Search Results

Media italiane “Turisti per Caso”: Tirana një nga kryeqytetet më “cool” të momentit Nga atila.kota -02/10/2024 TIRANË, 2 tetor /ATSH/- Moderne, vezulluese, e gjallë dhe plot stimuj për të rinjtë nga e gjithë Evropa, Tirana është një nga kryeqytetet më “cool” të momentit. E vendosur mes detit dhe malit, Tirana është vendi ideal për një pushim të përshtatshëm për të rinjtë, shkruan Stefano Maria Meconi në një artikull të botuar në revistën italiane “Turisti per Caso”. Pas rënies së regjimit komunist, Tirana arriti të rimëkëmbej dhe të bëhej një nga destinacionet më të preferuara për turistët e rinj. Sot, është një kryeqytet i këndshëm, ku mbretëron kultura, koha e lirë dhe argëtimi. Tirana ndodhet pikërisht në qendër të Shqipërisë, kryeqyteti i së cilës është, në një pozicion strategjik. Deti i Durrësit është më pak se 40 kilometra larg, e njëjta gjë vlen edhe për Lagunën e Patokut (60 kilometra). Popullsia e Tiranës, e cila ka mbi 1 milion banorë, përbëhet kryesisht nga të rinj dhe kjo e bën atë një nga kryeqytetet më të rinj në të gjithë Evropën – aq sa në vitin 2022 iu dha titulli Kryeqyteti i Rinisë Evropiane. Banorët e Tiranës janë shumë mikpritës dhe i kushtojnë vëmendje turistëve. Nuk është e pazakontë të të ftojnë për të pirë një kafe apo për të shijuar raki kumbullash të prodhuar në vend. Ka shumë bare dhe kafene, ku dallohet karakteri gazmor dhe mikpritës i shqiptarëve. Tirana është një qytet shumë i gjallë, me shtëpitë tipike tiranase – të cilat e bëjnë gjithçka shumë të gjallë. Por, a e dini se edhe arkitektura e Tiranës flet pak italisht? Në fakt masterplani i vitit 1925 është hartuar nga arkitekti Armando Brasini, ndërsa plani vizionar i quajtur “Tirana 2030” nga arkitekti Stefano Boeri – i cili synon të shndërrojë kryeqytetin shqiptar në një oaz të gjelbër në shkallë njerëzore, me vëmendje të veçantë ndaj transportit, gjelbërimit dhe qëndrueshmërisë mjedisore, reduktimit të shfrytëzimit të tokës dhe kthimit të qytetit tek banorët dhe turizmi i tij. Pak histori E banuar që nga epoka e Hekurit, ajo u bë pjesë e Perandorisë Romake dhe më pas e Perandorisë Bizantine. Në vitin 1920 u shpall kryeqyteti i Shqipërisë – pas shpalljes së pavarësisë në vitin 1912 nga perandoria turke. Gjatë Luftës së Dytë Botërore ajo u pushtua nga ushtritë italiane dhe gjermane, por në fund të luftës u vu nën dominimin e BRSS. Vetëm me rënien e Bashkimit Sovjetik në vitin 1991, Shqipëria u kthye në një republikë të lirë. Kjo u pasua nga një periudhë rilindjeje, me krijimin e infrastrukturës dhe hapjen e vendit ndaj turizmit. Qyteti ka një bukuri shumë të veçantë, ku ndërthurja e elementeve antike dhe moderne magjeps turistët. Një qytet i gjallë: Ja çfarë duhet të shihni në Tiranë Sheshi Skënderbej Është zemra rrahëse dhe vitale e Tiranës. Ky shesh i jashtëzakonshëm, i rihapur në vitin 2017 pas disa vitesh pune, është një hapësirë ​​e pafund për këmbësorët ku vështrohen ndërtesat kryesore të jetës politike dhe kulturore të Tiranës. Në qendër ndodhet statuja e kalorësisë së Skënderbeut, një fisnik i shekullit XV, i cili kundërshtoi osmanët, duke fituar kështu titullin hero kombëtar. Me pamje nga Sheshi Skënderbej do të gjeni Muzeun Historik Kombëtar, i cili është muzeu më i madh në Shqipëri. Ai tregon historinë e gjatë të popullit shqiptar, që nga origjina e tij deri në ditët e sotme. Ai kalon nga paleoliti tek Nënë Tereza e Kalkutës, duke kaluar në mesjetë dhe në periudhën komuniste. Gjithashtu në Sheshin Skënderbej ndodhet Xhamia e Et’hem Beut. E ndërtuar në shekullin XVIII, është një nga simbolet e rilindjes së qytetit. Pikërisht këtu në vitin 1991 u mblodhën mbi 10 000 njerëz për të protestuar kundër diktaturës komuniste. Një veçori: Afresket që e zbukurojnë janë krijuar nga punëtorë venecianë dhe për këtë arsye ndryshojnë shumë nga stili klasik i dekorimit të xhamive. Bulevardi Dëshmorët e Kombit Rruga e Dëshmorëve të Kombit është një nga rrugët më të rëndësishme të Tiranës dhe nis nga Sheshi Skënderbej. Kjo rrugë e gjatë me pemë, është shtëpia e disa prej ndërtesave ikonike të qytetit dhe vendeve të shumta të takimeve. Është vendi ideal për një shëtitje të këndshme relaksuese. Përgjatë Bulevardit Dëshmorët dhe Kombit do të gjeni Piramidën. Është një ndërtesë moderne, e ndërtuar në mesin e viteve 1980 si mauzoleumi i diktatorit Enver Hoxha, i cili ishte në pushtet në Shqipëri nga viti 1944 deri në vdekjen e tij në 1985. Sot ndërtesa, është shndërruar në një qendër kulturore moderne. Urat, tregjet dhe bunkerët – e Tiranës Ura e Tabakëve është një nga dëshmitë më të vjetra të historisë së Tiranës. E ndërtuar në lumin Lana në epokën osmane, ajo ishte pjesë e Rrugës së Shën Gjergjit, një rrugë e gjatë që dikur lidhte Tiranën me malësitë në lindje të qytetit. Këtu kalonte gjithë bagëtia që vinte në qytet nga kullotat dhe emri i urës rrjedh nga fabrikat e shumta të lëkurës që ndodheshin në zonë. Për ata që duan të zhyten në ngjyrat dhe aromat e Tiranës, asaj të vërtetë dhe autentike, nuk duhet humbur një vizitë në Pazarin e Ri, i cili ndodhet pak minuta më këmbë nga Sheshi Skënderbej. Këtu do të gjeni mbi 150 dyqane të hapura çdo ditë nga ora 7 e mëngjesit deri në 22:00, ku mund të blini produkte tipike shqiptare, erëza, mjaltë, pëlhura e shumë të tjera. Ka bare dhe restorante ku mund të shijoni specialitete lokale ose të pushoni gjatë blerjeve. Megjithatë, nëse doni të njihni historinë e 100 viteve të fundit të Tiranës dhe të gjithë Shqipërisë, vizitoni Bunk’Art, një bunker i vërtetë antiatomik mbi 2,5 km2 që ka 106 dhoma. Brenda dhomave të përfshira në itinerarin e turneut mund të kuptoni se si jetonin njerëzit brenda bunkerit, falë instalimeve dhe fotove të periudhës. Vizita në Bunk’Art zgjat rreth një orë e gjysmë. Blloku, lagjja e jetës së natës Blloku, lindi si një lagje e rezervuar për elitën e partisë komuniste. Qasja në këtë zonë të Tiranës ishte e ndaluar për qytetarët e thjeshtë, por me rënien e regjimit komunist ajo u shndërrua dalëngadalë në një nga lagjet më të gjalla në të gjithë kryeqytetin shqiptar. Bare, restorante, klube të të gjitha llojeve, dyqane luksoze dhe hotele me dizajn e kanë rigjallëruar plotësisht këtë zonë të qytetit, duke e bërë një nga destinacionet më ekskluzive dhe më të kërkuara në të gjithë Tiranën. Një zhytje në natyrë në rrethinat e Tiranës Nëse dëshironi të eksploroni rrethinat e Tiranës, një destinacion i padiskutueshëm është Parku Kombëtar i Malit të Dajtit, rreth 25 kilometra nga qendra e qytetit. Këtu mund të bëni shëtitje të gjata në natyrën e egër, mes shkurreve mesdhetare, pyjeve të dushkut dhe ahut, të ndërthurura me kullota alpine. Në Parkun Kombëtar të Malit të Dajtit mund të dallohen arinjtë, ujqërit dhe derrat e egër. Këtu gjenden edhe kanione spektakolare dhe liqeni artificial i Bovillës, i cili furnizon me ujë të pijshëm kryeqytetin shqiptar. Maja e malit të Dajtit mund të arrihet nga Tirana, jo vetëm me makinë, por edhe me teleferikun Dajti Ekspres. Nëse dëshironi të pushoni buzë detit, Durrësi dhe plazhet e tij me pamje nga deti Adriatik janë pak më pak se 40 kilometra nga qendra e Tiranës. Për ata që pëlqejnë peizazhet mahnitëse, Laguna e Patokut është nje destinacion që nuk duhet humbur. Ajo ndodhet 60 kilometra në veri të Tiranës dhe është një vend me bukuri të papërshkrueshme. Çfarë duhet të hani në Tiranë dhe ku Por çfarë mund të hamë në Tiranë? Kuzhina shqiptare është një udhëkryq kulturash. Në menutë gjejmë elemente të kuzhinës turke, greke dhe për t’u ndjerë sadopak si në shtëpinë e tyre, të kuzhinës italiane. Në zonën e Bllokut ka restorante të shumta që ofrojnë kuzhinë vendase dhe ndërkombëtare, ndaj të gjitha shijet janë të kënaqshme. Për t’u zhytur plotësisht në kulturën e Tiranës, ndër ushqimet që duhen shijuar janë: meze tipike shqiptare me salcë kosi, ullinj, turshi dhe djathëra. Nëse e doni ushqimin e rrugës, byreku është ushqimi ideal për ju. Bëhet fjalë për një byrek pastiçerie të mbushur me produkte të stinës, si djathë, perime apo mish. Gjithashtu, ia vlen të provoni qofte të shijshme me mish, dhe pjatën tradicionale tiranase – tavën e dheut. //a.i/ https://turistipercaso.it/destinazioni/e-la-capitale-piu-giovane-deuropa-tra-sprazzi-di-modernita-e-incontri-delle-fedi-qui-litaliano-e-la-lingua-franca-per-local-e-turisti.html Në bazë të nenit 4 të ligjit ”Për funksionimin e Agjencisë Telegrafike Shqiptare”, ndalohet kopjimi, riprodhimi dhe publikimi i informacionit pa cituar burimin e tij.

