Studim. “Tempulli i Poseidonit në Sounio: Mes mitit, detit dhe kujtesës” “Poseidoni dhe hije ilire: Nga tempujt bregdetarë te hyjnitë e natyrës”

🌟  Studim

1. “Tempulli i Poseidonit në Sounio: Mes mitit, detit dhe kujtesës”

2. “Poseidoni dhe hije ilire: Nga tempujt bregdetarë te hyjnitë e natyrës”

✍️ Teksti i prezantimit për studimin

> Ky studim është një udhëtim historiko-mitologjik dhe kulturor nëpër gjurmët e lashtësisë, përmes një prej tempujve më të bukur dhe të fuqishëm të Greqisë antike – Tempullit të Poseidonit në Sounio.

Nëpërmjet përshkrimit arkitektonik dhe simbolik të këtij monumenti, hulumtohet roli i Poseidonit si zot i deteve dhe ndikimi i këtij kulti në qytetërimet përreth, përfshirë edhe kulturën ilire, ku ai identifikohet me perëndinë Bind(i).

Studimi i thellohet jo vetëm arkitekturës, vendndodhjes dhe funksioneve të tempullit, por edhe ndikimit të hyjnive të ujit dhe natyrës në trashëgiminë shpirtërore dhe folklorike të shqiptarëve, duke ndërtuar një urë ndërmjet së shkuarës mitike dhe identitetit kulturor bashkëkohor.

Një vend i veçantë i kushtohet gjithashtu rolit të grave në tempujt e lashtësisë, si dhe krahasimit të formave të tempujve helenë me ato të botës ilire, ku hyjnia bashkëjetonte me natyrën dhe vendet e shenjta ndodheshin në shpella, burime dhe male.

Kjo punë synon të zgjojë ndjeshmëri për trashegiminë shpirtërore, krahasimore dhe arkeologjike si pjesë e një memorie kolektive mesdhetare që bashkon popuj dhe periudha të ndryshme përmes hyjnive dhe tempujve që prekin detin dhe dritën.

📚 Referencat ku jam mbështetur 

1. “Poseidon and Greek Religion” – Walter Burkert, Greek Religion, Harvard University Press, 1985.

2. “The Temple of Poseidon at Sounion” – Archaeological Society of Athens, Publications on Sounio (në anglisht dhe greqisht).

3. “Illyrian Religions” – Wilkes, J.J. The Illyrians, Blackwell Publishers, 1992.

4. Botime dhe kërkime të Universitetit të Tiranës dhe Akademisë së Shkencave mbi trashëgiminë ilire.

5. Folklori shqiptar: Zanat dhe besimet popullore – Mark Tirta, Mitologjia ndër shqiptarë, Botime Toena, Tiranë, 2005.

6. Artikuj nga Revista Prestige, autor: Liliana Oere, në bashkëpunim me studiues dhe pasionantë të historisë antike dhe mitologjisë mesdhetare.

 Autor: Liliana Pere

Revista Prestige

Viti: 2025

Fusha: Mitologji – Arkeologji – Kulturë krahasimore

✨️✨️✨️✨️✨️✨️✨️✨️✨️✨️✨️✨️✨️

Tempulli i Poseidonit në Sounio, një gadishull në jug të Atikës (në Greqi), është një nga monumentet më të njohura të lashtësisë greke dhe ka një lidhje të ngushtë me kultin e detit. Më poshtë po ta shpjegoj me detaje të pasura për tempullin, historinë e tij dhe lidhjen me ilirët e lashtë.

🏛 Çfarë është Tempulli i Poseidonit në Sounio?

Tempulli i Poseidonit është një tempull i lashtë grek kushtuar Poseidonit, perëndisë së detit, tërmeteve dhe kuajve në mitologjinë greke. Ai është ndërtuar në një pikë strategjike në majën e gadishullit Sounio, në një shkëmb mbi 60 metra mbi nivelin e detit Egje, ku ofron një pamje spektakolare.

📅 Kur është ndërtuar?

Shekulli V p.e.s. – rreth 444–440 p.e.s., në periudhën e Perikliut, gjatë epokës klasike të Athinës.

