Studim nga: Prof. Dr. Aurela Anastasi (Anëtare e Asociuar e Akademisë së Shkencave)E DREJTA ZGJEDHORE NË MENDIMIN KUSHTETUES SHQIPTAR TË PERIUDHËS SË PAVARËSISË
- Nov 28, 2024
- 13 min read
Një rilexim i historisë së mendimit kushtetues shqip
Prof. Dr. Aurela Anastasi (Anëtare e Asociuar e Akademisë së Shkencave)E DREJTA ZGJEDHORE NË MENDIMIN KUSHTETUES SHQIPTAR TË PERIUDHËS SË PAVARËSISË Një rilexim i historisë së mendimit kushtetues shqiptar në periudhën e pavarësisë (1912-39) merrnjë domethënie të veçantë, jo vetëm për të njohur këtë kontribut të rëndësishëm, por edhe për tënxjerrë mësimet e nevojshme në situatat aktuale. Ky mendim u zhvillua i lidhur ngushtë me disanga institucionet shqiptare që po krijoheshin rishtazi ndryshëm nga përvoja e institucioneve tëPerandorisë Osmane. Studimi dhe pasqyrimi i aspekteve të mendimit juridik shqiptar të kësajperiudhe për të nxjerrë në dukje ndihmesën më të rëndësishme të tij mbi të drejtën zgjedhore,është fokusi kryesor i këtij studimi. Një vështrim i tillë historik ka qenë deficitar për një kohëshumë të gjatë, për shkak të mohimit që iu bë këtij mendimi kushtetues gjatë periudhës sëregjimit monist. Mbi këtë bazë, studiuesit e së drejtës moniste pranonin se, “Shkenca e të drejtëskushtetuese e Republikës Popullore të Shqipërisë është akoma e re: ajo lindi me lindjen epushtetit popullor dhe po zhvillohet gradualisht me zhvillimin e këtij pushteti…”1. Ky pohim, nukishte gjë tjetër veçse një mit i diktuar nga autoritetet politike të kohës, prandaj në këtë shkrim dotë përpiqemi të provojmë të kundërtën. Është detyra jonë të mësojmë më shumë për kontributetnë shkencën juridike shqiptare dhe të kuptojmë se fillesat e saj nuk i përkasin shkencës socialistetë së drejtës kushtetuese, por janë më të hershme.Njohuritë mbi të drejtën zgjedhore nuk janë qëllimi i vetëm i këtij punimi të shkurtër. Së bashkume studiuesit më të hershëm të së drejtës kushtetuese shqiptare që janë referuar këtu, jemipërpjekur të evidentojmë një sërë mesazhesh në pak faqe. Mësimet që do të nxjerrim do të nandihmojnë për të interpretuar çështjet dhe problemet me të cilat përballemi vazhdimisht gjatëzhvillimit të zgjedhjeve në ditët tona. 1. Vështrim historik mbi zhvillimin e mendimit kushtetues shqiptar në periudhën1912-1939. 1 Shih: Dhimo Dhima, “E drejta Kushtetuese e Republikës Popullore të Shqipërisë”, Tiranë, 1963, fq. 39.
