Search Results

Lëvizja e qershorit dhe dënimi me vdekje në mungesë i Fan Nolit! Shqipëria po bën përpjekje për kthimin e eshtrave të Fan Nolit në Shqipëri. Kryeministri Edi Rama iu përgjigj interesit të shqiptarëve që jetojnë në Amerikë, mbi procesin e kthimit të eshtrave të Fan Nolit në atdhe. Në takimin e zhvilluar ditën e shtunë në Nju-Jork, Rama theksoi se Fan Noli është Ati i gjithë komunitetit shqiptaroamerikan, themeluesi i kishës autoqefale etj. dhe nuk është e lehtë për t’i kthyer eshtrat në Shqipëri. “Ne jemi në disa përpjekje për disa nga figurat kryesore të tonat që i kanë eshtrat jashtë atdheut, por janë ca figura që besoj se edhe vendet që i kanë duan t’i mbajnë edhe për pjesën e tyre. Nuk është e lehtë, por ne do të vazhdojmë të përpiqemi”, tha Rama. Theofan Stilian Noli i njohur si Fan Noli, ka qenë dramaturg, klerik ortodhoks, politikan, diplomat, njeri i letrave dhe muzikant. Si njeri i letrave, Noli ka shkruar dhe ka përkthyer tekste të shumëllojshme nga zhanre të ndryshme, si dhe ka kontribuar në publicistikën e kohës si drejtues, redaktor dhe shkrues nëpër disa të përkohshmeve. Nisi duke përkthyer dramaturgji, më pas përktheu Samiun, tekste fetare ortodokse dhe vepra madhore të letërsisë botërore nga Shekspiri, Khajami dhe Cervantesi. Fan Noli u lind më 6 janar 1882 me emrin Theofanes Stylianos Mavromatis në fshatin shqipfolës Ýbriktepe, në Trakinë Lindore, asokohe vilajeti i Edrenesë. Si disa fshatra të tjerë të asaj krahine të banuar me shqiptarë, Qyteza kishte ruajtur me kohë gjuhën, doket dhe traditat e të parëve. Noli e konsideronte fisin e vet me prejardhje nga Qyteza e Kolonjës. I ati, Stilian Gjergj Noli, ishte psallt në kishën ortodokse të fshatit; e ëma, Marie Gollaqi, ishte shtëpiake. Theofani ishte i dyti ndër trembëdhjetë fëmijë, shtatë prej të cilëve vdiqën në foshnjëri. Familja rronte me tokat që kishte në pronësi. Sa qe i mitur, Noli hoqi sëmundje të rënda, prandaj shkollën e nisi me vonesë. Nga i ati trashëgoi dashurinë për muzikën kishtare si dhe për adhurimin e heronjve, veçanërisht kultin e Napoleonit. Në fshatin e lindjes kreu shkollimin fillor greqisht për gjashtë vjet, më tej prindërit e dërguan në gjimnazin grek të Edrenesë, ku qëndroi katër vjet. Më 1900 vendosi të shkonte në Greqi, por në Stamboll u sëmur, qëndroi atje për t’u kuruar e pastaj punoi për ca kohë në një ëmbëltore. Vitin tjetër u nis për në Athinë dhe të njohurit e tij i gjetën vend si nëpunës në një shoqëri belge, e cila kishte koncesionin e tramvajeve me kuaj në qytet. U regjistrua në Fakultetin e Filozofisë në kryeqytetin grek. Më tej, meqë kishte prirje për aktor, punoi si kopist, sufler e aktor me një trupë teatri me të cilën u end nëpër Greqi për gati dy vjet. Gjatë endjeve me trupën shkroi dramën “To ksipnima” (“Zgjimi”), e cila u luajt nga trupa në Pirgos të Peloponezit. Atë periudhë nisi të shkruante skeletin e dramës “Israelitë dhe filistinë”. Në fillim të 1903 shkoi në Egjipt, ku gjeti punë si mësues lëvizës greqishteje dhe po atë vit përktheu në greqisht traktatin e Sami Frashërit, “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet”. Po atje filloi të bjerë në kontakt me veprimtarët e Rilindjes Kombëtare në koloninë shqiptare të Egjiptit, ndër të cilët Thanas Tashko dhe Jani Vruho e ndihmuan të botohej përkthimi; gjithashtu, e lidhën me Spiro Dinen, Nikolla Naçon, Shahin Kolonjën e Kristo Luarasin. Qëndroi në Shibin el Kom dhe El Faiyum, përpos mësimit të greqishtes qe edhe këngëtar i koreve kishtare. Me Tashkon dhe Vruhon gatiti botimin e së përkohshmes “Shkopi”, që botohej në Kairo. Pas tre vjetësh qëndrimi në Egjipt, në prill 1906 u nis për në Shtetet e Bashkuara, duke kaluar nga Napoli, dhe mbërriti në Nju Jork më 10 maj. Pasi ndenji në Buffalo, ku punoi në një fabrikë të sharrës për tre muaj, Noli shkoi në Boston. Në gushtin e po atij viti gjeti punë në Filadelfia, por e la pasi Sotir Peci i ofroi të bëhej zv/redaktor i së përkohshmes “Kombi”. POLITIKA Me zgjedhjet e mbajtura më 5 prill 1921 zgjidhet deputet i Kolonisë së Amerikës në legjislaturën e dytë (21 prill 1921 – 30 shtator 1923). Ai shërbeu si ministër i Jashtëm në qeverinë e Xhaferr Ypit, vetëm për pak kohë përpara se të dorëhiqej. Noli ishte kryetar i Partisë Popullore, e majta e asaj kohe, kundrejt Partisë Përparimtare. Përkrah Luigj Gurakuqit dhe Stavro Vinjaut është ndër oratorët më shpotitës të foltores parlamentare. Më 21 nëntor 1923, u shugurua peshkop i Korçës dhe mitropolit i Durrësit në Durrës, ndërsa më 27 dhjetor 1923 u zgjodh deputet i Korçës. Gjatë Lëvizjes së qershorit 1924 Noli nuk ishte për përmbysjen me forcë që ndodhi; ai u vendos në krye të saj vetëm si kërkesë e krahut të të rinjve, që shihnin tek ai një njeri me formim perëndimor e amerikan. Qeveria e ligjshme, e rikthyer me “Fitoren e Legalitetit” më 24 dhjetor, e dënoi Nolin me vdekje në mungesë. Programi i tij me njëzet pika për modernizimin dhe demokratizimin e Shqipërisë, ndër të cilat edhe reforma agrare, ishte tejet i nxituar e idealist për një vend të prapambetur dhe pa tradita parlamentare. Më vonë Noli i shkroi arsyet e dështimit të tij në një letër që ia drejtonte një mikut të tij anglez “Duke këmbëngulur tek reformat agrare, zgjova zemërimin e aristokracisë çifligare; duke mos i zbatuar reformat, humba mbështetjen e masave fshatare”. Ardhja e një delegacioni sovjetik me në krye Arkady Krakovetsky shqetësoi kancelaritë perëndimore deri në atë pikë, sa të mbështesnin ardhjen e Zogut me anë të 106-112 oficerëve të ish-Ushtrisë Perandorake Ruse. Sipas Këlcyrës në memuaristikën e tij, vërente se lidhjet me Bashkimin Sovjetik ishin munduar ngaherë t’i sendërtonin, por ishte pikërisht kjo lëvizje që duhej të soste. MËRGIMI Pasi zbarkuan në Bari me ftesë të Duçes, u zhvendos në Vjenë ku selia e Kominternit e ndihmoi për të organizuar Konarenë. Në nëntor 1927 vizitoi Rusinë si delegat i Ballkanit në Kongresin ‘Miqtë e Bashkimit Sovjetik’ me rastin e dhjetëvjetorit të Revolucionit të tetorit, dhe më 1930, pasi mori një vizë gjashtëmujore, u kthye në Shtetet e Bashkuara. Me kthimin e tij në Boston, Noli themeloi të përjavshmen “Republika”, vetë emri i së cilës i bënte sfidë të hapur Ahmet Zogut, i cili më 1 shtator 1928 u vetëshpall Zogu I, Mbreti i Shqiptarëve. “Republika” u botua edhe si opozitë ndaj “Diellit”, tashmë nën drejtimin e Faik Konicës, i cili ishte pajtuar me mbretin Zog dhe ishte bërë ministër i plotfuqishëm i Shqipërisë në Uashington. Me mbarimin e afatit të vizës, gjashtë muaj më vonë, Noli u detyrua të kthehet në Evropë dhe “Republika” mbeti nën drejtimin e Anastas Tashkos, deri sa u mbyll më 1932. Më 1932, me ndihmën e pasuesve të tij, mundi të kthehej nga Gjermania në Shtetet e Bashkuara, ku fitoi edhe lejen për qëndrim të përhershëm. Noli u tërhoq nga jeta politike dhe nga ky moment iu kushtua përsëri detyrave si drejtues i Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare. Në dhjetor 1933 u sëmur rëndë dhe nuk ishte në gjendje t’i përballonte shpenzimet e trajtimit mjekësor për të cilin kishte aq shumë nevojë, deri sa mori si dhuratë 3000 franga ari nga Shqipëria, me ndërhyrjen e Faik Konicës tek Ahmet Zogu. Ky gjest arriti pikërisht qëllimin për të cilin ishte nisur: një farë pajtimi midis Nolit dhe Zogut, si dhe një përmirësim të marrëdhënieve shpesh të acaruara të Nolit me Faik Konicën. Në vitin 1935 Noli iu kthye njërit prej pasioneve të tij të hershme – muzikës – dhe në moshën pesëdhjetetrevjeçare u regjistrua në Konservatorin e Muzikës të Nju England, në Boston, ku u diplomua më 1938. Dielli 11 gusht 1943: “Lufta në Shqipëri nukë pushoj kur shkelnë italianët Shqipërinë të Premten e Zezë. Populli shqiptar nukë dha armët atë ditë të zezë; i fsheu a i hodhi mi sup dhe mori malet.” Po në këtë datë njoftohen emrat e komandantëve antifashistë: “Kapiten Hysni Lepenica, Myslim Peza, Dr. Safet Butka, Kolonel Bajraktari, Baba Mustafa, Kristo Peshtani dhe Karagjozi etj.” Noli nuk u mjaftua vetëm me detyrat kishtare dhe filloi studimet pasuniversitare në Universitetin e Bostonit, ku mori doktoratën më 1945 me një disertacion për Skënderbeun. Në vitet e para pas Luftës së Dytë Botërore, Noli pati marrëdhënie pak a shumë të mira me regjimin e ri komunist në Tiranë dhe ushtroi ndikimin e vet për ta bindur qeverinë amerikane që ta njihte atë. Më 1953, në moshën shtatëdhjetë e një vjeç, Nolit iu dhurua shuma prej 20 000 dollarësh nga Federata Vatra, me të cilën bleu një shtëpi, në Fort Lauderdale Florida, ku vdiq më 13 mars 1965. U varros në Forrest Hill Cemetery, të Bostonit. Kisha Autoqefale që kishte krijuar u bë më vonë Kryedioqeza ortodokse shqiptare në Amerikë e Kishës ortodokse në Amerikë. INCIDENTI Në Boston disa shqiptarë ishin pjesë e Kishës Ortodokse Greke, e cila i kundërvihej me forcë çështjes kombëtare shqiptare. Kur një prift ortodoks refuzoi t’ia kryente shërbesat e fundme të ndjerit Kristaq Dishnica, Noli me një grup shqiptarësh patriotë krijuan Kishën e pavarur (Autoqefale) Ortodokse Shqiptare. Noli, prifti i parë i kishës së re, u shugurua prift më 8 mars 1908 nga kryepeshkopi Platon Rozhdestvensky i Kishës Ruse në Shtetet e Bashkuara, në kushte jo fort të qarta. Më pas, po atë vit u regjistrua në Universitetin e Harvardit, duke e përfunduar më 1912 Bachelor of Arts. Zuri vendin e Pecit si redaktor i “Kombit”, detyrë që e kreu deri në janar të 1909. Një muaj më vonë, nisi të botojë e drejtojë fletoren “Dielli”, zëdhënëse e bashkësisë shqiptare të Bostonit. Më 10 gusht 1911 udhëtoi drejt Evropës, ku ndenji katër muaj duke vizituar dhe mbajtur shërbesa fetare e takime patriotike ndër kolonitë shqiptare të Kishinjovit, Odesës, Bukureshtit e Sofies. Pas shkrirjes së shoqatave të shqiptarëve të Amerikës, “Dielli” u bë organi i shtypit i shoqërisë panshqiptare Vatra, bashkëthemelues i të cilës qe edhe Noli me Konicën. Në pragun e Luftës Ballkanike, Noli shprehej me luajalizëm kundrejt perandorisë që të mund të bënte qëndresë kundrejt armiqve. Me shpalljen e pavarësisë e përkrahu qeverinë e Ismail Qemalit, mori pjesë në Kongresin e Triestes, organizuar nga Konica në marsin e 1913. Më 10 mars 1914 u ndodh në Durrës, ku e gjeti Lufta e Parë Botërore; më 24 maj 1915 u kthye në Amerikë. Nga 21 dhjetori 1915 deri më 6 korrik 1916, u bë përsëri kryeredaktor i “Diellit” të Bostonit, tashmë gazetë e përditshme. Në korrik 1917 u bë edhe një herë kryetar i Federatës Vatra. Në shtator të vitit 1918 Noli drejtoi organin The Adriatic Review (Revista e Adriatikut) gjashtë muajt e parë të saj, të cilën e botonte si shtojcë “Dielli” i Vatrës. Më 24 mars 1918 u caktua administrator i Kishës Ortodokse Shqiptare në Shtetet e Bashkuara dhe në fillim të korrikut të atij viti mori pjesë në një konferencë për popujt e shtypur në Mount Vernon, Virxhinia, ku u takua me presidentin Udrou Uillson, përkrahës i të drejtave të pakicave në Evropë. Më 