Një analizë e shkurtër e Kushtetutës së Shqiperisë(Me rastin e 25-vjetorit të miratimit të Kushtetutës) Prof. Dr. Aurela Anastasi

Më 28 Nëntor të këtij viti, ditën e pavarësisë së Shtetit Shqiptar, Kushtetuta e Shqipërisë mbush

25 vjet. Me përjashtim të Kushtetutës së vitit 1946, e cila vendosi regjimin komunist në Shqipëri,

asnjë Kushtetutë tjetër nuk i kishte kaluar një çerek shekulli. Është kjo një shenjë e vijimësisë së

proceseve demokratike, por edhe e një tranzicioni të gjatë e të vështirë drejt integrimit të

Shqipërisë në Bashkimin Evropian.

Një analizë e identitetit që ka krijuar Kushtetuta në këto 25 vjet, do të shërbente për zbatimin e

saj, veçanërisht në kuadrin e procesit të integrimit të Shqipërisë në Bashkimin Evropian. E

rëndësishme është të analizohet se si kushtetuta i jep këtij vendi një identitet kushtetues. Kjo

qasje buron që nga mendimi aristotelian “...i cili këmbënguli se identiteti i një shteti nuk varej

nga karakteristikat e tij fizike, por nga Kushtetuta e tij”. (Rosenfeld 2016)

Aktualisht, identiteti kushtetues, është një nga çështjet më prizmatike në teorinë e të drejtës

kushtetuese, për të cilën konstitucionalistët ende vijojnë të debatojnë, pa arritur në një

përkufizim. Në një kuptim juridik, “…identiteti u referohet parimeve themelore të një kushtetute

dhe strukturës bazë të rendit që ajo harton;...”. (Dietter Grim, 2022) Ky këndvështrim lidhet me

doktrinën e mbrojtjes e parimeve themelore të Kushtetutës sidomos përgjatë amendimit të saj.

Lidhur me këtë, shqetësimi kushtetues lidhet me ndryshimet e shpeshta, sidomos kur ato janë

kryer për shkak të oportunitetit politik dhe pa një proces konsultimi të gjerë.

Një qasje tjetër përket me trashëgiminë kushtetuese. Në këtë aspekt, veçojmë se Kushtetuta e

Shqipërisë nuk ka trashëguar kushtetutat pararendëse. Mund të rilidheshim disi me trashëgiminë

që la Këshilli i Shtetit, si organi që ushtroi kontrollin paraprak të pajtueshmërisë së ligjeve me

Kushtetutën (1929-1944), por edhe kjo trashëgimi është e mbuluar nga harresa.

Një sërë çështjesh të tjera të identitetit kushtetues ngrihen në lidhje me zbatimin e Kushtetutës,

për të cilën ka shumë debat. Por të gjitha gjetjet na shpien tek parimi i efektshmërisë së zbatimit

dhe respektimit të saj, për të cilën kemi pasur mjaft sfida që nuk janë kapërcyer ende.

Në këndvështrimin e integrimit tonë në Bashkimin Evropian, Kushtetutën e Shqipërisë mund ta

trajtojmë në grupin e “kushtetutave me identitet tejkombëtar”, bazuar në teorinë e

konstitucionalistit amerikan Michael Rosenfeld (2016). Identiteti tejkombëtar është i dukshëm në

Kushtetutë, krahas karakterit të saj ndërkombëtarist. Ai ndërtohet sidomos me “klauzolën

kushtetuese të integrimit” (neni 122/3), me klauzolën e delegimit të kompetencave ndaj

organizatave ndërkombëtare (neni 123) si dhe me atë të “simetrisë së kufizimeve të të drejtave”

(neni 17/2). Ky fakt, i jep asaj një identitet të përbashkët me kushtetutat e hartuara pas rënies së

sistemit komunist si dhe me kushtetuta të vendeve të Ballkanit Perëndimor (Cukani, 2014). Ai

është përforcuar edhe përmes amendamentit kushtetues për Reformën në Drejtësi (2016). Në

këtë të fundit u parashikua “Operacioni Ndërkombëtar i Monitorimit” si organ i përkohshëm, që

mbështet procesin e rivlerësimit kalimtar të gjyqtarëve dhe prokurorëve. Nga ana tjetër,

Legjislacioni i Bashkimit Evropian mbron identitetin kombëtar kushtetues (Traktati i Lisbonës

dhe Karta e të Drejtave Themelore të BE-së).

Meqënëse parimet themelore të Kushtetutës sonë janë përgjithësisht vlera universale të

përbashkëta, shtruam pyetjen se çfarë mund të konsiderojmë vlerë të veçantë për identitetin e

Kushtetutës sonë? Në një diskutim të hapur me rastin e këtij përvjetori morëm disa përgjigje nga

pjesëmarrësit pedagogë e studentë, të cilat shprehnin këndvështrime të ndryshme. Njëra prej tyre

lidhej me bashkëjetesën fetare dhe bashkëjetesën me pakicat e vendit. Tjetra shënjestroi nenin

17/2 të Kushtetutës, i cili si rrallë kushtetutë tjetër vendos simetrinë e kufizimeve të të drejtave të

Njeriut me ato të parashikuara në Konventën Evropiane (KEDNJ). Për më tepër, kjo klauzolë

është zhvilluar mjaft jo vetëm nga Gjykata Kushtetuese, por edhe nga vetë Gjykata Evropiane

për të drejtat e njeriut, duke i dhënë një identitet të veçantë kushtetutës sonë. Megjithatë, tërhoqi

vëmendjen përzgjedhja e nenit 3 në lidhje me nenin 8 të Kushtetutës. Sipas tyre, Kushtetuta e

Shqipërisë mbron identitetin kombëtar dhe trashëgiminë kombëtare, mbron të drejtat kombëtare

të popullit shqiptar jashtë kufijve të vet, mbron shtetasit shqiptarë që jetojnë jashtë vendit, si dhe

ndihmon ata “...për të ruajtur e për të zhvilluar lidhjet me trashëgiminë kulturore kombëtare.”

Zbatimi i tyre krijon një identitet kushtetues të dallueshëm nga kushtetuta të vendeve të tjera,

pasi pjesa më e madhe e shtetasve shqiptarë jetojnë jashtë kufijve të vendit. Prandaj, përpos

“identitetit tejkombëtar” mund të flasim edhe për një “identitet kombëtar tejkufitar”. Këto

përsiatje mund të zgjeroheshin nëse do të kishim një interpretim kushtetues të nenit 8 nga

Gjykata Kushtetuese. Sidoqoftë, në vendimin e saj lidhur me votimin e shqiptarëve të diasporës

Gjykata Kushtetuese ka ndjekur të njëjtën qasje. Ajo konstatoi se Kodi Zgjedhor, megjithëse

krijoi pritshmëri të ligjshme për shtetasit shqiptarë që jetojnë jashtë vendit, nuk ka parashikime të

qarta për votimin e tyre (VGJK 38_22). Prandaj, vendosi të detyrojë Kuvendin që brenda një viti

të plotësojë boshllëkun ligjor. Shqetësimi kushtetues është se, edhe pse ka mbetur pak kohë nga

përmbushja e afatit, ende nuk kemi një përgatitje që premton zbatimin në kohë të vendimit të

Gjykatës Kushtetuese.

Në mbyllje, mund të themi se vazhdimi i diskutimit mbi identitetin kushtetues është i

shëndetshëm për respektimin dhe zbatimin me efektivitet të Kushtetutës.