Në periudhën e parë të pavarësisë (1912-1920), nuk pati zgjedhje në kuptimin klasik të fjalës,edhe pse shteti i ri shqiptar, u krijua si një shtet parlamentar2. Zgjedhjet vendore të parashikuaranga “Kanuni i Përtashëm i Administratës Civile” (Maj 1913), do të ishin votimet e para në nivelvendor, pavarësisht se kishin një sërë kufizimesh. Por, për shkak të ngjarjeve të mëtejshmehistorike ky kanun nuk arriti të zbatohej ndonjëherë. Zgjedhjet e anëtarëve të një pjese tëAsamblesë Kombëtare, të paravështruara në Statutin Organik të Shqipërisë (1914), përqafoninmodelet e sistemeve zgjedhore më të censuruara ekzistuese të kohës. Në këtë periudhë, ende nuku zhvillua ndonjë mendim i shkruar, madje nuk pati as komente mbi zgjedhjet apo rëndësinë etyre. Periudha 1920-1924, vjen me tërë natyrshmërinë e saj si një periudhë reformash për shtetinshqiptar, në veçanti për institutin e zgjedhjeve. U lejua krijimi i një fryme të re pluraliste, që sollipër herë të parë zgjedhjet e mirëfillta. Këto ngjarje mundësuan edhe zhvillimin e debatitkushtetues mbi zgjedhjet në Shqipëri. Në parlament u miratuan ligjet e para që vendosnin njësistem zgjedhor modern. Kështu, u krijua një bazë kushtetuese e ligjore tek e cila do të bazohejkryerja e zgjedhjeve parlamentare. Ajo përbëhej nga dispozitat përkatëse në Statutin e ShtetitShqiptar të vitit 1922, në ligjin "Për zgjedhje të deputetëve” të vitit 1920, si dhe në ligjin "Përzgjedhjen e misave të Kuvendit Kushtetues" të vitit 19233. Ligji i parë zgjedhor, i vitit 1920,shërbeu si bazë për zgjedhjet e para parlamentare të vitit 1921. Por ai u kritikua si një ligj meshumë mungesa dhe i shkruar keq4. Në vitin 1923 Qeveria përgatiti projektligjin "Për zgjedhjene Misave të Kuvendit Kushtetues", i cili u miratua më 30 Shtator të vitit 1923, pas debateve mjafttë ashpra parlamentare. Opozita paraqiti një sërë kërkesash që lidheshin me garantimin e lirisë sëvotimit dhe të sigurisë së votës, duke kërkuar vendosjen e votimit të drejtpërdrejtë, nëpërmjetsaçmave ose kokrrave dhe jo biletave me shkrim, si dhe kryerjen e zgjedhjeve nën administrimine një qeverie të paanshme5. Por, ky projekt u hodh poshtë, ndërkohë që projekti i Qeverisë umiratua me 39 vota pro, 26 kundër dhe 9 abstenime. Opozita u tregua mjaft aktive në oponencën2 "Rolin e Parlamentit e plotësonte Kuvendi Kombëtar, i cili edhe pasi u dha fund punimeve të tij, ruanteprerogativat si organi më i lartë i shtetit", Luan Omari, “Shteti i pavarur shqiptar në vitet 1912-1914”, në “Historiae shtetit dhe e së drejtës në Shqipëri”, Pjesa e II, Shtëpia Botuese Luarasi, Tiranë, 2000, fq. 69. 3Statuti i Shtetit Shqiptar 1922; Ligji “Për zgjedhje të deputetëve”, dt. 05.12.1920; Ligji “Për zgjedhjen e Misave të Kuvendit Kushtetues”, 30.09.1923. 4 Stavro Vinjau, "E drejta konstitucionale", shtypshkronja Nikaj, Tiranë, 1923, fq. 385 Shih: "Liria e zgjedhjeve dhe obstruksioni i opozitës", Botim i veçantë i Hyllit të Dritës", 1923
