Ese reflektive-dokumentare artistike Në nderim të Vincent van Gogh Në përvjetorin e ndarjes së tij nga jeta – 29 Korrik 1890.

1 day ago
9 min read

Revista Prestige.

Ese reflektive-dokumentare artistike

Në nderim të Vincent van Gogh

Në përvjetorin e ndarjes së tij nga jeta – 29 Korrik

“Ngjyra si Jetë e Brendshme: Estetika e Dhimbjes dhe Përjetësimi pas Errësirës i Van Gogh-ut në Diskursin Akademik”

Vincent van Gogh, një nga figurat më të përvuajtura dhe njëherazi më frymëzuese të historisë së artit modern, përfaqëson sot një gur themeli në studimet estetike, psikologjike dhe filozofike të krijimtarisë artistike.

Vepra e tij nuk është jo vetem një pasqyrim i botës që e rrethonte, por një shpërthim i ndjenjës së brendshme — një përpjekje e ethshme për të shprehur të pathënat e shpirtit njerëzor përmes ngjyrës, formës dhe strukturës.

“Ngjyra si Jetë e Brendshme” pasqyron mënyrën se si Van Gogh e kuptonte dhe përdorte ngjyrën jo si një element pamor të jashtëm, por si një gjuhë të brendshme të qenies.

Tek ai, ngjyrat janë refleksione të gjendjes emocionale — të ngrohta kur përpiqet të shpresojë, të ftohta kur përballet me vetminë, të trazuara kur zemra nuk gjen prehje. Nuk është natyra që përcakton paletën, por ndjenja që formëson natyrën.

“Estetika e Dhimbjes” shpreh thelbin e veprës së tij: një art që buron nga plagët emocionale, nga lufta me mendjen dhe izolimin, por që gjithsesi arrin të japë dritë, jetë dhe shpresë. Në çdo penelatë të trashë e të trazuar të tij, fshihet një krisje — një fragment i shpirtit njerëzor që kërkon të kuptohet.

“Përjetësimi pas Errësirës” përmbledh tragjedinë ekzistenciale të jetës së Van Gogh-ut: gjatë jetës, i pakuptuar, i përbuzur apo i anashkaluar, në një botë që nuk dinte të dëgjonte zërin e një artisti të sinqertë. Pas vdekjes, ai u kthye në një figurë që ndriçon historinë e artit si një ikonë e ndershmërisë emocionale dhe e sakrificës krijuese.

“Diskursi Akademik” mbi veprën e tij është sot një pasuri multidisiplinare që përfshin analizën estetike, psikologjinë e artit, filozofinë e qenies dhe përvojat e artistit të jashtëm ndaj normave shoqërore.

Van Gogh është jo vetëm subjekt i studimit, por edhe një mjet për të kuptuar marrëdhënien ndërmjet dhimbjes, krijimtarisë dhe përjetësisë.

Vincent Willem van Gogh lindi më 30 mars 1853 në Groot-Zundert, një fshat i vogël në Brabantin Veriperëndimor të Holandës. Ai ishte djali i një pastori protestant, Theodorus van Gogh, dhe i Ana Cornelia Carbentus, një grua e përkushtuar ndaj familjes, por gjithashtu e rezervuar në përballjen me emocionet.

Emri i Vincentit i ishte dhënë më parë një vëllai të vdekur, i cili kishte lindur një vit më herët, pikërisht në të njëjtën datë — një detaj i errët që do të rëndonte në psikikën e tij gjithë jetën.

Fëmijëria e Van Gogh-ut u karakterizua nga izolimi emocional, ndjeshmëri e tepruar dhe një ndjenjë e thellë e mospërputhjes me botën. Këto ndjesi do të ktheheshin më vonë në motivime të fuqishme për të kërkuar kuptim përmes artit.

I konsideruar si artisti më i madh holandez pas Rembrandt van Rijn dhe një nga figurat më me ndikim të Post-Impresionizmit, veprat e tij karakterizohen nga ngjyra të theksuara, penelata energjike dhe forma të konturuara, që do të ndikonin fuqishëm në lëvizjen e Ekspresionizmit në artin modern.

