"Korsari" i Lord Byronit dhe shqiptari romantik në imagjinatën europiane

"Korsari" i Lord Byronit dhe shqiptari romantik në imagjinatën europiane

=======================================

Më 17 korrik 1814, u botua për herë të parë poema e famshme "The Corsair" (Korsari) e Lord Byronit, një nga poetët më të njohur të romantizmit europian. Në vetëm një ditë, 10,000 kopje të poemës u shitën, një sukses i jashtëzakonshëm që dëshmoi ndikimin e Byronit në publikun britanik të kohës. Ky sukses letrar nuk ishte thjesht i një vepre me elemente melodramatike, por i një ndjeshmërie të re europiane që përqafoi figurën e të huajit të rrezikshëm, të bukur, të dhimbshëm – figurë që shpesh ndërthurej me stereotipin e shqiptarit.

Personazhi qendror i poemës, Conrad, është një "homme fatale" tipik byronian – pirat dhe rebel, por me një kod të brendshëm nderi. Ai është i gatshëm të rrezikojë gjithçka, përfshirë edhe dashurinë e tij, Medora, për të shpëtuar Gulnare, robëreshë në harem, nga duart e një Pashai osman. Edhe kur ka mundësi të shpëtojë veten duke vrarë Pashain që flinte, ai nuk e bën – një akt që e përforcon si figurë të kodit kalorësiak në një botë amorale.

Ai mbetet, siç thotë vetë Byroni, "Me një virtyt të vetëm dhe një mijë krime", një hero tragjik që ndërtohet në kontrastin mes dhunës, nderit dhe pasionit. Në këtë personazh ndërthuret fryma e njeriut të lirë të Lindjes së Afërt, që nuk i përket asnjë perandorie, por as nuk dorëzohet ndaj asaj që është e padrejtë.

Ndikimi i Byronit nuk ishte vetëm letrar. Një nga ilustrimet më të famshme që shoqëroi poemën u realizua më vonë nga Eugène Delacroix, piktori francez romantik, i cili i veshi personazhet e Korsarit me kostume tradicionale shqiptare, duke përdorur fustanellën, jelekun dhe armët karakteristike të luftëtarëve shqiptarë të shekullit XIX. Në këtë mënyrë, imagjinata europiane për shqiptarët mori formë vizuale përmes një akti artistik që bashkonte ekzotikën, rebelimin dhe fisnikërinë.

Kjo nuk ishte rastësi. Byroni vetë kishte udhëtuar në Shqipëri në vitet 1809–1810 dhe kishte mbetur thellësisht i impresionuar nga shqiptarët, veçanërisht nga mikpritja dhe pamja e tyre e egër e krenare. Ai u fotografua në portretin e famshëm me veshje shqiptare nga Thomas Phillips dhe përherë e ruajti në kujtesë Shqipërinë si një vend burrash të fortë e të lirë.

Në shekullin XIX, ndërkohë që kombet po fillonin të artikulonin identitete të qarta dhe të ndërtonin mitet e tyre themeluese, shqiptarët u shfaqën në kulturën europiane si figura të ndërmjetme: as orientale, as plotësisht perëndimore, por gjithmonë të lidhur me konceptet e lirisë, pasionit dhe ndershmërisë individuale. Ata ishin njëkohësisht pjesë e perandorisë osmane dhe jashtë saj, aktorë të një bote në përplasje.

Byroni e mishëroi këtë tension në figurën e Conradit, që ndonëse nuk përmendet si shqiptar në mënyrë eksplicite, përfaqëson estetikisht dhe shpirtërisht shumë nga cilësitë që Byroni i kishte vëzhguar gjatë qëndrimit të tij në Shqipëri. Kostumet shqiptare, kodi i nderit, qëndrimi burrëror dhe përbuzja ndaj pushtetit të padrejtë ishin elemente që poezia romantike i përqafoi si pjesë të një identiteti që sfidonte konformizmin dhe shoqëritë e shtypura.

Sot, “The Corsair” mbetet jo vetëm një nga poemat më të lexuara të Byronit, por edhe një dritare për të kuptuar se si Shqipëria dhe shqiptarët u bënë pjesë e imagjinatës kulturore europiane në shekullin XIX. Nga vargjet te ilustrimet, ata ishin sinonim i njeriut të lirë, luftëtarit me zemër të ndershme dhe rebelit të pafalshëm.

Në një kohë kur identiteti kombëtar shqiptar ishte ende në përpunim, një poet anglez si Byroni dhe një piktor francez si Delacroix ndihmuan në përjetësimin e një imazhi që më pas do të ushqente frymën e Rilindjes Kombëtare shqiptare. Dhe pikërisht në këtë ndërthurje të kulturës dhe politikës, letërsisë dhe kujtesës, “Korsari” mbetet një testament i lidhjes shpirtërore që shqiptarët kanë pasur me idealet e lirisë në Europën romantike.

© Dorian Koçi