e këtij ligji e madje, kaloi edhe në veprime obstruksioniste me qëllim që të ushtronte presion përt’u pranuar propozimet e saj. Një ditë përpara miratimit të projektit të qeverisë më 29 shtator1923, në emër të opozitës shqiptare, Fan Noli i bënte thirrje inteligjencës shqiptare: "Nëbisedimin në parim që rrodhi mbi këto dy projekte, as qeveria, as pjesëtarët e shumicës nuk qenëtë zotët të shfaqin asnjë argument kundër parimeve liridashëse t'opozitës...Në mbledhjen e sotmegishti shtypës nisi të rrëzojë pikat garantuese të lirisë tue nisun nga systema e saçmavet, kështuqë njëzetetetë misë t'opozitës u shtrënuen të bajnë obstrukcjon"6. Parimet e sistemit zgjedhormbetën ato që ishin propozuar nga Qeveria, pra, zgjedhje të unijshme (universale) mashkullore,por me mjaft cense; zgjedhje të tërthorta dhe votim i fshehtë me bileta të shkruara. Opozitamendonte se votimi me bileta të shkruara, në një vend ku 90% e zgjedhësve ishin analfabetëkrijonte mundësi për manipulime të mëdha, parë që shpesh këto bileta plotësoheshin nga anëtarëte komisioneve zgjedhore. Deputeti i opozitës Bahri Omari e karakterizonte kështu situatën:“Ligja e zgjedhjeve, me mënyrën me të cilën asht bamun, me parimet lirishtypëse që kaadoptuem e me prapamendimet diktatorjale qi e frymëzojnë, asht prova ma e gjallë e akuzavet qii bajnë Qeverris deputetët e Opozitës dhe justifikata ma e kjartë e qëndrimit të tyne”7. Këto ngjarje u shoqëruan me analiza e komente që zhvilluan mendimin kushtetues për zgjedhjetnë Shqipëri. Kemi botime në organet e shtypit të kohës dhe një punim të plotë të Stavro Vinjaut,"E drejta Konstitucionale" (1923), e cila analizoi parimet zgjedhore në frymën e propozimeve tëopozitës. Në periudhën 1925-1939, u bë e qartë një zbehje e dukshme e këtij mendimi, për shkak tëvendosjes së një regjimi autoritar dhe mungesës së pluralizmit politik. Si gjatë Republikësshqiptare (1925-1928), edhe gjatë Monarkisë (1928-1939), zgjedhjet u karakterizuan ngamungesa e garës politike dhe e pluralizmit. Edhe pse lejoheshin kandidatë të pavaruar, lista ekandidatëve të Qeverisë fitonte lehtësisht. Në zgjedhjet parlamentare që u zhvilluan në Nëntor tëvitit 1932, u paraqitën 166 kandidatë, por fituan lehtësisht 58 kandidatët e listës qeveritare. Ishtee vështirë të mendohej se një deputet i pavarur mund të konkurronte dhe të luftonte për të fituarzgjedhjet në raport me kandidatët e qeverisë8. Edhe interesi i votuesve ishte i papërfillshëm,prandaj të gjitha zgjedhjet karakterizoheshin nga një pjesëmarrje shumë e ulët. Kështu, p.sh., në6 Po aty. 7 Bahri Omari, Deklaratë e deputetëvet të opozitës bamun në mbledhjen e Parlamnetit, 29 Shtatuer 1923. 8 Shih Gustavo Traglia, “L’Albania di Re Zog”, Roma, 1930, fq. 24
zgjedhjet parlamentare të vitit 1937, në njërën prej zonave elektorale ishin të regjistruar në listë187 zgjedhës të parë, por realisht votuan vetëm 18 zgjedhës të parë9. Ky fakt, mendojmë seshpjegohet edhe me mendimin mbizotërues që ekzistonte në pushtetarët e kohës, i cili i lidhtezgjedhjet me privilegjin e pjesës më elitare të kombit. Ende nuk ishte përqafuar ndonjë ide ngaato të shprehura nga opozita në vitin 1923, mbi zgjerimin e votimit dhe pjesëmarrjen e gjerë tëpersonave meshkuj, pavarësisht se nuk dinin shkrim e këndim. Qysh prej atij viti deri në vitin1939 nuk pati asnjë reformë zgjedhore për zgjerimin e votimit. Në këtë periudhë kemi një zhvillim të doktrinës juridike shqiptare në fushën civile e penale, ecila më tepër karakterizohej nga përkthimet dhe nga komentarët e ligjeve të reja. Filloi botimi irregullt i revistës periodike “Jurisprudenca Shqiptare”, e cila u dedikohej vetëm këtyre fushave.Megjithatë, ka