Edhe pse i pavlerësuar në kohën e tij, ai u bë një ikonë e artit të shekullit XX, si për veprën, ashtu edhe për jetën e tij të trazuar dhe mitin e "artistit të torturuar".

I biri i një pastori protestant dhe më i madhi nga gjashtë fëmijët,

Van Gogh u rrit në një fshat të vogël në Brabant të Holandës Jugore. Si fëmijë, ishte i qetë dhe i tërhequr, i prirur për të vëzhguar natyrën.

Në moshën 16-vjeçare, filloi punë si praktikant në firmën Goupil & Co. në Hagë – një tregtar arti ku xhaxhai i tij ishte partner. Përvoja në degët e firmës në Londër (1873–1875) dhe më pas në Paris, e përballi me artin klasik dhe modern, duke zhvilluar një vlerësim për mjeshtrat holandezë si Rembrandt dhe Frans Hals, por edhe për piktorët francezë bashkëkohorë si Jean-François Millet dhe Camille Corot.

Pas një zhgënjimi dashurie në Londër më 1874, Van Gogh u përball me një izolim të thellë. Ai provoi disa punë – mësues gjuhe, predikues laik dhe punonjës librarie – por të gjitha pa sukses. I shtyrë nga dëshira për t’i shërbyer njerëzimit, nisi studimet teologjike dhe më pas u stërvit për një periudhë si ungjilltar në Borinage, një rajon i varfër i minatorëve në Belgjikën jugperëndimore.

Atje përjetoi krizën e parë të rëndë shpirtërore – ai hoqi dorë nga të gjitha të mirat tokësore dhe u refuzua nga autoritetet kishtare për përkushtimin e tij ekstrem ndaj mësimeve të krishtera. Ishte kjo përplasje me botën që e çoi drejt artit, si mjet për t’u lidhur me njerëzit dhe për të dhënë “një mesazh vëllazëror”.

Në vitin 1880, Van Gogh vendosi të bëhej artist. Ai e nisi karrierën me vizatime dhe akuarele, duke u stërvitur në Akademinë e Brukselit dhe më pas në Hagë, ku punoi me peizazhistin Anton Mauve. Nga viti 1881 deri në 1885, ai u zhvendos mes Etten, Drenthe dhe Nuenen, ku punoi intensivisht mbi natyrë të qetë, peizazhe dhe portrete të jetës fshatare – më i njohuri është Ngrënësit e Patateve (1885). Ai shfaqi ndikime nga Émile Zola dhe një ndjeshmëri të fortë sociale që dallohet në këto vepra.

Në fund të vitit 1885, Van Gogh u transferua në Antwerp për të studiuar veprat e Rubens dhe për t’u regjistruar në Akademinë e Artit.

Por refuzoi autoritetin akademik dhe, pas vetëm tre muajsh, shkoi në Paris në vitin 1886 për të jetuar me vëllain e tij, Theo. Në Paris, ai u ekspozua ndaj impresionistëve si Camille Pissarro dhe Georges Seurat, si dhe ndaj artistëve si Henri de Toulouse-Lautrec dhe Paul Gauguin.

Gjatë dy viteve në kryeqytet, stili i tij ndryshoi ndjeshëm: paleta e tij u ndriçua, furça u bë më e lirë dhe ai eksperimentoi me pointilizëm, si në Peshkimi në pranverë, Pont de Clichy (Asnières).

I rraskapitur nga jeta në Paris, Van Gogh u shpërngul në Arles në shkurt 1888, në kërkim të një “qielli më të ndritshëm” dhe një jete më të qetë. Atje krijoi disa nga kryeveprat e tij si Luledielli, Dhoma e Gjumit, Kafeja e Natës dhe Natë me yje mbi lumin Ronë. Ai përpiqej të kapte jo vetëm realitetin vizual, por edhe emocionin e tij personal përmes ngjyrës dhe vijave ekspresive. Gjatë kësaj kohe, ai aplikonte bojën direkt në kanavacë, duke punuar me intensitet për të kapur ndjesinë momentale.

Në maj 1890, i etur për të parë përsëri vëllanë e tij Theo, Van Gogh u vendos në Auvers-sur-Oise nën kujdesin e doktorit Paul-Ferdinand Gachet.

