Han Kang Shkrimtare Nobel Zëri i heshtjes që i jep trup traumës dhe shpirt fjalës

Han Kang Shkrimtare Nobel

 Zëri i heshtjes që i jep trup traumës dhe shpirt fjalës

Në një botë që flet shumë, Han Kang zgjedh të heshtë. Në vend të rrëfimeve të mëdha, ajo ndërton botë të vogla, të brishta, ku fjalët peshojnë si lotët dhe ku heshtja bëhet krismë. Fituesja e Çmimit Nobel në Letërsi më 2024, Han Kang është një nga zërat më të ndjeshëm dhe më të veçantë të letërsisë moderne koreane, që arrin të përçojë dhimbjen e historisë dhe plagët e qenies njerëzore përmes një proze poetike që flet me trupin më shumë sesa me mendjen.

Origjina dhe formimi: Një jetë mes librash dhe heshtjes

Han Kang lindi më 27 nëntor 1970, në Gwangju, Korenë e Jugut – një qytet që pak vite më vonë do të bëhej simbol i një prej tragjedive më të mëdha të vendit: masakrës së Gwangju-së më 1980. Familja e saj ishte intelektuale dhe letrare: babai i saj, Han Seung-won, është një romancier i njohur korean. Rritja në një shtëpi me libra, në një qytet që mbante në ajër dhimbjen kolektive, ndikoi thellësisht në formimin e saj emocional dhe krijues.

Pas një fëmijërie të qetë, Han Kang u zhvendos në Seul dhe studioi Letërsi Koreane në Universitetin Yonsei – një nga më prestigjiozët në vend. Filloi si poete, më pas u kthye në prozë, por stili i saj mbeti gjithmonë i përshkuar nga ritmi dhe ndjeshmëria e poezisë. Që në fillim, ajo nuk synoi të shkruante për të bërë zhurmë, por për të hapur plagë që shoqëria nuk guxonte t’i prekë.

Vepra letrare: Kur heshtja flet dhe trupi merr zë

Han Kang nuk shkruan thjesht histori; ajo ndërton përvoja shpirtërore, ku trupi dhe mendja ndahen, ku realja shkrihet me ëndrrën dhe dhimbja shndërrohet në bukuri të përmbajtur. Vepra e saj më e njohur, The Vegetarian (Vegetariania, 2007), rrëfen historinë e një gruaje që vendos të ndalojë së ngrëni mish pas një ëndrre të dhunshme. Ky akt i thjeshtë refuzimi e përball me burrin, familjen, mjekët dhe shoqërinë. Me kalimin e kohës, ajo distancohet gjithnjë e më shumë nga trupi i saj, duke ndjekur një rrugë drejt shpërbërjes dhe shenjtërisë.

Në këtë roman, Han Kang nuk flet thjesht për vegjetarianizmin. Ajo përballet me çështje më të mëdha: lirinë e gruas në një shoqëri patriarkale, kontrollin mbi trupin, dhunën që maskohet si dashuri, dhe çmimin e individualitetit në një botë që kërkon bindje. Vegetariania u përkthye në shumë gjuhë dhe fitoi Man Booker International Prize në 2016.

Në romanin tjetër të rëndësishëm, Human Acts (Veprime njerëzore, 2014), ajo rikthehet në Gwangju dhe rrëfen historinë e një djali të vrarë në masakër. Kjo vepër shkon përtej faktit historik: ajo zhytet në kujtesën kolektive, në heshtjen që ndjek traumën, dhe në mënyrën se si dhuna mbetet në trup edhe pasi kalon. Është një roman që flet jo vetëm për viktimat, por për të mbijetuarit, për fajin, për heshtjen dhe për shpëtimin e mundshëm përmes kujtimit.

Një tjetër vepër thelbësore është The White Book (Libri i Bardhë, 2016) – një reflektim lirik mbi humbjen, jetën dhe ndriçimin e brendshëm. Ky libër nuk ka një strukturë klasike narrative; është një rrjedhë kujtimesh, ndjesish dhe refleksionesh, e shkruar në gjuhë të bardhë, ashtu si temëza, dëbora, qumështi – simbole të jetës dhe vdekjes njëkohësisht.

 Nobel për ndjeshmëri të rrallë

Kur Akademia Suedeze i dha Han Kang Çmimin Nobel në Letërsi në vitin 2024, ajo e përshkroi si “një zë të veçantë që përmes prozës poetike ngre në sipërfaqe kujtesa të shtypura dhe përball plagë historike me ndjeshmëri unike”. Ishte një vlerësim për stilin e saj të thjeshtë por të thellë, për mënyrën se si ajo përfaqëson ata që nuk mund të flasin – gratë e shtypura, viktimat e dhunës, të humburit në histori.

Mesazhi i veprës së Han Kang nuk është të japë përgjigje. Ajo nuk moralizon, nuk fajëson, nuk predikon. Ajo thjesht sheh, vëzhgon, ndjen. Dhe kjo ndjeshmëri bëhet akt letrar – një mënyrë për të ndriçuar errësirën që të tjerët nuk guxojnë ta shikojnë.

Në një botë që shpesh shpejton për të harruar, Han Kang na kujton rëndësinë e ngadalësisë, të përjetimit, të pranimit të dhimbjes si pjesë e ekzistencës. Letërsia e saj është e thjeshtë në sipërfaqe, por e thellë si një liqen që mbart kohë të shkuara. Ajo i kthen traumat kolektive në poezi, i bën fjalët të prekin si gishta të ngrohtë plagët e vjetra.

Krijimtari e zgjedhur e Han Kang

The Vegetarian – roman; refuzimi i dhunës, kontrolli mbi trupin

Human Acts – roman; masakra e Gwangju-së, kujtesa dhe dhuna shtetërore

The White Book – prozë poetike; humbja, drita, përshpirtje e heshtur

Greek Lessons – një histori ndjenjash të heshtura dhe lidhjes shpirtërore mes dy individëve të lënduar

Your Cold Hands – roman më i hershëm, për identitetin dhe trupin

Ese dhe refleksione të botuara në revista letrare

Han Kang është një shkrimtare që nuk kërkon të dominojë, por të ndiejë. Ajo i jep zë të pambrojturve pa bërë zhurmë. Përmes një gjuhe të qetë, të rrjedhshme dhe ndjeshmërisht të thellë, ajo na mëson se letërsia nuk ka nevojë të ulërijë për të na prekur thellë. Në prozën e saj, edhe një fjalë e vetme mund të mbajë brenda një jetë të tërë. Dhe në heshtjen mes fjalëve, ne gjejmë shpesh të vërtetën më të madhe.

© Autor: Liliana Pere

Të gjitha të drejtat e rezervuara. Nuk lejohet kopjimi, riprodhimi apo shpërndarja pa leje të shkruar nga autori.