27 korrik 1919 u emërua peshkop i Kishës Ortodokse Shqiptare në Amerikë, që tashmë ishte dioqezë e pavarur. Një vit më pas u zgjodh kryetar i delegacionit shqiptar në Lidhjen e Kombeve në Gjenevë, ku arriti ta anëtarësonte Shqipërinë më 17 dhjetor 1920. KONTRIBUTI Vepra e parë e Nolit qe drama me tre-akte Israilitë dhe Filistinë, e botuar në Boston 1907. Kjo dramë qe shkruar qysh më 1902, bazuar në historinë e Samsonit dhe Dalilës në Dhjatën e Vjetër. Duke ndjerë nevojën e besimtarëve për të mbajtur meshë në shqip, përkthen ritualet dhe liturgjinë ortodokse në dy vëllime Librë e shërbesave të shënta të kishës orthodoxe, Boston 1909, dhe Libre é te krémtevé te medha te kishes ortodokse, Boston 1911. Përkthime që ai i çmonte si arritjet më të mëdha të tij. Më 1921 doli vepra e tij madhështore në prozë “Historia e Skënderbeut (Gjerq Kastriotit), mbretit të Shqipërisë 1412-1468”, Boston. Në Shqipëri erdhi sërish në fillim të viteve ’20. Më 1947 botoi përpunimin që i bëri George Castrioti Scanderbeg (1405- 1468), Neë York 1947; që do i shërbente si temë diplome në Universitetin e Bostonit. Tjetër vepër e tij në anglisht “Bethoveni dhe Revolucioni francez” (Beethoven and the French revolution) në 117 faqe, e botuar në Neë York 1947, pasqyronte figurat e mëdha të historisë (Jul Çezari, Jezusi, Skënderbeu dhe Napoleon Bonaparte). Vëllimi me vjersha Albumi u botua më 1948. Brenda viteve 1961-1963 botoi dy vjershat e fundit origjinale dhe disa shqipërime vjershash të poetëve të njohur. Kontributi më i gjerë i Nolit qe në fakt ai i stilistit, siç shihet ndë përkthimet e tij. Bashkë me Faik Konicën mund të vlerësohet si ndër stilistët më të mëdhenj të dialektit Toskë. Afria që kishte me gjuhët e huaja, greqishten, anglishten dhe frëngjishten e aftësoi ta bënte shqipen në një gjuhë të stërholluar dhe elegante, ndonëse folklorike. Noli përktheu mjaft autor amerikanë dhe europianë të shek. XIX, duke vënë në punë veshin muzikor, mundi të pasqyronte stilin dhe ngjyrat e ritmit të origjinalit. Noli ndërroi jetë me 3 maj të vitit 1965 në Florida të Amerikës ndërkohë që eshtrat e tij prehen në Boston. Sipas gazetari Ilir Ikonomi, Noli jetoi më pak se 4 vite në Shqipëri ndërsa në Amerikë jetoi 44 vite. “Nuk mendoj kështu në kundërshtim me shumë të tjerë. Varri i Nolit është madhështor, është pikë pelegrinazhi për shqiptarët e Amerikës. Pse shqiptarët nuk paskan të drejtë ta kenë Nolin atje? E dini që Noli jetoi në Amerikë 44 vjet. Në Shqipëri jetoi më pak se katër vite. Mua më duket se nuk ka arsye që ta lëvizim nga vendi ku prehet. Ne na duhet pika e pelegrinazhit. Di që shumë njerëz që shkojnë në Boston kanë dëshirë të vizitojnë varrin e Nolit”, është shprehur Ikonomi para një viti. VAZHDO TË LEXOSH MË TEPËR PËR TEMËN

Kërcimtarja më e mirë e flamenkos “magjeps” Tiranën “Bienvenido a flamenco” ishte recitali i Rocío Garridos, valltares nga Spanja e cila interpretoi mbrëmë në sallën e Qendrës Kulturore të Katedrales Ortodokse, në Tiranë. Recitali i flamenkos erdhi në kuadër të Javës Kulturore Spanjolle. Rocío Garridos është fituese e çmimeve prestigjioze ndërkombëtare si kërcimtarja më e mirë e flamenkos. Kërcimi i saj ka fuqinë për të sjellë ndjeshmërinë e kitarës në çdo lëvizje, duke rritur emocionin e këndimit dhe duke krijuar muzikë me ritmin e trokitjes së këpucëve. Flamenco, me rrënjët e tij të thella në kulturën spanjolle, është një kombinim i mrekullueshëm i muzikës, kërcimit dhe shprehjes emocionale, që përfshin ritme të ndryshme dhe improvizim të jashtëzakonshëm. Emocionet e kësaj forme arti të lashtë që vazhdon të frymëzojë dhe magjepsë njerëzit në të gjithë botën, pati mundësinë t’i përjetonte edhe publiku i kryeqytetit./atsh

Është e vështirë t’i mendosh të pikturuara motivet popullore dhe tematikat kombëtare, pa emrin e piktorit Naxhi Bakalli. Piktura e tij është autentike. Sapo e sheh veprën e tij, menjëherë e shquan dhe e identifikon autorin e tyre. Naxhi Bakalli veprimtarinë e vet artistike e ka krijuar duke i dhënë kuptimin e “identitetit vizual” të artit shqiptar të dy dekadave të fundit. Ky artist, në artin figurativ krijon një botë origjinale, duke arritur vlera estetike, për të zënë vend të rëndësishëm në pikturën bashkëkohore shqiptare. Naxhi Bakalli. Bakalli është piktor i jashtëzakonshëm, i pajisur me prirje dhe aftësi teknike të mahnitshme, me shije të hollë, me dell të ndjeshëm dhe me fantazi të pashtershme. Ai përthithi mençurisht ajkën e përvojës kombëtare e ndërkombëtare dhe çau përmes vështirësish të shumta, duke u ngjitur pareshtur në majat më të larta të artit bashkëkohor. Ai është një artist i brumosur me vetëdije e karakter kombëtar dhe ka lëvruar e krijuar me mjeshtri të rrallë në të gjitha rrafshet e pikturës, ku ka arritur pika kulmore të virtuozitetit mjeshtëror. Dashuria për artin e ka të lidhur me gjenezën e tij dhe piktori e tregon se këtë dashuri e ka marrë nga prindërit. Naxhi Bakalli lindi në Tiranë më 1937. Në vitin 1957 u diplomua në Liceun Artistik “Jordan Misja. Si nxënës i kësaj shkolle shkëlqeu,madje arriti që për herë të parë, në moshën shtatëmbëdhjetvjeçare t’i paraqitet publikut me veprat “Autoportret” edhe “Portreti i motrës”, në Ekspozitën Kombëtare të Arteve Figurative, në vitin 1955. Me sukses e kryen Liceun Artistik me 1957. Më 1961 fiton konkursin për t’u pranuar në Institutin e Lartë të Arteve (sot Akademia e Arteve), ku diplomon për pikturë murale. Po në këte vit emërohet profesor i pikturës, vizatimit edhe arteve të aplikuara në Liceun Artistik “Jordan Misja”. Ndërkohë, gjatë viteve në vijim ka punuar si profesor i pikturës në Institutin e Lartë të Arteve në Tiranë e më vonë, si profesionist i lirë i atashuar në Galerinë e Arteve. Fragment nga muralja e Krujes foto Buron Kaceli Face Book Është e vështirë ta mendosh piktorin Naxhi Bakalli, larg veprave të rëndësishme monumentale. Piktori Naxhi Bakalli është autor i murales madhështorë të Muzeut të Krujës, ku është është i pikturuar heroi ynë kombëtar, Skënderbeu. Me këtë murale, në vitin 1980 Bakalli fitoi Çmimin e Parë të Republikës. Vepra paraqet një skenë monumentale të luftës dhe qëndresës së popullit me përmbajtje dramatike e lirike. Ajo njëkohësisht transmeton porosi patriotike dhe estetike. Vepra ka dimensione të mëdha, ajo zë një sipërfaqe prej 108 metrash katrorë dhe gjendet në sallën rrethore të qendrës së Muzeut. Kryetari i Akademisë së Arteve të Turqisë, Sabri Fetahu, kur e pa këtë kryevepër me 1982 pat thënë: “Mos e kërkoni Mikelanxhelon diku tjetër. Ate e paskeni këtu në Shqipëri. Muralja në Muzeun e Krujës ka një frymë të vertetë nga Mikelanxhelo dhe më intereresantja është se autori i saj, Naxhi Bakalli, është një artist i dalë nga shkolla shqiptare e artit. Mjeshtër i pikturës murale, ai ka pikturuar edhe murale të tjera, të përmasave madhështore, si “Kuvendi i Dukagjinit të Matit” vepër e vitit 1986, që zë një sipërfaqe prej 20 metrash katrorë dhe që gjendet në Muzeun e Burrelit. Por jeta dhe aktiviteti krijues i Naxhi Bakalli nuk sillet në një terren të sheshtë. Vepra “Kur yjet mbushin qiellin”, të cilën autori e kishte realizuar (1969) si reaksion kur në Shqipëri u rrënuan kishat dhe xhamiat, ishte konsideruar nga kritika zyrtare si e papranueshme. Pas një periudhe të gjatë (prej afro dy dekadash) heshtjeje dhe bojkoti, Bakalli me l978 merr pjesë në Ekspozitën Kombëtare të Arteve, që u organizua me rastin e kremtimit të 100- vjetorit të Lidhjes Shqipëtare të Prizrenit, ku paraqiti vepren “Luftëtarët e lirisë”. Një vit më vonë ekspozon tabllonë “Vajza tiranase” në Ekspozitën Kombëtare të Arteve Figurative. Pulle postare me kosum popullor gruaje nga kelmendi, cikli filatelik Kostumet popullore shqiptare- foto Tabani Visuals Pulle postare me kosum popullor gruaje nga Malesia e Tiranes, cikli filatelik Kostumet popullore shqiptare- foto Tabani Visuals Ekspozitën e parë përsonale e ka realizuar në vitin 1991 në Tiranë. Ky ekspozim ishte një surprizë e vërtetë, pasi autori prezantoi rreth 170 vepra në gjininë e pikturës, grafikës dhe skulpturës. Pas kësaj ekspozite që u prit mjaft mirë nga kritika, ai ka ekspozuar në ekspozita të përbashkëta apo individuale. Nga viti 1971 merret me ilustrime. Është autor i kopertinës së romanit “Gjenerali i ushtrisë së vdekur” të Ismail Kadares dhe të poemave “Nënë Shqipëri” dhe “Përse mendohen këto male” të Dritëro Agollit, si dhe të autorëve të tjerë. Naxhi Bakalli ishte bashkëpunëtor shumëvjeçar i revistës “Shqipëria e Re”, që botohej në tetë gjuhë dhe shpërndahej në botë. Në këte revistë ai realizoi një galeri vizatimesh, që paraqisnin tema dhe ngjarje nga më të ndryshme, si dhe përsonazhe të rëndësishme të historisë e kulturës kombëtare. Për t’u përmendur janë portretet e shkrimtarëve dhe artistëve si Naim Frashëri, Sami Frashëri, Fan Noli, Janaq Paço, Lazar Nikolla, Kel Kodheli etj. Mjaft me interes janë edhe vizatimet për legjendat dhe gojëdhënat tona, si ato që paraqesin “Gjergj Elez Alinë”, “Kështjellën e Rozafës”, “Tomorri dhe Shpiragu”, “Sopoti” e të tjera. Ndërkohë edhe vizatimet e valleve shqiptare janë realizuar me ndjeshmëri e në mënyrë ekspresive nga piktori. Përmendim vallet e Tiranës, Kosovës, Devollit, Kukësit, Dropullit, etj. Naxhi Bakalli është një piktor që pikturon mjeshtërisht. Vizatimet e tij janë realizime të shpejta, konturime të theksuara, sintezë vijash të shkëputura, të shoqëruara nga ndjenja të fuqishme lirike. Figurat e që ai vizaton interpretohen me vizion, elegancë dhe butësi. Përveçse një piktor me emër, ai është dhe një grafist i mirënjohur. Arti i tij merr frymëzim nga heronjtë shqiptarë dhe përgjithësisht frymëzohet nga arti ynë mesjetar. Ai është një përcjellës i mirë i karakteristikave tona etnografike në pikturë. Piktori Naxhi Bakalli është marrë edhe me dizenjimin e pullave postare. Ai me shumë sukses e ka pasuruar fondin e filatelisë shqipëtare, duke dhënë kontribut të madh në këte shkencë mbi pullat postare. Artisti tiranas vlerësohet për këte krijimtari, që është jo vetëm shqiptare por edhe universale, si nga studiues të vendit po ashtu dhe nga studiues e filatelistë të huaj. Nga viti 1977 e deri sot, ai është autor i më shumë se 50 serive pullash, të cilat janë të koleksionuara dhe në qarkullim në tërë botën. Këto seri janë me 2 e më shumë pamje, madje deri në 12. Në këte gjini të arteve aplikative artisti ynë ka trajtuar tema nga më të ndryshme, të historisë e kultures tradicionale shqiptare. Ai paraqet figurat e shquara të ilirëve si mbretërit Genc dhe Teuta, kompozitorin Jan Kukuzeli; figura nga legjendat shqiptare si Konstandini dhe Dorontina, Rozafën, etj, pa harruar seritë e valleve, kostumet dhe instrumentet popullore shqiptare, që paraqesin vërtet interes. Piktori Naxhi Bakalli i ka krijuar një stil pikturik simbolik, duke u mbështetur në artin tradicional dhe folklorik, që shërben si gurrë e pashtershme për krijuesin.

