"Kompozitorët e mëdhenj nuk krijojne për kohen ata krijojne me kohën, dhe koha i ngre ne pidestal"

> Portret reflektiv-artistike dhe studimor - figura dhe vepra e Tonin Harapit

Botuar në rubrikën "Art Kulturë" – Revista Prestige

Autor:Liliana Pere.

"Kompozitorët e mëdhenj nuk krijojne për kohën, ata krijojne me kohën – dhe koha i dëgjon gjithmonë."

Përmbledhje:

Tonin Harapi është një nga figurat më të ndritura të muzikës shqiptare. Kompozitor, pedagog, frymëzim i brezave të tërë dhe një mjeshtër i ndjeshmërisë artistike, ai përfaqëson thellësinë e artit që nuk njeh kohë.

Vepra e tij shtrihet nga muzika për fëmijë te romanca lirike, nga përpunimet popullore te krijimet simfonike.

Ai është një "Chopin shqiptar", jo si kopje, por si shpirtdashës i tingullit. Muzika e tij është lutje, dashuri, kujtim dhe komb. Harapi bëri famë – ai la gjurmë.

Tonin Harapi lindi më 9 qershor 1926 në Shkodër, një qytet ku muzika ishte jo vetëm art, por gjuhë e përditshme. Rrugët e gurta të qytetit nuk përcillnin vetëm hapa, por edhe tinguj violinash, fishkëllima klarinetash dhe zëra që këndonin si psalme. Ai lindi në një vend ku muzika nuk mësohej – ajo thithej

Nuk vinte nga një familje e njohur muzikantësh, por nga një trung me vlera të larta qytetare dhe shpirt kultivues. Ishte pikërisht kjo frymë që e ndihmoi të ndërtonte lidhjen intime me artin, pa trysni, por me natyrshmëri të rrallë.

Studimet e para i mori në Seminarin Papnor të Jezuitëve në Shkodër, ku muzika bashkëjetonte me frymën hyjnore.

Më pas, ai vijoi në Liceun Artistik “Jordan Misja” në Tiranë, ku u edukua nga emra të njohur si Lola Gjoka dhe Tonin Guraziu.

Formimin më të thellë artistik e përjetoi në Konservatorin “P. I. Çajkovski” në Moskë, nga viti 1959 deri më 1961, ku u njoh me strukturën klasike, filozofinë e kompozimit dhe thellësinë e muzikës si formë jete.

Pas kthimit nga Moska, Tonin Harapi u bë një nga themeluesit e pedanës së kompozicionit në Konservatorin Shtetëror të Tiranës.

Mësimdhënia për të ishte e rendesishme. Ishte një mjeshtër që i mësonte studentët të dëgjonin dhe te pervetsonin përbrenda.

Breza të tërë kompozitorësh shqiptarë mbajnë vulën e qasjes së tij metodike të ndjeshme dhe shpirtërore.

Veprat më të Mira

1. "Në Gjumë Më Merr" – romancë e pavdekshme

2. "Sytë e Tu"

3. "Po Ikën Një Vajzë"

4. "Valle" për piano

5. Opera “Zgjimi” – një thirrje për rilindje shpirtërore

6. Melodrama për fëmijë “Kufitarët”

7. Opereta “Mësimi i Pyllit”

8. Përralla muzikore “Djali Guximtar”

9. 19 romanca të përndritura me ndjenjë

10. Mbi 50 këngë për fëmijë, përpunime popullore dhe pjesë dhome

*Harapi bashkëpunoi ngushtë me:

Lola Gjoka, pianiste e mirënjohur

Tonin Guraziu, kompozitor

Kristaq Antoniu, për interpretim

Çesk Zadeja, për qasje të përbashkët në krijimtarinë shqiptare

Prenkë Jakova, për vizionin kombëtar të operës

Tefta Tashko Koço, për interpretimin e romancave

Kritikët muzikorë shqiptarë dhe të huaj e kanë cilësuar Harapin si një “psikolog të tingullit shqiptar”. Ai impresiononte me teknikë, të rrëqethte me ndjesi. Muzika e tij është si një fotografi e natyres , e shpirtit shqiptar, ku ndjeshmëria e vogël kthehet në art të madh.

Trashëgimia e Tonin Harapit nuk qëndron vetëm në notat e shkruara, por në mënyrën se si ai na mësoi të dëgjojmë. Kompozitorët e rinj që dalin nga Universiteti i Arteve sot ende frymëzohen prej tij.

Emri i tij është i lidhur me themelimin e një shkolle shqiptare të kompozicionit.

