Search Results

Ky korpus i veprës së plotë të Ismail Kadaresë është i katërti Përmbledhja e parë prej dhjetë vëllimesh u botua më 1980 në Prishtinë. E dyta, në Tiranë, më 1981, në dymbëdhjetë vëllime. Botimi francez në vitet 1994-2004, gjithashtu në dymbëdhjetë vëllime, ka qenë në dy gjuhë, frëngjisht dhe shqip. Opusi i tanishëm, që i paraqitet publikut shqiptar në njëzet vëllime, është, pa dyshim, më i ploti. Duke lënë jashtë vetëm një pjesë të papërfillshme të krijimtarisë, kryesisht shkrime të rinisë së hershme dhe disa herë krijime që, sipas gjykimit të autorit, nuk plotësojnë kriteret e duhura artistike, ky botim e jep veprën e Kadaresë në përmasën integrale të saj. Si botim testamentor, nën kujdesin e vetë autorit, ky korpus do të jetë referencial për të gjitha ribotimet e mëvonshme në gjuhën shqipe dhe në gjuhët e tjera të botës. Si letërsi e krijuar, në pjesën më të madhe të saj, në një hapësirë dhe kohë problematike, ajo mban gjurmët dhe shenjat e tyre, të cilat nuk prekin as thelbin e as artin e saj. Të gjitha veprat e kësaj përmbledhjeje janë pajisur me një aparat shoqërues dhe përcillen nga parathënie autorësh nga Shqipëria, Kosova dhe gjithë bota shqiptare, si edhe nga kritikë e analistë të huaj Vepra 1.I.Kadare Vepra 1, Ismail Kadare: Në këtë vëllim të parë, me të cilin hapet korpusi i veprës së Kadaresë, përfshihen krijime në prozë të periudhës së hershme të krijimtarisë së tij. Ndërsa romani i parë i tij, „Qyteti pa reklama“, i shkruar në Moskë në vjeshtën e vitit 1959, kur autori ishte 23 vjeç. Vepra 2 Ismail Kadare:“ Gjenerali i ushtrisë së vdekur“, me të cilin hapet vëllimi i dytë i veprësVepra 2 . I Kadare së Kadaresë, është kujtuar për një kohë të gjatë si romani i parë i tij. Ky roman, falë të cilit autori i ri fitoi njohje ndërkombëtare, u botua më 1963, duke njohur më pas ribotime të shumta. Pjesën e dytë të këtij vëllimi përbëjnë njëmbëdhjetë tregime, të shkruara e të botuara gjatë dhjetëvjeçarit. Vepra 3, Ismail Kadare, Rrethimi: Titulli fillestar i romanit „Rrethimi“ ka qenë „Daullet e shiut“. Në botimin e parë, 1970, me qëllim për të theksuar praninë shqiptare në vepër, u propozua titulli „Kështjella.“ Ndërkaq, në botimin francez, më 1971, doli me titullin origjinal „Daullet e Shiut“, me të cilin u njoh në shumicën e përkthimeve të tjera. Vepra 4. I Kadare Vepra 4 Kadare: Ky vëllim përbëhet nga dy romane: “Lëkura e daulles” dhe “Kronikë në gur“ ku “Lëkura e daulles” u shkrua dhe u botua në vitin 1967, në revistën “Nëntori”, për të dalë një vit rnë pas, si libër më vete, me titullin “Dasma”; L Bërthama e romanit “Kronikë në gur” ka qenë novela “Qytetí í jugut”, shkruar dhe botuar në vitin 1964. Romani u shkrua disa vite më pas, për t’u botuar më 1971, me titullin e sotëm. Vepra 5 Kadare: Romani “Dimri i vetmisë së madhe” u shkrua më 1971, për t’u botuar një Vepra 5. I Kadarevit më pas. Ai duhej të ishte libri i dytë i triptikut “Koha e grindjes”, një sagë bashkékohore mbi tre acarimet e Shqipérisé komuniste me ish-aleatët e saj, kornunistét jugosllavë, më pas me ata sovjetikë e së fundi me maoistët kinezë. Libri i paré, grindja me jugosllavët, nuk u shkrua asnjéheré, kurse i treti, “Koncert në fund të stinës”, i ndaluar për një kohë të gjatë, u botua pak kohë para rënies së komunizmit. I pritur keq prej kritikës zyrtare, “Dimri i vetmisë së madhe” nuk u lejua të ribotohet, veç pas një rishikimi të autorit, në vitin 1978, nën titullin e ndryshuar “Dimri i madh”. Versioni i tanishëm është kryesisht kthim te botimi i parë. Disa retushe artistike, që autorit i janë dukur të vlefshme, janë ruajtur nga botimi i dytë. Ndryshime të natyrës politike nuk ka. Vepra Vepra 6. I Kadare6 Kadare: Pjesa përmbyllëse e diptikut “Koha e grindjes”, romani “Koncert në fund të stinës”, i shkruar në vitet 1980-1981, nuk e pa dritën e botimit, veç pas shumë vitesh. Një raport sekret i Lidhjes së Shkrimtarëve të Shqipërisë, i vítit 1983, duke e cilësuar romanin si vepër antisocialiste, që satirizonte komunizmin shqiptar dhe atë botëror, ka qenë fatal për fatin e tij., Romani u botua më 1988, në prag të rënies së komunizmit. Teksti i versionit të botuar në këtë seri nuk ka asnjë ndryshim nga botimi fillestar. Vepra 7. I Kadare Vepra 7 KADARE: Në këtë vëllim përmblidhet vepra poetike e Kadaresë, krijuar midis viteve 1957 dhe 2005. Vjershat dhe poemat janë nxjerrë nga Librat “Ëndërrimet”, “Shekulli im”, “Përse mendohen këto male”, “Motive me diell”, “Koha” dhe “Ftesë në studio”. Një pjesë, që s’kanë qenë përfshirë në këta libra, janë nxjerrë nga shtypi periodik, ku janë botuar fillimisht. Gjashtë vjersha, që botohen për herë të parë në këtë vëllim, janë nxjerrë nga arkivi personal i shkrimtarít. Vepra 8 . I Kadare Vepra 8 Kadare: Në këtë vëllim të tetë përmblidhen tri vepra, romanet “Muzgu i perëndive të stepës” dhe “Kamarja e turpit”, si dhe novela “Komisioni i festës”, të shkruara midis víteve 1972-1976. Ndërsa “Kamarja e turpit” dhe “Komísioni i festës” kanë si fill bashkues marrëdhëniet e Shqipërisë me Perandorinë Otomane, rebelimin e Ali Tepelenës dhe terrorin shtetëror osman, “Muzgu i perëndive të stepës” është vepër bashkëkohore me elemente autobiografike nga jeta studenteske e autorít në Moskë. Vepra 9. I Kadare Vepra 9 I. Kadare: Në këtë vëllim përfshihet romani “Nëntori i kryeqyteti„ shkruar dhe botuar në Tiranë, në vitin 1974, si dhe një numër i madh tregimesh e novelash, shkruar midis viteve 1981 dhe 2008, në Shqipëri dhe në Francë. Një prej tregimeve “Leximi i Hamletit”, si edhe dy novelat “Raportí i fshehtë” dhe “Bisedë për brilantët në pasditen e dhjetorit”, botohen për herë të parë. VEPRA 10 I.Kadare Vepra 10… Në këtë vëllim përfshihen romanet „Kush e solli Doruntinën“ dhe „Ura me tri harqe“, si dhe rrëfimi i gjatë „Breznitë e Hankonatëve“Dy romanet janë bazuar mbi legjendat e njohura mesjetare të kthimit të nuses së martuar larg dhe te ndërtimit të një ure, e cila, për të qëndruar kërkon një fli.Të dyja veprat janë të përkthyera dhe të njohura gjerësisht në me shumë se tridhjetë gjuhë të botës.Vepra e tretë, saga e familjes së vjetër të Gjirokastrës është një krijim i veçantë, shkruar në formën e kronikës, një traditë në kulturën shqiptare nis me „Rrethimin e Shkodrës“, shkruar në latinisht prej Marin Barletit. kopertina Kadare vepra Vepra 11 I. Kadare: Në këtë vëllim përfshihen dy nga romanet më të njohura e më të rëndësishme të autorit, “Prilli i thyer” dhe “Nëpunësi i pallatit të ëndrrave”. “ Të shkruar njëri pas tjetrit gjatë viteve 1976 dhe 1980, janë botuar në dy përmbledhje tregimesh, pa dalë kurrë si libra më vete, veçse pas rënies së komunizmit. “Nëpunësi i pallatit të ëndrrave”, botuar më vonë me titullin “Pallati i Ëndrrave”, është kritikuar rëndë dhe më pas ndaluar si vepër me aluzione kundër regjimit. “Prilli i thyer” është ekranizuar tri herë në versione të ndryshrne kinematografike, ndër të cilat, rnë i fundmi, i titulluar “Përtej diellit”, ka qenë i regjisorit të „ shquar brazilian Walter Sales. Vepra 12. I Kadare Vepra 12 KADARE:Në këtë vëllirn të dyrnbëdhjetë përfshíhen katër vepra: “Dosja H.”, “Krushqit janë të ngrirë”, “Qorrferrnani” dhe “Vití i rnbrapshtë”. Veprat janë shkruar midis fillimit dhe gjysmës së viteve tetëdhjetë. Njëri prej tyre, “Dosja H.”, u botua më 1981 në revistën “Nëntorí”, kurse “Krushqit janë të ngrirë” dhc “Viti i mbrapshtë” në përmbledhjen “Koha e shkrimeve”. Ndërsa asnjëra prej këtyre tri veprave nuk u botua si líbër më vete gjatë kohës së komunizmit, “Qorrfermani” mbeti krejtësishtí pabotuar për shkak të subjektit delikat. Vepra 13. I Kadare Vepra 13 I.Kadare Në këtë vëllim botohen katër vepra, tri prej të cilave “Hija”, “Vajza e Agamemnonit” dhe “Nata me hënë”, janë shkruar në vitet 1984-1986 në Tiranë, kurse e katërta, “Pasardhësi”, është shkruar gati njëzet vite më pas, në Paris. “Vajza e Agamemnonit” dhe “Pasardhësi”, ndonëse të shkruara në kohë dhe regjíme të ndryshme, përbëjnë një diptik, çka ka kushtëzuar botimin e tyre bashkërisht në këtë vëllim të 13-të të veprave të autotit. Vepra 14. I Kadare Vepra 14 Kadare: Në këtë vëllim janë botuar vepra të shkruara në Tiranë dhe në Paris, në kohën e komunizmit dhe pas rënies së tij. Përveç romanit “Piramida”, gjysma e të cilit ishte shkruar në Shqipëri dhe gjysma tjetër në Francë, dy nga pjesët e “Rrëfimit trikohësh”, si dhe dy nga novelat e përfshira në “Shtatë novelat”, janë të shkruara në Tiranë, në vitet tetëdhjetë. Të tjerat janë shkruar dhe botuar në Paris dhe në Tiranë, midis viteve 1993-2000. Vepra 15. I Kadare Vepra 15, KADARE: Vëllimi i pesëmbëdhjetë i veprave përmban dy romane të shkruara në Francë, “Spiritus” dhe “Lulet e ftohta të marsit”, respektivisht në vítet 1995-1996 dhe 1998-2000, si edhe novelën “Tri këngë zie për Kosovën“, botuar më 1998. Te “Spirítus” trajtohen ngjarje që u përkasin dy kohëve: përpara dhe pas komünizmit. Kurse “Lulet e ftohta të marsit” është një nga weprat e rralla të autorit, subjekti i të cilit bazohet tërësisht mbi ngjarjet pas rëníes së kornunízmit në Shqipëri. Novela “Tri këngë zie për Kosovën”, u shktua dhe u botua në prag të shpërthímít të luftës në Kosovë. Vepra 16. I Kadare Vepra 16, KADARE: Në këtë vëllim, përveç dy romaneve të shkurtra “Shkaba” dhe “Çështje të marrëzisë”, është përfshirë romani tjetër “Aktori”, i njohur rnë parë me ti tullin “Jeta, loja dhe vdekja e Lul Mazrekut”, si edhe drama “Stinë e rnërzitshme në Olymp”. Në këtë të fundit, e vetmja pjesë teatrale e Kadaresë, autorí rindërton, sipas versionit të vet, trílogjinë e famshrne të Eskilit, prej së cilës, pas humbjes së pjesës së parë dhe të tretë, ka mbetur vetëm pjesa e mesme “Prometheu i lidhur”. Vellimi 17-te I.Kadare Vepra 17 I.Kadare: Në këtë vëllim botohen tre romanet e fundit në kohë të autorit, “Aksidenti”, “Darka e gabuar” dhe “E penguara”. “Aksidenti”, shkruar në vitet 2003-2004 dhe publikuar, për herë të patë më 2008, nga shtëpia botuese “Fayard”, në frëngjisht, botohet për herë të parë në këtë vëllim të veprave. “Darka e gabuar” është botuar në Tiranë, më 2008, kurse “E penguara”, shkruar në vitet 2008-2009, është botuar për herë të parë në këtë vëllim të shtatëmbëdhjetë, dhe si Libër më vete njëkohësisht. Vellimi 18-te I.Kadare Vepra 18 – KADARE: Në vëllirnin e tetëmbëdhjetë, përveç sprovave të njohura “Ftesë në studio” dhe “Eskili, ky humbës i madh”, të shkruara e të botuara, e para plotësisht dhe e dyta pjesërisht, nën rendin komunist, janë përfshirë tri sprovat e mëvonshme: “Dantja i pashmangshëm”, “Hamleti, princi i vështirë” dhe “Don Kishoti në Ballkan”, të tria të shkruara e të botuara pas rënies së komunizmit. Vepra 19. I Kadare Vepra 19 – Kadare: Në vëllimin e nëntëmbëdhjetë të veprës, përveç ditarit për Kosovën, të vitit 1999, të njohur nën titullin “Ra ky mort e u pamë”, dhe dialogut me shkrimtarin dhe publicistin e shquar francez Alain Bosquet, botuar disa herë në Shqipëri, përfshihen dy sprovat “Kushëriri i engjëjve” dhe “Arti si mëkat”. Kjo e fundit botohet për herë të parë në Shqipëri. Po ashtu për herë të parë botohet si libër më vete në Shqipëri “Legjenda e legjendave”, kurse “Ardhja e Migjenit në letërsinë shqipe” është publikuar për herë të parë në Paris, si parathënie e “Novelave të qytetit të Veriut” të Migjenit, përkthyer në frëngjisht. Vepra 20. I Kadare KADARE Vepra 20: Në këtë vëllim përrnbyllës të veprës së Kadaresë, përveç dy Librave dokumentaro-artistikë “Nga një dhjetor në tjetrin” dhe “Pesha e kryqit”, janë përmbledhur dy dialogë të tij, i pari me revistën shqiptare “Hylli i Dritës”, i dyti “E vërteta që del nga qilarët”, me shkrimtarin dhe publicistin e shquar francez Stephane Courtois. Ky dialog i dytë është botuar së pari nga shtëpia botuese franceze “Odile Jacob”, si pasthënie e botirnit frëngjisht të librit “Dosja K.”, e prof. Shaban Sinanit. “Sorkadhet e trembura”, një synops i gjerë për tjetër art, siç e ka karakterizuar autori, si edhe sprova “Identiteti europian i shqiptarëve”, janë përfshirë gjithashtu në këtë vëllim. Me përjashtirn të sprovës së fundit, si edhe të intervistës në “Hyllin e Dritës”, të gjitha veprat e tjera botohen për herë të parë në Shqipëri. Vepra e plotë e Ismail Kadare Opusi i tanishëm, që i paraqitet publikut shqiptar në njëzet vëllime, është, pa dyshim, më i ploti i Ismail Kadaresë. Duke lënë jashtë vetëm një pjesë të papërfillshme të krijimtarisë, kryesisht shkrime Të rinisë së hershme dhe disa herë krijime që, sipas gjykimit të autorit, nuk plotësojnë kriteret Piramida, Ismail Kadare Arkeolog i diktaturës, Kadareja zbërthen hieroglifet e tmerrit, që tiranët e të gjitha ngjyrave u kanë damkosur në trup viktimave të tyre. është më makiavelike se Makiaveli vetë. – Andre Clavel, L’Evenement du Jeudi. Pasardhësi, Ismail Kadare Çfarë ka ndodhur në natën e 13 dhjetorit në dhomën e gjumit të Pasardhësit, trupi i të cilit u gjend me një plumb në