë vetëm një individi, por gjithë një kombi. Ai e shndërroi fjalën shqipe në pasaportë kulturore ndërkombëtare dhe bota i dha për këtë nderimet më të larta.
Disa nga vlerësimet më të rëndësishme që mori janë:
– Prix Mondial Cino Del Duca (Francë, 2005) – çmimi më i lartë për krijimtarinë me vlerë humaniste.
– Man Booker International Prize (Fitues i parë, 2005) – vlerësim për veprën e jetës, mes autorëve më të mëdhenj të botës.
– Prince of Asturias Award for Literature (Spanjë, 2009) – një ndër nderimet më të mëdha letrare në Evropë.
– Anëtar nderi i Akademisë Franceze të Shkencave Morale dhe Politike – i vetmi shqiptar me këtë status.
– Dekorata e Legjionit të Nderit – Officier de la Légion d'Honneur (Francë) – titulli më i lartë civil në Francë.
– Urdhri i Skënderbeut dhe Nderi i Kombit – nga shteti shqiptar.
– Çmimi Ndërkombëtar për Letërsinë Mesdhetare (2003)
– Çmimi Letërsia Ndërkombëtare në Frankfurt
– Përmendje e vazhdueshme si kandidat për Çmimin Nobel në Letërsi, për më shumë se 30 vjet.
📚 Veprat e tij janë përfshirë në katalogët e shtëpive më të njohura botuese si Gallimard, Fayard, Canongate, Harvill Secker, Mondadori, Suhrkamp, dhe janë përkthyer në mbi 45 gjuhë, të lexuara nga miliona njerëz në mbarë globin.
“Letërsia është mënyra më e lartë për të ekzistuar.”
Dhe bota e nderoi, sepse ai e bëri Shqipërinë të ekzistojë me krenari në hartën e letërsisë botërore.
Ismail Kadare i la Shqipërisë një trashëgimi që nuk matet me numra, por me dritë – një tempull të fjalës,
një gjuhë të rilindur në dinjitet, një komb të shkruar për t’u kuptuar nga bota.
Ai e ngriti letërsinë shqiptare në atë lartësi ku kombet bëhen të mëdhenj jo nga sipërfaqja, por nga thellësia.
Në një kohë kur frika sundonte mendimin, Kadare shkroi me guxim, sepse, siç thotë Camus, “Liria është e drejtë e shpirtit që nuk pranon të heshtë.”
Ai s’e zgjodhi letrën – letra e zgjodhi atë, dhe përmes tij gjuha shqipe gjeti formën e vet më të lartë.
Siç thotë Heidegger, “Gjuha është shtëpia e qenies” – dhe Kadare ndërtoi një shtëpi për ne, ku mund të banojmë me dinjitet dhe vetëdije.
Ai ktheu historinë në rrëfim, mitin në urtësi, dhe plagën në art. Vepra e tij është një pasuri shpirtërore ku brezat do të mësojnë jo vetëm të shkruajnë më bukur, por të mendojnë më thellë dhe të ndiejnë më lirë.
Kadare e bëri kujtesën shqiptare të paharrueshme. Ai na mësoi se kultura nuk është një luks, por një mbijetese dinjitoze. Në çdo fjali të tij, është një komb që flet për veten. Ai nuk na la vetëm libra, por një identitet të formësuar, një epikë moderne, një shqipe të përjetshme që nuk ka më nevojë të justifikohet, por vetëm të lexohet me nderim. Trashëgimia e Kadaresë është triumfi i mendimit të lirë në një gjuhë që deshi të shndriste, dhe falë tij – ia doli.
Përgatiti:Liliana Pere.