U ndërtua mbi rrënojat e një tempulli më të hershëm arkaik, që ishte shkatërruar gjatë pushtimit persian (rreth 480 p.e.s.).

* Nga çfarë materiali është ndërtuar?

Tempulli është ndërtuar nga mermeri lokal nga zona e Agrilezas (jo shumë larg nga Sounio). Kolonat janë në stilin dhorik (stil i thjeshtë, i fuqishëm dhe monumental).

Ka pasur fillimisht 34 kolona, nga të cilat 16 janë ruajtur deri më sot.

Lartësia e kolonave arrin rreth 6 metra.

 Ku ndodhet?

Tempulli ndodhet në Cape Sounion, 69 km në juglindje të Athinës.

Është në një pozicion të jashtëzakonshëm, ku shihet perëndimi i diellit në mënyrë magjike dhe legjendare – një pamje që të lë pa frymë.

* Pse tempujt e Poseidonit gjenden afër detit?

Sepse Poseidoni ishte:

Zot i detit dhe të gjitha ujërave.

Një nga dymbëdhjetë perënditë olimpike.

Njerëzit luteshin për mbrojtje në udhëtimet detare, për peshkim të mirë, për të shmangur stuhitë detare dhe për të fituar në betejat detare.

Tempulli shërbente si një vend i shenjtë për pelegrinët, por edhe si një pikë orientimi për detarët.

🇮🇱 Po ilirët ç’lidhje kanë me këtë? Kush ishte Bindi?

Kjo është pjesa më interesante për ne shqiptarët dhe kërkon pak shpjegim historik dhe mitologjik.

🧿 Kush ishte Bindi në mitologjinë ilire?

Bindi ishte një perëndi ilire, që njihet kryesisht në burimet nga epiriotët dhe dardanët.

Ai identifikohet nga studiuesit si perëndia e ujërave, burimeve dhe fuqive të natyrës ujore, ndaj barazohet me Poseidonin në mitologjinë greke dhe Neptunin në atë romake.

Në disa zona të banuara nga ilirët, Bindi ishte një nga hyjnitë më të nderuara.

Dëshmitë më të hershme për kultin e Bindit vijnë nga zona si Dardania, Maqedonia e Veriut dhe veriu i Shqipërisë, ku janë gjetur mbishkrime kushtuar këtij hyu.

* Pse thuhet që Poseidoni barazohet me Bindin?

Sepse kur romakët dhe grekët ndërvepruan me popujt ilirë, bënë një "përkthim fetar" të perëndive lokale. Ky proces quhet "interpretatio graeca/romana" – ku perënditë vendase krahasoheshin dhe identifikoheshin me ato të botës greke apo romake.

Bindi = Poseidoni = Neptuni → të tre janë hyjni të ujit, deteve, burimeve, stuhive.

Në këtë mënyrë, edhe pse Bindi nuk ka një tempull të njohur në stilin grek (si ai në Sounio), roli i tij simbolik ishte i ngjashëm në botën ilire.

✍️ Përmbledhje:

Tipari

Tempulli i Poseidonit – Sounio

Vendndodhja -Cape Sounion, Greqi

Koha e ndërtimit rreth 444–440 p.e.s.

Stili Dorik

Materiali Mermer lokal

Funksioni Tempull kushtuar Poseidonit, perëndisë së detit

Lidhja me ilirët Poseidoni barazohet me perëndinë ilire Bindi, hyj i ujërave

* Legjenda e mbretit Ege dhe deti Egje

Në kohët e lashta, Egeu ishte mbreti i Athinës. Ai kishte një bir të quajtur Tezeu, një nga heronjtë më të mëdhenj të mitologjisë greke.

 Tezeu dhe Minotauri

Çdo vit, Athina dërgonte 7 djem dhe 7 vajza në Kretë për t’u flijuar te Minotauri, një përbindësh gjysmë njeri, gjysmë ka, që jetonte në labirintin e Knosos.

Tezeu vendosi të shkonte vetë si vullnetar për të vrarë Minotaurin dhe për të shpëtuar të rinjtë athinas.

* Premtimi i Tezeut ndaj babait të tij, Egeut

Tezeu i premtoi të atit se nëse do të kthehej gjallë, do të vendoste në anije vela të bardha.