Blogu italian: Vizitoni kryeqytetin e gjallë të Shqipërisë – Tiranën Nga atila.kota -04/10/2024 TIRANË, 4 tetor /ATSH-DPA/- Tirana, kryeqyteti i gjallë i Shqipërisë mund të përkufizohet si një qytet i bukur dhe interesant. Sot kryeqyteti shqiptar është në lulëzim të plotë, ku shumë të rinj kanë zgjedhur të jetojnë aty – përfshirë shumë nomadë digjitalë – falë çmimeve të ulëta, shkruan Valentina Borghi në një artikull të publikuar në blogun italian “beBorghi”. Çfarë duhet të shihni në Tiranë në 1 ose 2 ditë: 1. Sheshi Skënderbej Vizita në Tiranë mund të nisë vetëm nga sheshi kryesor i saj, Sheshi Skënderbej, ku dominon statuja e heroit kombëtar shqiptar nga ka marrë emrin. Disa nga ndërtesat më emblematike të qytetit kanë pamje nga sheshi, si dhe një numër i caktuar rrokaqiejsh. Në njërën anë ndodhet xhamia e vjetër e Et’hem Beut me Kullën e Sahatit, në anën e kundërt disa ndërtesa të stilit fashist të ndërtuara gjatë pushtimit italian, si Banka e Shqipërisë. Me periudhën komuniste që pasoi, u shtuan Hotel Tirana, Teatri i Operas dhe Baletit dhe godina e madhe e Muzeut Historik Kombëtar, me mozaikun e titulluar “Gli Albanesi”. Asfaltimi i sheshit u ribë ​​në vitin 2015 me gurë të ardhur nga të gjitha trojet shqipfolëse, përfshi Kosovën dhe Maqedoninë e Veriut. 2. Xhamia e Et’hem Beut Xhamia e lashtë e Et’hem Beut konsiderohet simboli i Tiranës, sepse është një nga ndërtesat e pakta osmane që i mbijetoi modernizimit të qytetit. E ndërtuar në fund të shekullit XVIII dhe e përfunduar në 1821, kjo xhami e vogël është e famshme për afresket e saj të bukura – të cilat zbukurojnë jo vetëm ambientin e brendshëm por edhe atë të jashtëm – të cilat pasqyrojnë peizazhe idilike, ujëvara dhe ura, të pazakonta të artit islam të kohës. Gjatë regjimit komunist, xhamia ishte e mbyllur, por në vitin 1991, me rikthimin e lirisë fetare, ajo u bë simboli i rilindjes shpirtërore të vendit – me një ceremoni rihapjeje ku morën pjesë rreth 10 000 njerëz. Sot, xhamia është e pëlqyer edhe nga turistët. 3. Bunk’Art 2 Muzeu Bunk’Art 2, paraqet një depërtim magjepsës në historinë e Shqipërisë. I vendosur në një bunker sekret – të ndërtuar gjatë regjimit komunist të Enver Hoxhës – ky muze ofron një perspektivë unike mbi paranojën dhe kontrollin e asaj periudhe. Hoxha ishte i bindur se Shqipëria do të pushtohej dhe ndërtoi mbi 750 000 bunkerë në të gjithë vendin – të cilët nuk u përdorën kurrë. Bunk’Art 2 u krijua për të mbrojtur drejtuesit e Ministrisë së Brendshme, dhe sot paraqet një sërë instalimesh multimediale dhe dokumente historike që rrëfejnë shtypjen dhe mbikëqyrjen shtetërore. Këtu mund të eksploroni dhomat e dekontaminimit, zyrat e rindërtuara të ministrive dhe hapësirat e paraburgimit, duke zbuluar histori prekëse të rezistencës dhe mbijetesës. 4. Muzeu Shtëpia me Gjethe Në jug të sheshit Skënderbej, përballë Katedrales Ortodokse të Tiranës, ndodhet Muzeu Shtëpia me Gjethe, i vendosur në një vilë të fshehur pas një muri me gjethe. Ndërtesa ishte selia e policisë sekrete, e quajtur Sigurimi, në kohën e regjimit komunist. I hapur në vitin 2017, muzeu shfaq pajisje spiunazhi, dokumente dhe dëshmi të deklasifikuara nga viktimat e regjimit, duke dhënë një këndvështrim shqetësues, por të domosdoshëm për jetën gjatë diktaturës. Këtu mund të vizitoni dhoma dhe korridore të fshehura që zbulojnë metodat e kontrollit të përdorura ndaj disidentëve dhe qytetarëve të thjeshtë – deri në vitin 1991 privatësia nuk ekzistonte në Shqipëri dhe çdo bisedë mund të dëgjohej. Shtëpia me Gjethe, me emrin e saj poetik që bie ndesh me realitetin e ashpër të fakteve të rrëfyera, është një vend i kujtimeve që fton reflektimin mbi vlerën e lirisë. 5. Shtëpia e Sali Shijakut Për të mbërritur në shtëpinë e Sali Shijakut – piktori i famshëm shqiptar që vdiq në vitin 2022 – duhet të kaloni nëpër një zonë të Tiranës që duket si qytet. Rrugë të ngushta me shtëpi të ulëta, dyqane të vogla dhe jetë lokale. Është një rezidencë historike magjepsëse që ka reputacionin si më e vjetra në Ballkan. E ndërtuar në shekullin XVIII, kjo shtëpi osmane u restaurua me kujdes nga Sali Shijaku dhe sot strehohen veprat e tij krahas atyre të piktorëve të tjerë. Në kopshtin e mrekullueshëm të shtëpisë mund të hani dhe pini në restorantin e drejtuar nga nusja e piktorit. Ky vend është vërtet i këndshëm dhe frekuentohet nga vendasit edhe për të pirë një kafe apo për të biseduar. 6. Pazari i Ri Pazari i Ri, ose Pazari i Tiranës, ndodhet në lindje të Sheshit Skënderbej. Struktura u rinovua në vitin 2017 dhe ju mund të gjeni një gamë të gjerë produktesh të freskëta vendase, nga frutat deri te perimet, si dhe djathëra, mish të pjekur dhe specialitete artizanale. Pazari i Ri është gjithashtu një qendër gastronomike dhe turistike, rrugët rreth tij janë të pedonalizuara dhe plot me restorante dhe kafene që shërbejnë ushqime tradicionale dhe moderne në një mjedis të gjallë. Një nga restorantet më të njohura dhe turistike në Tiranë, “Odas Garden”, ndodhet pikërisht këtu. 7. Piramida dhe Memoriali Postbllok Një nga monumentet më të diskutueshme dhe simbolike të Tiranës është Piramida, e konceptuar fillimisht si një mauzoleum për diktatorin Enver Hoxha. E ndërtuar në vitin 1988 me një dizajn të guximshëm dhe modernist, struktura sot feston tranzicionin e Shqipërisë drejt demokracisë. Pas rënies së regjimit komunist, Piramida u ripërcaktua si një qendër kulturore dhe vend ekspozimi – ku nuk mungojnë baret e këndshme. Mund të ngjitesh në strukturën – e përbërë nga dhjetëra shkallë – për të pasur një pamje panoramike të Tiranës. Në rrëzë të Piramidës, përballë ndodhet Memoriali Postbllok, një grup monumentesh përkujtimore që kujtojnë viktimat e regjimit totalitar. 8. Blloku dhe arti i rrugës Blloku, lagjja më trendi në Tiranë, dikur nuk ishte e aksesueshme për qytetarët e thjeshtë. Ishte zona e rezervuar për anëtarët e Partisë Komuniste në pushtet, ku ndodhej – dhe është ende – vila e Enver Hoxhës (e mbyllur për publikun). Sot Blloku është bërë zemra rrahëse e qytetit, veçanërisht për të rinjtë, dhe shquhet për kafenetë, restorantet, klubet dhe butiqet e modës. Rrugët e mbushura me pemë ndihmojnë në krijimin e një atmosfere kozmopolite, e kombinuar me ndërtesa shumëngjyrëshe dhe murale që tregojnë historinë e së kaluarës së saj të trazuar. Blloku ditën është perfekt për shopping dhe shëtitje, ndërsa në mbrëmje transformohet dhe bëhet qendra e jetës së natës së qytetit. Këtu do të gjeni baret më të bukura dhe më interesante. 9. Parku i madh dhe liqeni artificial i Tiranës Parku i Madh dhe liqeni artificial i Tiranës, që ndodhen në jug të qendrës, përfaqësojnë mushkëritë e gjelbra të qytetit, një oaz qetësie dhe rekreacioni në zemrën urbane. Parku ofron hapësira për shëtitje, vrap dhe piknik. Në qendër të parkut ndodhet një liqen artificial rreth të cilit mund të vraponi, ecni me biçikletë ose thjesht të ecni. 10. Bunk’Art 1 dhe teleferiku në Malin e Dajtit Dy gjërat e fundit që ju rekomandoj t’i shihni në Tiranë ndodhen jashtë qendrës së qytetit, por mund t’i arrini lehtësisht me një autobus nga Sheshi Skënderbej. Këtu do të gjeni veten në bazën e teleferikut që ngjitet në Malin e Dajtit (1611 m). Ngjitja për të parë qytetin nga lart dhe ecja mes gjelbërimit përfaqëson udhëtimin klasik jashtë qytetit për banorët e Tiranës. Gjithashtu, ju mund të vizitoni Bunk’Art 1, bunkerin më të madh antiatomik të ndërtuar nga Enver Hoxha. Nëse Bunk’Art 2 është ndërtuar me 2 kate, ky është 2700 m2 i madh, me 106 dhoma të shpërndara në 7 kate. Edhe këtu muzeu paraqet abuzimet me pushtetin dhe përshkruan klimën dhe privimet që pësuan shqiptarët gjatë regjimit. //a.i/ https://beborghi.com/cosa-vedere-tirana-albania/

Shqiptarët “refuzojnë” ChatGPT e përdorin shumë më pak se rajoni Nga: PCWorld Publikuar 15 ditë më parë, 19 Shtator 2024 Risia e viteve të fundit me Inteligjencën Artificiale dhe ChatGPT-ja nuk gjen përdorimin ndër qytetarët e vendit, sipas anketës së Barometrit të Ballkanit 2024 që u realizua nga Këshilli i Bashkëpunimit Rajonal. Shqiptarët “refuzojnë” ChatGPT e përdorin shumë më pak se rajoni Anketa e fundit nga barometri i Ballkanit zbuloi se përgjithësisht, shqiptarët nga Shqipëria ishin më pak të lidhur me botën dixhitale. Risia e viteve të fundit me Inteligjencën Artificiale dhe ChatGPT-ja nuk gjen përdorimin ndër qytetarët e vendit, sipas anketës së Barometrit të Ballkanit 2024 që u realizua nga Këshilli i Bashkëpunimit Rajonal. Nga të pyeturit në Shqipëri vetëm 4% pohuan se kanë përdorur ChatGPT. Kosova dhe Maqedonia e Veriut kishin përqindjen më të lartë të qytetarëve përdorues të Inteligjencës Artificiale me 20 dhe 13% secila. Në të kundërt të Shqipërisë, qytetarët e Kosovës ishin përdoruesit më të mëdhenj të Inteligjencës Artificiale në Rajon. Në Malin e Zi rreth 7% e popullsisë e përdorin Inteligjencën Artificiale dhe në Serbi, 6%. Gjithashtu Shqipëria ka përqindjen më të ulët të qytetarëve që blejnë mallra dhe shërbime online. Sipas anketës në vitin 2024, vetëm 27% e qytetarëve shqiptarë kishin kryer blerje online përkundrejt 36% që ishte mesatarja rajonale. Në të kundërt kryeson Kosova, ku 44% e qytetarëve të saj kanë deklaruar se kanë kryer blerje online 12 muajt e fundit. Gjithashtu në Bosnjë 38% e qytetarëve kanë deklaruar se kanë kryer blerje online dhe 37% e qytetarëve në Maqedoninë e Veriut. Në nivele pak më ulëta ishin Mali i Zi dhe Serbia ku përkatësisht 32 dhe 35% deklaruan se kishin kryer blerje nga interneti. Shqipëria gjithashtu kishte përqindjen më të ulët të qytetarëve që ndjekin Netflix (Një sipërmarrje amerikane që ofron transmetime kryesisht filma dhe video sipas kërkesës, me mbi 277.7 milionë abonime me pagesë në më shumë se 190 shteteve në korrik 2024). Anketa ka gjetur se 12% qytetarëve shqiptarë e shikojnë Netflix, përqindja më e ulët në Rajon. Në të kundërt Kosova kishte përqindjen më të lartë në rajon me 38% e të anketuarve që ndjekin transmetuesin e amerikan të filmave dhe videove me pagesë. LEXO EDHE: OpenAI ngriti një investim të ri prej 6 miliardë dollarë Pas Kosovës, Netflix ka shikueshmëri të lartë në Malin e Zi ku 25% e qytetarëve e ndjekin këtë rrjet, të ndjekur nga boshnjakët 20% dhe maqedonasit me 17%. Gjithashtu Serbia ka shikueshmëri të ulët të këtij rrjeti, me vetëm 14%. Në përgjithësi qytetarët e Shqipërisë kanë treguar një familjaritet të ulët me shërbimet dixhitale, përveç, shërbimeve qeveritare që siç tregon anketa jemi përdoruesit më të mëdhenj në rajon për shkak se shumë prej tyre ofrohen online. /Monitor

