Model, Modelim Modulim çfare lidhje kane keto koncepte së pari tek njeriu. 🌍

🌍 MODEL, MODELIM, MODULIM TE NJERIU

1. Modeli tek njeriu

Çfarë është?

Modeli është një përfaqësim i thjeshtuar i sjelljes, strukturës ose funksionimit të njeriut.

Tek individi, ai mund të lidhet me trupin (biologjinë), mendjen (psikologjinë) ose marrëdhëniet (sociologjinë).

Tek shoqëria, modeli paraqet mënyrën se si njerëzit ndërveprojnë në grupe ose sisteme.

Llojet e modeleve për njeriun:

1. Modele biologjike – si funksionon trupi i njeriut (p.sh. modeli i qarkullimit të gjakut).

2. Modele psikologjike – si mendon ose sillet individi (p.sh. modeli i personalitetit “Big Five”).

3. Modele shoqërore – si ndërveprojnë njerëzit në grupe (p.sh. modeli i komunikimit).

4. Modele edukative – si mëson dhe zhvillohet njeriu (p.sh. modeli konstruktivist në arsim).

Shembuj konkretë:

Në psikologji: modeli i Maslow (piramida e nevojave) → njerëzit fillimisht kërkojnë nevoja bazë (ushqim, siguri), pastaj nevoja sociale, derisa të arrijnë vetë-realizimin.

Në arsim: modeli i të nxënit të Kolbit → nxënësi kalon në katër faza: përvoja, reflektimi, konceptimi, eksperimentimi.

Në shëndetësi: modeli i trupit të njeriut si sistem modular (organe, muskuj, nerva).

Në informatikë: “user model” → përfaqësimi i një përdoruesi me preferenca, që ndihmon aplikacionin të përshtatet me të.

👉 Pra, modeli i njeriut është pasqyra e një realiteti kompleks, e thjeshtuar për t’u kuptuar më lehtë.

2. Modelimi tek njeriu

Çfarë është?

Modelimi është procesi i ndërtimit të modelit të njeriut → përshkruan, analizon ose shpjegon sjelljen, aftësitë apo zhvillimin.

Në psikologji dhe arsim, modelimi përdoret për të shpjeguar si mësojnë njerëzit, si ndërtojnë zakone ose si ndryshojnë sjellje.

Hapat e modelimit:

1. Identifikimi i problemit → p.sh. “Pse disa nxënës mësojnë më shpejt se të tjerët?”

2. Zgjedhja e variablave → motivimi, orët e studimit, mbështetja familjare.

3. Ndërtimi i modelit → matematik, grafik ose përshkrim logjik.

4. Testimi → krahasim i modelit me të dhënat reale.

5. Përdorimi → për të parashikuar rezultate ose për të ndërhyrë (arsim, terapi).

Shembuj konkretë:

Në psikologji:

Albert Bandura (teoria e të nxënit shoqëror): njerëzit mësojnë duke parë dhe imituar të tjerët. P.sh. një fëmijë që shikon prindin duke lexuar, imiton këtë sjellje.

Në arsim:

Modelimi i procesit të të nxënit → p.sh. një mësues ndërton një model që lidh notat e nxënësve me mënyrën e studimit.

Në shoqëri:

Modelimi i sjelljes së konsumatorëve → kompanitë parashikojnë se çfarë do blejnë njerëzit në bazë të zakoneve të tyre.

Në shëndetësi:

Modelet epidemiologjike tregojnë si përhapet një sëmundje në një komunitet.

👉 Kuptim praktik: Modelimi i njeriut është mënyra për të kuptuar, parashikuar dhe ndikuar tek sjellja ose zhvillimi i tij.

3. Modulimi tek njeriu

Çfarë është?

Modulimi (modulariteti) është ndarja e njeriut ose shoqërisë në pjesë më të vogla (module), secila me funksion të veçantë.

Tek njeriu kjo mund të jetë: biologjike, psikologjike ose shoqërore.

Shembuj biologjikë:

Trupi i njeriut është një sistem modular:

Sistemi nervor, sistemi i frymëmarrjes, sistemi i qarkullimit të gjakut, sistemi i tretjes… secili modul ka funksion specifik, por të gjitha bashkë e mbajnë njeriun gjallë.

Shembuj psikologjikë:

Njeriu shihet si i përbërë nga module mendore:

Kujtesa, emocioni, logjika, kreativiteti.

Një psikolog mund të punojë vetëm me “modulin” e vetëbesimit për të përmirësuar performancën e një studenti.

Shembuj shoqërorë:

Shoqëria është modulare:

Familja, shkolla, puna, institucionet publike – secila është një modul i veçantë që kontribuon në funksionimin e shoqërisë.

Një shtet ndahet në module (ministri, bashki, komuna), që punojnë së bashku si një sistem i madh.

👉 Modulimi na lejon ta shohim njeriun dhe shoqërinë si një bashkësi pjesësh – dhe kjo ndihmon në analizë, trajtim dhe organizim.

---

4. Shembull integrues: Nxënësi në shkollë

Modeli: Një grafik që tregon lidhjen mes orëve të mësimit dhe notës përfundimtare.

