Takimi i Lord Byron-it me Ali Pashën (1809): Një përballje kulturore, politike dhe imagjinate letrare.

Takimi i Lord Byron-it me Ali Pashën (1809): Një përballje kulturore, politike dhe imagjinatës letrare

======================================

Në vjeshtën e vitit 1809, një djalosh 21-vjeçar nga aristokracia angleze, George Gordon Byron – ende i panjohur si poet i madh, por me një temperament aventurieri romantik – mbërriti në Janinë për të takuar një nga figurat më të fuqishme dhe enigmatike të kohës në Ballkan: Ali Pashë Tepelenën, sundimtarin gjysmë të pavarur të Pashallëkut të Janinës. Ky takim, në pamje të parë një episod kurioz në itinerarin e një udhëtari anglez, përfaqësonte në fakt një takim të dy botëve: të një Perëndimi në ngjitje dhe të një Lindjeje osmane që kërkonte të përshtatej me realitetet e reja gjeopolitike.

Viti 1809 ishte një periudhë tronditjesh në arenën ndërkombëtare. Perandoria Osmane, ende një entitet i madh territorial, po humbiste gradualisht kontrollin mbi provincat e saj, ndërkohë që fuqitë europiane – sidomos Britania, Franca dhe Rusia – po e shihnin si një fushë të hapur për ndikim politik dhe ushtarak.

Napoleoni kishte shtrirë ndikimin francez në Mesdheun lindor dhe po tentonte të siguronte aleanca në Ballkan për të kërcënuar pozitat britanike. Britania, nga ana tjetër, kërkonte të forconte lidhjet me figura lokale si Ali Pasha, i cili, ndonëse vasal formal i Sulltanit, vepronte si një sundimtar i pavarur, duke luajtur me kujdes midis Portës së Lartë dhe fuqive të mëdha.

Byron, në moshën 21-vjeçare, ishte në kërkim të përvojave që do ta ushqenin imagjinatën e tij poetike dhe do ta dallonin nga bashkëmoshatarët. Udhëtimi në Greqi dhe Shqipëri nuk ishte thjesht një kapriço romantike; ishte pjesë e një tradite aristokratike britanike – Grand Tour – por në një version ekzotik dhe të rrezikshëm.

Nga takimi me Ali Pashën, Byron priste të shihte një figurë orientale të tipit të Sulltanëve që lexonte në kronikat e udhëtarëve të shek. XVIII: të fuqishëm, misteriozë, ndonjëherë mizorë, por gjithmonë të mbështjellë me një aureolë magjie dhe autoriteti. Ai kishte lexuar për intrigat e Aliut, për pasurinë dhe luksin e oborrit të tij, dhe kërkonte ta shihte me sytë e vet këtë spektakël të Lindjes.

Aliu, në moshën 65-vjeçare, ishte një strateg i stërvitur në diplomaci dhe pushtet. Takimi me një aristokrat të ri britanik, mik i konsullit anglez në Janinë, nuk ishte rastësor për të. Ai e kuptonte rëndësinë e Britanisë në ekuilibrin mes fuqive të mëdha dhe kërkonte ta përdorte Byron-in si një hallkë për të forcuar marrëdhëniet diplomatike. Për të, prania e një udhëtari të tillë ishte edhe një mjet propagandistik: përmes syve të vizitorëve europianë, Aliu mund të projektonte imazhin e tij si një udhëheqës i ndritur dhe modernizues, jo vetëm si një pasha oriental.

Takimi i Byron-it me Ali Pashën, i zhvilluar në një atmosferë mikpritjeje luksoze, e la poetin thellësisht të impresionuar. Byron-i do të përshkruante më pas oborrin e Aliut me gjallëri në vargjet e poemës së tij Childe Harold’s Pilgrimage, duke e kthyer figurën e pashait shqiptar në pjesë të imazhit letrar të Lindjes Ballkanike. Kostumet shqiptare, sjelljet ceremoniale dhe personaliteti karizmatik i Aliut u bënë për Byron-in elemente të një bote poetike ku ndërthureshin aventura, heroizmi dhe barbaria ekzotike.

Për Ali Pashën, takimi shërbeu si një investim politik afatshkurtër: Byron-i u bë një lloj ambasadori kulturor i imazhit të tij në Angli. Përmes shkrimeve të poetit, Aliu u njoh nga një publik europian si një figurë pothuaj legjendare, një princ i fuqishëm shqiptar në kufijtë e botës osmane.

Nga perspektiva bashkëkohore, ky takim nuk është vetëm një episod romantik i një udhëtimi të shekullit XIX, por edhe një shembull i mënyrës sesi imazhet e “tjetrit” ndërtohen nëpërmjet ndërveprimeve individuale. Byron-i projektoi mbi Ali Pashën fantazitë e tij orientale, ndërsa Aliu përdori Byron-in për të ndërtuar një narrativë politike për veten. Ky është një rast tipik i asaj që studimet kulturore e quajnë orientalizëm (Edward Said), ku përfaqësimi i Lindjes bëhet përmes filtrit estetik, politik dhe kulturor të Perëndimit.

Sot, ky episod mund të lexohet si një pikë takimi midis dy projeksioneve – Perëndimi që kërkon ekzotikën dhe Lindja që përdor ekzotikën për të mbijetuar politikisht. Për kulturën shqiptare, ky moment mbetet një shembull i hershëm i ndërveprimit me figurat më të njohura të letërsisë botërore dhe i mënyrës sesi shqiptarët u bënë pjesë e imagjinatës europiane.

1- Litografi né Muzeun Historik të Tepelenës

© Dorian Koçi