zemër? Romani i fundit i Kadaresë sjell në kujtesë enigmën më të madhe të historisë së Shqipërisë: vdekjen misterioze të pasardhësit të diktatorit komunist shqiptar. Kronikë në gur, Ismail Kadare Kronikë në gur“ afirmohet menjëherë si vepër thelbësore në kuadrin e krejt krijimtarisë së Kadaresë. Është roman i hyrjes në jetë dhe në letërsi. Tregimtari është autori, që përpiqet të rishohë me sytë e fëmijës tetë vitet e para të jetës së tij. Breznite e Hankonateve, Ismail Kadare Kur u botua për herë të parë „Breznitë e Hankonatëve“ në vitin 1977, bënte pjesë në një përmbledhje me tregime e novela nën titullin e përbashkët „Emblema e dikurshme“, që numëronte shtatëmbëdhjetë shkrime. Njëri prej tyre, në trajtë reportazhi, që synonte të jepte „historinë a kronikën e një uzine“, e quante këtë një punë tepër të vështirë, po të krahasohej me kronikën e një lufte. Çështje të marrëzisë, Ismail Kadare Romani „Çështje të marrëzisë“ është rikthim në pikën fillestare, rikthim në pikën e nisjes së aventurës kadareane, rikthim në fëmijëri, mu aty ku ka nisur aventurën për gjetjen e një çelësi për shpjegimin e botës. Dite kafenesh, Ismail Kadare Sa herë që ka rënë fjala për fillesën e tregimit „Ditë kafenesh“, sidomos pas përkthimit dhe botimit të tij si libër më vete në Amerikë, ka ndodhur pikërisht ky shpjegim i thjeshtuar, madje aq fort, saqë mund të quhet pa frikë njëfarë dhunimi i së vërtetës. Pa forme është qielli, Ismail Kadare Njëqind vjershat dhe poemat në këtë përmbledhje janë gjithë ç’është më e mira në pesëdhjetë vjetët e krijimtarisë poetike të Ismail Kadaresë. Shumë prej këtyre vjershave kanë qenë bërthama të veprave të tij të ardhshme në prozë. Dimri i vetmise se madhe, Ismail Kadare Ky nuk është një roman politik i koniukturave, që tregon se si u zunë binjakët politikë, shoku Enver me shokun Nikita, por një analizë psikologjike e gjendjes së shqërisë gjatë periudhës totalitare. Mendoj se kështu duhet të perceptohet ky roman, i cili provon se fuqia e realizmit socialist është e pamjaftueshme përpara një talenti, sic është shkrimtari Ismail Kadare. Bisede per brilantet ne pasditen e dhjetorit, Ismail Kadare Për lexuesin e tij të ri e të vjetër kjo përmbledhje, vjen si një sprovë e rrallë e shkrimit, ku tregimi më i hershëm do të qëndrojë krah për krah me atë më të fundit. Si në shfletimin e një albumi, ku i njëjti portret është njëkohësisht identik, por dhe i ndryshëm gjatë rrjedhës së kohës, diçka e përhershme ngulmon të shfaqet në secilin tregim apo novelë. Çlirimi i Serbisë prej Kosovës, Ismail Kadare Një nga më të mëdhenjtë shkrimtarë europianë, Ismail Kadare, flet për temat më delikate dhe ndarjet midis serbëve dhe shqiptarëve, mbi urrejtjen e zgjatur, zemërimin dhe mllefin, mbi miqësinë dhe moskuptimet me shkrimtarët serbë, mbi shtrembërimet e historisë dhe për arsyen përse ishte dashur që Serbia të ishte e para që ta n.. Pallati i Endrrave, Ismail Kadare „Pallati i Ëndrrave“ është një nga romanet thelbësore të Ismail Kadaresë, me frymën e epikës, të cilën letërsia evropiane e quante të shteruar: me njëmbëdhjetë romane, – titujt kryesorë të të cilëve po përkthehen herë pas here, vepra e tij vazhdimisht ka qenë në listën e kandidaturave për çmimin „Nobel“, në emër të letërsisë së Shqipërisë. Qorrfermani, Ismail Kadare Qorrfermani“, shkruar më 1984, u botua për herë të parë në përmbledhjen me tregime e novela „Ëndërr mashtruese“, më 1991, kur autori, ndërkaq, kishte lënë Shqipërinë dhe kishte kërkuar strehim politik në Francë. Vajza e Agamemnonit, Ismail Kadare Në tribunën e festës së 1 Majit në Tiranë, njëri prej të ftuarve, ndërsa ndjek parakalimin e turmave, befas midis pankartave dhe portreteve të udhëheqësve komunistë vendas i duket se dallon portretin e shefit të dikurshëm grek, Agamemnonit. Qyteti pa reklama, Ismail Kadare Ja një nga tekstet më të hershme në prozë të Ismail Kadaresë, shkruar më 1959, në moshën njëzet e tre vjeç. Deri atëherë shkrimtari kishte nxjerrë tregime të vogla, si „Kujtime të humbura“, shkruar në vitin 1955 Gjenerali i ushtrise se vdekur, Ismail Kadare Gjeneralit i ra pija në kokë. Unë kam tani një ushtri të tërë të vdekurish, mendoni. Vetëm se ata tani, në vend të uniformës, kanë secili nga një thes najloni. Thasë të kaltër me dy vija të bardha dhe një shirit të zi, prodhim special „Olympias“. Në fillim ishin ca skuadra. Perballe pasqyres se nje gruaje, Ismail Kadare Prej kohësh Ismail Kadare ka shprehur mendimin se në letërsi shpesh qëllon që, pas një teksti jo fort të gjatë, të fshihet embrioni i një romani. Tri tekstet e mbledhura në këtë libër, janë të parët që janë cilësuar prej Kadaresë si „mikroromane“. Shkaba, Ismail Kadare Shkaba është shkruar në verën e vitit 1995, në Deauvillë të Normandisë. Motivi i djaloshit që zbret në „botën e poshtme“ është trajtuar për herë të parë te „Vajza e Agamemnonit“, në vitin 1985. Duke shfrytëzuar mundësitë e ndryshme që jep zbërthimi i legjendës, në të dyja veprat, personazhi ndriçohet në mënyra të ndryshme. Spiritus, Ismail Kadare Si në një vepër të Shekspirit, anketuesit luajnë rolin e klounëve që bëjnë pyetje thelbësore. Pyetje të cilat kanë lidhje me një referencë tjetër të Kadaresë: traditën homerike. Keshtjella, Ismail Kadare Në romanin „Kështjella“ Ismail Kadare kthen sytë nga mesjeta shqiptare. Në dukje i distancuar dhe i paanshëm, ai rrok veprimet për rrethimin e një kështjelle shqiptare nga një ushtri turke prej shtatëdhjetë mijë vetash në formën e një romani historik. Viti i mbrapshte, Ismail Kadare Ngjarjet e romanit „Viti i mbrapshtë“ ndodhin në vitin 1914. Në këtë vit Shqipëria fiton pavarësinë. Kështu vendosën Gjemania, Anglia, Austro-Hungaria, Franca, Italia dhe Rusia. Secili prej këtyre shteteve përpiqet ta tërheqë pas vetes kombin e ri. Ra ky mort e u pame, Ismail Kadare Ne kishim qenë prej kohësh brenda saj, por veç tani, spikama e tragjedisë u bë zotëruese. Të gjitha ngjarjet e përditshme, deklarimet e Këshillit të Sigurimit, ose të NATO-s, nisja e aeroplanmbajtëseve, bombardimet, masakrat, shpërnguljet, merrnin aty për aty një zi sipërane, dendësoheshin brenda një ngrehe, që ngjante e mbinatyrshme, si në teatrin antik, por që s’ishte veçse pjellë e jetës sonë. Prilli i thyer, Ismail Kadare Duke lexuar „Prillin e thyer“ kuptohet lehtësisht përse dhe me çfarë force Ismail Kadare është pasionuar për tragjedinë dhe për dy përfaqësuesit më të shquar të saj, Shekspirin dhe Eskilin. „Miku, besa dhe gjakmarrja janë rrotat e mekanizmit të tragjedisë antike, dhe të futesh në mekanizmin e tyre është të shikosh mundësinë e tragjedisë.