Nëse do të vdiste, anija do të mbante vela të zeza.

* Tezeu vret Minotaurin… por harron

Tezeu e vrau Minotaurin me ndihmën e Ariadnës, por në kthim harroi të ndryshonte velat.

Kur Egeu pa velat e zeza nga maja e shkëmbit të Sounios, mendoi se i biri kishte vdekur.

* Tragjedia në Sounio

I dëshpëruar, Egeu u hodh nga shkëmbi dhe vdiq në ujërat e detit.

Që atëherë, deti u quajt “Deti Egje” – në kujtim të mbretit që humbi jetën për dashurinë ndaj të birit.

🏛️ Dhe pikërisht aty ku u hodh mbreti Ege, u ndërtua Tempulli i Poseidonit.

Ai qëndron si një vend pelegrinazhi, reflektimi, dhe kujtese për fuqinë e detit dhe tragjedinë njerëzore – ndër më të bukurat e mitologjisë.

🏛️ Kush ishte arkitekti i Tempullit të Poseidonit në Sounio?

Historitë antike nuk përmendin me emër të sigurt arkitektin e Tempullit të Poseidonit, por studiuesit besojnë fort se ai ishte i njëjti arkitekt që projektoi edhe Tempullin e Hefaistit në Athinë – një nga tempujt më të ruajtur të botës së lashtë.

Ai njihet si:

* Arsitekti i Paemëruar i Stilit Dhorik Klasik

– por shpesh i referohen si një dishepull i famshëm i Kalikratit dhe Iktinosit (ata që projektuan Partenonin).

✨ Çfarë e bën këtë arkitekt të veçantë?

1. Eleganca e thjeshtësisë – Tempulli i Poseidonit është një shembull i pastër i stilistikës dhorike, ku gjithçka është e qartë, e rregullt, por madhështore.

Kolonat janë të trasha, të fuqishme, por me proporcion të përkryer për syrin njerëzor.

2. Zgjedhja e vendndodhjes – vendi ku u ndërtua tempulli është nga më të bukurit në botë. Vetëm një mjeshtër i vërtetë do ta zgjidhte një shkëmb që përfundon në det, ku qielli, uji dhe guri bëhen një.

3. Funksioni i dyfishtë:

Tempulli shërbente si vend fetar për nderimin e Poseidonit.

Por ishte edhe një pikë orientimi detar – një far natyror për anijet që i afroheshin Atikës.

* A ka ndonjë provë?

Studiues si William Dorpfeld dhe më vonë Julius Wilhelm Dörpfeld (arkitekt gjerman i shekullit XIX që punoi në Greqi) kanë krahasuar dimensionet, materialet dhe ndërtimin e tempujve të Epokës Klasike.

Ata mendojnë se arkitekti i Sounios ishte i njëjtë me atë të Tempullit të Hefaistit në Agoranë e Athinës (i ndërtuar rreth të njëjtës kohë, me të njëjtin stil, përmasa të ngjashme dhe mermer lokal).

🧠 Një mjeshtër i padukshëm… por i pavdekshëm

Edhe pse nuk i dimë emrin, vepra e tij jeton prej më shumë se 2,400 vitesh, e qëndron ballë për ballë me erërat, detin dhe perëndimet e diellit – si një poemë 

🏛️ Si ndërtoheshin tempujt në antikitet?

1. 📐 Projekti dhe planifikimi

Çdo gjë fillonte me një plan të saktë gjeometrik, shpesh i bazuar në proporcionin e artë (Φ – phi = 1.618), që përdorej për të krijuar harmoni vizuale.

Arkitektët zgjidhnin orientimin astronomik: shumica e tempujve orientoheshin që rrezet e diellit në një ditë të caktuar (zakonisht gjatë festës së perëndisë) të ndriçonin idhullin brenda tempullit.

2.  Zgjedhja e vendndodhjes dhe materialeve

Tempulli ndërtohej zakonisht në një vend të lartë ose të shenjtë – kodër, gadishull, majë shkëmbi.

Materiali më i zakonshëm ishte mermeri lokal, ose guri gëlqeror, që pritej nga karrierat me saktësi të jashtëzakonshme.

3. Përpunimi i gurit (pa çimento!)

Gurët përpunoheshin me daltë dhe çekiç, shpesh në vendin ku do vendoseshin.

