MRIKA – Zëri që hapi perden e parë të operës shqiptare

Rrevista Prestige

#Art.#OperaMrika

#inspiration

MRIKA – Zëri që hapi perden e parë të operës shqiptare

Sot eshte "dita e Mrikes"

Vepra që u ngrit në skenë, në frymë, në shpirt dhe në kohë. Me nota që u shkruajten për t’u kënduar, dhe për t’u kujtuar.

E tillë është “Mrika”, opera e parë shqiptare, e cila u bë gurthemeli i artit tonë muzikor dhe vulosi me dritë një epokë të re kulturore.

Historia e saj nuk është vetëm ajo që ndodh në skenë; është edhe ajo që fshihet pas perdeve — puna këmbëngulëse, përkushtimi i kompozitorit, emocionet e artistëve dhe një shkop i artë që u shndërrua në simbol respekti.

Opera e parë shqiptare “Mrika”, e kompozuar nga mjeshtri i madh Prenk Jakova (1917–1969) me libret të Llazar Siliqit, u ngjit për herë të parë në skenë më 1 dhjetor 1958, në Teatrin “Migjeni” të Shkodrës. Ishte një vepër në katër akte, e vendosur në skenë nga regjisori Andrea Skanjeti, duke shënuar lindjen e operës kombëtare shqiptare.

Muzika e Jakovës, e ndërthurur me këngë, valle, kor dhe arie, krijoi një univers të ri artistik për vendin — një univers ku tradita shqiptare përqafoi formën klasike të operës.

Puna për “Mrikën” filloi në vitin 1956. Prenk Jakova, i përkushtuar dhe i palodhur, filloi të hedhë në partiturë notat që i ngjizeshin në imagjinatë. Çdo pasdite, deri natën vonë, ai ulej në piano dhe provonte pjesët një nga një. Ato çaste në heshtjen e shtëpisë dhe të studios së tij, ku nota të ndrojtura merrnin formë e fuqizoheshin, shënuan lindjen e një epoke të re në muzikën shqiptare. Në maj të vitit 1958 nisën provat për vënien e operës në skenë, herë në Shtëpinë e Kulturës – më vonë Filarmonia e Shkodrës – e herë në teatrin “Migjeni”.

Më 27 nëntor u zhvillua prova gjenerale, ndërsa 1 dhjetori 1958 shënoi natën e madhe. Trupa e Shkodrës e interpretoi dramën muzikore me sukses të plotë, duke e kthyer premierën në një ngjarje kulturore të jashtëzakonshme.

Çdo artist, nga këngëtarët te kori e valltarët, nga regjisorët tek orkestra, ishte pjesë e një arritjeje historike.

Por ai mbrëmje ruan edhe një moment që nuk shihet as në partiturë e as në skenografi.

Kur Prenk Jakova u ngjit në podium, i veshur me një kostum jeshil të errët dhe një paraqitje të qetë e fisnike, ndodhi një gjest i paharrueshëm.

Tish Hila, flautisti i parë dhe njëkohësisht argjendar, iu afrua dhe i dhuroi një shkop të artë dirigjimi, një dhuratë nga e gjithë orkestra si shenjë respekti për mjeshtrin. Me atë shkop të artë Jakova dirigjoi premierën, duke e bërë pjesë të historisë së operës sonë.

Ngjarjet e operës “Mrika” zhvillohen në vitet ’50 dhe rrëfejnë jetën e një vajze mirditore dhe familjes së saj. Muzika e Jakovës është e mbushur me elemente lirike dhe dramatike, të lidhura ngushtë me atmosferën e vendit të ngjarjes.

Aria “Dielli ka perëndue” ngre në skenë lirikën e brendshme të Mrikës, ndërsa “Oh! Ç’janë këto trazime” i aktit të dytë sjell tensionet që përshkojnë shpirtin e personazhit. Çdo notë, çdo frazë muzikore i qëndron besnike dialektit, veshjes, traditës dhe botës shpirtërore të Mirditës.

Një vit më vonë, më 26 nëntor 1959, opera “Mrika” u interpretua për herë të parë nga artistët e Teatrit të Operas dhe Baletit në Tiranë.

Një fotografi e rrallë nga arkiva e TKOBAP sjell gjallërisht interpretimin e Marie Krajës në rolin e Mrikës dhe Ibrahim Tukiçit në rolin e Dodës — një moment i çmuar në historinë e artit shqiptar.

Po të shtoj një analizë të plotë artistike, muzikore dhe historike mbi operën “Mrika”, duke ruajtur plotësisht koherencën me esenë që krijuam. Kjo analizë nuk heq asgjë nga faktet, por i thellon dhe i interpreton ato.