Pse shkencëtarët janë kundër ndryshimit të orës sezonale? Pse shkencëtarët janë kundër ndryshimit të orës sezonale? Ora ditore në Evropë do të përfundojë të dielën, më 31 tetor. Në Shtetet e Bashkuara dhe Kanada, ora do të ndryshoj të dielën e parë të nëntorit. Shumica e vendeve nuk respektojnë ndryshimin e orës që ndodh në pranverë dhe vjeshtë. Në fakt, vetëm rreth një e treta e vendeve të botës praktikojnë kohën e kursimit të ditës. Thirrjet për t'i dhënë fund ndryshimit të orës - Shumë shkencëtarë po bëjnë thirrje për përfundimin e ndryshimit të orës, duke përmendur ndikimet negative në shëndet dhe ekonomi. Në fakt, përfundimi i ndryshimit të orës sezonale deri në vitin 2026 është një nga 12 masat e sugjeruara të përfshira në manifestin e BE-së mbi Politikat e Kohës, të nisur nga Iniciativa e Përdorimit të Kohës për të siguruar të drejtën e kohës në Evropë. Kronobiologët - Ekspertë në Britaninë e Madhe që studiojnë ritmet biologjike, pohojnë se zhvendosja e ditës me vetëm një orë mund të ketë pasoja dhe për këtë ata po bëjnë thirrje që ndryshimi i orës të hiqet tërësisht. Ora e trupit tonë - Ritmet cirkadiane, të njohura edhe si orët e brendshme, kontrollojnë procese të rëndësishme trupore. Ato na ndihmojnë të dimë kur jemi të uritur, të etur dhe të përgjumur. Ritmet cirkadiane gjithashtu ndihmojnë në rregullimin e gjërave të tilla si temperatura e trupit dhe hormonet. Cikli i gjumit dhe zgjimit është një nga ritmet më të dukshme cirkadiane te njerëzit. Çdo ndërprerje e këtij cikli mund të ndikojë në sa mirë flini, kur flini dhe se si funksiononi kur jeni zgjuar. Çrregullim cirkadian - Përveç rritjes së rrezikut të kancerit në situata të caktuara, ndërprerja e orës së trupit tonë, ose mospërputhja cirkadiane, lidhet gjithashtu me rritjen e rrezikut të sëmundjeve kardiovaskulare, diabetit dhe obezitetit. Kushtet psikiatrike si depresioni, çrregullimi bipolar, skizofrenia dhe çrregullimet e deficitit të vëmendjes mund të rezultojnë nga ndërprerja e ritmeve cirkadiane. / rtsh.al/

Jennifer Lopez ringjalli stilin e saj të viteve 2000 falë kësaj marke franceze të modës Ish-gruaja e së shpejti e Ben Affleck-ut shfaqi elegancë femërore me një fustan të pastër në Festivalin Ndërkombëtar të Filmit në Toronto. Lauren Ramsay Shkrimtar në internet Megjithëse ajo mund të jetë një muzë e Dior-it me një spërkatje të Valentino-s dhe aksesorë Hermès , Jennifer Lopez kishte një shtëpi të ndryshme të modës franceze këtë fundjavë dhe ishte kryqëzimi që kurrë nuk e dinim se kishim nevojë. Ndoshta ne nuk e kemi peshën e rëndë të Hollivudit si një muzë të modës boho, por ajo është një ikonë e veshjes së viteve 2000 dhe e zhytur në estetikë gjatë lartësive të saj Y2K, kjo është arsyeja pse pamja e saj e fundit nga Chloé na hodhi në nostalgji sartoriale, dhe ishte kaq ikonë. JLo, e cila paraqiti kërkesën për divorc nga bashkëshorti i saj prej dy vitesh Ben Affleck muajin e kaluar, doli në festën Road To The Golden Globes në Festivalin Ndërkombëtar të Filmit në Toronto 2024, duke nxjerrë magjepsje eterike me një fustan maxi rozë të tejdukshëm nga etiketa. që përmban nivele të zhveshjeve të çuditshme, një siluetë lundruese në stilin e pelerinës dhe një qafë të lartë elegante. Jennifer Lopez merr pjesë në festën Rruga drejt Golden Globes gjatë Festivalit Ndërkombëtar të Filmit në Toronto 2024 Ajo ka ringjallur stilin e saj të njohur të viteve 2000 në të gjithë lavdinë e tij këtë vit, nga çizmet UGG tek xhinset e gjera të miratuara nga Jenny nga Blloku dhe vathët e saj të jashtëzakonshëm me përmasa të mëdha. Kësaj radhe, ajo i dha një shenjë lulëzimit të saj me fustanin shumë femëror të dizajnuar nga Chemena Kalami. JLo mahniti me një fustan të tejdukshëm Chloe të frymëzuar nga boho "Ndërsa Gabriela Hearst tha lamtumirën e saj si Drejtore Kreative në shfaqjen SS23 PFW Chloé, ardhja e Chemena Kamalit ishte shumë e pritur për AW24 dhe ne nuk u zhgënjuam. Rreshti i parë ishte i veshur me pykë prej druri dhe lëkure, duke na dhënë një vështrim të fshehtë të asaj që të presim nga koleksioni”, thotë H! Chloe Gallacher e modës . Jennifer merrej me veshje boho në vitet 2000 "Ndërsa shfaqej shfaqja e Chloé, ishte e qartë se Chemena kishte ringjallur e vetme boho elegancën. Midis modeleve, ne pamë bluza të zhveshura të futura në xhinse, fustane byrynxhyk të ndezur, nallane druri të gjitha në tone neutrale." Boho-chic është rikthyer, dhe po ashtu edhe epoka e vajzave uber-vajzale e Jennifer Lopez.

Studimi në SHBA: Deri në vitin 2030, 45% e grave do të jenë beqare dhe pa fëmijë Ilustrim Një studim i ri tregon se numri i grave beqare në SHBA pritet të rritet me 1.2% çdo vit nga 2018 deri në 2030, krahasuar me një rritje prej 0.8% për popullsinë e përgjithshme. Kjo ka të ngjarë të rezultojë që 45% e grave midis moshës 25 dhe 44 vjeç të jenë beqare dhe pa fëmijë deri në vitin 2030. Shoqëria moderne dhe standardet e saj i shtyjnë gratë gjithnjë e më shumë që t’i japin më shumë peshë karrierës së tyre dhe ngjitjes së tyre në piramidën profesionale. E cila në afat të shkurtër është padyshim një gjë shumë e mirë për ekonominë pasi beqaret me karrierë kanë komoditet të madh financiar dhe shpenzojnë një shumë para për veshje, kozmetikë, udhëtime dhe argëtim, por nëse keni parasysh që pas disa vitesh, vetëm 6, pothuajse gjysma e popullsisë femërore të Amerikës do të jetë beqare dhe pa fëmijë, mund ta kuptoni se çfarë do të thotë kjo për të ardhmen afatgjatë. Ndërsa kërkime të tjera rreth temës që ka filluar të shqetësojë seriozisht, përveç psikologëve dhe studiuesve, madje edhe ekonomistëve në Amerikë, tregojnë se gratë që mbeten beqare dhe pa fëmijë priren të përballen me probleme me shëndetin e tyre mendor dhe vetëbesimin.

KADARE-ONUFRI 25 VJET BASHKËPUNIM – Bujar Hudhri: Ishte një terren i vështirë dhe vazhdimisht binin rrufe Gjysmë shekulli më parë Më kujtohet kur isha një nxënës në tetëvjeçare, mbi pesëdhjetë vite të shkuara, kur një të diel në mëngjes, i shoqëruar nga vëllai im i madh, u regjistrova në bibliotekën e qytetit. Atëherë banonim në Peqin. Libri i parë që kam marrë, e mbaj mend si tani, ishte Gjenerali i ushtrisë së vdekur. Siç duket, titulli pati ngacmuar fantazinë time dhe e mbarova librin me një frymë. Të nesërmen, ditë e hënë, që në mëngjes shkova ta dorëzoja në bibliotekë, por e gjeta mbyllur. S’dihet sa kisha pritur te dera, kur pashë tabelën e orarit: E hënë, pushim! Ngjarja tjetër duhet të ketë lidhje me një konkurs kombëtar të vitit 1969, ndërsa ndiqja shpalljen e fituesve në gazetën Drita. Më sheh im vëlla, i cili ishte atëherë student në Institutin e Arteve, dhe më pyet pse isha mërzitur. “Kadareja nuk e mori çmimin e parë”, – i thashë, thua e kisha humbur unë çmimin. – “Ja, e mori Dritëroi çmimin e parë, kurse Kadareja u afrua gjithë arrogancë të tërhiqte çmimin e tij te juria”. S’di pse kjo fjalë më ngushëlloi. (Arroganca më ka mbrojtur nga sulmet e mediokërve, do të dëgjoja shumë vjet më vonë nga Kadareja.) Ishte një rast kur mund ta takoja për herë të parë. E mbaj mend datën: 28 nëntor 1980. Kadareja me zonjën e tij po ktheheshin nga vizita në Prishtinë, ku ishte botuar kompleti i parë i veprave të tij. Në kufi kishte dalë për t’i pritur im vëlla, Feridi, atëherë redaktor në gazetën Drita. Ishin kthyer në shtëpinë tonë, por unë isha ushtar, ndaj nuk munda t’i takoja. Edhe sot e mbaj mend që zonja Kadare kishte sjellë një tufë karafila të kuq nga të Kosovës. Do ta takoja shumë vjet më vonë Kadarenë, pasi kisha themeluar dy gazeta të pavarura, Fjala e lirë (16 shtator 1991-14 shtator 1992) dhe Ku vemi (tetor 1992-janar 1993), dhe shtëpinë botuese Onufri. Po ashtu, kisha instaluar një shtypshkronjë me ndihmën e një kredie të programit “Phare” të Komunitetit Europian. Mund të jetë e para shtypshkronjë në vend që përdori kompjuterin në procesin e shtypit dhe kjo na dha mundësi të konkurrojmë të gjitha shtypshkronjat shtetërore të cilat edhe disa vjet më pas do të përdornin germat prej plumbi. Pas nja dy vjetësh Onufri kishte edhe një godinë ndër më të bukurat e qytetit. Ishte projektuar nga arkitekti i shquar shqiptar, Qemal Butka, i cili më vonë ka projektuar grataçela në Nju-Jork. Mbaj mend se, kur po bënim pagesën e këstit të parë, ishin mbledhur pasardhësit dhe njëri prej tyre më tha që, të kishte qenë gjallë babai, nuk do ta kishte shitur kurrë këtë