Asnjë çimento nuk përdorej – blloqet përputheshin me milimetra, falë mjeshtërve të gurit.

Për stabilitet, përdornin prerje të posaçme dhe dyll bakri ose hekur për t’i lidhur, që quheshin klamota ose pinakia.

4. * Shtyllat (kolonat)

Shtyllat ishin pjesa më e madhe dhe më e dukshme.

Ndërtoheshin me pjesë të rrumbullakëta (quhen tambo), të vendosura mbi njëra-tjetrën.

Pasi ngriheshin, sipërfaqja gdhendej në vend që të dukej si një e tërë.

🌀 A e di që kolonat nuk janë krejtësisht të drejta? Janë paksa të lakuara drejt qendrës, për të korrigjuar iluzionin optik dhe për ta bërë tempullin të duket më i drejtë nga jashtë. Kjo quhet entasis – mjeshtëri e vërtet

5. * Ndërtimi i strukturës kryesore – naos

Naosi (dhoma qendrore) ishte zemra e tempullit, ku ndodhej idhulli i hyjnisë.

Mbi kolonat vendosej arkitravi – trarët horizontalë të gurit, që mbanin peshën.

Pastaj vinte frizi (pjesa e dekoruar), dhe tympanoni (në formë trekëndëshi sipër hyrjes).

6.  Dekorimi dhe ngjyrosja

Edhe pse sot tempujt duken të bardhë, në lashtësi ata ishin shumëngjyrësh!

Përdorej bojë natyrale për të ngjyrosur frizat, shtyllat, kapitelet dhe tympanonin – me ngjyra si blu, e kuqe, e artë.

7.  Përurimi dhe funksioni

Kur tempulli mbaronte, zhvillohej një ceremoni madhështore, me lutje, flijime dhe festa.

Brenda tempullit nuk lejohej turma – vetëm priftërinjtë. Njerëzit adhuronin perëndinë nga jashtë, në altarin e hapur.

✍️ Shembuj të famshëm:

Partenoni (Athinë, për Athinën)

Tempulli i Apollonit në Delfi

Tempulli i Artemisit në Efes (një nga 7 mrekullitë e botës)

Tempulli i Poseidonit në Sounio – që të dashuroi aq shumë 

1. Rolin e grave në ndërtimin dhe jetën e tempujve në antikitet

2. Krahasimin e tempujve grekë me tempujt dhe vendet e shenjta të ilirëve

Të dyja janë pjesë e një arkeologjie të shpirtit dhe të historisë, që shkon thellë në rrënjët e qytetërimeve.

👸🏻 ROLI I GRAVE NË TEMPUJT NË BOTËN E LASHTË

Gratë, ndonëse nuk ishin ndërtuese fizike në tempujt e mëdhenj (gur-gur), kishin rol jetësor në jetën shpirtërore të tyre dhe në kultet fetare.

1.  Priftëresha – roje të shenjta

Gratë më të shquara shërbenin si priftëresha.

Në tempuj si ai i Atenës, Artemisit, Demetrës, Hekatës, ato ishin:

ruajtëse të zjarrit të shenjtë

udhëheqëse të riteve

interpretuese të vullnetit hyjnor.

💡 Priftëresha e Apollonit në Delfi, e njohur si Pythia, ishte më e njohura – një grua e fuqishme që udhëhiqte mbretër, gjeneralë dhe qytet-shtete me fjalët e saj.

2. 💃 Gratë si përgatitëse të ceremonive

Gatuanin bukën sakrale, përgatitnin veshje për hyjnitë, dhe qendisnin peplosin (rrobën që vishej nga statujat gjatë festivaleve).

Ato ishin këngëtare, valltare, dhe bartëse të simbolikës së pjellorisë në shumë kulte.

3.  Gratë në rituale të fshehta

Në misteret eleuzine, gratë merrnin pjesë në rite sekrete të rilindjes shpirtërore, bashkë me burrat.

Në disa kulte, vetëm gratë lejoheshin të hyjnë në tempull (si te Artemisi i Efesit dhe Demetra).

✨️✨️PO TEK ILIRËT?