-------------

Analizë artistike, muzikore dhe historike e operës “Mrika”

Opera “Mrika” nuk është vetëm një vepër e parë në llojin e saj — ajo është një pikë kthese. Rëndësia e saj shtrihet në disa drejtime themelore, të cilat e bëjnë një pikë referimi të pazëvendësueshme në historinë e artit shqiptar.

1. Rëndësia historike: një hap drejt identitetit kulturor kombëtar

Në vitet ’50, Shqipëria sapo kishte filluar të ndërtonte institucionet e saj kulturore. Nuk kishte traditë operistike të mirëfilltë, nuk kishte repertor kombëtar dhe as një shkollë të konsoliduar kompozitorësh të zhanrit monumental. Në këtë boshllëk, Prenk Jakova krijoi një precedent, një bazë mbi të cilën u ndërtua e gjithë opera shqiptare më vonë.

“Mrika” përfaqëson:

krijimin e gjuhës së parë operistike shqipe,

kostitucionalizimin e skenës lirike në vend,

përcaktimin e drejtimit estetik kombëtar në muzikë.

Ajo ndërpreu varësinë nga repertori i huaj dhe vendosi të parën gur të themeleve të një tradite që më vonë do të vijonte me “Skënderbeun”, “Lulja e Kujtimit”, “Komisari”, e të tjera.

2. Vepra si pasqyrë sociale dhe antropologjike

“Mrika” nuk është vetëm muzikë — është dokument kulturor. Për herë të parë, në skenën shqiptare u ngrit:

vajza mirditore,

familja tradicionale veriore,

dialekti, veshjet, zakonet,

botëkuptimi i një treve të tërë.

Në kohën kur opera evropiane fliste për princesha, markezë, duelistë dhe mite antike, Jakova solli në skenën shqiptare jetën e thjeshtë, njerëzit e zakonshëm, dilemën morale dhe nderin familjar. Kjo e bëri veprën të afërt me publikun, të kuptueshme dhe emocionalisht të fuqishme.

3. Mjeshtëria muzikore e Prenk Jakovës

Jakova arriti të krijojë një muzikë që është njëkohësisht:

• Kombëtare në thelb

Elementet folklorike të Veriut – në melodi, ritme, kadenca, intervale – janë të ndjeshme në të gjithë veprën. Por ato nuk vijnë si citime të thjeshta; Jakova i kthen në gjuhë operistike, duke i përpunuar me mjeshtëri.

• Lirike në shpirt

Ariet e Mrikës — sidomos “Dielli ka perëndue” — janë të ngopura me emocione të buta, shpesh vajtuese, të cilat krijojnë një atmosferë intime, të përshtatshme me karakterin e personazhit.

• Dramatike në kulme

Aria “Oh! Ç’janë këto trazime” tregon aftësinë e Jakovës për t’i dhënë personazhit tension, ankth dhe përplasje të brendshme — elemente kryesore të dramës muzikore.

• Orkestracion i mençur

Orkestra nuk është thjesht shoqëruese; ajo komenton, thekson, pasqyron karakteret dhe mban ritmin emocional të veprës. Për një vend pa traditë të orkestrës së madhe, kjo ishte një arritje e jashtëzakonshme.

4. Dimensioni mitik i shkopit të artë

Dhurata e shkopit të artë nga flautisti Tish Hila, pak minuta para premierës, i jep veprës një dimension pothuajse mitik. Nuk është vetëm një gjest nderi — është një akt simbolik që tregon:

besimin e orkestrës te kompozitori,

respektin për vizionin e tij,

bashkimin shpirtëror të trupës me mjeshtrin,

ngarkesën historike të çastit.

Ky shkop dirigjimi u bë jo vetëm një objekt, por një shenjtëri kulturore, një simbol i lindjes së artit operistik shqiptar.

5. Importanca e interpretimit të vitit 1959 në TKOB

Kur “Mrika” u ngjit në skenën e Teatrit të Operas dhe Baletit në Tiranë më 26 nëntor 1959, ajo sanksionoi një fakt të madh:

opera shqiptare tashmë ekzistonte — dhe ishte dinjitoze.

Interpretimi i Marie Krajës dhe Ibrahim Tukiçit nuk ishte thjesht një shfaqje; ishte miratimi zyrtar i vlerës së veprës në nivel kombëtar. Fotografia e rrallë nga arkivi i TKOB është dëshmi e një momenti të papërsëritshëm: kalimit të veprës nga skena lokale në skenën e madhe kombëtare.

6. Vlera e “Mrikës” sot

Sot, kur shikojmë pas, “Mrika” mbetet:

kulla e parë e artit tonë skenik,

dëshmia e talentit shqiptar,

një pasuri e patjetërsueshme kombëtare,

pikënisja e traditës lirike shqiptare.

Ajo që e bën të pavdekshme nuk është vetëm muzika e bukur, por zemra e saj kombëtare, e cila rreh në çdo notë të partiturës.

Pergatiti. Liliana Pere.