një mungesë të dukshme të analizave teorike e doktrinore mbi zgjedhjet. Kështu,nëse kërkojmë burime që të na lejojnë të krijojmë një ide për zgjedhjet, mund të kemi vetëm disaanaliza publicistike, të pjesshme, nga autorë dhe vëzhgues të huaj, të botuara veçanërisht jashtëShqipërisë. Pra, mund të arrijmë në konkluzionin se, mungesa e pluralizmit politik shoqërohejedhe me mungesën e debatit zgjedhor. Prandaj, e shohim të arsyeshme që në vijim të ndalemi nëmendimin kushtetues zgjedhor, në vitet 1920-1924. 2. E drejta zgjedhore dhe mendimi kushtetues në vitet 1920-1924. Zhvillimet e para pluraliste dhe kushtet politike në Shqipëri bënë të mundur që, për herë të parëtë zhvillohej një debat i mirëfilltë kushtetues mbi sistemin zgjedhor. Doktrina juridiko-kushtetuese ishte e pakët dhe u përfaqësua kryesisht, përmes tri autorëve: Kristo Floqi, StavroVinjau dhe Nikolla D. Mole. Në veprat e tyre, një vend të veçantë zinte mendimi kushtetues dheanaliza zgjedhore. Por, nga të tri autorët, vetëm Stavro Vinjau kishte bërë një studim të posaçëmme karakter origjinal, bazuar në legjislacionin kushtetues dhe zgjedhor të kohës. Ndoshta, ështëkjo arsyeja që studiuesi i të drejtës Kushtetuese Dhimo Dhima, në vitin 1963, me guxim ireferohej kësaj vepre duke vlerësuar se, "Një ndër veprat shumë të pakta juridike, që u shkruangjatë kësaj periudhe, e vetmja që trajton studimin e instituteve juridikë që përmban ligjathemelore, mban emrin "E drejtë Konstitucionale"10. Kurse, vepra "E drejta Themelore" e Kristo9 “Democracy and unity in the Balkans”, botuar në periodikun “Great Britain and the East”, dt. 11.02.193710 Stavro Vinjau, “E drejta Konstitucionale”, mësime të dhëna në kursin praktik të drejtësisë, shtypshkronja "Nikaj",Tiranë, 1923; Kristo Floqi, “E drejta Themelore”, Shkodër 1920; “Konstitucionalizmi”, Nikolla D. Mole, Korçë1923.
Floqit, përfaqësonte një përshtatje të leksioneve të së drejtës themelore që autori i kishtezhvilluar gjatë studimeve të tij universitare pranë Universitetit të Athinës. Nga ana tjetër, punimi“Konstitucionalizmi” botuar në formën e një libërthi, nga ekonomisti Nikolla D. Mole, kishtekarakter njohës, me qëllim përhapjen e njohurive dhe të kulturës së Konstitucionalizmit, i cilikishte njohur zhvillime të rëndësishme si doktrinë e parim i demokracisë amerikane dhedemokracive të tjera të asaj kohe. Sidoqoftë, në të tria këto punime konstitucionalizimi iparimeve kryesore zgjedhore shihej si një hap premtues për demokratizimin e shtetit dhe të jetëspolitike shqiptare. Kështu, nga këta studiues u shtrua nevoja e sanksionimit në Statut të parimevemë të rëndësishme zgjedhore. Në lidhje me parimin e Universalitetit, Kristo Floqi, kërkonte heqjen e censit të pasurisë. Sipastij: “Në disa shtete si në Turqi e Rusi, të drejtën e votimit e kanë ata shtetas që kanë njëfarëplangut, pasunije e që paguajnë një tagrë, jo më pak se 50 groshë…, Ky farë votimi nuk është idrejtë…se inteligjenca e vendit nuk duhet me u lënë pas dore vetëm për shkak se nuk ka pasuni,se takon që punët i shohin më mirë ata që s’kanë pasuni, por kanë mend e tru…” (Floqi K.1920). Në të njëjtën vepër ai shprehet në favor të uljes së censit të moshës për t’u zgjedhur. EdheStavro Vinjau ka të njëjtin mendim. Madje, ai shpjegon edhe motivin e këtij censi dhe