Dosja osmane për jetën e Ismail Qemalit dhe disa reflektime të gazetave osmane ndaj pavarësisë së Shqipërisë Nga: Agron Islami Dosja osmane për jetën e Ismail Qemalit dhe disa reflektime të gazetave osmane ndaj pavarësisë së Shqipërisë Pa dyshim që Ismail Qemali i takon plejadës së artë të intelektualëve të shekullit më të gjatë osman. U rrit në familjen e madhe shqiptare, e cila për shekuj me radhë kishte qenë pjesë e udhëheqjes brenda Perandorisë Osmane, duke i dhënë shumë funksionar shtetëror kësaj perandorie. Ishte njëri nga pinjollët e familjes së Vlorajve, siç njihet edhe në dokumentacionin zyrtarë osman (Avlon-ja), që personalitetin e tij e formoi në frymën dhe traditën e familjeve shqiptare. Historiku i shkollimit të tij, nuk ndryshon aspak nga paraardhësit e tij të familjes, por që rrethanat politike në Perandorinë Osmane të shekullit kur jetoi dhe veproi Ismail Qemali, bën që ky i fundit të dallohet edhe për patriotizëm (në një kohë kur vlonte nacionalizmi), gjë të cilën e realizonte nëpërmjet pjesëmarrjes aktive në politikën osmane. Ai, si baba i shtetit shqiptarë, ishte dhe mbetet njëri nga burrat më të shquar të kombit shqiptar. *** Si çdo funksionar osman, edhe Ismail Qemal Beu kishte dorëzuar dosjen e jetëshkrimit të tij në administratën osmane, e cila duhet jetë deponuar në kohën kur ai filloi karrierën e tij si nëpunës osman në zyrën e përkthimit në Ministrinë e Jashtme osmane. Sipas kësaj dosje të regjistrit civil osman, Ismail Qemali lindi më 04 shkurt 1847. Ishte i biri i kryeportierit të Sarajit Osman, Mahmud Nedim Beut, i cili vinte nga soji i Sinan Pashës. Mësimet fillestare të shkencave islame i kishte marrë në mejtepet (shkolla) fillore në Selanik dhe në Vlorë. Njëherësh, gjatë kësaj periudhe mësoi edhe gjuhën arabe dhe perse nga një mësues privat, të cilin e kishte angazhuar familja. Formimin e tij intelektual e vazhdoi në gjimnazin “Zosimea”, ku mori mësime mbi morfologjinë dhe sintaksën e greqishtes së vjetër, latinishtes dhe frëngjishtes. Në kuadër të skemës programore të gjimnazit në fjalë, Ismail Qemali kishte ndjekur edhe lëndët: letërsi, aritmetikë, algjebër, gjeometri, trigonometri, fizikë, kimi, astronomi, psikologji, anatomi e njeriut, gjeografi dhe histori e botës. Regjistri osman vë në pah se Ismail Qemali shkruante gjuhën turke, greke dhe frënge, fliste gjuhën shqipe dhe lexonte latinishten. Sipas këtyre të dhënave, ai ka edhe një vepër të botuar me titull Aplikimi i ideve, i cili trajton çështje të filozofisë dhe shkencës. Karriera burokratike në administratën osmane Sa u përket të dhënave për kontributin e Isamil Qemalit në administratën osmane, shohim se, ai qysh në moshën 16 vjeçare, respektivisht nga muaji maj i vitit 1860, u caktua nëpunës në Zyrën e Përkthimit të Portës së Lartë Osmane. Një vit më pas, (mars 1861), u emërua atashe i Ambasadës Osmane në Paris, por për shkaqe të panjohura (në regjistrin osman thuhet, për arsye personale) nuk u paraqit në detyrën e përcaktuar. Një vit më vonë, (gusht 1862), u emërua në Sekretariatin e Korrespodencës me Jashtë, pranë Vilajetit të Janinës. Ndërsa pas 18 muajve, iu besua posti i kryetarit të bashkisë të sapoformuar të Janinës. Rreth një viti më vonë (shtator 1864), kontributin e tij e vazhdoi në cilësinë e asistentit të guvernatorit të Tërhallës, Ismail Rahmi Pashës nga Tepelena. Më 1865 rikthehet në Stamboll, ku punon në zyrën e Përkthimit të Portës së Lartë. Pas një viti (maj 1866), emërohet sekretar i Byrosë së Korrespondencës së Vilajetit të Danubit me rrogë prej 2 500 groshë. Nga cilësia e sekretarit të Byrosë, për dy muaj me radhë mbuloi edhe detyrën e kolumnistit në gazetën zyrtare të Vilajetit, e po ashtu si punë shtesë iu besua edhe posti i drejtorit të Punëve të Jashtme në Vilajetin në fjalë. Njëherësh, nga muaji mars i vitit 1868, u caktua edhe në postin e kryesekretarit të Kuvendit Administrativ të Vilajetit të Tërhallës. Nga detyrat e shumta në Vilajetin e Tërhallës, Ismail Qemali në qershor 1868 ushtroi detyrën e kryendihmësit të Zyrës Juridike të Këshillit Shtetëror, me një rrogë prej 4 000 groshë. Pas 16 muajve (tetor 1869), do të ngrihet në postin e mytesarifit të Varnës në Bullgari, me një rrogë prej 12 200 groshësh. Ndërsa në muajin shkurt 1870, iu bashkua Kryesisë së Komisionit Evropian të Danubit dhe u emërua Mytesarrëf i Tullxhës në Rumani, me rrogë prej 14 000 groshë. Në këtë pozitë qëndroi plot tre vjet. Sixhili osman nuk jep informacion mbi aktivitetin e Ismail Qemalit gjatë periudhës 1873-1876, respektivisht deri në muajin gusht të vitit 1876, kur emërohet në Sekretarinë e Ministrisë së Jashtme. Megjithatë, është i njohur fakti se që nga viti 1873, së bashku me konsullin anglez, Mr. Meyers, kishin në pronësi një minierë linjiti. Ndërsa, në vitin 1875, për dy muaj qëndroi në Angli ku zhvilloi takime me ministrin e Jashtëm dhe atë të Financave, si dhe pa nga afër politikat fiskale dhe qeverisjen lokale britanike. Këto kontakte erdhën si rezultat i raporteve të gjata që kishte mbajtur me përfaqësuesit e parlamentit britanik, ku përmes letërkëmbimeve me Mr. York, Wydham dhe Bruce, shkëmbenin ide për gjendjen në Ballkan. Ndërsa nga muaji shtator i vitit 1876, emërohet anëtar i Komisionit të Jashtëzakonshëm të Plovdivit në Bullgari dhe kryetar i Komisionit të Jashtëzakonshëm në Slivenit të Bullgarisë, po ashtu. Etapa 1877-1912 karakterizohet me vitet e disidencës së Ismail Qemalit karshi sistemit klasik osman. Respektivisht, Ismail Qemali do të qëndrojë krah për krah me Mithat Pashën i cili njihej për qëndrime reformiste të Perandorisë Osmane. Në kuadër të kësaj qasjeje, nga pozita e sekretarit të Përgjithshëm të Ministrisë së Punëve të Jashtme organizonte takime me Mithat Pashën, sidomos gjatë muajve kur Sulltan Murati V ishte i sëmurë dhe nuk ishte në gjendje të drejtonte shtetin. Me shpalljen e konstitucionit më 1876, Mithat Pasha erdhi në pozitën e sadriazamit (kryeministrit) dhe Ismail Qemali ruajti pozitën e sekretarit të përgjithshëm të Ministrisë së Punëve të Jashtme. Ai u qëndronte besnik ideve të Mithat Pashës, të cilat parashihnin reformë të thellë nëpër njësitë administrative osmane dhe ku parashihej që Vilajetet e banuara me shqiptarë të bashkohen në një njësi administrative të vetme, të quajtura Vilajeti Shqiptar. Besnikërinë ndaj Mithat Pashës do ta shprehte edhe në organizimin e mbledhjes së nënshkrimeve nga 40 deputetë të parlamentit osman që kërkonin zhbërjen e vendimit të Abdylhamitit II për syrgjynosjen e Mithat Pashës. Depërtimi i ushtrive ruse deri në Ardahan krijoi një realitet të ri në qendrën e Perandorisë Osmane, i cili u përcoll me protesta të grupacioneve që dhunuan edhe hapësirat e Parlamentit osman. Si pretekst i kësaj gjendjeje, Sulltani mbylli Parlamentin, shpalli gjendjen e jashtëzakonshme dhe syrgjynosi Ismail Qemal Beun në Kytahja. Në vitin 1884, Sulltani shpalli amnisti për Mithat Pashën dhe Ismail Qemalin po ashtu. Këtij të fundit ia riktheu të gjitha gradat dhe e ngarkoi me detyrën e mytesarifit në Mardin dhe Bollu (të Turqisë së sotme). Bashkëpunimi i Ismail Qemal Beut me Portën e Lartë dhe Sulltan Abdylhamitin II shihet edhe në raportet që ky hartonte me tematikë gjendjen politike dhe administrative të perandorisë. Këto raporte i bënte herë me kërkesën e Sulltanit e herë me iniciativë personale. Njëherësh është i njohur fakti se, me lejen e Sulltanit, Ismail Qemali, kishte qenë njëri nga aksionarët e dy kompanive që kryenin punimet e hekurudhës osmane. Nga këtu, më 14 dhjetor 1891 emërohet vali (guvernator) në Bejrut (Liban) me një rrogë prej 20 000 groshëve. Ismail Qemali nga data 12 prill 1900 deri me 20 qershor 1900 kishte qenë në detyrën e valiut (guvernatorit) të Tripolit. Bashkëpunimi me xhonturqit dhe shpallja e pavarësisë së Shqipërisë sipas medies osmane të kohës Edhe pse studiuesit e ndryshëm kanë konstatuar se emërimi i Ismail Qemalit në postin e guvernatorit në Tripol u bë shkak që ky të rreshtohet me krahun e xhonturqve, ngase këtë emërim e konsideronte si një lloje syrgjynosje që i ishte bërë nga ana e Sulltanit, aktiviteti i tij politik dhe simpatia e madhe që ndjente ndaj Mithat Pashës na çon te shpirti i tij reformist dhe interesi kombëtar. Njëherësh, një personalitet me karrierë të gjatë politike në ujërat e shekullit më të gjatë osman, siç ishte Ismail Qemali, veçse e kishte shumë të qartë faktin që Perandorisë Osmane po i vinte fundi dhe ishte mundësia e fundit, po ashtu, që të ruhej identiteti shqiptar dhe kjo mund të bëhej vetëm nëpërmjet rrugëve juridike, respektivisht krijimit të një njësie të veçantë administrative që do të përfshinte gjithë hapësirën shqiptare. Mbi këtë bazë, doli kundër Sulltanit dhe u rreshtua me xhonturqit. Meqë, këta të fundit, me qëllim të tërheqjes së intelektualëve shqiptarë, në fillim kishin proklamuar reformën administrative dhe shihej një dritë në fund të tunelit për themelimin e Vilajetit Shqiptar. Por, siç do të shihet më vonë, politikat qeverisëse të xhonturqve ishin kryekëput nacionaliste dhe si të tilla ato dëmtonin edhe më shumë idealin e Ismail Qemalit dhe të intelektualëve të tjerë shqiptarë. Për rezultat, Ismail Qemali, i ndau rrugët njëherë e përgjithmonë nga Porta e Lartë dhe filloi së kërkuari ndihmën e shteteve të fuqishme evropiane për themelimin e shtetit shqiptar. Duke qenë se Vilajetet Shqiptare luanin rolin e fortifikatës së fundit në Rumelinë Osmane (Ballkanin e Sotëm), çështja e fatit të Shqipërisë dhe shqiptarëve zënë një vend të rëndësishëm në gazetat osmane të kohës. Sikur vije fjala në njërën ndër gazetat më të njohura osmane Tercuman-i hakikat, e cila ndër tjera theksonte se: Kërkesa për pavarësimin e Shqipërisë është mjaft e rrezikshme për vetë popullin. Meqë, Shqipëria është e rrethuar me popuj të ndryshëm, të cilët ushqejnë armiqësi ndaj shqiptarëve dhe ndarja nga shteti osman do t’i shkatërronte ata. Ndërsa, gazeta Ikdam, në numrin e datës 2 dhjetor 1912, ndër të tjera i jepte hapësirë një interviste të një intelektuali shqiptar. Në intervistën në fjalë, ndër të tjera thuhet: Çështja e shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë është më se e vërtetë dhe është (një) risi. Përveç Ismail Qemalit, edhe intelektualët e tjerë shqiptarë e kanë mbështetur dhe përkrahur pavarësinë e Shqipërisë. Madje, kjo ka marrë mbështetjen edhe të intelektualëve që veprojnë jashtë hapësirave të Shqipërisë. (Njëherësh) Përveç shumicës myslimane, edhe të krishterët katolikë dhe ortodoksë kanë qenë pjesë e evenimentit të shpalljes së pavarësisë. Gazeta Sabah, në numrin e datës 1 dhjetor 1912, në një kolumne me titull Shqipëria dhe Serbia, ndër të tjera shkruante: Pavarësia e Shqipërisë është mjaft e dyshimtë. Një qeverie të pavarur i duhen shumë para për të mbijetuar. Andaj, është një pikëpyetje e madhe se si do të sigurohen këto para për të mbijetuar kjo qeveri shqiptare. Njëherësh, edhe qeveritë e tjera të Ballkanit, të cilat sapo kanë dalë nga lufta për pavarësi, nuk do ta shohin me sy të mirë themelimin e një shteti të ri. Nuk mund as të mendohet për një marrëveshje paraprake të Ismail Qemalit me Malin e Zi dhe me Serbinë. Atëherë, akti i shpalljes së pavarësisë do të jetë shumë ngacmues (luftënxitëse) për serbët dhe grekët. Shqiptarët kërkojnë të gjithë hapësirat e banuara me shqiptarë. Por që, edhe serbët edhe grekët do të kenë kërkesa të njëjta për disa vendbanime. /Telegrafi/