Modelimi: Procesi i ndërtimit të këtij grafiku → mbledhja e të dhënave, analizimi dhe parashikimi i suksesit.

Modulimi: Nxënësi shihet si i përbërë nga module → kujtesa, aftësia logjike, motivimi, emocionet. Çdo modul ndikon në performancë.

---

5. Përmbledhje

Koncept Për njeriun (individ/shoqëri) Shembull

Modeli Përfaqësim i thjeshtuar i trupit, mendjes ose shoqërisë Piramida e Maslow; Modeli i trupit si sistem

Modelimi Procesi i ndërtimit të modelit për të shpjeguar ose parashikuar sjelljen Teoria e Bandurës për të mësuarit nga imitimi

Modulimi Ndarja në pjesë më të vogla të pavarura (organe, aftësi, role) Trupi (organe); Shoqëria (familje, shkollë, punë)

---

✅ Përfundim:

Po, modeli, modelimi dhe modulimi janë shumë të rëndësishme edhe për njerëzit.

Modeli na jep një pasqyrë të thjeshtë të individit ose shoqërisë.

Modelimi na lejon të kuptojmë dhe parashikojmë sjelljen dhe zhvillimin.

Modulimi na ndihmon të ndajmë kompleksitetin e njeriut në pjesë më të menaxhueshme.

---E ke fjalën për Albert Bandura (shpesh ngatërrohet në shqiptim si “Mandura”).

Ai është një psikolog shumë i njohur kanadez-amerikan, i cili zhvilloi një nga teoritë më të rëndësishme në psikologjinë moderne: Teoria e të mësuarit shoqëror (Social Learning Theory) dhe më pas konceptin e vetë-efikasitetit (self-efficacy).

Teoria e Albert Bandura

1. Thelbi i teorisë

Njerëzit mësojnë jo vetëm nga përvoja e tyre direkte, por edhe duke vëzhguar sjelljen e të tjerëve dhe pasojat e saj.

Pra, mësimi ndodh përmes imitimit dhe modelimit.

Njeriu nuk është vetëm “produkt i mjedisit”, por edhe një agjent aktiv që zgjedh, reflekton dhe kontrollon sjelljen e tij.

2. Katër elementët kryesorë të të mësuarit përmes vëzhgimit

1. Vëmendja (Attention)

Për të mësuar, individi duhet t’i kushtojë vëmendje sjelljes së modelit.

Shembull: një fëmijë që shikon mësuesin si shkruan në dërrasë.

2. Mbajtja në mendje (Retention)

Sjellja e vëzhguar ruhet në kujtesë për t’u rikthyer më vonë.

Shembull: nxënësi kujton si e zgjidhi mësuesi një detyrë matematike.

3. Riprodhimi (Reproduction)

Nxënësi/individi duhet të jetë në gjendje të imitojë sjelljen.

Shembull: fëmija përpiqet të shkruajë si mësuesi.

4. Motivimi (Motivation)

Njeriu ka nevojë për një arsye që ta përsërisë sjelljen.

Shembull: fëmija merr lavdërim kur shkruan mirë dhe kjo e motivon ta bëjë përsëri.

3. Shembuj praktikë

Eksperimenti i famshëm “Bobo Doll” (1961)

Bandura tregoi se fëmijët që shihnin të rriturit duke qenë agresivë ndaj një kukulle (Bobo doll), më vonë silleshin po aq agresivë.

Ky eksperiment provoi që sjelljet e dhunshme mund të mësohen thjesht duke i parë.

Në arsim: Nxënësit mësojnë shumë duke vëzhguar mësuesin ose shokët e klasës.

Në shoqëri: Sjelljet pozitive (p.sh. ndihma, mirësjellja) ose negative (p.sh. dhuna, zakonet e këqija) përhapen përmes modelimit.

Në media: Film, TV, rrjete sociale – ndikojnë fuqishëm tek të rinjtë përmes modelimit të sjelljeve.

4. Koncepti i vetë-efikasitetit (Self-Efficacy)

Bandura theksoi se njerëzit nuk janë thjesht pasivë.

Vetë-efikasiteti është besimi i individit tek aftësia e tij për të kryer me sukses një veprim.

Shembull: Dy nxënës me të njëjtat aftësi → ai që beson se “mund ta bëj” ka më shumë gjasa të arrijë sukses.

5. Rëndësia e teorisë së Bandurës

Ndihmoi të kuptohej se mësimi nuk është vetëm rezultat i përforcimit (siç thoshin behavioristët), por edhe i vëzhgimit dhe mendimit aktiv.

Ka ndikim të madh në:

Psikologji (terapi të sjelljes, zhvillim personal).

Arsim (mësuesi si model).

Sociologji (shoqëria dhe media formojnë modele sjelljeje).

Shëndetësi (ndryshimi i zakoneve përmes role-modelëve).

Pra, teoria e Albert Bandura thekson që njeriu mëson duke parë të tjerët, duke i imituar dhe duke reflektuar mbi to. Sjellja nuk është thjesht pasojë e shpërblimeve ose ndëshkimeve, por edhe e modeleve shoqërore që na rrethojnë.

Liliana Pere