ështëqartazi kundër, kur shprehet se, “kurrë nuk mund të kërkohet një fuqi pasurie nga ay që do tëvotojë…, Këtë e arsyetonin duke thënë se ai që ka pasuri interesohet më tepër për fatin e shtetit,…por do të përdoret vetëm për të siguruar interesat e tyre vetëm…Po kjo sot i përket vetëmhistorisë, se sot vota u përgjithësua kudo”. (Vinjau S. 1923). Këta autorë ndahen në mendimet e tyre kur trajtojnë çështjen e të drejtës së grave për tëvotuar. Floqi mbetet një pasues i mendimit konservator të profesorëve të tij në Greqi, gjë që eshpreh qartë kur thekson: “Në bazë të prensipit të universalitetit të votës, gjithashtu, as graves’ua ka dhënë ligja këtë të drejtë se ka kujtue se grueja se ka zeje politikën, tue kenë e krijuemeprej natyre për kujdesimin e vetë e të familjes. S’ka fjalë që edhe gra dikuer kanë dalë shumë mëtë mahnitshme se burrat, por kjo është një eksepsjon dhe jo një kanun i rregullshëm”. Për tëarritur në këtë konkluzion Kristo Floqit u referohet Stjuart Millit dhe profesorëve të tij. Tre vjet më vonë, Stavro Vinjau mbajti një qëndrim krejt ndryshe nga sa kishte shprehur Floqi.Ai theksoi tendencën e re që po përhapej në disa shtete për të njohur të drejtën e grave për votim,
sidoqë në këtë periudhë numëroheshin fare pak shtete që e kishin sanksionuar. Në Shtetet eBashkuara të Amerikës ishte miratuar Amendamenti 19 i vitit 1920, i cili u njihte grave të drejtëne votës, ndërkohë që në Evropë kjo ishte njohur në pak shtete. Madje, në Angli, edhe pse ishtenjë e drejtë e njohur që nga viti 1918, ishte vendosur me kufizime aq të mëdha saqë numri igrave që votonin ishte i papërfillshëm deri në reformat e pas Luftës së II Botërore. Vinjau e sheh votën e grave si një tendencë, në kuadrin e “përnjësimit të gruas me burrin”.Nëpërmjet veprës së tij njihemi me faktin se kjo çështje është diskutuar edhe në Komisionin ehartimit të ligjit të zgjedhjeve, i cili vendosi të paraqesë në projekt të drejtën për të votuar tëgrave shqiptare që dinë të shkruajnë, por ky propozim u hodh poshtë nga parlamenti. Ja se si eshpreh Stavro Vinjau këtë moment: “Me universalitetin e votës lidhet edhe e drejta e votës sëgrave, …tendenca është kjo të përgjithësohet,…jetë e re vete duke përnjësuar gruan me burrin.Një çapë të vogël desh të bënte sivjet komisioni i ellaborimit të ligjës mbi votimin në asamble,duke u njohur të drejtë vote grave që dinë të shkruajnë, por kjo në parllament nuk u pranua” 11.Duket se në draftin e paraqitur, Komisioni ka përdorur formulat më të përparuara të kohës, porserrëzimi i këtij propozimi ka qenë i pritshëm. Në këtë kohë Shqipëria kishte një kulturëdemokratike fillestare dhe me përjashtim të afirmimit të disa grave intelektuale, nuk kemi ndonjëlëvizje të grave për të drejtën e votës. Ishte e vështirë të mendohej se Asambleja mund të bëntendonjë dhuratë të tillë për gratë në këtë periudhë. Parimi i votimit të lirë e të fshehtë iu nënshtrua një debati të gjerë, jo vetëm në doktrinënjuridike të kohës, por edhe në Parlament. Kemi një reagim të fortë të opozitës parlamentare tëkohës (1923), anëtar i së cilës ishte edhe vetë Stavro Vinjau. Opozita e kundërshtonteprojektligjin e paraqitur nga qeveria, veç të tjerave, në dy pika të rëndësishme: të vendosejparimi i votimit të drejtpërdrejtë, kundrejt projektit të qeverisë, i cili