godinë. Pasi pushuan diskutimet, më i madhi prej tyre u drejtua: të ishte gjallë babai, do t’ia kishte falur këtij djali për atë që po bën për kulturën! Nuk i harroj kurrë këto fjalë të cilat, mbase, do ta profilonin edhe më qartë rrugën që do të ndiqja në jetë. Po për këtë do të flasim më vonë. Onufrin e kam zgjedhur për botuesin tim të tanishëm dhe të ardhshëm, midis botuesve të tjerë shqiptarë. Më është dukur një botues serioz, por më kryesorja, më është dukur se në aksionin e tij të botimit nuk udhëhiqet nga etja për fitime, që për fat të keq është shumë e shpeshtë në jetën e sotme shqiptare dhe në vende të tjera të Europës Lindore, por ka edhe njëfarë idealizmi, domethënë në kuptimin shpirtëror të gjërave. (PJESË NGA INTERVISTA E I. KADARESË DHËNË SË PËRDITSHMES “RILINDJA”, 22.05.1996) Takimi i parë me Kadarenë Isha bërë një botues i njohur tashmë. Mendoj se arsyeja kryesore ishte drejtimi që kisha marrë për botimet e autorëve shqiptarë, duke filluar me librin e parë Abeli të Haxhiademit, ndërkohë që pothuaj të gjithë kolegët e mi kryesorë botonin vetëm letërsi të huaj. Mbase po shtroja rrugën qetësisht drejt Kadaresë, i cili tani për herë të parë botohej nga një botues privat. Ishte shtëpia botuese Çabej, e Brikena Çabejt, vajza e profesorit të famshëm, ish-redaktore e Naim Frashërit. Dhe librat që ajo kishte nisur të botonte ishin modeli europian që kurrë nuk ishte parë në libraritë tona. Edhe sot janë model! Ndaj lidhja me Kadarenë më dukej edhe më e largët, aq më tepër që të dy jetonin në Paris, mund të kontaktonin shumë kollaj. Ndërkohë Kadareja po vinte më shpesh në Shqipëri dhe normalisht që botuesi duhej të ishte në Shqipëri për botimin dhe shpërndarjen e librave të tij. Ka qenë qershori i vitit 1995 kur mund të takoheshim, por nuk e mbaj se ç’ngatërresë ndodhi dhe u la për në vjeshtë. Përsëri një ngatërresë me orarin. Kadareja na priste në orën 14.00 në shtëpinë e tij dhe mbase kam menduar që e kisha dëgjuar gabim, sepse ishte vakt dreke. (Më vonë do të mësoja se pikërisht kjo ishte ora më e rëndësishme për të pritur vizitorët në shtëpinë e tij.) Edhe këtë herë gjithë sherrin e përballoi im vëlla, Feridi, që kishte mundur t’i mbushte mendjen të takoheshim në orën 18.00. Në shtëpinë e Kadaresë në Paris, me Jusuf Vrionin, mars 2000 Por nuk qe e thënë. Përsëri u vonuam, sepse ngatërruam katin dhe u përballëm me derën e apartamentit të Dritëroit. Doli duke qeshur Sadija dhe tha se nuk është hera e parë që na ngatërrojnë me Ismailin. Zbritëm dhe hymë në dhomën e ndenjjes, një dhomë shumë e madhe, pak e ndriçuar nga dielli i pasdites. Disa minuta zgjati debati me tim vëlla, jo pse nuk janë korrekt njerëzit në këtë vend, a është i rëndësishëm ky takim për ju, pse neglizhoni etj. Më erdhi radha mua të flisja. Pasi më pyeti se ç’botoja, i thashë se kisha vepruar si në një kampionat boksi derisa të arrija te sfidanti i duhur. “Mirë, mirë, por lëri këto tani”, – dhe për herë të parë pashë se një buzëqeshje u përhap në gjithë fytyrën, kur ai ndezi një nga abazhurët. Në këtë moment im vëlla i tha: “Jepi një libër Bujarit për botim.” Ai u ngrit energjikisht nga kolltuku i thellë ngjyrë bezhë, shkoi në studio dhe u kthye që andej me një libër në dorë, në frëngjisht. E vuri në tavolinë në krahun tim dhe tha me seriozitet: “Ja, ta provojmë me këtë libër.” Ndërkohë Feridi nxori një stilolaps dhe ia zgjati duke thënë: “Shkruaji diçka Bujarit, ndryshe e gjitha kjo do t’i duket si një ëndërr.” Ai zuri vend në kolltuk dhe qetësisht, pa e zgjatur, shkroi autografin e parë dhe të fundit për mua: “Zotit Bujar Hudhri, duke i uruar suksese në punën e tij fisnike dhe si një fillim i bashkëpunimit tonë. Ismail Kadare. 14 nëntor 1995.” Nuk kam asnjë foto nga ai takim! Vizita tek Onufri në Elbasan Kaluan gjashtë muaj dhe Kadareja u kthye përsëri në Tiranë. Ndërkohë, unë kisha botuar librin e parë Dialog me Alain Bosquet. Edhe pse kisha vetë shtypshkronjë, për të pasur një libër cilësor e shtypa në Itali. Cilësia e lartë, çmimi i shitjes shumë i arsyeshëm. Kështu e kam nisur dhe kam vazhduar deri më sot me të gjithë librat e Kadaresë. Shpesh kolegët më kanë tërhequr vëmendjen për këtë paradoks, por kurrë nuk kam ndryshuar dhe këtë e kam bërë për lexuesin shqiptar dhe vetë Kadarenë. Ardhja e Kadaresë nuk ra edhe aq në sy, sepse Shqipëria ishte përfshirë nga ethet e zgjedhjeve të majit 1996. Morëm një kameraman dhe një fotograf amator për të fiksuar diçka nga kjo vizitë e papërsëritshme. Sapo u ulëm në zyrë, m’u drejtua seriozisht: “Shumë e bukur kjo godinë, por shite urgjent dhe eja në Tiranë!” Nuk po u besoja veshëve, ndërsa vazhdoi: “Po, po, mos e zgjat.” Por nuk ishte sikur të ndërroje hotel, ndaj na u deshën tri vite të mira derisa u shpërngulëm në Tiranë. E shpejtoi këtë viti i mbrapshtë ’97. Sipas mendimit tim, ky vit ndau njëherë e përgjithmonë kryeqytetin nga çdo qytet tjetër në Shqipëri. E ndieja këtë duke ardhur çdo ditë nga Elbasani në Tiranë, dhe kthim. Për tetë vjet radhazi. Por tani kisha edhe një pengesë shumë më të madhe, sepse autori im i rëndësishëm banonte në Paris, unë në Elbasan dhe duhej të komunikonim gjithmonë e më shpesh. Kur kujtoj sot ato vështirësi, humbjen e valëve të celularit pas kthesave të panumërta dhe zërin e nervozuar përtej: “Po ku je? Ç’u bëre, nga u zhduke?” Sa herë u paraqitën këto situata, të cilat e bënin të pashmangshme shpërnguljen drejt Tiranës. Erdhi një episod që i vuri vulën gjithçkaje. Duhet të ketë qenë nëntori i vitit 1998. Kadareja kishte ardhur vetëm në Tiranë, sepse Televizioni Francez do të bënte një film për jetën e tij në kooperativën “Agimi”, në Ndërnënës, Fier. Meqenëse ishte ftohtë, ai u akomodua në Hotel Tirana. E kishim lënë të takoheshim në orën 15.00. Me sytë nga dera e hotelit se mos po vinte nga çasti në çast, mendova të pyes te recepsioni mos ndoshta kishte ardhur. Jo, nuk është brenda, m’u përgjigjën. Prita deri në orën 18.00, pyeta edhe një herë. Nuk ishte. Dhe u nisa për në Elbasan. Mbaj mend, kur mbërrita në majë të Qafë Krrabës dhe kishin nisur fjollat e para të dëborës, më merr im vëlla në celular. Ishte me Kadarenë. “Pse nuk ndenje?” – më tha im vëlla. – “A kishe lënë takim?” Mezi kam mbërritur atë natë në Elbasan dhe mora vendimin e vështirë, por jetik. Po ç’kishte ndodhur me Kadarenë? Kur u takuam në mëngjes, më tha që kishte qenë brenda dhe i kishte porositur te recepsioni të mos e shqetësonin deri në orën 18.00. Pas tre muajsh, në mars 1999, u shpërngulëm në Tiranë dhe ky ka qenë viti më i vështirë në jetën e familjes dhe biznesit tim: fëmijët e vegjël, shtypshkronja pothuaj një vit e painstaluar në Tiranë. Por me sakrifica i tejkaluam të gjitha dhe ai vit u kthye në suksese, sidomos në Panairin e Prishtinës, në dhjetor 1999, ku Kadareja vinte pas gati njëzet vjetësh. Megjithatë, me vitet që po kalonin vija re se ardhja në Tiranë nuk ishte ndonjë ndryshim kushedi, sepse largësia bënte të vetën. Një autograf për bashkëshorten time, Suzanën, 1996 Dua të përmend një rast që nuk e kam bërë të ditur asnjëherë. Kadareja kishte ikur në Paris. Pasi kisha nënshkruar dhe parapaguar disa kontrata, duhej të nxirrnim romanin e tij të ri Jeta, loja dhe vdekja e Lul Mazrekut. Më vuri kushtin që çmimi të ishte 500 lekë. Ishte sikur ta falje! E shtypëm me atë çmim në kopertinë dhe një të enjte dolëm bashkë Gimin, ish-shokun tim të bankës në gjimnaz, i cili atë kohë, pasi ishte kthyer nga Greqia, bënte shpërndarësin e librave të Onufrit. U ktheva në zyrë dhe i rashë numrit të telefonit të Kadaresë, por nuk u përgjigj. I lashë një mesazh telefonik në sekretari: “Zoti Kadare, megjithëse binte shi, bashkë me Gimin i shpërndamë librat në gjithë Tiranën. Nesër nëpër rrethe.” Më merr në telefon të nesërmen zonja Kadare: “Bujar, veç ta shikoje Ismailin, ulur në kolltuk, e dëgjonte disa herë mesazhin tënd i lumtur.” I harrova edhe debatet për çmimin, megjithëse po regjistronim një tjetër humbje të radhës. S’kaluan veç 24 orë, kur në një darkë me disa të huaj bie celulari. Ishte Kadareja. Nuk e hapa se ishim në bisedë e sipër. Celulari nuk pushonte. “Më merr në telefon”, – më tha dhe e mbylli. Nuk e mora, thashë ta lë për më vonë, sepse nuk më pëlqeu zëri i tij. Nuk po kuptoja asgjë. Kur telefonoi përsëri. U ngrita dhe e pyeta se ç’kishte ndodhur. “More, pse nuk ka libra në librari? Një shoqes së Helenës i kishin premtuar të hënën një kopje!” M’u duk sikur kjo telefonatë më ndau kokën më dysh. “Çfarë, – i ngrita zërin, – ma jep këtu Helenën, kush është ajo?” Nuk dija ç’flisja nga nervozizmi dhe e ndjeva që ai u praps dhe më tha: “Jo, nuk ta jap Helenën në telefon me këto nerva.” Ishte viti 2002. Ato ditë niste panairi i librit dhe koincidonte me ardhjen e tij, por nuk doja t’ia dija më për të. Mora një vendim të prerë: të ndaheshim njëherë e mirë! Boll më! Nuk komunikuam fare deri ditën kur u pamë rastësisht në Rinas. Unë me time shoqe, Zanën, kishim dalë për të përcjellë një grup norvegjezësh, kur shoh që Kadareja dhe zonja e tij kishin hipur në një xhip. Ishte hera e parë që i shihja si gjithë të tjerët, sikur s’kisha asnjë lidhje me ta. I përshëndetëm me dorë dhe u nisëm pas makinës së tij. Ndërkohë u ktheva në zyrë dhe nisa të shkruaja letrën e ndarjes. Ime shoqe me lotët që nuk i pushonin dhe unë i vendosur si asnjëherë. E futa në një zarf A4 që të mos e thyeja dhe drejt e te shtëpia e tij e re te Sky Tower. Pas 5 minutash, bie citofoni. Ishte regjisori Gëzim Kame që