“ Kush e solli Doruntinen, Ismail Kadare Konstandini është figura e të vetmit disident në galerinë e personazheve kadareane. Ai nuk është aspak kundërshtar politik i shpallur, por i përket botës së fantazmave dhe ashtu si shajnitë e të atit të Hamletit, ai rikthehet për të trazuar shpirtin e të gjallëve. Nata me hene, Ismail Kadare Kur Ismail Kadare shkroi „Nata me hënë“ mendonte se kishte bërë një novelë lirike, intimiste dhe ja përsëri rojet besnike të regjimit çirreshin si në rastin e „Koncert në fund të stinës“, tre vjet më parë. Në këtë rast kishte qenë pak pas „vetëvrasjes“ misterioze të kryeministrit. Ura me tri harqe, Ismail Kadare Në qendër të librit „Ura me tri harqe“ gjendet një baladë, dhe ishte më e urtë të përqendrohej vëmendja mbi ndërtimin e ngrehinës e shfaqjen e njëkohshme të legjendës. Perbindeshi, Ismail Kadare Në laboratorin e tij të shkrimtarit, Kadare rimerr përvoja të provuara në të kaluarën nga tragjikët grekë, e më pas nga Dante e Shekspiri. Këto përvoja ai do t’i zgjerojë duke kërkuar formulën e një përmase, që të përmblidhte kohën dhe hapësirën. Jeta, loja dhe vdekja e Lul Mazrekut, Ismail Kadare Është një nga kryeveprat kadareane. Romani përshkohet nga tiparet më të mira të prozës së shkrimtarit: stili narrativ i tejdukshëm, lehtësia me të cilën jepet bota perceptuale dhe shqetësimet ekzistenciale të personazheve, duke bartur një poetizëm krejt specifik dhe të nginjur përplot metafizikë. Lulet e ftohta te marsit, Ismail Kadare „Lulet e ftohta të marsit“ është vepra më e pikëlluar e Kadaresë, është gati një requiem. Ngado të shoqëron një fjalor i zymtë. Është hera e parë që Kadareja del hapur përballë realitetit shqiptar, i zymtë dhe pesimist, për një tokë që e braktisën perënditë, për një mars, që, në të vërtetë, nuk është mars, për ca lule të rreme, të ftohta. Koncert ne fund te dimrit, Ismail Kadare Kadare është i rrahur në të gjitha dallgët e artit modern bashkëkohor. Veçse ai gëzon avantazhin e madh që kurrë të mos ketë pasur nevojë të çajë kryet për recensentët gjermanë. Ai ka mundur ta mbrojë veshjen e artit të tij nga gjithë luspat e shëmtuara të „izmave“ zhurmëmëdha, aq shumë të çmuara prej „doktorëve“ tanë të kritikës. Mengjeset ne Kafe Rostand, Ismail Kadare Ideja për të shkruar diçka për Kafe Rostand më kishte ardhur aq natyrshëm, saqë s’e mbaja mend as kohën, as rrethanat. Ishte një ndjesi midis pendimit dhe mirënjohjes, e ngjashme me atë ndaj shoqes së jetës, që duke qenë pranë teje në gjithçka, nuk e ka pasur .

Mary Edith Durham (1864 - 15 Nëntor 1944) Edith Durham. Foto: Marubi. 1941Edith Durham:Albania Edith Durham mbahet mend kryesisht për botimet e saj të rëndësishme të librave, veçanërisht vëllimin e saj 'High Albania' (shih Durham 1909), por ajo ishte gjithashtu autore e artikujve të panumërt dhe 'letrave drejtuar redaktorit', në të cilat u përpoq të paraqiste çështjen e Shqipërisë. për publikun britanik dhe për të korrigjuar pikëpamjet e gabuara. Shumë prej këtyre artikujve dhe letrave janë botuar së fundmi në vëllimin 'Shqipëria dhe shqiptarët: Artikuj dhe letra të zgjedhura, 1903-1944'. Në vitin 1941, pas pushtimit italian të Shqipërisë, Durham botoi pasqyrën e mëposhtme të Shqipërisë në "Proceedings of the Royal Institution of Britain of Great Britain", tipike për përfshirjen e saj pasionante në fatin e Shqipërisë. Si figura më e njohur e studimeve shqiptare në Britaninë e shekullit të njëzetë, ajo vdiq në shtëpinë e saj në Londër, më 15 nëntor 1944, dy javë përpara se komunistët të pushtonin Shqipërinë.  Unë do të kërkoja drejtësi për një nga popujt më të vjetër dhe tani një nga popujt më fatkeq të Evropës. Simpatia është e ngrohtë për polakët, por shqiptarët, të cilët kanë pësuar një copëtim akoma më brutal nga fqinjët e tyre më të fuqishëm, tani janë fushëbeteja e dy Fuqive rivale dhe kërcënohen me asgjësim në një grindje që nuk është e tyre.Shqiptarët e kanë prejardhjen nga fiset që kanë banuar në kohët parahistorike përgjatë anës perëndimore të gadishullit ballkanik - ilirët dhe epirotët - para ardhjes së romakëve ose sllavëve. Ata nuk ishin dhe nuk janë grekë.Straboni, duke shkruar për fillimin e epokës së krishterë, jep detaje të cilat tregojnë se sistemi i tyre fisnor i ngjante atij që ka ekzistuar deri në kohët e fundit. Ai shprehet se kufiri i grekëve ishte në jug të Gjirit Ambrakian, tani Gjiri i Artës. Kjo është më në jug se sot. Territori shqiptar u mor nga grekët në vitin 1913. Ilirët dhe epirotët tani njihen si gegë dhe toskë. Ata flasin të njëjtën gjuhë, kanë të njëjtat zakone dhe formojnë një komb të bashkuar.Kur Roma pushtoi gadishullin ballkanik, krishterimi arriti në brigjet e Adriatikut dhe Iliria ishte pjesë e Patriarkanës së Romës. Kur filloi rënia dhe rënia e Perandorisë Romake, sundimi romak u zëvendësua nga sundimi sllav, gadishulli u pushtua nga paraardhësit e serbëve modernë dhe për një kohë të shkurtër në mesjetë ata sunduan një pjesë të madhe të tij.Një tregim bashkëkohor i Domenikanit, At Brocardus, 1331, tregon Abbanois, siç i quan ai, duke folur gjuhën e tyre, të kapur pas Kishës së tyre dhe 'të shtypur ashpër' nga pushtuesit e tyre. Ligjet e miratuara nga Cari serb, Stefan Dushan, në vitin 1349 tregojnë se ata klasifikoheshin si bujkrobër bari. Perandoria Serbe ishte jetëshkurtër. Në rastin më të madh, ajo zgjati vetëm 25 vjet, mbretërimi i Stefan Dushanit. Me vdekjen e tij, popujt e pushtuar dhe krerët rivalë e thyen me shpejtësi dhe sulmi i turqve e shkatërroi plotësisht. Ndërkohë venedikasit kishin zvarritur në bregdet. Krerët shqiptarë u ngritën në pushtet në male; së bashku me venecianët, ata mbrojtën për një kohë të gjatë Shkodrën, e cila ra përfundimisht në vitin 1478. Por shqiptarët ishin të fundit nga popujt ballkanikë që u nënshtruan. Të udhëhequr nga heroi i tyre i madh Skënderbeu, i njohur si kampioni i të ashtuquajturit krishterim, ata bënë një rezistencë madhështore nga kalaja e tij në Krujë. Pas vdekjes së tij nga ethet në 1467, ata ishin pa udhëheqës dhe u detyruan të pranonin sundimin turk. Pozicioni i tyre ndryshonte nga ai i popujve të tjerë të pushtuar pasi ata ruanin një gjysmë-pavarësi nën krerët e tyre. Instinkti i racës, ai instinkt i verbër i paarsyeshëm i vetëruajtjes, i shtyu ata kundër shtypësit të tyre të vjetër dhe