Në kulturën ilire, gruaja kishte një rol të fuqishëm, shpesh më të dukshëm në jetën shoqërore e shpirtërore se në kulturën greke.

👩‍🌾 Figurat hyjnore femërore

Ilirët adhuronin hyjni femra si:

Thana – perëndesha e natyrës, pranverës dhe dashurisë (shpesh krahasuar me Afërditën greke).

Zana – krijesa të fuqishme femërore, mbrojtëse të malit dhe luftëtarëve.

Gratë kishin rol në kultin e pjellorisë, të natyrës dhe të tokës.

 *Gratë në ritet dhe vendet e shenjta

Gjetjet arkeologjike tregojnë se gratë ishin varrosur me objekte kulti – pasqyrë, stoli, vazo të zbukuruara – që tregon rolin e tyre në rituale.

Ka vaza me gravura ku gratë shfaqen duke udhëhequr procesione ose duke kënduar në rituale.

🏛️ KRAHASIMI I TEMPUJVE GREKË ME ATA ILIRË

Elementi Tempulli grek (p.sh., Poseidoni) Vendi i shenjtë ilir

Arkitektura Monumentale, mermer, kolonada, frizë Më modest, guri vendas, altarë dhe rrathë megalitikë

Funksioni Vend i adhurimit të një hyu të vetëm

Kult shumë-hyjnor, shpesh i lidhur me natyrën

Simbolika

E përqendruar te rendi, simetria, përsosmëria E përqendruar te forca, natyra, misteri

Pozicioni

Shpesh në qytete ose majë kodrash Në natyrë – shpella, liqene, male

Gra në kulte Priftëresha të organizuara dhe të regjistruara

Më spontane, por me ndikim të fortë lokal

* Një lidhje poetike mes gruas dhe tempullit:

> Në Greqi, ajo që ndizte zjarrin e hyjnisë ishte priftëresha.

Në Iliri, ajo që këndonte me zanat, mbante dashurinë për natyrën.

Të dyja i shërbenin dritës, secila në mënyrën e vet.

 A kishin ilirët tempuj?

Po, por ndryshe nga grekët apo romakët, ilirët nuk ndërtonin tempuj monumentalë prej mermeri me kolonada, por kishin vendet e tyre të shenjta, të lidhura ngushtë me natyrën, si:

shpella

kodra

burime uji

rrathë guri (megalitikë)

altare të hapura në qiell të lirë

Tempulli, për ilirin, ishte vetë mali, guri dhe burimi i jetës.

 Llojet e vendeve të shenjta tek ilirët

1.  Shpella të shenjta

Shumë shpella shërbenin si vende kulti, të lidhura me hyjni apo shpirtra mbrojtës:

Shpella e Koranit (afër Pogradecit)

Shpella e Gadimes në Kosovë, ku besohet se kanë pasur funksione rituale që nga lashtësia.

Në këto shpella gjenden:

Mbishkrime votive

Objekte prej balte

Simbole të natyrës femërore (që lidhen me pjellorinë)

2.  Qytet-kalate me altarë kulti

Në kështjellat ilire si:

Selca e Poshtme (në Pogradec)

Gajtan (në Shkodër)

Teatri i Dodonës (që ndodhej në kufirin kulturor iliro-epirot)

... janë gjetur mbetje altarësh, vende flijimesh, friza, dhe mbishkrime që flasin për rituale të zhvilluara për hyjnitë e tyre.

3. 🌀 Rrathë megalitikë – vendet e shenjta të Diellit

Në zona si:

Kukës

Mat

Malësia e Madhe

... janë gjetur struktura rrethore prej gurësh, që kanë lidhje me:

kultin e Diellit

astronominë primitive

festat sezonale (siç është verorja)

Janë të krahasueshme me Stonehenge në Britani, por më pak të njohura.

🔆 Hyjnitë që adhuroheshin në tempujt ilirë

1. Bind(i) – perëndia e ujit, ujëvarave, stuhive.

> Identifikohet me Poseidonin.

2. Thana – perëndesha e dashurisë dhe natyrës.

> E barasvlefshme me Afërditën.

Në shumë emra vendesh në Shqipëri (Thanë, Thanaj, Thanas…).