Atje gjeti frymëzim në natyrë dhe krijoi vepra të mbushura me jetë dhe liri ekspresive, si peizazhe me fusha misri, shtëpi fshatare dhe kisha. Por ky kapitull zgjati pak. Konfliktet me Gachet, ndjenja e fajit ndaj Theo-s (tashmë me familje) dhe pasiguria emocionale, e çuan në dëshpërim.

Në korrik 1890, Van Gogh qëlloi veten në gjoks dhe vdiq dy ditë më vonë, duke thënë: “Unë e qëllova veten... Shpresoj vetëm të mos e kem prishur”. Theo vdiq vetëm gjashtë muaj më pas. Sot, të dy janë varrosur krah për krah në Auvers, me gurë identikë.

Pavarësisht se gjatë jetës shiti vetëm një pikturë nga mbi 800 që realizoi, sot Van Gogh konsiderohet si një nga piktorët më të mëdhenj të të gjitha kohërave.

Ai pati ndikim të madh në zhvillimin e pikturës moderne, sidomos tek fovistët dhe ekspresionistët gjermanë si Chaim Soutine.

Letrat e tij të shumta me Theo-n dhe miqtë ofrojnë një pamje të pasur dhe të ndjeshme mbi botën e brendshme të artistit – duke përbërë një dokument njerëzor unik.

Në fillim, Van Gogh ishte pothuajse i panjohur. Vetëm një artikull u botua gjatë jetës së tij dhe ekspozitat e tij ishin të pakta. Por që nga fillimi i shekullit XX, fama e tij u rrit me shpejtësi dhe nuk është ndalur që atëherë.

Sot, ai është jo vetëm një simbol i artit, por edhe i figurës së gjeniut të pakuptuar, të vetmuar dhe të përndjekur nga demonët e brendshëm – një figurë që ka frymëzuar letërsi, muzikë, film, opera, dhe art bashkëkohor.

Veprat e tij janë të ekspozuara në muzetë më të mëdhenj të botës dhe kanë thyer rekorde në ankande. Ndërkohë, historia e tij ka nxitur hetime shkencore, artistike e psikologjike për të kuptuar më mirë jetën, sëmundjet dhe trashëgiminë e tij. Pavarësisht mitologjisë që e rrethon, interesimi për Vincent van Gogh vazhdon të rritet – duke e kthyer atë në një nga figurat më të dashura dhe më të studiuara të historisë së artit.

Para se të bëhej piktor, Van Gogh kaloi nëpër një sërë profesionesh: punoi si tregtar arti, predikues, mësues privat dhe misionar në rajonet e varfra të Belgjikës. Përpjekjet e tij për të ndjekur një thirrje fetare përfunduan në zhgënjim dhe përjashtim, duke e shtyrë drejt një vetmie të thellë dhe reflektimi të dhimbshëm.

Ishte pikërisht në këtë krizë shpirtërore që ai iu kthye artit si një mjet i vetë-shprehjes dhe shpëtimit. Ai filloi të pikturonte seriozisht rreth moshës 27-vjeçare, një moshë relativisht e vonë për një artist. Por që nga ai moment, krijimtaria e tij shpërtheu me intensitet të papërmbajtshëm.

Van Gogh ishte i njohur për karakterin e tij të brishtë emocional, por edhe për ndershmërinë ekstreme ndaj vetes dhe të tjerëve. Ai ishte një shpirt që nuk dinte të gënjente — as në jetë, as në telajo.

E vuante me dhimbje mungesën e lidhjes njerëzore, por gjithashtu ishte i paaftë të bëhej konformist për të fituar dashurinë apo pranimin.

Letrat e tij të shumta — sidomos ato drejtuar vëllait të tij të dashur, Theo — zbulojnë një njeri thellësisht intelektual, i pasionuar pas letërsisë, filozofisë dhe artit. Ishte një lexues i Nietzsche-s, Zolà-së, Dickens-it dhe një admirues i artit japonez. Liria krijuese dhe shpirti i lirë i kulturës lindore ndikuan thellë në stilin dhe filozofinë e tij.