parashikonte vendosjen enjë votimi dyshkallësh; votimi të bëhej nëpërmjet saçmave ose kokrrave dhe, jo billetave meshkrim, sikurse parashikohej nga qeveria. Stavro Vinjau i pasqyroi edhe në veprën e tij këtokërkesa, duke i analizuar dhe argumentuar: “Padyshim se mënyra mekanike e votimit luan një rolme rëndësi mbi aplikimin e vërtetë të këtij prensipi. Atje, ku të shkruajnë dinë një pakicë fare evogël, kur impozon njeriu votimin me shkrim është një ironi të flasë për votim të fshehtë”12. Në tënjëjtën mënyrë ky autor mbështeti edhe votimin e drejtpërdrejtë, por pa u thelluar mirë në11 Stavro Vinjau…, vep.cit., fq. 33 12 Po aty, fq. 34
shkaqet se përse kishte ardhur koha që kjo “mekanikë” votimi të ndryshonte. Në vepër, aimjaftohej me konkluzionin: “Padyshim, se sistemi direkt është ay që siguron një përfaqësimrellativisht më të thjeshtë se ay indirekti”13. Edhe pse i përkiste një rryme tjetër, asajkonservatore, Kristo Floqi mbante gjithashtu, qëndrime të ngjashme. Kështu, p.sh., dukeanalizuar e shpjeguar votimin sheshazi (e hapur) dhe të fshehtë, Kristo Floqi tërhiqte vëmendjentek votimi i fshehtë me plumb të vogël. “Kjo mënyrë votimi preferohet gati kudo dhe është më emira e ma e sigurta”14. Këto sugjerime nuk u bënë pjesë e ligjeve të kohës, të cilat megjithatë,formalisht sanksionuan parimet e mëdha zgjedhore të votimit të përgjithshëm dhe të fshehtë. Këto parime u rregulluan nga ligjet zgjedhore, por nuk arritën të parashikoheshin nga Kushtetutate kohës. Vetëm në Statutin e vitit 1922, gjejmë të afirmuar parimin e votimit të unijshëm(universal), kurse në dy statutet pasardhëse përcaktohej norma e përfaqësimit, ndërkohë që çdorregullim tjetër referohej në ligje të posaçme. Nuk rezulton të jetë njohur apo diskutuar parimi ivotimit të barabartë (një njeri, një votë). Edhe pse nuk ka një konstitucionalizim të parimit të pluralizmit politik në këto periudha, duhetthënë se kishte filluar të diskutohej mbi nevojat e krijimit dhe forcimit të partive politike. Në këtëkuadër, doktrina mund t’i kishte paraprirë kushtetuimit të partive politike, nëse demokracia do tëishte zhvilluar normalisht. Të mos harrojmë se njohja kushtetuese e partive politike në Evropë,është bërë relativisht vonë. Gjejmë një sanksionim të shprehur të tyre vetëm pas Luftës së II-tëBotërore, me kushtetutën Italiane të vitit 1948 e më pas me atë të Republikës së V-të franceze, tëvitit 1958. Në punimin e tij, Nikolla Mole i kushtonte një rëndësi të veçantë kësaj çështjeje përzhvillimin e konstitucionalizmit. “Në shtetet konstitucionale partitë politike lozin një rol të madhdhe mund të thuhet që e do nevoja që qeverimi representatif të jetë qeverimi i një ose tjetrepartie....”15. Ai shqetësohej për rastet kur partitë politike luftonin për interesat e tyre dhe jo përato të zhvillimit të vendit. “Kur se një parti i ve interesat e saja të veçanta më lart se sa interesate vendit, atëhere kjo parti bëhet me rrezik për vendin”16. Debati kushtetues gjatë viteve 1920-1924, i zhvendosur herë në parlament dhe herë në doktrinënkushtetuese, përfshiu edhe çështje të tjera shumë të rëndësishme, si mosha aktive dhe pasive e13 Po aty.14 Kristo Floqi, E drejta Themelore, vep.cit., fq. 11815 Nikolla Mole, vep. Cit. Korçë, 1923, ribotuar, Tiranë, Shtëpia Botuese Luarasi, 2000. 16 Po aty.