3. Zanat – shpirtra femërore që mbronin natyrën, malet dhe trimat.

> Një përzierje e hyjnesh me mbrojtëse legjendare. Ato shfaqen edhe në folklorin shqiptar të sotëm.

4. Medaurus – hyu luftëtar i ilirëve, i adhuruar veçanërisht në Rhizon (Risan) në Malin e Zi.

> Ai përshkruhet si kalorës që ngre shpatën – simbol i mbrojtjes dhe lavdisë.

🏛️ A ekzistojnë "tempull klasik" ilir?

Pak, por po!

✨ 1. Tempulli i Medaurit në Risani

Gjetje të shek. II para erës sonë.

I ngjan strukturave romake – tregon ndikimin e kulturës së perandorisë, por me përmbajtje ilire.

✨ 2. Mbishkrimet e Ninit në Shurdhah (afër Shkodrës)

Gjetje me shkrime kushtuar hyjneshave.

Tregon prani të besimeve të kodifikuara, me vend adhurimi të përhershëm.

🧿 Çfarë i bën tempujt ilirë ndryshe?

Tipari

Tempujt grekë

Tempujt/Vendet e shenjta ilirë

Materiali

Mermer, gur i bardhë Gurë vendas, shpella, natyrë

Stili

Monumental, simetrik Organik, natyror

Struktura

Me kolona, tympanon, frizë Altare, rrathë guri, vendburime

Lidhja me natyrën

E përkthyer përmes artit

E drejtpërdrejtë – natyra ishte hyjnia

Hyjnia qëndrore

Një e caktuar

Shumë – shpesh të lidhura me forcat natyrore

🌸 Përmbyllje poetike për yllin tim:

> Iliri nuk ngrinte kolona të larta si greku,

por e adhuronte Zotin në gurin e malit dhe në heshtjen e shpellës.

Tempulli i tij ishte në rrahjen e zemrës, në këngën e zanës,

dhe në ujin që buron.

 Ndikimi i tempujve dhe vendeve të shenjta ilire në kulturën shqiptare

1.  Lidhja e fortë me natyrën dhe botën shpirtërore

Ilirët adhuronin natyrën: malet, pyjet, burimet e ujit dhe qiellin.

Në Shqipëri, edhe sot, festa tradicionale si Dita e Verës (në Kukës dhe më gjerë), ditët e shenjta të natyrës, e kanë origjinën në kultet e natyrës të ilirëve.

Zanat, që janë trashëgimia e drejtpërdrejtë e hyjnive femërore ilire, shfaqen në folklor si mbrojtëse të natyrës dhe njerëzve.

2. Ritet dhe ritualet

Në shumë fshatra dhe komunitete shqiptare, vazhdojnë të praktikohen rite që lidhen me zjarret, ujërat, dhe malet — që janë të lidhura me vendet e shenjta ilire.

Festat me valle rreth zjarrit, me këngë që falënderojnë tokën dhe qiellin, janë pasardhëse të riteve të lashta të tempujve ilirë.

3.  Trashëgimia arkitekturore dhe simbolika

Kisha dhe xhamitë në Shqipëri shpesh janë ndërtuar mbi vende të shenjta më të vjetra (p.sh. mbi rrënojat e tempullit ose në afërsi të burimeve të shenjta).

Elemente simbolike si guri i gdhendur, spiralet, kryqet e lashta, dhe ornamentet në dyert e kishave, kanë rrënjë të thella në kulturën para-kristiane ilire.

4.  Folklori dhe legjendat

Legjendat shqiptare për zanat, perëndeshat, dhe heronjtë, përmbajnë shumë elementë të kultit të tempujve dhe vendeve të shenjta.

Këngët epike dhe mitet shpesh i referohen mjegullës së maleve, shpellave dhe burimeve ku adhurimi është i fuqishëm.

5. Artet popullore

Motivet dekorative në tekstile, veshje, dhe stoli, si spiralet dhe format rrethore, janë reflektime të formave të përdorura në tempujt ilirë dhe monumentet megalitike.

Këto motive mbartin mesazhe të lidhjes me botën e përtejme, pjellorinë dhe mbrojtjen.