Përgjatë jetës, Van Gogh jetoi në varfëri ekstreme. Ai u mbështet pothuajse tërësisht nga Theo, i cili punonte si tregtar arti në Paris. Ushqimi i keq, alkooli, dhe krizat mendore, shoqëruar me një jetë të izoluar, e përkeqësuan shëndetin e tij fizik dhe mendor. Ishte diagnostikuar me çrregullime që sot mund të klasifikohen si bipolaritet, epilepsi temporale, apo psikoza të shkaktuara nga mungesa e stabilitetit emocional dhe jetesës së ashpër.

Në dhjetor të vitit 1888, pas një sherri me mikun dhe kolegun Paul Gauguin, Van Gogh preu një pjesë të veshit të tij — një nga momentet më famëkeqe të jetës së tij. Pas kësaj, ai kaloi periudha të gjata në sanatoriume dhe spital psikik në jug të Francës.

Piktura e Van Gogh-ut është ekspresionizëm përpara se kjo rrymë të kristalizohej. Ai e përdori ngjyrën si emocion, jo si përshkrim. Ngjyrat e tij nuk janë “të sakta” sipas natyrës, por janë “të vërteta” sipas shpirtit.

Karakteristikat kryesore të stilit të tij përfshijnë:

Ngjyra të ndezura dhe kontraste dramatike

Penelata të trasha dhe të dukshme (impasto)

Forma të përkulura, valëzuese, si rrjedhë e emocionit

Simbolikë e fortë përmes objekteve të thjeshta (lulet me diell, karrigia, qielli)

Vështrim psikologjik dhe jo realist ndaj subjektit

Vincent van Gogh vdiq më 29 korrik 1890, nga plagët e një arme që mendohet se e kishte shkrepur vetë. Vdekja e tij ishte e thjeshtë, pa lavdi, në një dhomë të vogël me mur të bardhë, pranë fushave që kishte pikturuar me dashuri. Në funeralin e tij, mbi arkivol u vendosën pikturat e tij — të vetmet pranë qëndronin pak miq dhe i vëllai, Theo.

Ironikisht, gjatë jetës së tij, Van Gogh shiti vetëm një pikturë. Sot, veprat e tij shiten për dhjetëra deri qindra miliona dollarë. Në vitin 1990, piktura "Portrait of Dr. Gachet" u shit për 82.5 milionë dollarë (vlera që sot i kalon 160 milionë me inflacion).

Ndër veprat e tij më të njohura janë:

"The Starry Night"

"Sunflowers"

"Wheatfield with Crows"

"The Bedroom in Arles"

"Self-Portrait with Bandaged Ear"

Van Gogh është sot një nga figurat më të studiuara në akademitë e artit, një subjekt i pafund për analiza estetike, psikologjike dhe filozofike.

Ai mishëron arketipin e artistit të vërtetë — një shpirt që sakrifikon gjithçka për të thënë një të vërtetë që askush nuk donte ta dëgjonte në kohën e tij.

Nëse Rembrandt është mjeshtri i dritës klasike, dhe Picasso i formës moderne, Van Gogh është mjeshtri i ndjenjës së njeriut të thjeshtë. Ai është një simbol i autenticitetit në art, një udhërrëfyes për të gjithë ata që ndjejnë dhimbje, por nuk duan të heshtin.

Artet pamore moderne, ekspresionizmi, impresionizmi, e deri te arti bashkëkohor dijetësor — të gjithë kanë një borxh ndaj tij.

Ai është sot jo vetëm një artist, por një metaforë për atë që është njerëzore, e sinqertë, e thellë dhe e përjetshme.

Vincent van Gogh

është një kujtesë se arti që nuk ka nevojë për aprovim për të qenë i madh, dhe se e vërteta e shpirtit nuk matet me vlerësimin që merr në kohën e vet.

Referencat;

The Letters of Vincent van Gogh, Penguin Classics

Van Gogh Museum – www.vangoghmuseum.nl

Van Gogh Letters Project – www.vangoghletters.org

Naifeh, S. & White Smith, G. – Van Gogh: The Life

Silverman, D. – Van Gogh and Gauguin: The Search for Sacred Art

Artaud, A. – Van Gogh: The Man Suicided by Society

Bailey, M. – Starry Night: Van Gogh at the Asylum

Stone, I. – Lust for Life

The Art Story Foundation – www.theartstory.org

Schama, S. – The Power of Art