Përktheu: Agron Shala Një vepër e vlefshme për procesin e krijimit të shtetit shqiptar dhe për rolin e shqiptarëve në rënien e Perandorisë Osmane Një vepër e vlefshme për procesin e krijimit të shtetit shqiptar dhe për rolin e shqiptarëve në rënien e Perandorisë Osmane Para 6 dite – Recension për librin e fundit të Daut Dautit, botuar nga shtëpia e njohur botuese, Bloomsbury Academic – Nga: Andrew Thomas Park, studiues dhe profesor në Universitetin e Hong-Kongut / Revista Journal of British Studies (2024), 1-2, botuar nga Cambridge University Press. Përktheu: Agron Shala Libri i Daut Dautit, Britania dhe çështja shqiptare gjatë rënies së Perandorisë Osmane, 1876-1914 [Britain, the Albanian Question and the Fall of the Ottoman Empire, 1876-1914], gjurmon marrëdhëniet dhe perceptimet e ndërsjella midis elitës politike britanike dhe lëvizjes së sapolindur nacionaliste shqiptare, gjatë katër dekadave që çuan në krijimin e shtetit shqiptar. Nëse për pjesën më të madhe të kësaj periudhe këto marrëdhënie ishin kryesisht të heshtura, për një moment të shkurtër – por, vendimtar, gjatë Konferencës së Ambasadorëve në Londër më 1912-’13 – Britania luajti një rol vendimtar. Libri i Dautit ofron një sfond të dobishëm për këto zhvillime, duke u thelluar më herët në kohë sesa studimet e tjera në gjuhën angleze mbi krijimin e shtetit shqiptar dhe duke përdorur burime në gjuhën shqipe dhe nga arkivat ish-osmane. Në libër, Dauti ndjek kryesisht një strukturë kronologjike. Pavarësisht periudhës së përmendur në titull, kapitulli i parë fillon në fund të shekullit të tetëmbëdhjetë me përshkrimet e para për Shqipërinë të botuara në Britani – kryesisht nga shkrimtarë udhëpërshkrues, ku më i njohuri ishte poeti Lord Bajron [Byron]. Një tjetër shkrimtar interesant që udhëtoi në rajon ishte Benjamin Disraeli, i cili e vizitoi Shqipërinë në vitin 1830, pak pas rimarrjes së kontrollit në vend nga osmanët, duke masakruar qindra krerë shqiptarë që kishin mbështetur grekët në kryengritjen e tyre të mëparshme. Përshkrimi pozitiv i shqiptarëve nga Bajroni dhe Disraeli bazohej në pikëpamjet e tyre laike, një perspektivë që kundërshtohej nga liberalizmi kristiano-centrik i William Gladstoneit. Qëndrimet britanike ndaj Shqipërisë, argumenton libri, u skalitën kryesisht nga pozicionet konservatore dhe liberale që përfaqësonin Disraeli dhe Gladstone. Megjithatë, kjo nuk solli ndryshime të prekshme në rezultatet politike për shqiptarët. Kapitulli 2 e ilustron këtë duke vënë në dukje se, pavarësisht qëndrimit të përzemërt të Disraelit gjatë Kongresit të Berlinit më 1878 dhe më pas – sekretari i tij i Jashtëm, Lord Salisbury, u takua me një delegacion të Lidhjes Shqiptare, të trupit të parë (jetëshkurtër) të organizuar të unitetit politik shqiptar – ai në fund “nuk iu përgjigj kërkesës së tyre” (37). Konservatorët i shihnin shqiptarët si një mburojë mbështetëse të Perandorisë Osmane, ndërsa, për të njëjtën arsye, liberalët i shihnin ata si myslimanë të padenjë për mbështetjen që ata ua jepnin popullsive të krishtera të Perandorisë Osmane. Kapitulli 3 shqyrton këto perceptime konkurruese teksa vepronin brenda Komitetit Ballkanik – një grup presioni për politikën e jashtme, i themeluar më 1903 dhe që mbështeste autonominë e Maqedonisë Osmane, por që kryesisht e shihte rajonin “përmes prizmit të fesë” dhe për këtë arsye prirej të anashkalonte rolin e shqiptarëve (56). Shqipëria ishte, sigurisht, gjithmonë pjesë integrale e çështjes maqedonase dhe e fatit më të gjerë të Perandorisë Osmane në Evropë. Kapitujt 4-6 e përshkruajnë këtë dhe kështu nxjerrin në pah edhe rolin e Britanisë në lëvizjen kombëtare shqiptare. Shoqëria Britanike dhe e Huaj Biblike luajti një rol të rëndësishëm që nga mesi i shekullit të nëntëmbëdhjetë në përkthimin dhe shpërndarjen e Dhiatës së Re në gjuhën shqipe, e cila, siç shkruan Dauti, ishte “popullore thjesht sepse ishte një libër në shqip” (88). Britania luajti gjithashtu një rol në planet politike të politikanëve kryengritës shqiptarë. Kur ishte ende besnik ndaj osmanëve dhe jo ende themelues i Shqipërisë moderne, Ismail Bej Qemali i dërgoi sulltanit një memorandum në vitin 1892, duke kërkuar një federatë ballkanike dhe një antantë me Britaninë për të zmbrapsur Rusinë. Në fund, pas Revolucionit të Xhonturqve të vitit 1908, të cilin Dauti e riformulon mirë në lidhje me rolin e rëndësishëm të luajtur nga Shqipëria, qeveria osmane do të orientonte veten drejt Gjermanisë. Ai vëren se si politika e gjuhës shpejt prishi mbështetjen e mëparshme të shqiptarëve me xhonturqit, gjë që përfundimisht çoi në armiqësi të hapur dhe pasoja më të gjera. Megjithatë, çështja e gjuhës ndihet gjithashtu në një mënyrë tjetër. Ndërsa shkrimi i Dautit është kryesisht i qartë, ka disa idiosinkrazi, zgjidhja e të cilave mund të kishte ndihmuar lexuesin. Ndërsa kryengritja shqiptare e vitit 1911 dështoi, ajo arriti të nxiste Britaninë të mbështeste autonominë shqiptare, gjë që Dauti e përshkruan si “një hap vendimtar në braktisjen, nga qeveria britanike, të politikës miqësore ndaj Portës” (106). Kryengritësit shqiptarë patën më shumë sukses në vitin 1912, por mundësia e autonomisë shqiptare shqetësoi shtetet fqinje ballkanike dhe kjo kontribuoi në shpërthimin e Luftërave Ballkanike. Lindja e Shqipërisë gjatë Konferencës së Ambasadorëve në vitet 1912-’13, u ndihmua nga Sir Edward Grey, i cili tani e shihte më së miri shërbimin ndaj interesit britanik duke avokuar për një shtet të ri. Diskutimi i Dautit mbi këtë diplomaci është disi i përmbledhur dhe është më mirë i shpjeguar në librin Lindja e Shqipërisë [The Birth of Albania, 2012] nga Nicola Guy dhe në studimin klasik të Ernst Helmreichut të vitit 1938. Po ashtu, argumenti si i tërë mund të kishte përfituar nga një angazhim më i thellë në kontekstin më të gjerë ndërkombëtar, i cili ndonjëherë humbet për shkak të përqendrimit të ngushtë te Britania. Megjithatë, libri i Dautit nuk është një histori e ngushtë diplomatike, por një përpjekje për të ilustruar lidhjen midis perceptimeve të brendshme britanike dhe rezultateve politike. Kapitujt 7 dhe 8, dy të fundit të librit, pasqyrojnë këtë, pasi shqyrtojnë karrierat e dy mbështetësve të shquar britanikë të çështjes shqiptare, të cilët ndihmuan në formësimin e opinionit publik gjatë kësaj periudhe. Edith Durham dhe Aubrey Herbert ishin të dy anëtarë të pakënaqur të Komitetit të Ballkanit, të cilët u zemëruan nga injorimi i çështjes shqiptare nga ky komitet. Herberti krijoi Komitetin Shqiptar për ta kundërshtuar këtë qëndrim, por ndikimi përfundimtar i përpjekjeve të tij publike është i vështirë për t’u gjykuar. Komiteti kritikoi rezultatin e Konferencës së Londrës, por vetë Herberti lavdëroi Greyn. Duket se Durhami pati më shumë sukses duke ndikuar te diplomatët britanikë – nga terreni në Ballkan. Megjithatë, pasi u largua nga Shqipëria në vitin 1914, ajo u kthye vetëm një herë, shtatë vjet më vonë – dhe mbeti e zhgënjyer, duke shkruar, siç e citon Dauti: “[Nuk] ndjej se Shqipëria ime ekzistonte më” (134). A mund të kishte ekzistuar vërtet ndonjëherë Shqipëria e imagjinuar nga ndonjëri prej britanikëve që trajtohen në këtë libër? Cilado qoftë përgjigjja për këtë pyetje, në eksplorimin e perceptimeve të brendshme britanike, Dauti ofron një sfond të vlefshëm për procesin e krijimit të shtetit shqiptar, i cili përfundimisht u realizua. Në këtë mënyrë, Dauti gjithashtu arrin të rikthejë rëndësinë e Shqipërisë në historinë e rënies dhe shpërbërjes së Perandorisë Osmane. /Telegrafi/