ata ranë në anën e turqve në përpjekje për të dëbuar serbët. Pozita e serbëve në rrethin e Kosovës u bë e paqëndrueshme. Të udhëhequr nga peshkopi i Ipek-ut, ata migruan masivisht në tokat në Hungari të caktuara nga Perandori. Shqiptarët ripushtuan tokat nga të cilat ishin dëbuar të parët e tyre dhe i mbajtën ato deri në vitin 1913.Duke u kthyer myslimanë në numër të konsiderueshëm, guximi dhe zgjuarsia e shqiptarëve u mundësoi atyre të ngriheshin lart në ushtrinë dhe qeverinë turke. Ashtu si Perandoria Romake dhe Serbe, ashtu edhe Perandoria Turke arriti kulmin dhe zbehjen e saj. Nga fillimi i shekullit të nëntëmbëdhjetë popujt e nënshtruar filluan të mendojnë për pavarësinë. Ali Pasha, një prijës i fuqishëm në Shqipërinë e Jugut, i lindur në Tepeleni më 1744, u revoltua, sfidoi turqit dhe për rreth pesëdhjetë vjet sundoi gjithë Shqipërinë e Jugut nga kryeqyteti i tij në Janinë; hyri në marrëdhënie diplomatike me Britaninë e Madhe dhe Francën dhe priti shumë vizitorë të shquar, veçanërisht Lord Bajron dhe Sir Henri Holland. Në pleqëri u pushtua nga forca të mëdha turke dhe koka e tij u çua në Kostandinopojë si trofe në vitin 1822. E gjeta emrin e tij ende të nderuar kur isha në Tepeleni më 1904.Ndërkohë Rusia nguli sytë e pangopur nga Kostandinopoja dhe nxiti dhe ndihmoi grekët, serbët dhe bullgarët të rebeloheshin. Grekët, të ndihmuar edhe nga Britania e Madhe, ishin të parët që rikuperuan pavarësinë dhe iu dha një mbret i huaj. Në 1876-77, erdhi Lufta Ruso-Turke për të çliruar sllavët. Përsëri shqiptarët u rreshtuan në anën e turqve dhe i bënë një rezistencë shumë të fortë pushtimit serb, duke mbrojtur me sukses qytetet e tyre të Gjakovës, Prizrenit dhe Prishtinës. Rezistenca turke shpërtheu në Plevna. Pasoi Traktati i Berlinit dhe Komisioni Lindor Rumelian. Shumë tokë tërësisht shqiptare iu nda serbëve, malazezëve dhe grekëve. Shqiptarët formuan Lidhjen e Prizrenit, mblodhën forcat e tyre dhe shpëtuan shumë prej saj. Pjesëtarët e fisit verior i mbajtën malazezët nga Gusinje. E njihja mirë plakun Marash Hutzi nga Hoti që organizonte mbrojtjen. Dulcigno, një qytet thjesht shqiptar dhe Antivari, i banuar vetëm nga myslimanë dhe shqiptarë katolikë, iu dorëzuan Malit të Zi. Rrethi i Janinës, megjithatë, u shpëtua nga grekët dhe Kosova nga serbët.Në këtë kohë, Lordi Goschen dhe Lordi Fitzmaurice në Komisionin Roumelian Lindor, favorizuan fort formimin e një Shqipërie të madhe dhe të pavarur për të përfshirë të gjithë vilajetin e Janinës, të gjithë vilajetin e Kosovës dhe një pjesë të konsiderueshme të Maqedonisë. Lordi Fitzmaurice u interesua shumë për Shqipërinë dhe korrespondoi me mua për të për rreth pesëmbëdhjetë vjet. Ai pohoi se po të ishte formuar atëherë një shtet shqiptar, si Ballkani ashtu edhe Europa do të ishin kursyer nga shumë gjakderdhje; secili nga popujt përkatës do të kishte pasur një pjesë të drejtë dhe do të balanconte njëri-tjetrin. Por paragjykimi kundër muslimanëve atëherë ishte shumë i fortë. Unë u interesova për çështjen shqiptare në vitin 1903. Një revoltë e bullgarëve të Maqedonisë që dëshironin të bashkoheshin me Bullgarinë e lirë u shtyp ashpër nga turqit, duke lënë një masë fshatrash të djegur dhe njerëz të uritur. Meqë kisha bërë shumë udhëtime në Ballkan, m'u kërkua nga Komiteti Britanik i Ndihmës Maqedonase të veproja si agjent i tyre në rrethin e Ohrit Presba. Qeveria turke dha leje dhe lehtësira. Selia jonë ishte në Manastir (tani quhet Bitolj dhe përfshihet në Jugosllavi, por në atë kohë nuk kishte serb). Asistentët, kavasët dhe interpretët tanë ishin kryesisht shqiptarë të marrë nga Shoqëria Biblike Britanike dhe e Huaj, e cila kishte një depo në Manastir. Prej tyre mësova për frymën e fortë nacionaliste atëherë në punë. Pa stafin tonë të aftë dhe të ndershëm shqiptar, puna do të kishte qenë shumë më e vështirë. Edhe guvernatori i Ohrit, Mehdi Bej Frashëri, ishte një shqiptar, një njeri i drejtë dhe i sjellshëm, që më ndihmoi shumë. Me keqardhje them se ai tani është i internuar në Itali për shkak se ka kundërshtuar pushtimin italian: rroftë për të parë që toka e tij të rikthehet në pavarësi. Kur puna e ndihmës përfundoi në pranverën e vitit 1904, miqtë e mi shqiptarë më lutën që të mos kthehesha në Angli, por të udhëtoja nëpër Shqipëri dhe të shihja vetë kushtet. Robert Elsie Tekste dhe Dokumente të historisë shqiptare 1941 Edith Durham: Albania Edith Durham mbahet mend kryesisht për botimet e saj të rëndësishme të librave, veçanërisht vëllimin e saj 'High Albania' (shih Durham 1909), por ajo ishte gjithashtu autore e artikujve të panumërt dhe 'letrave drejtuar redaktorit', në të cilat u përpoq të paraqiste çështjen e Shqipërisë. për publikun britanik dhe për të korrigjuar pikëpamjet e gabuara. Shumë prej këtyre artikujve dhe letrave janë botuar së fundmi në vëllimin 'Shqipëria dhe shqiptarët: Artikuj dhe letra të zgjedhura, 1903-1944'. Në vitin 1941, pas pushtimit italian të Shqipërisë, Durham botoi pasqyrën e mëposhtme të Shqipërisë në "Proceedings of the Royal Institution of Britain of Great Britain", tipike për përfshirjen e saj pasionante në fatin e Shqipërisë. Si figura më e njohur e studimeve shqiptare në Britaninë e shekullit të njëzetë, ajo vdiq në shtëpinë e saj në Londër, më 15 nëntor 1944, dy javë përpara se komunistët të pushtonin Shqipërinë. Unë do të kërkoja drejtësi për një nga popujt më të vjetër dhe tani një nga popujt më fatkeq të Evropës. Simpatia është e ngrohtë për polakët, por shqiptarët, të cilët kanë pësuar një copëtim akoma më brutal nga fqinjët e tyre më të fuqishëm, tani janë fushëbeteja e dy Fuqive rivale dhe kërcënohen me asgjësim në një grindje që nuk është e tyre. Shqiptarët e kanë prejardhjen nga fiset që kanë banuar në kohët parahistorike përgjatë anës perëndimore të gadishullit ballkanik - ilirët dhe epirotët - para ardhjes së romakëve ose sllavëve. Ata nuk ishin dhe nuk janë grekë. Straboni, duke shkruar për fillimin e epokës së krishterë, jep detaje të cilat tregojnë se sistemi i tyre fisnor i ngjante atij që ka ekzistuar deri në kohët e fundit. Ai shprehet se kufiri i grekëve ishte në jug të Gjirit Ambrakian, tani Gjiri i Artës. Kjo është më në jug se sot. Territori shqiptar u mor nga grekët në vitin 1913. Ilirët dhe epirotët tani njihen si gegë dhe toskë. Ata flasin të njëjtën gjuhë, kanë të njëjtat zakone dhe formojnë një komb të bashkuar. Kur Roma pushtoi gadishullin ballkanik, krishterimi arriti