kishte vënë në skenë Stinë e mërzitshme në Olymp. U ngritëm menjëherë, s’kishim ç’të bisedonim, ardhja e regjisorit sikur e shtoi dramaticitetin. “Ke një letër këtu”, – i thashë. E parandjeu. “Ç’është kjo letër?” – më tha. “Lexojeni, flasim”. Dolëm, hymë në ashensor dhe drejt e në rrugë, ku kishte nisur një rrebesh shiu. Nuk kaluan pesë minuta, kur celulari: “O Bujar, kthehu, ç’janë këto? Eja flasim, ke luajtur mendsh më duket.” Shpesh linja ndërpritej, shiu nuk po pushonte, gjëmime herë pas here. Vetëm ime shoqe e heshtur gëlltiste lotët mbështetur te xhami i makinës. Nuk kthehem më, i thashë. Vazhduan edhe disa biseda që ndërpriteshin mbase nga koha e keqe. Lagje të tëra pa drita, rrugët po ashtu. Nuk më hiqet nga mendja edhe sot e kësaj dite, por s’ishte ky problemi i vetëm. Ishte planifikuar një pjesëmarrje e Kadaresë në Tetovë, por unë vazhdova me këmbënguljen time dhe nuk shkova. Dhe nuk do të shkoja, por mikesha jonë e përbashkët, Mira Meksi, me një durim e këmbëngulje të pashoqe ma mbushi mendjen. Kur mbërrita në sheshin para Pallatit të Kulturës në Tetovë, në mes të grumbullit të njerëzve shoh Kadarenë që gjithë gëzim po më thërriste. Nuk ishim përqafuar kurrë ndonjëherë dhe me siguri ka shkaktuar habi tek të tjerët, thua se po takoheshim pas disa vjetësh. Të nesërmen ndenjëm në Strugë, dolëm buzë liqenit deri në mesnatë dhe në mëngjes u nisëm për në Tiranë. Rrugës, bashkë me menaxherin tim Fatosin, i dhashë një drekë me rastin e 10-vjetorit të themelimit të Onufrit, që ishte atë ditë. Ndërsa Kadareja me rastin e festës së Onufrit më dhuroi përgjithmonë librin tim të preferuar Autobiografia e popullit në vargje. Kështu nisi një periudhë e qetë, deri në stuhinë e radhës. Ishte kompleti i plotë i veprës që na e komplikoi bashkëpunimin për vite të tëra. Pikërisht kurorëzimi i një bashkëpunimi që duhej të ishte krejt i natyrshëm, solli shpesh situata jonormale. Siç duket, i ndikuar nga të tjerë, shpesh hezitonte. Do të kujtoja vetëm dy javët e fundit kur do të fillonte botimi i dy vëllimeve të para. Acarime pa ndonjë shkak të dukshëm. Nervozizëm. Ditët kalonin. Ai donte të shihte letrën e kapakut të fortë, si do të ishte produkti final. Ishte një enigmë për të gjithë. Por nuk kisha qetësinë e nevojshme. Nuk e dija se ndërkohë një botues tjetër, me miratimin e njerëzve të afërm të autorit, priste që të dështonte ky bashkëpunim. Afati ishte dhënë: nëse nuk dilte vepra në panair, çdo gjë ndërpritej. Kadareja ishte i ftuar për tri ditë në Gjermani. E përcolla deri në Rinas. Nuk e di pse u tregua i dhembshur, gjë që nuk i shkonte aspak në marrëdhënien me mua, dhe më porositi që vepra të dilte sa më mirë. Që të nesërmen u nisa për në Shkup, sepse në Tiranë nuk mund të gjendej një material i tillë. U ktheva, po ashtu edhe Kadareja, i cili donte të shihte si do të dilte libri. Por si, qysh t’ia tregonim? Duhej ende punë. Dhe ja, filloi java finale. Ika në Shkup të dielën së bashku me Bledin, shoferin, që të merrnim paperkotin. Ishte ora tetë e mëngjesit, në qendër të Shkupit. Ku je, u dëgjua zëri i Kadaresë. As si je, as mirëmëngjes. Po ç’bën atje? Po ç’punë keni ju se ç’bëj unë etj. U kthyem të martën në mesnatë, përmes borës, drejt e në shtypshkronjë, ku të gjithë punonjësit po merreshin me veprën e plotë. Në orën 17.30 u bënë gati dy vëllimet e para pas shumë peripecish. Binte shi, trafiku ishte i rënduar si asnjëherë, ndaj nisëm një shpërndarës drejt e te shtëpia e Kadaresë. Aty ishte vetëm e motra, Kakuja. Gjithë zemërim i kishte thënë se Kadarenë e kishte marrë me makinë botuesi në pritje. Ndërkohë, në stendë, disa persona po fërkonin duart, të sigurt që Onufri do të dështonte. Kur në orën 18.00 librat, si në një magji, ishin në stendë. Ndërsa unë nuk munda të isha i pranishëm në momentin më të rëndësishëm për një botues. Dy net i pagjumë, i parruar, i stërlodhur, ndenja në shtypshkronjë. Kur rreth orës 20.00 më mori Kadareja. Pse nuk erdhe? më tha. Nuk munda, pastaj, kishim tri ditë pa u parë dhe do të takoheshim përpara kamerave sikur po bënim teatër. “Dëgjo këtu, – më tha shumë serioz, – bravo! S’ka libra më të bukur. Veç të jesh i lig e të mos i pëlqesh. Të lumtë!” I lodhur siç isha, e ndjeva që më rrodhi një lot dhe befas sikur u çlirova nga një barrë e madhe e një makth që s’më linte të merrja frymë. Të nesërmen na ftoi për drekë së bashku me Zanën. Kur u afruam tek tavolina e vogël, pashë që kishte vënë dy librat dhe i shihte me një fytyrë të mrekulluar. Helena i mori pa kujdes që të shtronte pjatat, kur Kadareja i foli prerë: “Lëri aty!” Pastaj pyeti të motrën, Kakunë: “Hë, si të duken?” “Ku di unë, s’marr vesh unë”, – u përgjigj ajo mbyturazi. Pastaj m’u kthye mua: “Dëgjo, Bujar. Unë jam rritur mes librave të bukur, gjithë jetën. Po s’ka libra më të bukur se këta!” * * * Në ditën e 25-vjetorit të bashkëpunimit: 4 maj 2021 në Bar Juvenilja, Tiranë Jemi të dy në Bar Juvenilja. E martë, 4 maj 2021. Që të sigurohem marr nga tavolina faturën, ku lexoj edhe datën dhe orën e saktë – 04.05.2021; 12.45. I them se fiks në këtë orë, 25 vjet më parë, kemi nënshkruar kontratën e bashkëpunimit. Shoh që buzëqesh, është krejt i qetë dhe pret që të vazhdoj. “Ishte një terren i vështirë dhe vazhdimisht binin rrufe!” – i them. “Po, sigurisht, çfarë prisje tjetër? Nga Olimpi vijnë vetëm rrufe!” – ma kthen aty për aty. Nuk folëm për një kohë dhe s’di pse m’u kujtua vetja, ai fëmija dhjetëvjeçar me librin Gjenerali i ushtrisë së vdekur, përpara derës së mbyllur të bibliotekës. Befas, ajo derë m’u bë sikur të isha para Olimpit dhe atje në majë shihja siluetën e Kadaresë. E di shumë mirë se kurrë nuk do të mbërrij të ngjitem atje, sado të jetoj. Sepse atje është arti i madh, janë zotat dhe ne jemi shumë të vegjël para tyre. Doja t’i shprehja mirënjohjen për të gjithë këtë rrugëtim, por, i bindur se nuk do t’i shkonte ky happy end një shkrimtari si ai, nuk ia thashë. Faleminderit Kadare. Përjetë. Scripta manent.

A jeni gati për të nisur çdo muaj me një shënim pozitiv dhe të ndërgjegjshëm? Vendosja e një rutine të praktikave të ndërgjegjes në fillim të çdo muaji mund të vendosë një ton harmonik për ditët në vijim. Pavarësisht nëse po kërkoni të përmirësoni fokusin tuaj, të reduktoni stresin ose thjesht të kultivoni një ndjenjë më të madhe pranie në jetën tuaj të përditshme, përfshirja e vëmendjes në rutinën tuaj mujore mund të jetë transformuese. Këtu janë 10 praktika të thella që duhen marrë parasysh në fillim të çdo muaji: 1. Revista Prestige Reviste mirenjohje. Filloni muajin duke reflektuar mbi bekimet në jetën tuaj. Merrni disa momente në fillim të çdo dite për të shënuar gjërat për të cilat jeni mirënjohës. Kultivimi i një mendësie mirënjohjeje mund të ndryshojë këndvështrimin tuaj dhe të nxisë një ndjenjë kënaqësie. 2. Ushtrime të ndërgjegjshme të frymëmarrjes Filloni ditën tuaj me ushtrime të kujdesshme të frymëmarrjes për të përqendruar veten dhe për të përmirësuar fokusin tuaj. Frymëmarrja e thellë dhe e qëllimshme mund të ndihmojë në uljen e stresit dhe promovimin e një ndjenje qetësie për të përballuar sfidat e ditës. 3. Shëtitjet në natyrë Lidhu me botën natyrore duke bërë shëtitje të ndërgjegjshme në natyrë. Thith pamjet, tingujt dhe teksturat e mjedisit tuaj. Kalimi i kohës jashtë mund të rinovojë shpirtin tuaj dhe të sigurojë një perspektivë të re. 4. Dixhital Detox Konsideroni një detoks dixhital mujor për t'u shkëputur nga ekranet dhe teknologjia. Jepini mendjes tuaj një pushim nga stimulimi i vazhdueshëm duke u angazhuar në aktivitete jashtë linje që ushqejnë mirëqenien tuaj. 5. Meditim i skanimit të trupit Praktikoni meditimin e skanimit të trupit për të përshtatur ndjesitë tuaja fizike dhe për të nxitur relaksimin. Duke zhvendosur sistematikisht fokusin tuaj në të gjithë trupin tuaj, ju mund të kultivoni vetëdijen dhe të çlironi tensionin. 6. Ushqimi i ndërgjegjshëm Shijoni çdo kafshatë dhe praktikoni të hahet me kujdes gjatë kohës së vaktit. Kushtojini vëmendje shijeve, teksturave dhe përvojës së ushqyerjes së trupit tuaj. Ushqimi i kujdesshëm mund të përmirësojë marrëdhënien tuaj me ushqimin dhe të promovojë zakone të shëndetshme. 7. Meditim i Mirënjohjes Angazhohuni në një praktikë meditimi mirënjohjeje për të nxitur një ndjenjë vlerësimi dhe bollëk. Kushtojini kohë për të reflektuar mbi aspektet pozitive të jetës suaj dhe për të shprehur mirënjohjen ndaj vetes dhe të tjerëve. 8. Shprehje krijuese Ushqeni kreativitetin tuaj duke u angazhuar në një prizë krijuese në fillim të çdo muaji. Pavarësisht nëse është pikturë, shkrim, apo mjeshtëri, shprehuni lirisht për të ushqyer artistin tuaj të brendshëm dhe për të promovuar mirëqenien emocionale. 9. Reflektim i ndërgjegjshëm Lini kohë për reflektim të ndërgjegjshëm në fund të çdo muaji. Rishikoni arritjet, sfidat dhe rritjen tuaj gjatë javëve të fundit. Përqafoni njohuritë e fituara dhe vendosni synimet për muajin e ardhshëm. 10. Ritual Relaksues Përfundoni muajin me një ritual relaksues që promovon pushim dhe përtëritje. Pavarësisht nëse është një banjë qetësuese, një filxhan çaj bimor ose një seancë qetësuese meditimi, jepni përparësi kujdesit për veten për t'u përgatitur për muajin në vazhdim. Duke përfshirë këto praktika të ndërgjegjes në fillim të çdo muaji, ju mund të kultivoni një ndjenjë më të thellë të vetëdijes, pranisë dhe mirëqenies në jetën tuaj të përditshme. Përqafoni këto praktika me zemër dhe mendje të hapur dhe shikoni se si ato ndikojnë pozitivisht në muajin tuaj në vazhdim. Mbani mend, ndërgjegjja është një udhëtim - një praktikë e vazhdueshme e vetë-zbulimit dhe rritjes. Filloni muajin tuaj me një shënim të kujdesshëm dhe hapni rrugën për një jetë më të përqendruar dhe më të plotë. Pergatiti Liliana Pere