LETËRSIA & PIKTURA & FEIA & HISTORIA & FAMILJA Ideja e fjalës kyç është konceptuale. Çdo fjalë mbart një botë të tërë referencash. Pra, një fjalë është shumëfishim fjalësh, ose më saktë, një fjalë nocion krijon një univers. Arkeologjia do të thotë studim i së lashtës, i parakes apo zanafillave, nënkupton një shkencë të rikthimit mbrapsht në kohë, e cila në mënyrë sinkretike dhe të shumëfishtë përpiqet të rindërtojë një botë të së kaluarës me mjete të përafërta dhe asnjëherë identike. Është shkenca e jashtëzakonshme që mbahet si dimensioni kryesor për të plotësuar mungesën e kronikave të shkruara. Koncepti letërsi është më i kryehershëm dhe shumë më i vjetër. Letërsia ka periudhën gojore, pastaj të të shkruarit, një institucion gjithashtu i kujtesës. Piktura është arti i fiksimit. Më i vjetri nga të gjitha rastet, më i vjetër se letërsia, që në paleologun e mesëm. Është një formë e abstragimit të pamjeve dhe të imazheve në njëkuptimshmëri të brendshme, semantike, e në tërësi ka lidhje edhe me arkeologjinë e letërsinë. Tek unë, janë themelore të tria, për të përcaktuar identitetin tim njerëzor, për shkak të interesave, që kam unë në tërësi për të kaluarën, estetikën dhe rikonstruktimin e kohërave. Unë jam marrë me të tria, si arkeolog kam punuar mbi 12 vjet dhe kam një numër veprash që më kanë ndihmuar për të formuar kulturën shumë më të plotësuar sesa disa kolegë të mi shkrimtarë. Letërsia gjithashtu ka qenë opusi im kryesor për faktin, që kam botuar një numër të madh librash. Dua të nënvizoj se shkrimtari shkruan vetëm një libër në jetën e vet, pavarësisht varianteve, apo numrit. Titulli i vetëm mund të ishte në fjalë: Krijimtaria e Moikom Z. Sa i takon pikturës, ajo ka qenë pasion i kryehershëm, filluar që në moshën 13 vjeç. Gjatë ekspozitave arkeologjike ditarët i mbaja me vizatime. Kam hapur deri më sot 5 ekspozita pikture, por piktura për mua ka një rëndësi shumë të madhe, sepse Pikaso thotë: Edhe një vijë pikturë shpreh një filozofi, dhe një qytetërim botëror do të ishte shumë i mangët pa qytetërimin pikturik. Piktura është ndoshta disa herë edhe më konceptuale sesa letërsia. Sepse këtu një subjekt mund ta trajtosh në mënyrë me qindra faqe, ndërsa piktura është gjithmonë dy dimensionale dhe kërkon një sintezë më të hatashme dhe më të paimagjinueshme. Që të tria këto fjalë kyçe përbëjnë një trinitet të krijimtarisë sime. Politikani & Artisti Nuk mund të ketë qenie njerëzore që të jetë e shkëputur nga politika. Formula e Aristotelit, që njeriu është një qenie politike, ose zoo-politicon (kafshë politike). Fjala politikë vjen nga fjala polis (qytet). Nuk kam qenë indiferent, madje kam qenë pjesë aktive në politikë. Do të përmendja si referenca kryesore të jetës sime: Kam qenë një nga konceptuesit dhe themeluesit kryesorë të PS-së, kam qenë ministër i Kulturës në ’91 dhe deputet në kuvend në vitet ’92-’96. Por këtu do të shtoj edhe një numër librash me ese për filozofinë e politikës, sepse mendoj që një shkrimtar, një krijues duhet të ketë një vizion shumë më universal politik sesa kryetarët e partive politike në Shqipëri. Feja & Historia Në librat e mi kam shkruar shumë për librat historikë që janë pjesë e qytetërimit botëror. Po të lexoni enciklopeditë ku janë të shkruara historitë e feve, nuk janë gjë tjetër veçse alternime të njëra-tjetrës. Nuk ka shumë ndryshim në konceptin substancial midis budizmit, krishterimit dhe islamizmit. 80 perqind e Kur’anit është nga Testamenti i Vjetër, sepse baza kryesore e feve është ekzistenca e një Zoti. Megjithëse, në letërsinë time kam shkruar për historinë e feve dhe kam përdorur shumë si elementë artistikë mistiken, por jo si element botëkuptimor. Them që botëkuptimi im anon nga ai laik shkencor, sepse historia e feve më ka mësuar, që fetë janë forma të miteve, të cilat janë një krijimtari edhe artistike, por që nuk kanë të bëjnë me atë shkencore. Për shumë shekuj, për një periudhë më të vjetër se ajo botërore e krishterimit, budizmit, apo islamizmit, ka ekzistuar feja e shumë zotave, politeizmi, me Zotin Femer, dmth Magna Mater-Nëna e Madhe! Kjo periudhë, nga ajo e matriarkatit dhe deri kur shfaqet krishterimi në shekullin e parë, është shumë herë më e gjatë si kohë sesa periudha e feve të mëdha të sotme. Kjo nuk do të thotë se edhe ata nuk kishin një mistikë dhe nuk besonin te Zoti, por fakti, që fetë zëvendësojnë njëra-tjetrën tregon, se janë forma metamorfoze të riteve. Ne jetojnë në shekullin 21, shekull i kibernetikës, gjenetikës, kozmosit dhe në qoftë se dyzohemi në dy mendime kryesore, njëri është mendimi mitologjik dhe tjetri shkencor, padyshim, që unë do zgjidhja mendimin shkencor, por pa mohuar rëndësinë historike dhe kulturologjike, që kanë pasur fetë në të gjithë botën dhe historinë e njerëzimit. Familja & Fëmijët Familja është gjëja më e shenjtë që ka një njeri i ndërgjegjshëm. Është refleksion i atij vetë dhe pjesa tjetër është refleksion i babait tek pjesa e familjes. Mendoj që familja është institucioni më i rëndësishëm dhe më enigmatik që ka historia e njerëzimit. Sot ka teori të ndryshme, siç është vdekja e familjes, tjetërsimi i konceptit të familjes. Sidoqoftë familja është institucioni që mban gjithë shoqërinë njerëzore, pavarësisht plasaritjeve, kontradiktave apo paradokseve që ka familja shqiptare sot. Kurse fëmijët janë kuptimi më i madh i jetës së njeriut. Për mua (dhe gruan time, Liden, arkitekte dhe arkeologe e njohur) fëmijët janë më të rëndësishëm, sesa gjithë librat e mi, krijimtaria ime dhe shumë më të çmueshëm dhe shumë më me kuptim se vetë jeta ime. Kemi tre fëmijë. Arnisa, e cila është pedagoge e historisë së artit në Amsterdam, autore librash dhe studiuese e artit modern. Ka botuar në disa nga revistat më të mëdha evropiane. Emri i saj i takon një qyteti të lashtë arkeologjik, që nuk është gjetur akoma. Vajza e dytë quhet Kletia, ka mbaruar për shkenca politike në Londër, mban emrin e një skulpture të zbuluar nga unë në Durrës, dhe Epidami, djali, i cili ka mbaruar për histori politike në Skoci, mban emrin e qytetit të vjetër të Durrësit. Të tre emrat janë të lidhur me një entitet të caktuar siç është Shqipëria. Më e talentuara, në kuptimin si krijuese, që ka disa dhunti, është Arnisa.

Kate Middleton bën daljen e parë pas trajtimit të kancerit krah Princit William! 11 Tetor 2024, 17:24 Kate Middleton bën daljen e parë pas trajtimit të kancerit krah Kate Middleton dukej shume mire gjate paraqitjes surprizë përkrah Princit William gjatë vizitës së tij në Southport, ku çifti pati një takim emocionues me familjet e tre fëmijëve që humbën jetën në një sulm me thikë vitin e kaluar. Kjo ishte dalja e parë publike e Princeshes se uellsit që pas përfundimit të trajtimit të kancerit, një periudhë e vështirë që e ka mbajtur atë larg angazhimeve mbretërore. Kate Middleton bën daljen e parë pas trajtimit të kancerit krah Burime nga Pallati njoftuan se vendimi i Kate për t’u bashkuar me William ishte një shenjë e qartë e mbështetjes, ndjeshmërisë dhe dhembshurisë ndaj komunitetit lokal, duke theksuar rëndësinë e bashkësisë në këto momente tragjike. Çifti bisedoi gjithashtu me punonjësit e shërbimeve të urgjencës që iu përgjigjën incidentit, duke shprehur falënderimin e tyre për punën e palodhur dhe dedikimin e këtyre profesionistëve në situata emergjente.

Nga Alda Bardhyli Mossanga dhe kujtesa e qytetit 22/10/2024 Nga Alda Bardhyli “Në fundjave, kur nga dritarja pamë se koha ishte e bukur, u kujtuam për idenë e kahershme të një udhëtimi nëpër Wachau, luginë buzë lumit të Danubit, ku në muajin maj shpërthejnë sythat e pemëve të kajsive, duke i dhënë gjithë zonës një festival ngjyrash bardhë e rozë”. Me këto rreshta nis historia e romanit më të ri të autorit Fate Velaj, një skaner social të Vlorës dhe Shqipërisë së epokës së komunizmit. Në të paraqitet historia e një grupi kongolezësh që zbritën në Vlorë në vitin 1966, deri në 1991, kur u larguan nga Shqipëria. Romani është një përshkrim i zhdërvjelltë i vendeve e peizazheve të qytetit të Vlorës, ndër vite, historive dhe ngjarjeve që lidhen me fatin e 9 fëmijëve kongoleze, që u vendosen në qytetin bregdetar, për t’i shpëtuar represionit në vendin e tyre, përfshirë nga konfliktet e armatosura. Velaj edhe në krijimtarinë letrare risjell piktorin, vëmendjen e tij për të paraqitur në mënyre detajiste, si në një telajo, jo vetëm vendet e ndryshme në qytetin e Vlorës, por edhe personazhe të larmishëm, që janë një galeri e gjerë në libër. Ngjarjet e kohës përshkruhen imtësisht, të lidhura me kontekstin e mirëpritjes së fëmijëve kongoleze, përshtatjes së tyre, deri në shndërrimin në “vlonjate”. Kjo është metamorfoza e këtij grupi, që sillet nga autori me vëmendje dhe dukshëm me fanatizëm për të mos shmangur asnjë detaj. Ashtu si autorë të njohur në historinë e letërsisë botërore, ai e bën Vlorën pjesë të një hapësire letrare, përmes historive të treguara bukur, që i nxjerr nga kujtesa. Roli i kujtesës si një element ndërtues në psikikën e shkrimit, është një tjetër vecori e kësaj vepre. Ndryshe nga Carlos Zafon i cili shprehej se ne mbajmë mënd atë që nuk ka ndodhur kurrë, historitë e Velajt janë histori që jetojnë ende në botën e padukshme të qytetit, trashëguar në breza bashkë me forcën e familjes, duke sjellë historinë e një qyteti që ka jetuar izolimin e gjatë nën komunizëm. Hera-herës duket sikur është mëshiruar te Joseph Mossanga, personazhi kryesor, që nga një fëmijë i ndrojtur, arrin të shndërrohet në shqiptar, në një “vlonjat” të devotshem, që perlotet, kur duhet të largohet, ta lërë qytetin e tij. “Mossanga” fokusohet në rritje psikologjike dhe morale të protagonistit, që nga fëmijëria, deri në moshë madhore. Në të, fantazia shkrihet me realitetin dhe fshihen kufijtë mes tyre. Velaj e thotë edhe vetë: “fantazia dhe realizmi mund të bashkëjetojnë mirë” Metafora përdoret shpesh, duke ofruar një perspektivë të thellë dhe të pasur, për të kuptuar realitetin. Leximi i romanit të merr me vete dhe të çon aty ku autori dëshiron të çojë edhe personazhet. Velaj thotë vet se librat e tij janë thuajse në 80 përqind të tyre fiction, por i shkrirë me realitetin, çka mund të quhet një cilësi e spikatur e letërsisë së F.V. Si shihet rëndom tek krijimet e Veliajt, “Mossanga” është një krijim mes autobiografisë dhe trillimet, rrëfimit dhe eksplorimit, realizmit magjik dhe studimit social. Romani është shkruar si një rrëfenjë në vetën e tretë, ndryshe nga romanet e tjera të autorit. Ai ngjan me një pikturë abstrakto-ekspresioniste, zhanër ku autori vetë identifikohet. Shqiptarizimi, i Josephit duket sikur është qëllim për Velajn, në trajtimin gjatë faqeve të librit, ku gjuha e lehtë, e ndërlikuar, por edhe e larmishme vihen në funksion të qëllimit. Syri i piktorit ndjehet dhe në rreshat e romanit, ku fjalët shëndrrohen në penela, që ilustrojnë gjithcka, mbi karnavacën e Vlorës ndër vite.