votimit dhe barazimi i saj në të dyja rastet, vendosja e qarqeve zgjedhore dhe norma epërfaqësimit, çështja e një parlamenti dydhomësh, apo njëdhomësh. Pas zgjedhjeve të KuvenditKushtetues, dhjetor 1923, një debat kushtetues mjaft i dobishëm u zhvillua edhe në lidhje meformën e qeverisjes, Republikë apo Monarki. Por, pas vendimit politik për mosnjohjen ezgjedhjeve të dhjetorit 1923, kemi një heshtje nga studiuesit dhe juristët. 3. Konkluzione dhe sugjerime. Rileximi, përkujtimi dhe evokimi i mendimit juridiko-kushtetues shqiptar në periudhën epavarësisë, bëhet i nevojshëm jo vetëm për interpretime të reja e të përditësuara, por edhepër të zbuluar fakte të reja. Shkenca kushtetuese shqiptare nuk i ka fillimet në periudhën e sistemit komunist, sikurseparashtrohej përgjatë kësaj periudhe, por më herët. Madje, ajo është paraprirë ngamendimtari Sami Frashëri, në veprën e tij “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhetë”dhe është zhvilluar në disa periudha me terren të përshtatshëm politik. Zhvillimet politike pluraliste dhe të shtetit të së drejtës, janë të rëndësishme për të nxiturzhvillimin e debatit shkencor dhe të doktrinës juridike. Vetëm një regjim demokratik, oseperiudha të zhvillimeve demokratike e presupozojnë debatin shkencor konstitucional, emadje, e kërkojnë atë, ndërkohë që ky i fundit ndikon dhe i ndihmon ato. Njohja e zhvillimit të doktrinës kushtetuese mbi zgjedhjet, në vitet 1920-1939, nandihmon në njohjen e trashëgimisë zgjedhore të së kaluarës dhe na lejon të nxjerrim disamësime për të sotmen. Shkalla e zhvillimit të zgjedhjeve sot është krejt e ndryshme përshkak të zhvillimit të teknologjive dhe inovacioneve të ndryshme procedurale, por ajo qëmbetet e përbashkët është respektimi i vullnetit të lirë të zgjedhësve dhe e konkurrencëssë partive politike. Në lidhje me partitë politike nuk gjejmë konkluzion më të mirë për të evidentuar, se sathënia e Nikolla Moles siç është cituar më lart: “Në shtetet konstitucionale partitë politikelozin një rol të madh dhe mund të thuhet që e do nevoja që qeverimi representatif të jetëqeverimi i një ose tjetre partie... Kur se një parti i ve interesat e saja të veçanta më lartse sa interesat e vendit, atëhere kjo parti bëhet me rrezik për vendin.”Nga ky studim i vogël arrijmë në përfundimin se në përgjithësi, shkalla e ndikimit tëmendimit shkencor juridik, mbi klasën politike ka qenë mjaft e ulët. Kjo është arsyeja qëzhvillimet kanë qenë të ngadalta. Prandaj, sugjerimi për të sotmen është: autoritetet
shtetërore duhet të njohin dhe të mbështeten në mendimin e përparuar shkencor, meqëllim që të avancojnë demokracinë në vend. Literatura Kryesore1. Stavro Vinjau, “E drejta Konstitucionale”, mësime të dhëna në kursin praktik tëdrejtësisë, shtypshkronja "Nikaj", Tiranë, 1923; 2. Kristo Floqi, “E drejta Themelore”, Shkodër 1920; 3. “Konstitucionalizmi”, Nikolla D. Mole, Korçë 1923. 4. Statuti i Shtetit Shqiptar 1922; 5. Statuti Themeltar i Republikës Shqiptare, 1925;6. Statuti Themeltar i Mbretnis’ Shqiptare, 1928;7. Ligji “Për zgjedhje të deputetëve”, dt. 05.12.1920; 8. Ligji “Për zgjedhjen e Misave të Kuvendit Kushtetues”, 30.09.1923. 9. "Liria e zgjedhjeve dhe obstruksioni i opozitës", Botim i veçantë i Hyllit të Dritës", 192310. Gustavo Traglia, “L’Albania di Re Zog”, Roma, 1930, fq. 2411. “Democracy and unity in the Balkans”, botuar në periodikun “Great Britain and the East”, dt. 11.02.193712. “Jurisprudenca Shqiptare”, Revistë juridike periodike (1937). 13. Dhimo Dhima, “E drejta Kushtetuese e Republikës Popullore të Shqipërisë”, Tiranë,1963. 14. Luan Omari, “Shteti i pavarur shqiptar në vitet 1912-1914”, në “Historia e shtetit dhe e sëdrejtës në Shqipëri”, Pjesa e II, Shtëpia Botuese Luarasi, Tiranë, 2000.15. Aurela Anastasi, “Historia e të drejtës Kushtetuese në Shqipëri, 1912-1939”, Tiranë,2007