Barometri i Ballkanit: 3% e bizneseve shqiptare kanë zëvendësuar punonjësit me Inteligjencën Artificiale Bizneset shqiptare vitet e fundit po konsiderojnë si shqetësim kryesor të aktivitetit të tyre mungesën e punonjësve. Për të plotësuar hendekun, shumë prej tyre janë drejtuar në tregjet aziatike dhe afrikane për gjetjen e punonjësve, por disa të tjerë po shfrytëzojnë Inteligjencën Artificiale në vend të njerëzve. Anketa që zhvilloi Barometri i Ballkanit tregon se 3% e bizneseve të anketuara në vendin tonë kanë pohuar se kanë zëvendësuat punonjësit me Inteligjencën Artificiale. Gjithashtu 3% e bizneseve në Kosovë dhe Malin e Zi i kishin zëvendësuar njerëzit me Inteligjencën Artificiale. Të dhëna të brendshme referojnë se vitet e fundit, në presionin e mungesës së punonjësve, bizneset po nxiten të përdorin teknologjinë në të gjithë sektorët që nga bujqësia, industria dhe shërbimet. Drini Zusi, aksioner në kompaninë INCA në Lezhë, që operon në industrinë përpunuese, tha se Inteligjenca Artificiale dhe investimet në mekanikë e teknologji vitet e fundit po ulin varësinë nga rekrutimet e reja të punonjësve Z. Zusi tha se nëpërmjet ChatGPT dhe Midjourney në fushën e marketingut krijohet përmbajtja dhe nuk ka më nevojë për menaxher në këtë fushë. Më parë, kompania paguante një agjenci ose konsulent të jashtëm për konceptin ose përmbajtjen e marketingut, por me versionet premium të ChatGPT këto produkte prodhohen vetë. Industria është një nga përfitueset e mëdha të teknologjisë, pasi njësitë e prodhimit, të cilat e kanë ndier më së shumti mungesën e fuqisë punëtore, kanë investuar vitet e fundit në teknologji robotike, teksa përdorin edhe inteligjencën Artificiale për marketing dhe për të rritur produktivitetin. Projeksionet globale tregojnë se inteligjenca artificiale do të bëhet një zëvendësues i madh i vendeve të punës në të ardhmen. Fondi Monetar Ndërkombëtar lajmëroi më herët këtë vit se, inteligjenca Artificiale do të prekë pothuajse 40% të vendeve të punës në mbarë botën, duke zëvendësuar disa dhe duke plotësuar të tjerat. Ne kemi nevojë për një ekuilibër të politikave për të shfrytëzuar potencialin e ri, u shpreh nëpërmjet në blogu, Kristalina Georgieva, Drejtoreshë Menaxhuese e Fondit Monetar Ndërkombëtar. Ajo tha se bota është në prag të një revolucioni teknologjik që mund të nxisë produktivitetin, rritjen globale dhe të rrisë të ardhurat në mbarë botën. Megjithatë, mund të zëvendësojë vendet e punës dhe të thellojë pabarazinë. Përparimi i shpejtë i inteligjencës Artificiale ka mahnitur botën, duke ngritur pyetje të rëndësishme në lidhje me ndikimin e mundshëm në ekonominë globale. Efekti neto është i vështirë për t’u parashikuar, pasi IA do t’i prekë ekonomitë në mënyra komplekse./ Monitor

Një shqiptar sot pritet që të jetojë mesatarisht rreth 80-vjeç! Të dhënat: Jetëgjatësia u rrit me 6.3 vjet që pas 1990-s Një shqiptar sot pritet që të jetojë mesatarisht rreth 80-vjeç, sipas të dhënave të Kombeve të Bashkuara. Femrat jetojnë pak më gjatë, në rreth 81 vjeç, sipas INSTAT, ndërsa meshkujt rreth 77.3 vjeç. Në 2023, shqiptarët kanë jetuar më gjatë se asnjëherë tjetër, në 79.6 vjeç, pas një ndikimi afatshkurtër që pati pandemia, kur pritjet për jetëgjatësinë u shkurtuan me rreth dy vite për shkak të efektit që dha Covid në shëndetin e popullatës. Të dhënat historike të Kombeve të Bashkuara bëjnë të ditur se gjatë viteve të tranzicionit, ndonëse jetëgjatësia është rritur gradualisht nuk është shënuar ndonjë ndryshim i dukshëm. Që nga viti 1990, jetëgjatësia e pritshme në lindje është rritur me 6.3 vjet. Në fillim të tranzicionit, mesatarisht një banor në Shqipëri pritej që të jetonte 72.7 vjeç. Ndryshimi më i madh është bërë në dekadat 60-90. Në Shqipëri, sipas Kombeve të Bashkuara, në vitin 1950, kur raportohet e dhëna më e hershme, pritshmëria për të jetuar ishte vetëm 44.5 vjeç. Në vitin 1970, jetëgjatësia ishte rritur ne 65.2 vjeç, në vitin 1980 në gati 70 vjeç dhe në 1990 arriti në 72.7 vjeç. Rritja e jetëgjatësisë pas viteve 1950 ka qenë një tendencë globale. Sipas Worldindata, ulja e madhe e vdekshmërisë së fëmijëve ka luajtur një rol të rëndësishëm në rritjen e jetëgjatësisë. Por jetëgjatësia është rritur në të gjitha moshat. Foshnjat, fëmijët, të rriturit dhe të moshuarit kanë më pak gjasa të vdesin se në të kaluarën dhe vdekja po vonohet. Ky ndryshim i jashtëzakonshëm rezulton nga përparimet në mjekësi, shëndetin publik dhe standardet e jetesës. Bashkë me të janë thyer edhe shumë parashikime të ‘kufirit’ të jetëgjatësisë. Në Europë, sipas Eurostat, Shqipëria renditet në vend të 22 për nga jetëgjatësia. Vendet që e kanë këtë tregues më të larta janë Zvicra (83.7), Spanja (83.2), Suedia (83.1) dhe më të ulëtin Rumani dhe Bullgaria në pak më pak se 75 vjeç./ Monitor

Helen Maria Turner e nisi pikturën në moshën 22-vjeçare dhe rrugëtoi në eterin e artit deri në vitin 1949, derikur katarakti do t’i dobësonte të parit deri në verbim. Udhëtoi në art, modestish dhe ngulmueshëm, duke krijuar një emër dhe një identitet krijues unik. Pavarësisht se modelet e saj ishin gratë dhe vajzat e familjes dhe tematika nuk e tejkaloi realitetit e përditshmërisë, realizimet punë mjeshtërore. Bëri gjeniun pa ditur se çfarë saktësisht ishte ajo që po bënte. Kujtojmë se ajo u gjet në art si një përjashtim, ndoshta nga një ëndërr, nga një goditje fati, apo diçka që shpesh kritikët nuk i gjejnë shpjegim, por nuk e përjashtojnë. Teknika e aplikuar dhe realizimi janë mbresëlënëse, janë mëtime të atyshme arti që marrin jetë në një dimension mistik. U tha dhe u provua se tablotë e Turner janë impresioniste dhe jo më impresionuese është e vetë artistja, te gruaja dhe mësuesja. Çfarë bënë më shumë se Helen Maria Turner, etrit e impresionizmit, Claude Monet, Pierre-Auguste Renoir, Alfred Sisley, and Frédéric Bazille, apo Camille Pissarro, Paul Cézanne dhe Armand Guillaumin. Ndryshe nga Turner, ata e dini se ç’po bënin, gjithashtu ata e shitën poetikën e ngjyrës dhe befasinë e depërtimit të dritës, lojën e furçës dhe zhdërvjelltësinë e pastelit, dinamikën e panoramës dhe pulsin e portretit, me çmimin e lavdisë. E gjithë kjo gamë lexueshmërie e mjeshtërisë së pikturimit, në përgjithësi dhe impresionizmit në veçanti, ndodhen të shkrira në tablotë e amerikanes Helen Maria Turner. Gratë në tablonë e Helen Turner kanë një statikë që përshkohet nga një dritë që reflekton çdo penelatë si në çdo pore, duke i bërë ata inkandeshente dhe të njëtrajtshme me sfondin. Ngjyra është shkrirë me dritën dhe hera-herës, ajo ndizet duke krijuar një lojë manipulimit të efektit mbi shkasin, të subjektit me sfodnin, të tipareve me njësimin e elementeve që interferojnë në tablo. Punët e Helen Maria Turner dallojnë për natyrshmërinë e lojës endëse të ngjyrshmërisë që sendërgjon imazhin, për theksimin e butë dhe përshkues të dritës dhe efektet e perceptueshëm, të kësaj akrobacie në kohje dhe këndshikim. Njerëzorja merr shkas në tablotë e piktores me një atyshmëri dhe puls të gjallë, sikur mijëra penelat dalin nga spektri i shpërthimit të dritës, që godet duke e ngrirë çastin. Cila është Helen Maria Turner? Ndryshe nga artistë të tjerë të penelit, Helen Maria Turner e gjen veten në pikturë në një moshë kur zakonisht të tjerët kulmojnë. Megjithatë mosha 22-vjeçare kur ajo trokiti në portat e mëdha është një kapërcyell i hovshëm impulsesh dhe vetëdijësimesh. Pas ka mbetur rinia, kanë mbetur përvojat e netëve të gjata e ditëve zjarrvënëse të pasionit. Pas ka mbetur gjithçka dhe përpara ajo ka artistin, ka sfidën të bëhet një piktore që do të ketë emrin e famën e Helen Maria Turner. Mësuesja amerikane në pikturë, u bë e njohur për punët e saj në borja vaji, pastel, me të cilat ajo krijoi miniatura, peizazhe, dhe portrete, shpesh në stilin impresionist . Jeta dhe karriera Turner lindi më 13 nëntor 1858 në Louisville, Kentucky ndërsa prindërit e saj, Mortimer Turner dhe Helen Maria Davidson, ishin në një vizitë familjare në qytet. Ajo ishte stërmbesa e John Pintard nga Nju Jorku, mbesa e një mjeku të njohur të New Orleans dhe vajza e një biznesmeni të pasur nga Luiziana. Turner kaloi pjesën më të madhe të fëmijërisë së saj të hershme, midis Aleksandrisë, Luiziana dhe Neë Orleans, dhe shumë shpejt u bë refugjate nga situata e provokuar e Luftës Civile Amerikane, e cila shkatërroi pasurinë e babait të saj dhe çoi në humbjen e biznesit të saj. Nëna e saj vdiq në 1865 pas një sëmundjeje të gjatë. Ishte vetëm 13 vjeç kur humbi edhe babain, duke mbetur nën kujdesin e një xhaxhai beqar nga New Orleans, i cili jetonte në “varfëri fisnike”. Si aspirante për piktore filloi të merrte mësime falas të ofruara nga Universiteti Tulane, duke vazhduar nën drejtimin e Andres Molinary dhe Bror Anders Wikstrom, Gjithashtu ajo studjoi në Shoqatën e Artistëve në New Orleans . Vdekja e xhaxhait më 1890 i hodhi mbi supe gjithë barrën e jetës. Kosokohe ajo zuri një pozicion si mësuese arti në St. Mary’s Institute, një shkollë vajzash në Dallas, Texas, duke filluar nga viti 1893. U transferua në New York City më 1895 për studime të mëtejshme dhe ndoqi Lidhjen e Studentëve të Artit ku u pranua pavarësisht se