Selena Gomez shkëlqen me fustan të kuq në premierën e “Wizards Beyond Waverly Place” Para 7 ore Selena Gomez shkëlqeu në premierën e “Wizards Beyond Waverly Place” të hënën mbrëma, duke tërhequr vëmendjen me një fustan të kuq. Ajo, e njohur për rolin e saj si Alex Russo në serinë origjinale, u shfaq në teatrin ikonik “El Capitan” me një stil të mahnitshëm. Fustani i saj kishte një të çarë deri në kofshë, duke treguar këmbët e saj të tonifikuara, dhe Selena dukej e sigurt dhe e lumtur ndërsa buzëqeshte për kamerat, shkruan DailyMail. Ajo e mbajti grimin minimal dhe e përfundoi pamjen me taka rubini që i përshtateshin përfekt. Selena ishte e emocionuar për t’u ribashkuar me aktorët, si David Henrie dhe Janice LeAnn Brown. David shprehu entuziazmin për ribashkimin dhe theksoi se ky projekt do të sjellë nostalgji për fansat. Ai gjithashtu lavdëroi Selenën, duke thënë se ajo është bërë edhe më e shkëlqyer gjatë viteve dhe se skenat e reja do t’i prekin shumë. /TELEGRAFI

Me Les Contes d'Hoffmann, ne kemi krijuar diçka vërtet të jashtëzakonshme. Arti ka fuqinë të na bashkojë, duke nxitur lidhjen dhe mirëkuptimin. Tani më shumë se kurrë, ne kemi nevojë për forcën e tij transformuese për të na bashkuar. Unë jam mirënjohës për këtë rrugëtim bashkëpunues dhe pres me padurim performancën tonë të radhës. Ju dua të gjithëve! @royalballetandopera

Pasurimi i gjuhës dhe i fjalorit është një nga rrugët më të rëndësishme për të zgjeruar mendjen dhe për të thelluar kuptimin e botës përreth nesh. Gjuha është jo vetëm një mjet për të komunikuar, por edhe një pasqyrë e kulturës dhe identitetit të çdo individi dhe kombi. Çdo fjalë që mësojmë dhe përvetësojmë shton një element të ri në mozaikun e përvojave tona, duke na dhënë mundësinë të shprehim mendime më të ndërlikuara, emocione më të holla dhe të zhvillojmë një perspektivë më të thelluar dhe të pasur. Një fjalor i zgjeruar nuk është thjesht një shprehje intelekti; është një derë që hap horizonte të reja për të kuptuar dhe për të qenë pjesë aktive e kulturës sonë dhe e botës bashkëkohore. Është e vërtetë që varfëria linguistike është një problem serioz që prek jo vetëm individin, por të gjithë shoqërinë. Për ta adresuar këtë sfidë, mund të merren disa hapa në nivele të ndryshme, duke filluar nga familja, shkolla, dhe institucionet publike, deri te politika kombëtare e kulturës dhe edukimit. Ja disa mënyra praktike dhe konkrete për të adresuar këtë çështje: 1. Krijimi i një Kulture të Leximit që në Fëmijëri Leximi i hershëm në familje: Familjet mund të luajnë një rol të rëndësishëm duke i nxitur fëmijët të lexojnë që herët, përmes leximit të librave, tregimeve dhe bisedave që i ndihmojnë të zhvillojnë një fjalor të pasur. Kjo mund të bëhet në formën e leximit para gjumit, vizitave të rregullta në bibliotekë, ose dhënies së dhuratave në formën e librave. Lexim për kënaqësi dhe frymëzim: Për t’i bërë librat më tërheqës për të rinjtë, është e rëndësishme që ata të kenë qasje në libra që përputhen me interesat e tyre. Librat që përfshijnë tema të reja dhe sfiduese ndihmojnë për të zgjeruar horizontet kulturore dhe gjuhësore. 2. Përmirësimi i Sistemit Arsimor dhe Përdorimi i Metodave të Reja të Mësimdhënies Mësimdhënie e bazuar në dialog dhe debat: Nxënësit duhet të angazhohen në diskutime të hapura dhe debate ku inkurajohen të shprehin mendimet e tyre me qartësi dhe logjikë. Përmes dialogut, ata mësojnë të ndërtojnë argumente dhe të shprehen me saktësi dhe me një fjalor më të pasur. Përdorimi i lekturës së thelluar dhe analizave kritike: Në vend të mbajtjes mend të fakteve, nxënësit duhet të përfshihen në analizë të thelluar të veprave letrare dhe kulturore. Kjo i ndihmon ata të zhvillojnë mendimin kritik dhe të përdorin një fjalor të zgjeruar për të shprehur konceptet që mësojnë. Integrimi i edukimit kulturor në programet mësimore: Lënda e gjuhës mund të zgjerohet duke përfshirë kontekste kulturore dhe historike që i ndihmojnë nxënësit të kuptojnë se si është zhvilluar gjuha dhe çfarë kuptimi përfaqëson çdo fjalë dhe koncept. Në këtë mënyrë, fjalët shihen si bartëse të kulturës dhe traditës. 3. Nxitja e Aktivitetit Kulturor dhe Pjesëmarrja në Projekte Krijuese Klube leximi dhe grupe diskutimi: Shkollat dhe qendrat e komunitetit mund të krijojnë klube leximi për të rinjtë, ku mund të diskutojnë për libra të ndryshëm dhe të ndajnë mendimet e tyre. Ky angazhim jo vetëm që përmirëson shprehjen, por nxit edhe ndjenjën e përkatësisë kulturore dhe shoqërore. Programet artistike dhe kulturore: Përfshirja në aktivitete krijuese si shkrimi, poezia, dhe teatri, ndihmon të rinjtë të përvetësojnë një gjuhë më të pasur dhe të zhvillojnë shprehjen artistike. Aktivitetet si këto e ndihmojnë individin të zbulojë vlera të reja dhe të artikulojë mendimet dhe emocionet në mënyra më të ndërlikuara dhe të thella. 4. Mbështetje nga Politikat Publike dhe Institucionet e Kulturës Politika që favorizojnë kulturën e leximit: Qeveria dhe institucionet publike mund të mbështesin iniciativa si programet për lexuesit e rinj, subvencionimi i librave, ose krijimi i bibliotekave publike në çdo lagje. Këto politika ndihmojnë në përhapjen e kulturës së leximit dhe në rritjen e qasjes ndaj librave dhe materialeve edukative. Edukimi i vazhdueshëm për mësuesit dhe edukatorët: Niveli kulturor i mësuesve ndikon ndjeshëm në nivelin kulturor të brezave të rinj. Investimi në formimin e vazhdueshëm të mësuesve për t’i pajisur ata me mjete dhe teknika më të avancuara ndihmon në rritjen e cilësisë së edukimit dhe pasurimin e komunikimit. 5. Promovimi i Medias dhe Literaturës Cilësore Media edukative dhe literaturë cilësore: Ndikimi i mediave është i jashtëzakonshëm, ndaj është e rëndësishme që të promovohet përdorimi i literaturës cilësore dhe të krijohen emisione dhe programe që promovojnë gjuhën e pasur dhe mendimin kritik. Një media cilësore ndikon në zhvillimin kulturor të shoqërisë dhe pasurimin e gjuhës. Rrjetet sociale si mjete edukimi: Edhe pse rrjetet sociale shpesh nxisin komunikim të thjeshtëzuar, ato mund të përdoren për të promovuar gjuhën dhe kulturën përmes përmbajtjes edukuese, citimeve të veprave letrare, dhe diskutimeve mbi tema të rëndësishme sociale dhe kulturore. 6. Ndërtimi i Një Atmosfere Kulturore përgjatë Shkallëve të Jetës Nxitja e edukimit të vazhdueshëm dhe leximit në të gjitha moshat: Pasurimi gjuhësor nuk është i kufizuar vetëm në rininë e hershme. Ndërmarrja e aktiviteteve si leksione publike, seminare kulturore dhe klube leximi për të rritur mund të ndihmojë për ta bërë edukimin e vazhdueshëm një pjesë natyrale të jetës dhe të sigurojë që individët vazhdojnë të pasurojnë fjalorin dhe të thellojnë njohuritë e tyre. Modelimi i të mësuarit nga figura publike: Nëse njerëzit që udhëheqin janë vetë të angazhuar në pasurimin e fjalorit dhe të njohurive kulturore, atëherë shoqëria ka modele që i inkurajojnë njerëzit të kërkojnë të njëjtin nivel të lartë kulturor dhe shprehës. Në përfundim, pasurimi i fjalorit dhe luftimi i varfërisë linguistike është një proces i vazhdueshëm dhe kërkon bashkëpunimin e shoqërisë në tërësi – që nga individi, familja, shkolla, dhe deri te politika. Nëse ndjekim këto hapa, kemi mundësinë të zhvillojmë individë më të kulturuar dhe të formuar, të cilët jo vetëm që do të kontribuojnë më shumë në shoqëri, por edhe do të ndihmojnë për të ruajtur dhe zhvilluar identitetin tonë kulturor të përbashkët.Është e vërtetë që varfëria linguistike është një problem serioz që prek jo vetëm individin, por të gjithë shoqërinë. Për ta adresuar këtë sfidë, mund të merren disa hapa në nivele të ndryshme, duke filluar nga familja, shkolla, dhe institucionet publike, deri te politika kombëtare e kulturës dhe edukimit. Ja disa mënyra praktike dhe konkrete për të adresuar këtë çështje: 1. Krijimi i një Kulture të Leximit që në Fëmijëri Leximi i hershëm në familje: Familjet mund të luajnë një rol të rëndësishëm duke i nxitur fëmijët të lexojnë që herët, përmes leximit të librave, tregimeve dhe bisedave që i ndihmojnë të zhvillojnë një fjalor të pasur. Kjo mund të bëhet në formën e leximit para gjumit, vizitave të rregullta në bibliotekë, ose dhënies së dhuratave në formën e librave. Lexim për kënaqësi dhe frymëzim: Për t’i bërë librat më tërheqës për të rinjtë, është e rëndësishme që ata të kenë qasje në libra që përputhen me interesat e tyre. Librat që përfshijnë tema të reja dhe sfiduese ndihmojnë për të zgjeruar horizontet kulturore dhe gjuhësore. 2. Përmirësimi i Sistemit Arsimor dhe Përdorimi i Metodave të Reja të Mësimdhënies Mësimdhënie e bazuar në dialog dhe debat: Nxënësit duhet të angazhohen në diskutime të hapura dhe debate ku inkurajohen të shprehin mendimet e tyre me qartësi dhe logjikë. Përmes dialogut, ata mësojnë të ndërtojnë argumente dhe të shprehen me saktësi dhe me një fjalor më të pasur. Përdorimi i lekturës së thelluar dhe analizave kritike: Në vend të mbajtjes mend të fakteve, nxënësit duhet të përfshihen në analizë të thelluar të veprave letrare dhe kulturore. Kjo i ndihmon ata të zhvillojnë mendimin kritik dhe të përdorin një fjalor të zgjeruar për të shprehur konceptet që mësojnë. Integrimi i edukimit kulturor në programet mësimore: Lënda e gjuhës mund të zgjerohet duke përfshirë kontekste kulturore dhe historike që i ndihmojnë nxënësit të kuptojnë se si është zhvilluar gjuha dhe çfarë kuptimi përfaqëson çdo fjalë dhe koncept. Në këtë mënyrë, fjalët shihen si bartëse të kulturës dhe traditës. 