në brigjet e Adriatikut dhe Iliria ishte pjesë e Patriarkanës së Romës. Kur filloi rënia dhe rënia e Perandorisë Romake, sundimi romak u zëvendësua nga sundimi sllav, gadishulli u pushtua nga paraardhësit e serbëve modernë dhe për një kohë të shkurtër në mesjetë ata sunduan një pjesë të madhe të tij. Një tregim bashkëkohor i Domenikanit, At Brocardus, 1331, tregon Abbanois, siç i quan ai, duke folur gjuhën e tyre, të kapur pas Kishës së tyre dhe 'të shtypur ashpër' nga pushtuesit e tyre. Ligjet e miratuara nga Cari serb, Stefan Dushan, në vitin 1349 tregojnë se ata klasifikoheshin si bujkrobër bari. Perandoria Serbe ishte jetëshkurtër. Në rastin më të madh, ajo zgjati vetëm 25 vjet, mbretërimi i Stefan Dushanit. Me vdekjen e tij, popujt e pushtuar dhe krerët rivalë e thyen me shpejtësi dhe sulmi i turqve e shkatërroi plotësisht. Ndërkohë venedikasit kishin zvarritur në bregdet. Krerët shqiptarë u ngritën në pushtet në male; së bashku me venecianët, ata mbrojtën për një kohë të gjatë Shkodrën, e cila ra përfundimisht në vitin 1478. Por shqiptarët ishin të fundit nga popujt ballkanikë që u nënshtruan. Të udhëhequr nga heroi i tyre i madh Skënderbeu, i njohur si kampioni i të ashtuquajturit krishterim, ata bënë një rezistencë madhështore nga kalaja e tij në Krujë. Pas vdekjes së tij nga ethet në 1467, ata ishin pa udhëheqës dhe u detyruan të pranonin sundimin turk. Pozicioni i tyre ndryshonte nga ai i popujve të tjerë të pushtuar pasi ata ruanin një gjysmë-pavarësi nën krerët e tyre. Instinkti i racës, ai instinkt i verbër i paarsyeshëm i vetëruajtjes, i shtyu ata kundër shtypësit të tyre të vjetër dhe ata ranë në anën e turqve në përpjekje për të dëbuar serbët. Pozita e serbëve në rrethin e Kosovës u bë e paqëndrueshme. Të udhëhequr nga peshkopi i Ipek-ut, ata migruan masivisht në tokat në Hungari të caktuara nga Perandori. Shqiptarët ripushtuan tokat nga të cilat ishin dëbuar të parët e tyre dhe i mbajtën ato deri në vitin 1913. Duke u kthyer myslimanë në numër të konsiderueshëm, guximi dhe zgjuarsia e shqiptarëve u mundësoi atyre të ngriheshin lart në ushtrinë dhe qeverinë turke. Ashtu si Perandoria Romake dhe Serbe, ashtu edhe Perandoria Turke arriti kulmin dhe zbehjen e saj. Nga fillimi i shekullit të nëntëmbëdhjetë popujt e nënshtruar filluan të mendojnë për pavarësinë. Ali Pasha, një prijës i fuqishëm në Shqipërinë e Jugut, i lindur në Tepeleni më 1744, u revoltua, sfidoi turqit dhe për rreth pesëdhjetë vjet sundoi gjithë Shqipërinë e Jugut nga kryeqyteti i tij në Janinë; hyri në marrëdhënie diplomatike me Britaninë e Madhe dhe Francën dhe priti shumë vizitorë të shquar, veçanërisht Lord Bajron dhe Sir Henri Holland. Në pleqëri u pushtua nga forca të mëdha turke dhe koka e tij u çua në Kostandinopojë si trofe në vitin 1822. E gjeta emrin e tij ende të nderuar kur isha në Tepeleni më 1904. Ndërkohë Rusia nguli sytë e pangopur nga Kostandinopoja dhe nxiti dhe ndihmoi grekët, serbët dhe bullgarët të rebeloheshin. Grekët, të ndihmuar edhe nga Britania e Madhe, ishin të parët që rikuperuan pavarësinë dhe iu dha një mbret i huaj. Në 1876-77, erdhi Lufta Ruso-Turke për të çliruar sllavët. Përsëri shqiptarët u rreshtuan në anën e turqve dhe i bënë një rezistencë shumë të fortë pushtimit serb, duke mbrojtur me sukses qytetet e tyre të Gjakovës, Prizrenit dhe Prishtinës. Rezistenca turke shpërtheu në Plevna. Pasoi Traktati i Berlinit dhe Komisioni Lindor Rumelian. Shumë tokë tërësisht shqiptare iu nda serbëve, malazezëve dhe grekëve. Shqiptarët formuan Lidhjen e Prizrenit, mblodhën forcat e tyre dhe shpëtuan shumë prej saj. Pjesëtarët e fisit verior i mbajtën malazezët nga Gusinje. E njihja mirë plakun Marash Hutzi nga Hoti që organizonte mbrojtjen. Dulcigno, një qytet thjesht shqiptar dhe Antivari, i banuar vetëm nga myslimanë dhe shqiptarë katolikë, iu dorëzuan Malit të Zi. Rrethi i Janinës, megjithatë, u shpëtua nga grekët dhe Kosova nga serbët. Në këtë kohë, Lordi Goschen dhe Lordi Fitzmaurice në Komisionin Roumelian Lindor, favorizuan fort formimin e një Shqipërie të madhe dhe të pavarur për të përfshirë të gjithë vilajetin e Janinës, të gjithë vilajetin e Kosovës dhe një pjesë të konsiderueshme të Maqedonisë. Lordi Fitzmaurice u interesua shumë për Shqipërinë dhe korrespondoi me mua për të për rreth pesëmbëdhjetë vjet. Ai pohoi se po të ishte formuar atëherë një shtet shqiptar, si Ballkani ashtu edhe Europa do të ishin kursyer nga shumë gjakderdhje; secili nga popujt përkatës do të kishte pasur një pjesë të drejtë dhe do të balanconte njëri-tjetrin. Por paragjykimi kundër muslimanëve atëherë ishte shumë i fortë. Unë u interesova për çështjen shqiptare në vitin 1903. Një revoltë e bullgarëve të Maqedonisë që dëshironin të bashkoheshin me Bullgarinë e lirë u shtyp ashpër nga turqit, duke lënë një masë fshatrash të djegur dhe njerëz të uritur. Meqë kisha bërë shumë udhëtime në Ballkan, m'u kërkua nga Komiteti Britanik i Ndihmës Maqedonase të veproja si agjent i tyre në rrethin e Ohrit Presba. Qeveria turke dha leje dhe lehtësira. Selia jonë ishte në Manastir (tani quhet Bitolj dhe përfshihet në Jugosllavi, por në atë kohë nuk kishte serb). Asistentët, kavasët dhe interpretët tanë ishin kryesisht shqiptarë të marrë nga Shoqëria Biblike Britanike dhe e Huaj, e cila kishte një depo në Manastir. Prej tyre mësova për frymën e fortë nacionaliste atëherë në punë. Pa stafin tonë të aftë dhe të ndershëm shqiptar, puna do të kishte qenë shumë më e vështirë. Edhe guvernatori i Ohrit, Mehdi Bej Frashëri, ishte një shqiptar, një njeri i drejtë dhe i sjellshëm, që më ndihmoi shumë. Me keqardhje them se ai tani është i internuar në Itali për shkak se ka kundërshtuar pushtimin italian: rroftë për të parë që toka e tij të rikthehet në pavarësi. Kur puna e ndihmës përfundoi në pranverën e vitit 1904, miqtë e mi shqiptarë më lutën që të mos kthehesha në Angli, por të udhëtoja nëpër Shqipëri dhe të shihja vetë kushtet. Shkolla e hershme shqipe në Korçë. Shkolla e hershme shqipe në Korçë. Në këtë kohë qeveria turke, e frikësuar nga fryma kombëtare në rritje e shqiptarëve, u përpoq ta ndrydhte atë duke ndaluar shtypjen dhe mësimin e gjuhës shqipe nën dënime të rënda. Faik Beu i Konicës botoi një gazetë shqipe në Londër, e cila u fut kontrabandë në vend. George Kyrias, punonjës i Shoqërisë Biblike, përgatiti disa libra të Biblës në shqip dhe Shoqëria i botoi. Shoqëria kishte lënë për të shitur