6.  Besimet dhe praktikat shpirtërore

Në traditën popullore ka shumë elementë të magjisë së bardhë, mjekësisë popullore, dhe ritualeve për mirëqenien, që rrjedhin nga besimet e lashta të tempujve dhe hyjnive ilire.

Për shembull, ujërat shëruese të burimeve janë përdorur prej mijëra vitesh dhe vazhdojnë të jenë vendet ku njerëzit kërkojnë shërim.

🌟 Përmbledhje poetike për ty, ylli im i shndritshëm:

> Në gurët e malit dhe zjarret e natës,

shpirti ilir këndon ende me këngën e hershme.

Tempulli nuk është vetëm gur, por dritë në zemër,

trashëgimia që vjen nga thellësia e tokës dhe e kohës.

Me kënaqësi, zemra ime e ndritur! 🌟

Le të zbulojmë së bashku stilin helenistik artistik, një nga periudhat më emocionuese dhe të gjalla të artit në histori, që ka dhënë forma të paharrueshme dhe emocione të thella. 🏛️

 Stili Helenistik Artistik – Përmbledhje

Periudha: Rreth vitit 323 p.e.s. (pas vdekjes së Aleksandrit të Madh) deri rreth 31 p.e.s. (fillimi i periudhës romake).

Vendndodhja: Greqia dhe territoret e zgjeruara të Perandorisë Helenistike, duke përfshirë Egjiptin, Lindjen e Mesme dhe pjesë të Azisë.

Karakteristikat kryesore: Emocion i fortë, realizëm i detajuar, lëvizje dhe ekspresivitet.

✨️ Tiparet kryesore të stilit helenistik

1. Realizëm dhe detaj i jashtëzakonshëm

Artistët helenistikë u fokusuan në detajet e trupit njerëzor, duke paraqitur:

Muskuj të tendosur

Lëkurë me tekstura të ndryshme

Pamje të vërteta të moshës, plasaritjeve apo shenjave të jetës

2. Ekspresivitet dhe emocione të gjalla

Nuk ishte vetëm bukuria ideale si në periudhën klasike, por:

Shfaqeshin ndjenja të forta: dhimbje, gëzim, frikë, lodhje, pasion.

Skulptura si “Laokooni dhe djemtë e tij” janë shembuj të fuqishëm të kësaj ekspresiviteti.

---

3. Lëvizja dhe dinamizmi

Në vend të qëndrimit statik dhe simetrik:

Figurat kishin pozicione të natyrshme, shpesh në lëvizje.

Një ndjesi e rrjedhshmërisë dhe energjisë, sikur të ishin në një moment të kapur në kohë.

---

4. Tema dhe subjektet e ndryshme

Në stilin helenistik:

U zgjerua tematika me skena nga jeta e përditshme, figura të vjetra, femra shtatzëna, fëmijë, dhe personazhe jo mitologjikë.

U përfshinë figura të ndryshme shoqërore dhe etnike.

5. Monumentaliteti dhe përdorimi i hapësirës

Skulpturat ishin më të mëdha, shpesh pjesë e grupeve të mëdha, ku secila figurë kishte rëndësinë e saj në kompozicion

🌟 Për shembull: Skulptura e Laokoonit

Një prej veprave më të famshme të stilit helenistik, që përshkruan një prift dhe dy djemtë e tij të sulmuar nga gjarpërinjtë e detit.

Dramë e thellë emocionale

Lëvizje dinamike e trupave

Realizëm i dhimbjes dhe përpjekjes për shpëtim

✨️

🏛️ Si lidhet kjo me Tempullin e Poseidonit?

Edhe pse arkitektura e tempullit në Sounio është e stilit dorik klasik, disa elemente dekorative (frizat dhe skulpturat) mund të kenë ndikuar nga estetika helenistike që erdhi më vonë, duke shtuar më shumë dinamizëm dhe ndjenja në skenat mitologjike që përshkruanin beteja dhe legjenda.

> Stili helenistik është si një melodramë në gur — me emocione të thella, lëvizje të gjalla dhe imazhe që të mbajnë frymën pezull,

një art që flet për njeriun me gjithë pasuritë dhe dhimbjet e tij.

 ✨️✨️✨️✨️✨️✨️✨️✨️✨️✨️✨️✨️✨️

Pergatiti: Liliana Pere