3. Nxitja e Aktivitetit Kulturor dhe Pjesëmarrja në Projekte Krijuese Klube leximi dhe grupe diskutimi: Shkollat dhe qendrat e komunitetit mund të krijojnë klube leximi për të rinjtë, ku mund të diskutojnë për libra të ndryshëm dhe të ndajnë mendimet e tyre. Ky angazhim jo vetëm që përmirëson shprehjen, por nxit edhe ndjenjën e përkatësisë kulturore dhe shoqërore. Programet artistike dhe kulturore: Përfshirja në aktivitete krijuese si shkrimi, poezia, dhe teatri, ndihmon të rinjtë të përvetësojnë një gjuhë më të pasur dhe të zhvillojnë shprehjen artistike. Aktivitetet si këto e ndihmojnë individin të zbulojë vlera të reja dhe të artikulojë mendimet dhe emocionet në mënyra më të ndërlikuara dhe të thella. 4. Mbështetje nga Politikat Publike dhe Institucionet e Kulturës Politika që favorizojnë kulturën e leximit: Qeveria dhe institucionet publike mund të mbështesin iniciativa si programet për lexuesit e rinj, subvencionimi i librave, ose krijimi i bibliotekave publike në çdo lagje. Këto politika ndihmojnë në përhapjen e kulturës së leximit dhe në rritjen e qasjes ndaj librave dhe materialeve edukative. Edukimi i vazhdueshëm për mësuesit dhe edukatorët: Niveli kulturor i mësuesve ndikon ndjeshëm në nivelin kulturor të brezave të rinj. Investimi në formimin e vazhdueshëm të mësuesve për t’i pajisur ata me mjete dhe teknika më të avancuara ndihmon në rritjen e cilësisë së edukimit dhe pasurimin e komunikimit. 5. Promovimi i Medias dhe Literaturës Cilësore Media edukative dhe literaturë cilësore: Ndikimi i mediave është i jashtëzakonshëm, ndaj është e rëndësishme që të promovohet përdorimi i literaturës cilësore dhe të krijohen emisione dhe programe që promovojnë gjuhën e pasur dhe mendimin kritik. Një media cilësore ndikon në zhvillimin kulturor të shoqërisë dhe pasurimin e gjuhës. Rrjetet sociale si mjete edukimi: Edhe pse rrjetet sociale shpesh nxisin komunikim të thjeshtëzuar, ato mund të përdoren për të promovuar gjuhën dhe kulturën përmes përmbajtjes edukuese, citimeve të veprave letrare, dhe diskutimeve mbi tema të rëndësishme sociale dhe kulturore. 6. Ndërtimi i Një Atmosfere Kulturore përgjatë Shkallëve të Jetës Nxitja e edukimit të vazhdueshëm dhe leximit në të gjitha moshat: Pasurimi gjuhësor nuk është i kufizuar vetëm në rininë e hershme. Ndërmarrja e aktiviteteve si leksione publike, seminare kulturore dhe klube leximi për të rritur mund të ndihmojë për ta bërë edukimin e vazhdueshëm një pjesë natyrale të jetës dhe të sigurojë që individët vazhdojnë të pasurojnë fjalorin dhe të thellojnë njohuritë e tyre. Modelimi i të mësuarit nga figura publike: Nëse njerëzit që udhëheqin janë vetë të angazhuar në pasurimin e fjalorit dhe të njohurive kulturore, atëherë shoqëria ka modele që i inkurajojnë njerëzit të kërkojnë të njëjtin nivel të lartë kulturor dhe shprehës. Në përfundim, pasurimi i fjalorit dhe luftimi i varfërisë linguistike është një proces i vazhdueshëm dhe kërkon bashkëpunimin e shoqërisë në tërësi – që nga individi, familja, shkolla, dhe deri te politika. Nëse ndjekim këto hapa, kemi mundësinë të zhvillojmë individë më të kulturuar dhe të formuar, të cilët jo vetëm që do të kontribuojnë më shumë në shoqëri, por edhe do të ndihmojnë për të ruajtur dhe zhvilluar identitetin tonë kulturor të përbashkët.

542 vite më parë, arbëreshët vendoseshin në Palaco Adriano në Sicili Nga Ornela Radovicka Çdo datë 1 Gusht arbëreshët e Palaco Adriano në Sicili, ngrihen herët, ende pa dalë djelli ngjiten në majën e malit, ndryshe i quajtur mali i trëndafilave, dhe më veshtrim nga Lindja, presin rrezet e tij, për kujtuar të parët e tyre, ardhur nga gadishulli ballkanik shqipfolës,të cilët të detyruar nga pushtimi turk lanë atdheun e tyre dhe u vendosën në këto troje. Mali i trendafilave ( Monte delle Rose), në Palazzo Adriano, është një 1436 metra ku eshte vendosur një kryq i ritit arbëreshë, dhe cdo 1 Gusht arbëreshët e Palcos me himnin e tyre “Moj e bukura More,” i ngjiten malit dhe nisen së bashku për të festuar ritin, kujtimit me nostalgji të ardhjes së Etërve Shqiptarë qe themeluan Palazzo Adriano më 1482. C:\Users\ACER\Desktop\facebook_1586002433965.jpg Arbëreshët e Palco Adriano, janë asimiluar në gjuhë, por ende mbajnë ritin e tyre bizantin. I pari dokument ku përmenden punimet e ndërtimit në kishën e San Nicola daton në 9 shkurt 1656. Pas tre vjetësh kisha shembet. Konsistenca e punimeve kishte shkaktuar transferimin në Matricën e statujës së San Nicola dhe pezullimin e funksione duke përfshirë festimin e festës së Kryqëzimit të Shenjtë “ i cili bëhej çdo vit ”si një letër nga Peshkopi i Girgenti që daton nga 12 korriku 1656. Popullsia arbëreshe Palacese e kujton me hidhërim të madh edhe datën e 14 janarit 1968 për një arsye se tërmeti i tmerrshëm shkaktoi dëme dhe vdekje të mëdha edhe në popullsinë arbëreshe dhe dyert e kishës u mbyllën për mbi 50 vjet. Kisha Bizantine Maria SS Assunta Ajo që lidh ende identitetin arbëresh është Kisha S. SS. Assunta/ U ndërtua me vullnetin e arbëreshëve në vitin 1532 dheu zgjerua në vitin 1770. Kisha greko-bizantine, kushtuar Maria Santissima Assunta dhe gjendet ne shehsin Umberto I. Shkallet anësorë janë në blloqe: fakt ky është për shkak të traditës popullore të mbretit Borbon Ferdinand IV i cili mbërrinte me kalë deri në hyrjen e kishës, sa herë që shkonte në Palazzo Adriano. Kjo kishë është Panteoni i bashkësisë shqiptare të Palazzo Adriano: Në të ekzistojnë varret e disa prej bijve të saj te shquar dhe gurët e të varreve te te pare jane në gjuhën shqipe, te cilat kane rëndësi të madhe historike dhe kulturore. Midis te tjereve lexojme Kete lapidar shkruar ne shqip ku thuhet:qe Vellezer ishim ne jete…”. me poshte jane rradhitur emrat;Martino Spata, Giuseppe (Sepa) Prifti Paolo prifti dhe mban vitin,1867. Popullsi arbëreshe e Palco Adriano është asimiluar në gjuhë. Askush nuk flet sot gjuhën atje. Është e dhimbshme kur mendon se kjo qytezë është vendi ku u lind dhe u rrit Gavril Dara Plaku dhe i riu. Gavril Dara, i cili nuk harroi kurre rrenjet e tij, dhe kjo duket edhe tek pasardhesi i tij G. Dara (i Riu) i cili ne nje leter i shkruan De Radës: “..banorët e hershëm… (prinderit tane) erdhën drejt e nga Kruja dhe viset afër Krujës pas betejave të fundit që bënë me turqit”. Dhe rreth 100 vjet me vone erdhen edhe vellezerit nga Korona”. Kujtoj si sot kur shkova për herë të parë në Palaco Adriano. Mbrrij ne shehsin Umberto I . Ulem tek nje bar. Aty gjejme edhe disa pleq. i pershendes, belbezojne, dhe nuk flasin shqip. Ndihen si ne faji, por edhe thone me krenari që janë “arberesh”. – Pse nuk flisni arbërisht? – Nese doni arberesh i gjeni ne Amerike. Ne fillim nuk i kuptova mendova se ishte batute por ata menjëherë m[ spjeguan se në Amerike, eshte shoqeria e Palacit qe mbajne gjalle gjuhen ritin, dhe traditat. Me erdhi keq, por ne te njejten kohe duhet të ndihemi pergjejges te gjithe, perfshiere edhe ne shqiptaret qe kurre nuk u lidhem te ndihmonim vellezerit tane, arbëresh por i lame deri sa te asimiloheshin.( Foto Palaco Adriano 2018) Gjatë promovimit të librit “Arbëreshët” të mikut tim Rexhep Rifati, në Hora të arbëreshëve pata rastin të takoja Kryetarin e komunës të Palacos, i cili mu afrua dhe me plot mirësi më fotoi që të promovonim këtë leibër edhe në Palco. “Unë vijë nga familja – Granai- Vrana- më tha Ai- Ndihem keq që nuk kam mundur ta mësoj gjuhën arbëreshe. Këtu në Palaco ka shumë që duam ti rikthehemi gjuhës së të parëve tanë.” Them të drejtën mu bë zemra mal që kishte interes për gjuhën. Një vizitë për promovimin e librit “ Arbëreshët” në Palaco Adriano e kemi në projekt. Shën Mëria e Palazzo Adriano-s C:\Users\iljas\Downloads\facebook_1590500647075.jpg Në një kodër të butë dhe të këndshme, jo shumë larg nga qendra e banuar, ndodhet Shenjtërorja “Madonna delle Grazie”, ndërtimi i së cilës daton që nga viti 1560 dhe historia e saj është e lidhur me një shfaqje të Shën Mërisë tek një vajzë 6-vjeçare, së cilës i tregoi ekzistencën e saj, imazh i së cilës në fakt u gjet i pikturuar në tempera në gur dhe sot është në absidën e Kishës.Në brendesi te ketij santuari eshte piktura e arbereshit Francesco Licurisi 1643 ( Santa Lucia). Një nga figurat e rendësishme në Palaco Adriano është Giuseppe\ Zef Crispi, 1781-1859), nga Pallaci i Sicilisë. Prift, profesor i letërsisë greke në Universitetin e Palermos dhe rektor i seminarit grek atje. Veprat e tij Memoria sulla lingua albanese, Palermo 1831 (Shënime mbi gjuhën shqipe), mronte tezn për prejardhjen pellazgjike të popullit shqiptar, një teori ende interesante edhe në ditët e sotme . Crispi \ Krispi është autor i një përmbledhjeje këngësh popullore arbëreshe të Sicilisë, shoqëruar nga përkthime në italishte, të titulluar Canti degli Albanesi di Sicilia (Këngë të shqiptarëve të Sicilisë), botuar në Canti popolari siciliani, Katania 1857 (Këngë popullore siciliane), të Leonardo Vigos dhe i Memorie storiche di alcune costumanze appartenenti alle colonie greco-albanesi di Sicilia, Palermo 1853 Tri burime të cilat simbolikisht identifikonin fare qartë statusin civil të vajzave dhe grave Tek arbëreshët, të cilët kanë banuar në Palazzo Adriano (deri në fund të shekullit XIX, statusi civil i vajzave dhe i grave identifikohej