botimet e saj në Perandorinë Turke, por turqit nuk i kishin llogaritur librat shqip. Një kolportues shqiptar do të përpiqej t'i shiste këto në të gjithë Shqipërinë. A do të shkoja me të? Unë u bashkua me të në shtëpinë e tij në Leskovik. Ishte një udhëtim frymëzues. Kam vizituar fillimisht Koricën, Korçën siç e quajnë shqiptarët. Ishte qendra aktive e lëvizjes për pavarësi në Shqipërinë e Jugut, qëllimi i parë i së cilës ishte pastrimi i tokës nga çdo ndikim i huaj. Një motër e Xhorxh Kyrias, një grua e guximshme dhe shumë e aftë, shkoi në Amerikë e ndihmuar nga misionarët amerikanë, u stërvit atje dhe në kthim u bë mësuese e një shkolle vajzash nën mbrojtjen e Misionit Amerikan. Ajo përdorte tekste amerikane, jepte mësime në gjuhën shqipe dhe shkatërroi të gjitha shkrimet pas mësimit. Turqit kërkuan kot gjuhën e ndaluar. Vajzat e krishtera dhe myslimane u dyndën në shkollë, mësuan shkrim e këndim dhe mësuan vëllezërit e tyre. Të gjithë punuan shumë për të kundërshtuar ndikimin e shkollës dhe të priftërinjve grekë që turqit e lejuan duke shtypur shqipen. Vazhduam, kudo që gjenim një Guvernator shqiptar, ishim të mirëpritur të shisnim sa më shumë libra. Në Berate, ku kishte një turk. Të gjithë librat tanë shqip na u konfiskuan, por pasi kishim një dyqan sekret që na priste përpara, kjo nuk kishte rëndësi. Në Berate dëgjova për herë të parë për përpjekjet që po bënte prifti Fan Noli për të formuar një kishë ortodokse shqiptare autoqefale dhe për të çliruar tokën e priftërinjve grekë. Në Berate, të krishterët u ankuan se prifti grek informonte kundër personave që posedonin libra shqip. Vitet e gjata të punës së Fan Nolit u kurorëzuan me sukses pas pavarësimit të Shqipërisë. Kisha Ortodokse Shqiptare autoqefale u krijua ligjërisht dhe tani nuk ka priftërinj grekë në Shqipëri nëse disa nuk kanë shoqëruar ushtrinë pushtuese greke. Klerikët janë të gjithë shqiptarë dhe shërbesat bëhen në gjuhën shqipe. Kreu i Kishës është Kryepeshkopi Kissi, selia e të cilit është në Tiranë. Kështu, Kisha është në të njëjtin nivel me ato të serbëve, grekëve dhe bullgarëve, të cilët janë të gjithë autoqefalë. Peshkopi Fan Noli është kryetar i kolonisë shqiptare në Amerikë. Do të theksoja formimin e Kishës Ortodokse Shqiptare pasi disa gazeta i përshkruajnë shqiptarët e jugut si 'kishë greke' dhe ithtarët e saj si 'grekë'. Kjo është po aq e pasaktë sa do të ishte të konsideroheshin të gjithë katolikët romakë si 'italianë'. Jo vetëm të krishterët, por edhe myslimanët nxituan të blinin librat tanë. Në Elbasan, për rreth një orë u shitëm 70 muslimanëve. "Tani," ndihmoi me gëzim një xhandar i ri, "mund ta mësoj vëllain tim të vogël të lexojë." Në Elbasan gjeta një lëvizje për të formuar një kishë uniate për të ndaluar ndikimin grek. Kështu shitnim libra nëpër të gjitha qytetet e Shqipërisë dhe arritëm në Shkodër, të lodhur nga udhëtimi, por të kënaqur. Atëherë nuk kishte rrugë të bëra, udhëtimi ishte me kalë, duke përshkuar lumenj ku kuajt gati notonin, duke u zhytur nëpër tokë moçalore ku ishin zhytur deri në supe dhe duhej të gërmoheshin, dhe duhej të ecnin kur pista ishte shumë e keqe për të qenë. hipur në mënyrë të sigurt. Shkodra ishte qendra e lëvizjes për pavarësi në veri. Këtu kishte më shumë mundësi për arsimim. Austria dhe Italia lakmuan të dyja Shqipërinë dhe secila u përpoq të kalonte tjetrën në përpjekje për të fituar mbi shqiptarët. Pra, kishte shkolla për vajza dhe djem, një konvikt për djemtë malësorë, një shkollë teknike dhe një shtypshkronjë të gjitha nën mbrojtjen austriake ose italiane. Shqiptarët përfitonin dhe studionin me padurim. Pastaj erdhi revolucioni xhonturk në verën e vitit 1908. Ai premtoi liri dhe barazi për të gjithë. Shqiptarët luajtën një rol të madh në sukseset e saj të para. Burrat e Kosovës marshuan në Uskub (tani i quajtur Shkup, por më pas një qytet kryesisht shqiptar). Ata dëbuan qeveritarët e vjetër nga rrethi dhe pushtuan qytetin. Zëvendëskonsulli ynë, mik i shqiptarëve, dëshmoi për sjelljen e mirë të trupave shqiptare. Kushtetuta u shpall, Shkodra u egërsua nga gëzimi. Mijëra burra malësorë, në grupin më të mirë, marshuan në qytet, u gostitën dhe u festuan. Kemi qëlluar me revole (kisha një në secilën dorë) në ajër derisa nuk mbeti asnjë fishek. Nuk ka ndodhur asnjë aksident dhe asnjë çrregullim. Zëvendëskonsulli francez tha: "Çfarë populli do të ishte ky me një qeveri të mirë!" Ata u kthyen në malet e tyre të lumtur dhe me shpresë. Duhet të kishte liri të shtypit. Gazetat shqiptare dolën si kërpudha natën. Shkollat ​​u hapën me shpejtësi të madhe. Në Manastir u mbajt një Kongres për standardizimin e alfabetit dhe drejtshkrimit dhe u miratua një kongres universal. Shkollat ​​e huaja kishin përdorur sisteme të veçanta. Rroftë Shqipëria! Ajo do të kishte mundësinë e saj më në fund. Nuk do të shoh më kurrë një ringjallje kaq të gëzueshme të një populli. Shkova nëpër male në Gjakovë, e cila kishte kohë që ishte e mbyllur për të huajt dhe mbi rrafshin e Kosovës në Prizren, Prishtinë dhe Mitrovicë, përsëri përmes Mirditës në Shkodër. Kudo shqiptarët donin të kishin lirinë. Mjerisht! Xhonturqit bënë çdo gabim të mundshëm. Të trajtuar me të drejtë, shqiptarët do t'i kishin mbështetur si më parë kundër armiqve. Por para se të mbaronte viti, shqiptarët e kuptuan se nuk pritej asnjë liri. Më kot fola me dy guvernatorët xhonturq. Greqia, Serbia, Bullgaria dhe Mali i Zi ishin të vendosur të mos i linin xhonturqit të kishin sukses, sepse kjo nuk do të thoshte më asnjë mundësi për rrëmbim toke. Ata formuan Lidhjen Ballkanike për të rrëzuar qeverinë xhonturke para se ajo të kishte kohë për t'u konsoliduar. Në vitin 1910, shqiptarët e Kosovës u revoltuan, të nxitur për këtë nga serbët që u premtuan ndihmë. Ata drejtoheshin nga gallati Iss Boletin. Një lajm i gëzuar erdhi në Shkodër. Iss kishte bërë marrëveshje me serbët. Një oficer serb dhe njerëzit e tij po e ndihmonin, madje edhe ndaheshin me të. Serbia kishte njohur të drejtën e Shqipërisë për pavarësi. Grindja shekullore mes serbëve dhe shqiptarëve do të pushonte. Iss i besoi dhe i besoi serbit dhe u mashtrua mizorisht. Serbi në fjalë ishte koloneli Dimitrijevich, një udhëheqës i bandës që vrau në mënyrë brutale Mbretin Aleksandër dhe Mbretëreshën Draga në 1903, dhe kreu i Shoqërisë Famëkeqe të Dorës së Zezë, e cila planifikoi disa vjet më vonë vrasjen e Arkdukës Franz Ferdinand dhe nisi botën. Lufta e vitit 1914. Një nga