Ai shpesh quhet Shopin shqiptar nga muzikantë te apasionuar.

Ashtu si Chopin i dhuroi botës polonishten e shpirtit, Harapi i dha muzikës shqiptare një “dialekt të brendshëm” – të butë, melankolik, të thellë. Nëse Chopin shkroi për dashurinë e humbur, Harapi shkroi për dashurinë që nuk guxon të thuhet. Ai është një Chopin shqiptar, jo për të qenë kopje, por për të qenë reflektim i ndjeshmërisë kombëtare në pentagram.

A Ka Sot Një Tonin Harapi?

Sot, në një kohë ku muzika shpesh është e menjëhershme, komerciale dhe e konsumueshme, është vështirë të gjendet një zë si ai. Ka shumë talente, por pak harapinë: ndjeshmëri, përulësi, thellësi dhe urtësi. Por trashëgimia e tij jeton – dhe në çdo student që kompozon një romancë me shpirt, Harapi përsëritet.

Cila Është Vepra Më e Mirë?

Shumë do të thoshin “Në Gjumë Më Merr”, për ndjesinë e saj të papërsëritshme. Por vepra më e mirë e Harapit nuk është vetëm një – është ndjenja që ai lë pas çdo vepre.

Në një kohë ku të gjithë kërkojnë te jene te veçantë, ai zgjodhi talentin punen e mjeshterine qe te gjitha kompozimet te ishin nr 1. Dhe pikërisht aty qëndron madhështia.

Tonin Harapi është nderuar me disa nga titujt më të lartë që një artist mund të marrë në Shqipëri. Ai u dekorua pas vdekjes me titullin “Artist i Popullit”, një vlerësim që i jepej vetëm figurave që kishin pasur ndikim të thellë në kulturën kombëtare.

Më 4 maj 2016, Presidenti i Republikës Bujar Nishani i dha titullin “Nderi i Kombit”, si shenjë mirënjohjeje për “kontributin e jashtëzakonshëm në krijimin dhe zhvillimin e muzikës shqiptare, si dhe për edukimin e brezave të rinj artistësh”.

Veprat e tij janë luajtur në skenat më të mëdha shqiptare dhe ballkanike, dhe janë përfshirë në repertorin akademik të Universitetit të Arteve si shembuj model për teknikat e kompozicionit dhe për ndjeshmërinë stilistike.

Si e vleresoi kritika Tonin Harapin.

Kritika muzikore shqiptare dhe ajo ndërkombëtare e vlerësoi Harapin si një nga kompozitorët më të ndjeshëm dhe më autentikë të shekullit XX në Shqipëri.

Ai nuk kërkonte të binte në sy me eksperimentim të tepruar apo teknikë të ndërlikuar. Në vend të kësaj, ai zgjidhte të fliste përmes thjeshtësisë elegante, duke ndërtuar një univers të thellë emocional me shumë pak mjete, por me përmbajtje të madhe.

Analistët muzikorë kanë thënë se “ai nuk kompozonte për të impresionuar, por për të prekur zemrën”. Shkrimtarët e artit e kanë quajtur shpesh “Chopin-i shqiptar”, jo për të bërë krahasim të drejtpërdrejtë, por për të theksuar faktin se si edhe Harapi, ashtu si kompozitori polak, ndërtonte botë të tëra ndjesish përmes një instrumenti të vetëm – pianos.

Disa kritikë e kanë vlerësuar gjithashtu për mënyrën sesi solli muzikën klasike në një truall shqiptar, pa e huazuar vernakularin evropian si model i gatshëm, por duke e përkthyer atë në ndjeshmërinë e vet popullore.ë duke ruajtur auticitetin.

Emrin e kompozitorit të shquar Tonin Harapi e mban sot:

Shkolla e Mesme Artistike “Tonin Harapi” – Tiranë

Kjo është një nga institucionet më të njohura të arsimit muzikor në Shqipëri. Ajo përgatit nxënës në degë të ndryshme si piano, violinë, kanto, teori muzikore, instrumente frymore dhe degë të tjera të muzikës klasike.

Referime

Arkivi i Universitetit të Arteve, Tiranë

Botimi “Tonin Harapi – Jeta dhe Vepra”, Akademia e Shkencave

Intervista me ish-studentët dhe bashkëpunëtorët e tij (botuar në revistën “Oboe”)

Dokumentari “Tingujt e Harapit”, RTSH 2016

Enciklopedia e Muzikës Shqiptare, Vol. II

Pergatiti: Liliana Pere.