qartazi nëpërmjet burimin të cilën ato frekuentonin për të mbushur uji apo për të larë rrobat. Ishin tre burimet fqinje, të ndodhur në pikën më të lartë të malit. Studiuesi arbëreshëve , Guiseppe Crispi thekson se, “në tri nga këto burime shkonin të lanin rrobat gratë e renditura në këto grupe : në atë të mesit lanin vashëzat e pamartuara, në burimin e majtë lanin të martuarat, në të djathtin shkonin të lanin gratë e veja”. Bekimi i ujrave Arbërshët e Palaco Adriano-s ashtu si ata të Horës së Arbëreshëve, festojnë bekimin e ujrave në 6 Janar sipas liturgjise Bizantine, tradizionale e quajtur “vulata da palumma”e cila zhvillohet ne sheshsin Umberto 1. C:\Users\ACER\Desktop\facebook_1584912923345.jpg Familja e shquar ne Palaco Adriano, familja Dara Gavril Dara, plaku, lindi me 15 të Korrikut 1765 e vdiq me 19 Maj 1832. Studimet i beri në Seminarin Italo-Shqiptar të Palermos dhe me vone u dipllomua në mjeksi e në drejtësi. Mblodhi nga pleqte “Kënkat e pleqërisë” dhe hartoi disa vjersha në gjuhën shqipe, dhe kengen e Shen Lazari qe kendohet edhe sot tek arbereshet e Siçilise,përmbledhja me këngë popullore arbëreshe e të cilit ka humbur (Pallati Dara qe sot eshte kthyer ne nje muse natyralistik) Andrea Dara, i biri i Gavrilit, lindi me 17 Maj 1796. Vdiq me 2 Prill 1872. U dipllomua ne Drejtesi shkrime e tij jane :, dëshmoi interesim të gjallë për folklorin arbëresh dhe qe autor jo vetëm i një përmbledhjeje me këngë popullore arbëreshe të Sicilisë dhe i një vepre mbi Usi e costumi di Palazzo Adriano, 1859 (Zakonet e Pallacit), por edhe i një fjalori 5000 fjalësh shqip-italisht (1862-1868), pas një gramatike të shkurtër të shqipes (1830) dhe një përkthimi të Ungjillit të Shën Mateut. Shumica e këtyre veprave mbetën të pabotuara dhe ruhen në formë dorëshkrimi në Koleksionin Shqiptar të Bibliotekës Mbretërore në Kopenhagë ( bibliogrfià. Gangale 1973, f. 16 (II 10), 21 (II 17), 25 (II 20a), 62 (IV 6), 82 (V 4), 126 (V 50) dhe 129 (V 53). Gavril Dara, i riu autori i Vepres ”Kënka e Sprasme e Ballës”. Dara I ri ishte letrar, poet, gazetar, jurist. Lindi me 8 dhjetor 1825 dhe Vdiq me 19 nentor 1885. Ai ishte i biri i Andrè Darës e i Françeskës Dragota. Studioi në Seminarin italo-shqiptar të Palermos dhe u dipllomua per drejtesi. Fillon pune ne Agrigento. Merr pjesë në levizjet e ringjalles italjane si antar i Komitetit kryengritës t’Agrigjentit e me 1860 emerohet me dekret të Zef Garibaldit sekretar u përgjithshëm i Qeverise se’atij qyteti. Më 1867 emerohet prefekt i Trapanit. Me 1870, si e la ketë detyrë për arsye politike, shkoi në Romë e aty drejtoi për disa vjet (1871-1874) fletoren “La Riforma” ku u dallua edhe si gazetar. Pas disa vitesh kthehet ne Agrigento dhe jetoi aty deri ne fund te jetes. (fonte Kole Kamsi “Mbi katundin arbëresh Palaco Adriani”, ) Arbereshet shkruan ne gjuhen shqipe mbi lapidarin e familjes Dara, ku prehen eshtrat e tyre. “Burre i dijeshem nga me te dijshmit” 19 Maji 1832. C:\Users\ACER\Desktop\facebook_1584914399781.jpg Mali i trendavilave. Ky mal nuk eshte nje“shpikje letrario nga Dara, por egziston ne te vertet me kete emer. Ky mal ndodhet ne lugina e Sosio, (Palacio Adriano ) dhe ngrihet në një zonë ku natyra është e pa kontaminuar dhe pak e populluar. Eshtë përmendur nga Aristoteli dhe Plini Plaku dhe në lashtësi ishte i famshëm për bimët e tij të egra të virtytshme, objekt i studimeve për shumë botanistë. Hipoteza më e mundshme është se emri rrjedh nga lulja, dhe më saktë nga trëndafilat e peonies, të cilët lulëzojnë në shkurt, pa gjemba, dhe rriten mbi të gjitha në këtë mal; thuhet se trëndafilat u rritën kur kaloi Shën Rosalia, vajza e fisnikës Sinibaldo, zot i Quisquina dhe Malit te trendafilave. Keto trendafila janë i bardhë, i verdhë, rozë dhe i kuq.Largo mi duke lene mbarapa kete lugine.Nje copë shkëmbi duket ne horizonte. Ndalojme tek sheshi shikojme kroin (shatervanin) me dy goje nje veper e arbersheve te shekullit 16. Muret e vjetra te shtepive karakteristike arbereshe, arkitekture e qytezes , harqet, gjitonia, jane vetëm gjurmeë të asaj jete të zhurmshm të botës së djeshme arbërshe. Nje heshtje malinkonike ndjen në kete hapsire. Shtepite e Darenjve, Bastave, Biderave, Krispëve, Kjarajve, jane atije edhe pse shekujt rrjedhin. Në sheshin Umberto I ndodhet shatervani i ndertuar nga arbereshet, shekullit XVI . Elegante ne stilin e tij, me formen tete kendore. Për pjesën strukturore të ndërtuar në 1607 punuan Chiusi Nicolò Gagliano dhe Vito Termini, xhaxhai dhe nipi, dhe për pjesën dekorative të përbërë nga një vazo me një kon pishe të skalitur me shije të rafinuar baroke në 1684 u punua nga Burgitan Vito Lo Domino.Aty mesojme prej banoreve qe te kjo fontane u xhiruan sekuenca te filmit Oscar “Nuovo Cinema Paradiso” di G. Tornatore. Sot ky shatërvan nuk ndodhet më. (Në vijim foto e shatërvanit.) Disa figura që meritojnë të përmenden Emanuel Bidera 1784-1858) nga Pallaco Adriano. Vepra e tij mbi prejardhjen e shqiptarëve, u botua në katërvëllimshin Quaranta secoli racconti su le Due Sicilie, Napoli 1846-1850. Vëllimi i parë përmban disa poezi popullore arbëreshe. Themelues dhe drejtor i një shkolle të gojëtarisë në Napoli, Bidera shkroi edhe librete operash për kompozitorin Gaetano Donixeti Gjatë ekspeditës Të Njëmijtëve, të Garibaldianeve, G. Bandi, thotë se u dëgjua të këndoheshin këto vargje : Ky përfytyrim i ëmbël/Do të ledhatojë shpirtin tim/Dhe kohë e ndritur do shpaloset/Përpara meje plot shkëlqim, dhe se autorui i tyre ishte Libretist, arbëreshi Giovani Emanuele Bidera (Palazzo Adriano 1784-Palermo, 1858). Pietro Chiara\ Kiara,1840-1915).Lndi nëPallac Adriano. Gazetar, jurist dhe epistolar, por edhe politikan. Kushëri i Gavril Darës së Riut (1826-1885),Chiara bëri udhëtime në Shqipëri e në Ballkan më 1879. Ishte njohës i mirë i gjuhës dhe arriti të depërtojë thellë në politike, ishte deputet në parlament, botoi artikuj në të përmuajshmen e De Radës si Fiàmuri Arbërit, dhe shkroi disa poezi.Është autor i dy librave italisht për Shqipërinë: L’Albania, Palermo 1869 (Shqipëria), monografi në dymbëdhjetë krerë për gjuhën, letërsinë, historinë dhe politikën shqiptare, dhe L’Epiro, gli Albanesi e la Lega, Palermo 1880 (Epiri, shqiptarët dhe Lidhja), përmbledhje shkrimesh informative të botuara së pari në gazetën e Romës La Riforma, redaktuar në vitet 1871 deri 1874 nga Gavril Dara i Riu. Kostumet e Palacit Ndalojme tek muzeu i kostumeve. Piktori i njohur francez Zhan Houel, kur erdhi në Palac më 1782, i bënë shumë përshtypje kostumet e grave arbërshe. Piktori francez J. Houel përshkroi veshjet gala dhe veshjet e përditshme të grave të Palazzo Adriano me detaje dhe ishte aq i magjepsur prej tyre sa që donte t’i bente ato te pavdekshme . Thuhet qe ai beri nje perzjerje te bojrave te ujit me qymur druri dhe krijoji gjallerine e veshjeve prototipeve të ahengut të madh. Në to pikturoi fustanet gjysëm festive, fustanit të dasmës femra dhe mashkull, fustanin e gruas së martuar, atë të vajzës dhe në fund veshjen e përditshme . Veshja e festës në raste solemne siç është Pashka, dita e Zonjës dhe për festën e Kryqëzatës, tesuti eshte e bërë nga mëndafshi të pastër. Me të krijohet pjesa e fundit, trupit, keza dhe vello. Të gjitha këto pjesë qëndisen me ar. Në vijim një dasëm në Palazzo Adriano në ritin grek, J.- P. Houel, 1770. Mendohet te jete stampimi më i vjetër që riprodhon veshjet e grave të një vendi arbëresh. Burrat janë të veshur siç visheshin si fisnikët e kohës. Në pikturën në vijim pikturë e francezit, Jean Houel, kostumi i grave arbëreshe të Palazzo Adriano. Veshja e përditshme. C:\Users\ACER\Desktop\facebook_1584918879951.jpg Mbiemrat me origjine shqiptare Mbiemrat më të zakonshëm me origjinë shqiptare janë: Alessi, Barbata, Barcia, Cuccia, Francaviglia, Gagliano, Granà, Grisafi, Longo, Marino, Masaracchia, Raggio, Russo, Sabella, Schirò, Sciurba, Sulli Palazzo Adriano “bashki e pakicës shqipfolëse” Palazzo Adriano konsiderohet si “bashki e pakicës shqipfolëse”, sipas ligjit 482/99 (Norma në lidhje me mbrojtjen e pakicave historike gjuhësore), por gjuha e lashtë shqipe ashtu si e përmenda nuk është më gjuha e komunitetit; sot është humbur pothuajse plotësisht, por egziston një shoqatë e cila quhet Skënderbeg . Kjo i bënë të ndihen ende të gjallë. C:\Users\ACER\Desktop\facebook_1584913810220.jpg Arbëreshët e Palacos me duart me mund edjersë ndërtuan jetën në një atdhe që nuk ishte e tyre. Përveshën krahët dhe filluan punën . Ndërsa përshëndesim këtë ngulim arbëresh sot në prag të 1 Gushti, na vijnë ndër mend fjalët e Rodotas: … Kjo lugine te Maxares, lëndina, vreshta, ullishta, peme, ishte ajo parajse tokesore qe jo me kot Rodatò e kishte pagezuar te tille. Ishte dora e Arbershit, qe kete fole ku rrinin shqipet te egera e rilulezoi me sakrificat e tij, nga gjaku i tyre , malli it tyre, prodhoi “Malin me Trendafila”, elizirin me aromen e tij te perbere prej gjuhes shqipe, mitit, ritit rapsodive. Edhe per poetët e tjere te Palacit. Mali u pjese e jetes e historisë së tyre, legjendave, malli, dhe riteve, të ketij populli qe jeta nuk ishte aq bujare por që nuk harruan kurrë tokën e trë parëve të tij, të cilët çdo një gusht i afrohen këtij mali me vështrimin nga Toka mëmë. Arbëreshët vazhdojnëtë kujtohen për tokën mëmë, por mëma e tij çfarë bënë për këta bijë shpërndarë në Itali prej 600 vjetësh.