ishte mbi kufirin e moshës, Cooper Union dhe Universiteti Columbia; mësuesit e tij përfshinin Arthur Wesley Dow, Kenyon Cox, William Merritt Chase dhe Douglas Volk. Motra e saj Laurette, një artiste tekstili, erdhi më të në Nju Jork. Turner udhëtoi me Chase dhe klasën e tij në Itali më 1904, 1905 dhe 1911, një udhëtim që nuk la gjë tek ajo. Turner dha mësim në YWCA për shtatëmbëdhjetë vjet, duke filluar me një kurs të ri në hartimin e kostumeve. Nga viti 1906 ajo qëndroi në Koloninë e Artistëve në Cragsmoor, Nju Jork, ku u prezantua nga Charles Courtney Curran, duke vazhdaur atje me pak ndërprerje, deri në vitin 1941. Në vitet e hershme mori me qira një hapësirë ​​atje, por më 1910 arriti të ndërtonte një shtëpi dhe studio të quajtur Takusan. Motra e saj Lettie vdiq në vitin 1920. Më 1926 ajo u kthye në New Orleans dhe u vendos atje, duke udhëtuar në veri vetëm për sezonin e verës. Në New Orleans ai vazhdoi të jepte mësim në Klubin e Arteve dhe Artizanatit. Ajo u zgjodh anëtare e Akademisë Kombëtare të Dizajnit më 1913, duke marrë 61 nga 64 vota, dhe u zgjodh gjithashtu anëtare me të drejta të plota më 1921, duke qenë kështu gruaja e tretë me këtë status dhe një nga akademiket e para në Shtetet e Bashkuara jugore. Për më tepër, mund të shtojmë se më 1916 William T. Evans e quajti atë Anëtare e Artistëve të Jetës në Klubin Kombëtar të Arteve, duke patur privilegjin të ishte gruaja e parë që ju dha ky nder. Ajo vijoj të pikturonte deri në vitin 1930. Problemet me shikimin të cilat erdhën gjithnjë duke u agravuar e vranë përdhunshëm tek ajo të drejtën për të hedhur art në tablo. Vdes më 31 janar 1958. /albertvataj/

Ferid Hudhri: Mbrojtja e Shkodrës (në veprat e piktorëve të shquar europianë) Afresku Mbrojtja e Shkodrës vlerësohet midis veprave më të rëndësishme me temë shqiptare jo vetëm për vlerat artistike, për autorin e shquar, vendin ku është pikturuar, por edhe për tematikën. Krijuesi i kësaj pikture, mjeshtri i njohur i Rilindjes italiane Paolo Calliari Veronese, që zotëron salla të mëdha në Galerinë Kombëtare të Londrës, apo bën pjesë në disa koleksione italiane si dhe nëpër muze të tjerë nëpër botë, e realizoi Mbrojtjen e Shkodrës pikërisht në kohën kur ishte në periudhën më të artë të krijimtarisë së tij. Tabloja u pikturua në Pallatin e Dozhëve, një nga selitë kryesore të institucioneve shtetërore të Vendikut. Përkrah veprës monumentale Rrethimi i Shkodrës të Marin Barletit, kushtuar një prej episodeve më mbresëlënëse të luftës midis Perëndimit dhe Gjysmëhënës, siç e ka përcaktuar balkanologu Franz Babinger1, piktura murale Mbrojtja e Shkodrës e Veronese-s mund të përcaktohet si homazhi më i bukur artistik kushtuar qëndresës arbërore gjatë shekullit XV. Tabloja u pikturua në vitin 1585, pas rikonstruksionit që iu bë pallatit, nga zjarri i vitit 1577 që e dëmtoi në krejt gjatësinë e tij. Mbrojtja e Shkodrës në muret e brendshme të Pallatit Dukal qëndron përballë Parajsës së Tintoretto-s, në krah të sipërfaqes ovale të zbukuruar nga afresku Apoteoza e Venecias. Në kohën kur jetoi dhe krijoi artisti Veronese, në Venecia banonin edhe shumë familje shqiptare, që u shtuan pas vdekjes së Skënderbeut. Çdo qëndresë kundër pushtuesve osmanë në trojet shqiptare festohej bashkë me qytetarët italianë, si simpatizantë të atyre luftëtarëve që pengonin marshimin e pushtuesve përtej brigjeve të Adriatikut. Qëndresa e Shkodrës më 1479, ku mbetën të vrarë qindra osmanë, u festua në Venedik me ngritjen e flamurit në Bazilikën e Shën Markut. Në vazhdimësi të këtij manifestimi, 106 vite më vonë Veronese realizoi pikturën murale më 1585. Mbi afreskun Mbrojtja e Shkodrës, ka shkruar me dorën e tij edhe këto fjalë: Scodra, bellico omni apparatu diù vehementerque à Turcjs oppugnata, accerima propugnatione retinetur (Shkodra e sulmuar me tërë mjetet e luftës prej turqve, për një kohë të gjatë e me fuqi, i bëri ballë duke qëndruar rreptë). Si një mbishkrim i saktë për këtë tablo mund të merren edhe fjalët e historianit Hammer-Purgstall i cili, duke përshkruar inkursionet osmane, që në vitin kur sulmuan Shkodrën arritën deri në Austri, nënvizonte: Qëndresë trimash, siç nuk i gjetën ushtritë grabitqare në Kroaci, Karnie, Karinti, Stiri dhe Slavoni, ato e gjetën në Shqipëri, përpara mureve të Shkodrës2. Shkodra ishte fortesa e fundit e Perëndimit. Për realizimin e afreskut, Veronese është ndihmuar edhe nga i biri, piktori Carlo Caliari. Në moshën 15 vjeç, në kohën kur mësonte artin e pikturimit në studion e të atit, piktori i ardhshëm ka lënë gjurmët e tija në një nga veprat më të bukura me temë shqiptare. Vite më pas Carlo u bë një nga artistët e njohur të Rilindjes Italiane. Disa nga pikturat e tij vazhdojnë të vlerësohen edhe sot nëpër ankandet e veprave të artit, por për shqiptarët mbeten më të çmuara penelatat e tij të para në tablonë Mbrojtja Shkodrës. Pas vdekjes së të atit, Carlo vazhdoi të pikturonte në të njëjtën studio bashkë me të vëllain Gabriele, si dhe me xhaxhanë Benedetto, për të përfunduar veprat e lëna në mes të mjeshtrit të madh. Anthony van Dyck, “Defence of Scutari; after Paolo Veronese”, British Museum, London Fragment nga tabloja “Mbrojtja e Shkodrës” (Paolo Veronese, Pallati Dukal, Venecia) Një nga skicimet e para për realizimin e tablosë Mbrojtja e Shkodrës ruhet në Oksford. Ky vizatim bën pjesë ndër ato krijime të rralla artistike ku autori, motivi dhe vendndodhja ndahen midis tri shteteve; tema shqiptare e vizatimit, e realizuar nga artisti italian Paolo Veronese, ruhet në një koleksion anglez, në Muzeun Ashmolean të Oksfordit. Vizatimi i Veronese-s, ndonëse daton rreth vitit 1585, është nga zbulimet e fundme midis krijimeve me temë shqiptare. Më parë njihej vetëm tabloja në Venedik. Drejtori i Kabinetit të Vizatimeve në muzeun e Oksfordit, Phd. John Whiteley, duke e quajtur si pjesë të rëndësishme të koleksionit dhe si një nga dëshmitë artistike për realizimin e tablosë së njohur (që ndodhet në Pallatin e Dozhëve në Venedik) e përfshin vizatimin e mësipërm midis eksponateve të çmuara të Muzeut Ashmolean3. Për ne shqiptarët është akoma më i vyer, se përjetëson një episod të rëndësishëm të historisë kombëtare, realizuar nga njëri prej mjeshtërve më të mëdhenj të Rilindjes Italiane në një nga godinat më të veçanta të arkitekturës botërore. Gjatë vëzhgimeve krahasuese midis imazheve të vizatimit origjinal që ruhet në Ashmolean dhe afreskut të pikturuar në Venecia, vihen re disa ndryshime në kompozimin e figurave dhe elementë të tjerë figurativë. Vizatimet paraqesin fragmente të ndryshme nga tabloja e pikturuar. E përbashkët midis të dy krijimeve është figura e gruas që paraqitet në plan të parë. Me pikturimin e saj Veronese na kujton edhe shumë gra të tjera shkodrane që iu desh të përballeshin me sulmin e armiqve apo të ndihmonin burrat e djemtë e tyre gjatë betejave. Një pjesë e madhe prej grave mbetën të vetme me fëmijët. Albanologia L. Nadin, në një nga studimet e saj për këtë periudhë, përshkruan se një numër të madh grash dhe fëmijësh nga Shkodra u vendosën në qytetin e lagunave gjatë kohës së luftimeve për mbrojtjen e kështjellës. Nëpër faqet e regjistrave të Senatit ajo ka hasur shënimin se në Venedik gjenden shumë gra shkodrane, të cilat, nëpërmjet deklaratave me shkrim të kapitenit Antonio da Lece, dëshmojnë se janë bashkëshorte të luftëtarëve të angazhuar gjatë rrethimit të parë e të dytë të Shkodrës4. Vlerësimi për gratë shkodrane paraqitet edhe në një gravurë të Giovanni Palazzi-t në vitin 1861 që është përdorur për lojën me letra La virtu in gioco (Virtyti në lojë). Sipas L. Nadin në atë tufë letrash të përgatitura nga Palazzi, saktësisht te Nënta Spathi, është paraqitur një grua që përfaqëson gratë shkodrane në Venedik, të cilat, siç shkruhet në botimin italian, edhe pas dy shekujsh nga mërgimi i vitit 1479 vazhdojnë të jenë simbol i ndershmërisë femrore5. Përveç vizatimit në muzeun e Oksfordit, një skicë tjetër e Veronese-s për tablonë Mbrojtja e Shkodrës (në përmasat 121 x 198 cm) ruhet në një koleksion privat në Angli. Eshtë i vizatuar me pendë, me ngjyrë kafe të artë dhe kafe të errët. Ndërsa te vizatimi në Muzeun Ashmolean (me shifrën P2 742, në përmasat 123 x 215 cm), krahas skicimeve me pendë janë përdorur edhe bojra uji (acquarello). Përmasat e vlerave artistike të veprave me temën kushtuar mbrojtjes së Shkodrës rriten më shumë dhe nga disa krijime të autorëve të tjerë të njohur. Më i rëndësishmi prej tyre është vizatimi nga Anton van Dyck, piktori më i shquar flamand dhe ndër më të spikatur në të gjithë artin botëror. Nga kërkimet në fondin e Muzeut Britanik në Londër zbuluam se vizatimin kushtuar shqiptarëve mjeshtri flamand e kishte bërë sipas tablosë Mbrojtja e Shkodrës të Veronese-s. Në kartelën e muzeut është vendosur ky shënim: “Anthony van Dyck: Defence of Scutari; after Paolo Veronese”6. Në gjurmimet për të përcaktuar vendin dhe kohën më të saktë të realizimit (pasi në kartelë shënohej: midis viteve 1614-1641, periudhë që artisti e ndau midis Anglisë dhe Italisë), ishte i nevojshëm krahasimi me një nga vizatimet paraprake të Veronese-s për këtë tablo të ndodhur në Muzeun Ashmolean të Oksfordit. Nuk kishte ngjashmëri midis tyre. Vizatimi i Dyck-ut ishte bërë sipas afreskut origjinal të vitit 1585 në Pallatin Dukal në Venecia. Pra, sipas këtij hulumtimi del se lidhjet e mjeshtrit flamand me botën shqiptare kishin nisur gjatë viteve të para të qëndrimit të tij në Itali. Siç është paraqitur gjërësisht në studimin e Angela Valenti Durazzo, piktori A. Van Dyck pas udhëtimit në Venecia qëndroi për disa muaj në Genova, pranë familjes së njohur Durazzo. Gjatë pikturimeve në mjediset e Pallatit Mbretëror (Palazzo Reale) në telajot e këtij piktori u përjetësuan gjithashtu edhe fytyrat e disa prej pjesëtarëve të fuqishëm tё kësaj familje të madhe, të ardhur në Itali nga qyteti i Durrësit7. Giovanni Palazzi, “Gruaja shkodrane në lojën me letra”, Venecia, 1861 Krahas veprave të këtyre dy autorëve më të shquar, për qëndresën shqiptare në muret e kështjellës së Shkodrës njihen edhe tri punime të tjera artistike. Nga më të hershmit është relievi kushtuar qëndresës së Shkodrës në vitin 1479, i vendosur në ballinën e Shkollës së Shqiptarëve (Scuola degli Albanesi), në Shën Mauric. Në pjesën e poshtme të relievit shihet Sulltan Mehmeti me Vezirin e tij duke vështruar nga larg kështjellën e Shkodrës që paraqitet në anën e sipërme, mbi masivin shkëmbor. Në muret e brendshme të kësaj shkolle të njohur në Venecia është realizuar edhe një cikël i plotë pikturash nga artistët Vittorio Carpaccio dhe Marco Basaiti ku janë të pranishëm personazhe, vende dhe ngjarje të ndryshme nga bota shqiptare. Në vitin 1720, piktori Andrea Zucchi e rikujtoi ngjarjen historike të qëndresës së shqiptarëve duke gdhendur gravurën “Lufta për mbrojtjen e Shkodrës”. Krijimi i Zucchi-t është realizuar sipas tablosë së pikturuar në Pallatin Dukal në vitin 1585. Sipas një praktike të njohur të atyre viteve, kur tablotë më të bukura të autorëve të shquar riprodhoheshin në disa kopje përmes gdhendjeve grafike, edhe imazhet e luftimeve për mbrojtjen e Shkodrës u shumëfishuan me këtë rast për koleksionistët dhe admiruesit e artit. Një nga gravurat e para të A. Zucchi-t, e gdhendur sipas imazhit të tablosë Mbrojtja e Shkodrës, tani ruhet në fondin e Muzeun Britanik në Londër8. Giuseppe Lorenzo Gatteri, “Dëbimi i turqve nga kalaja e Shkodrës”, akuaforte e vitit 1860 Ndërsa në vitin 1860, kur piktori Giuseppe Gatteri realizoi 150 tablo të ndryshme që u përdorën për ilustrimin e historisë së Venecias, në atë cikël përfshiu edhe një imazh nga betejat për Shkodrën, që njihet gjithashtu me titullin Prapsja e turqve nga Shkodra (I Turchi respinti da Scutari). Bëhet fjalë pikërisht për luftën e vitit 1479, në kalanë e Shkodrës, për mbrojtjen e qytetit nga otomanët; e njëjta temë që është pikturuar nga mjeshtri Paolo Veronese në Pallatin e Dozhëve në Venedik. Krijimet e të dy autorëve italianë për ngjarjen e Shkodrës janë realizuar në teknika të ndryshme. Edhe këndvështrimi për të njëjtën temë është krejt i ndryshëm. Nëse Veronese mbrojtjen e qytetit e simbolizon me shpëtimin e një gruaje të re nga duart e pushtuesve, Gatteri pasqyron një çast beteje, ku duken turqit e rrënuar nga goditjet me gurë dhe objekte të tjera që zbresin prej bedenave të kalasë. Vizatimi i piktorit Gatteri është gdhendur në gravurë prej grafistit Enrico Reinhart. Për mbrojtjen e Shkodrës janë realizuar edhe vepra të tjera që i përkasin viteve të mëvonshëm. A. Bianchini, autori i tablosë së njohur “Gratë shqiptare luftojnë përkrah burrave në mbrojtje të vendit të tyre”, ka pikturuar një skenë nga betejat e viteve 1912-13. Të kësaj periudhe janë edhe një numër i madh vizatimesh, ilustrimesh, gravurash dhe litografi nga autorë të ndryshëm europianë. Ekziston gjithashtu edhe një cikël karikaturash ku demaskohen qëllimet, ndërhyrjet dhe veprimet luftarake të shteteve shoviniste për pushtimin e Shkodrës, si dhe dështimi dhe dëbimi i tyre nga muret e kështjellës Rozafa. Pjesa më e madhe e këtyre krijimeve u botuan në disa prej gazetave dhe revistave të njohura të kohës si Kikeriki, Die Muskete, Le Monde illustré, Wiener Caricaturen, Simplicissimus, Punch, Illustrirte Zeitung, etj. Paolo Veronese, Vizatim për tablonë Mbrojtja e Shkodrës, Muzeu Ashmolean Oxford Andrea Zucchi, Lufta për mbrojtjen e Shkodrës, gravurë e vitit 1742, Muzeu Britanik, Londër Antonio Bonamore, Kalaja e Shkodrës, gravurë e shekullit XIX Pas veprave të mësipërme, kryesisht atyre kushtuar qëndresës në shekullin e XV, marrin një vlerë të veçantë edhe shumë gravura, akuarele dhe vizatime të mëvonshme ku ravijëzohet pamja e plotë e kalasë së Shkodrës. Duket sikur gjithë ato imazhe të sjellin ndër mend qëndresën dhe luftimet e shkodranëve nga mesi i shekullit XV deri në pavarësinë e Shqipërisë. Pjesa më e madhe e gravurave dhe akuareleve të mëpasshëm janë realizuan gjatë shekullit XIX, kur u shtuan përpjekjet e shqiptarëve për liri. Vëmendja e artistëve të huaj për Shkodrën ndjehet në çdo periudhë. Është qytetit ku kanë kaluar apo kanë qëndruar për të pikturuar më shumë autorë të njohur europianë. Edhe ekspozita e parë e artistëve të huaj që kanë pikturuar në trojet shqiptare u çel në një nga sallonet e Shkodrës. Nga data 30 prill deri më 2 maj të vitit 1918, piktorët Armin Horowitz, Pravotinsky dhe skulptori László Beszédes ekspozuan para qytetarëve shkodranë skica, vizatime, peizazhe në akuarel dhe ngjyra vaji, me motive të ndryshme nga bota shqiptare8. Aty u paraqitën edhe disa imazhe nga kështjella legjendare. Në qytetin ku pikturuan dhe ekspozuan gjithë ata autorë të huaj është hapur gjithashtu edhe e para ekspozitë në grup e artistëve shqiptarë. Në muajin shkurt të vitit 1923, Shoqëria Rozafa mblodhi në një sallë të përbashkët veprat e artistëve të njohur Kol Idromeno, Ndoc Martini, Andrea Kushi, Simon Rrota si dhe të disa autorëve të tjerë që nuk e çuan deri në fund rrugën e artit. Në atë ekspozitë mori pjesë edhe At Gjergj Fishta me 24 punime9. Në një nga pikturat e asaj kohe mjeshtri Idromeno pasqyron “Ikjen së Zonjës së Shkodrës”. Mbështetur në legjendën e hershme ai paraqet fluturimin e ikonës nga kisha në rrëzë të kalasë Rozafa drejt Italisë në vitin 1467, pikërisht në kohën kur ushtritë osmane po dyndeshin drejt pushtimit të plotë të Arbërisë, pas vdekjes së Skënderbeut. Sipas legjendës ikona “Zonja e Shkodrës” arriti në qytezën Genazzano, pranë Romës, më 25 prill të vitit 1467 dhe u vendos në altarin e kishës Madre del Buon Consiglio. Udhëtimi nga Shkodra në Genazzano dhe pritja nga besimtarët vendas është pasqyruar në dy tablotë “Shkodër – Genazzano” dhe “Mbërritja e Zonjës së Këshillit të Mirë në Genazzano” të artistit italian Prospero Piatti. Pikturat mësipërme të Idromenos dhe Piatti-t mund të cilësohen si imazhet më të afërta pararendëse për tablotë kushtuar luftrave për mbrojtjen e Shkodrës në vitin 1479, luftime që u zhvilluan pranë kishës, ku ndodhej ikona “Zonja e Shkodrës”, si dhe në pjesën e sipërme të kodrës shkëmbore, rreth mureve të larta të kalasë Rozafa. Reliev kushtuar qëndresës së Shkodrës në vitin 1479, Scuola degli Albanesi, Venezia Siç del nga përshkrimet e mësipërme, veprat me temë nga mbrojtja e Shkodrës, të pikturuara nga disa autorë të shquar, i dhanë jehonën e përjetshme qëndresës shqiptare gjatë shekullit XV. Që nga koha e realizimit të tyre, ato vazhdojnë të soditen nga vizitorë të shumtë në disa prej muzeve dhe galerive më të rëndësishme të Europës. Vazhdojnë t’i bëjnë jehonë botës shqiptare. Përveç Pallatit të Dozhëve në Venecia, ku është pikturuar afresku nga Veronese, veprat e tjera ndodhen në Muzeun Ashmolean të Oksfordit, në Museun Britanik në Londër, te Scuola degli Albanesi në Venecia, si dhe në koleksione të tjera private në Itali, në Angli dhe nëpër vende të tjera. Nga kërkime e hulumtime të ardhshme me siguri do të dalin në dritë edhe gravura, litografi, vizatime, akuarele, tablo apo relieve dhe punime të ndryshme artistike. Vepra të reja po zbulohen edhe në fusha të tjera. Para pak kohësh doli nga shtypi një libër i ri rreth një dorëshkrimi të panjohur kushtuar luftës për mbrojtjen e Shkodrës9. Edward Lear, Shkodër 1848, The Houghton Library, Harvard University, USA * Fragment nga libri HISTORIA E SHQIPTARËVE NËPËR MUZETË E ARTIT, në proces botimi nga Akademia e Shkencave të Shqipërisë. Bibliografi: 1. Barleti, M.: Rrethimi i Shkodrës, përgatitur për botim David Hosaflook, f. 2-3, Onufri, Tiranë, 2012. 2. Sipas Prof. Aleks Buda, Hyrje në botimin e librit të M. Barletit Rrethimi i Shkodrës, Tiranë 1967, f. 5-52, botuar edhe në librin Buda, A., Shënime historike, Vol. I, f. 346, Tiranë, 1987. 3. Whiteley, J.: Sipas përshkrimit në skedën e vizatimit për tablonë Mbrojtja e Shkodrës, të piktorit P. Veronese. WA 1938.44 , The Ashmolean Museum, Oxford, 2008. 4. Nadin, L.: Shqiptarët në Venedik. Mërgime integrim 1479-1552, Shtëpia Botuese 55, f. 21,Tiranë, 2005. 5. Nadin, L.: Venezia e Albania: Tracce di antichi legami, f. 8-9, Venezia-Mestre, 1995. 5. Anthony van Dyck: Defence of Scutari; after Paolo Veronese, no 1957, 1214.207.52, British Museum, London. Shënime nga kërkimet në arkivin e Muzeut Britanik, Londër, 1992. 6. Valenti (Durazzo), A.: I Durazzi, da schiavi a dogi della Republica di Genova, f. 25, 42-43, 57, Genova, 2004. 7. Zucchi, A.: La città di Scutari diffesa da Antonio Loredano contro Turchi, 1720 (after Paolo Veronese) 354 x 524 mm, British Museum, London. 8. Sipas artikullit: Ekspozision pikturash në Shkodër, “Posta e Shqypnis”, f. 3, Shkodër, 4 maj 1918. 9. Për më shumë shih: Ekspozitë pikturash kombëtare në Shkodër, revista “Hylli i Dritës”, nr. 2, f. 12, Shkodër, 1923. 10. Bëhet fjalë për librin La guerra di Scutari, da un manonscritto, përgatitur nga Lucia Nadin dhe Aurel Plasari me parathënie nga Matteo Mandala, botuar nga Viella,