kriminelët më të mëdhenj të kohës së tij. Të maskuar si shqiptarë, Dimitrijeviç dhe njerëzit e tij kryen shumë vrasje, mes tyre edhe atë të Popovitch-it, guvernatorit të Beranit, i cili ndonëse malazez nga lindja ishte përkrahës i xhonturqve dhe dëshironte ta bënte Beranin një provincë të vogël model. Ai u bë copë-copë dhe krimi iu atribuua shqiptarëve. Por e veja e tij, një franceze, më deklaroi se e kishin vrarë serbët. Kjo revoltë e shqiptarëve arriti t'i largojë plotësisht nga turqit, ashtu siç synonin serbët. Në vitin 1911, Mbreti i Malit të Zi u ofroi të ndihmonte fisnorët e maleve të Veriut për të fituar lirinë. Edhe ata e besuan dhe u ngritën. Isha në Kostandinopojë dhe u ktheva me nxitim. Revolta ishte në lulëzim të plotë. Mbreti Nikolla më kërkoi të ndihmoja turmën e grave dhe fëmijëve që kishin ikur në Mal të Zi në gjendje të mjerueshme. Mali i Zi i furnizonte rebelët me armë, municion dhe këshilla. Ata bënë një luftë trim, por u shtypën nga mbërritja e një ushtrie të madhe turke. Qeveria turke urdhëroi mbretin Nikolla të bënte paqe menjëherë. Shqetësimi i anëtarëve të fisit, të cilëve ai u kishte premtuar se do të qëndronin pranë derisa të çliroheshin, ishte i mëshirshëm. Ata u urdhëruan të ktheheshin menjëherë në fshatrat e tyre të djegur, por nuk pranuan. Situata ishte shumë kritike dhe qeveria malazeze më kërkoi të veproja si ndërmjetës. Ata e vunë kusht që unë të shkoja me ta. Z. Charles Crane më dha 200 £, mblodha më shumë para dhe kalova një dimër të mundimshëm në punë ndihmash. Më pas erdhën luftërat ballkanike të viteve 1912-13. Me politikën e tyre dinake serbët i kishin mashtruar mizorisht shqiptarët. Ata i kishin ndarë nga turqit dhe i kishin përdorur për të përzënë turqit nga Kosova. Larg nga përmbushja e premtimeve të tyre për të ndihmuar shqiptarët për liri, ushtritë serbe dhe malazeze ranë mbi ta me egërsi. Shqiptarët mbetën të bllokuar dhe nuk arritën të merrnin municion nga asnjëra anë. Serbët masakruan pamëshirshëm me shumicë. Në Mal të Zi, në tryezën e hanit dëgjova një oficer serb të mburrej sesi njerëzit e tij kishin therur burra, gra dhe fëmijë të fisit Luma. "Duhet t'i vrisni gratë," tha ai, "ata rritin burra" dhe qeshi derisa e mbyti birrën e tij. Malazezët ua prenë buzët dhe hundët të burgosurve dhe të vdekurve dhe i treguan si trofe, dhe i dogjën e plaçkitën. Ata mburreshin se kur të merrnin Shkodrën do t'u prisnin fytin banorëve të tij. Lajmi i hidhur erdhi se Janina kishte rënë. Ismail Kemali, udhëheqësi shqiptar në jug, iu drejtua Fuqive dhe shpalli Pavarësinë e Shqipërisë, më 28 Nëntor 1912, në Vlorë. Pretendimi i Shqipërisë u njoh dhe malazezët u urdhëruan të tërhiqeshin nga rrethimi i Shkodrës. Ata e morën dorëzimin e saj me anë të një kuislingu. Esad Pashë Toptani, një njeri i urryer përveç njerëzve të fisit të tij, ishte oficer i ushtrisë turke brenda Shkodrës. Kushtet iu ofruan me anë të konsullatës italiane në Shkodër. Ai dhe njerëzit e tij do të lejoheshin të marshonin të armatosur plotësisht dhe ai do të bëhej Princi i një Principate të vogël nëse ai mund të sajonte dorëzimin e qytetit. Më pas Esad vrau komandantin turk, Husein Riza Beu, dhe i pranoi malazezët ashtu si malësorët, të cilët e kuptuan shumë vonë se si ishin mashtruar, ishin gati të marshonin për në lehtësimin e qytetit. Malazezët i vunë flakën pazarit dhe e plaçkitën. Fuqitë urdhëruan malazezët të pastroheshin. Ata bënë një përpjekje të fundit dhe të çuditshme për ta mbajtur atë. Petar Plamenatz, i cili ishte bërë Guvernator, më ofroi Guvernatorin e Shkodrës - ai të ishte nominal dhe unë Guvernator aktual - nëse do t'i bindja fisnikët të kërkonin sundimin malazez. "Ata do t'ju ndjekin," tha ai, "thoni fjalën, ju lutem." Ai ofroi ryshfet. "E pamundur," thashë unë. "Por pse?" "Sepse," thashë ashpër, "më kanë gënjyer shumë shpesh." Ai nuk tregoi zemërim. Ai tha: “Mjerë, mjerë Mlle. Këtë herë betohem se po them të vërtetën.” Një forcë detare ndërkombëtare avulloi lumin dhe ndërsa admirali Burney zbarkoi ushtria malazeze marshoi mbi urë. Shqipëria u shpëtua. E kalova dimrin duke ushqyer dhe veshur Scutarenes gjysmë të uritur dhe popullin malësor. Malet ishin plot me të mbijetuar myslimanë, të arratisur nga tokat e marra nga malazezët dhe serbët, duke treguar përralla tmerri. Burrat piqeshin në zjarr për t'i bërë ata të pranonin pagëzimin. Gratë hynë në kishë dhe u hoqën perdet prej tyre. Nëse viktimat e varfra dhe të trullosura nuk i përgjigjeshin të nesërmen emrave të tyre të krishterë, ato rriheshin dhe në disa raste përdhunoheshin. Dy vejusha të mjera treguan se si serbët kishin prerë arteriet e bërrylave dhe kyçeve të bashkëshortëve të tyre dhe kërcenin rreth e rrotull, ndërsa viktimat e tyre kishin gjakosur deri në vdekje. Pantomimi i tmerrshëm me të cilin ata e përshkruan e bëri të qartë të vërtetën e saj. Shkurtimisht, serbët e quajtën këtë pastrim të tokës. Bëra të pamundurën, gjithashtu, për të ruajtur paqen midis ushtrive të huaja të pushtimit që erdhën dhe kishin juridiksion për rreth dymbëdhjetë milje rreth Shkodrës. Intriga ishte e shfrenuar. Fatmirësisht në disa momente vendimtare, anëtarët e fisit u konsultuan me mua dhe arrita t'i bëja të dëgjonin admiralin, gjë që tërboi disa oficerë të huaj. Z. Nevinson, korrespondenti i njohur i luftës dhe zoti Erikson, një misionar amerikan, mbërritën dhe më kërkuan të kaloja me ta nëpër Shqipëri. Ne gjetëm rregullin e përsosur të mbajtur nga një qeveri e vogël e përkohshme në çdo qytet dhe u mirëpritëm kudo. Kishte frikë nga tradhtari Esad dhe shpresa se së shpejti Fuqitë do të dërgonin Mbretin e premtuar. Shkuam në Ohër, ku forca të mëdha serbe po përgatiteshin për të luftuar kundër bullgarëve, dhe prej andej në Koricë, ku shkuam në shkollë. Forcat e rënda greke pushtuan qytetin. U dhanë urdhra që frontet e dyqaneve të lyheshin me ngjyra greke. Na përshëndetën si shpëtimtarë. Grekët mbajtën linjat telegrafike dhe Koritza u shkëput nga bota. Na shpëto nga grekët që ishim të përgjëruar. Ne vizituam komandantin grek, kolonel Kondoulis. Ai nuk e fshehu qëllimin e tij jo vetëm për të mbajtur Koricën, por për të çuar gjithë Shqipërinë e Jugut deri në Tepeleni, siç tregonte në një hartë. Unë protestova se tokat ishin tërësisht shqiptare dhe ai nuk kishte asnjë të drejtë mbi to. Ai u përgjigj: “Oreksi vjen me të ngrënit. Kemi ngrënë dhe do të hamë më shumë!” Unë thashë: "Ai që ha shumë, i dhemb barku". Nevinson tha, "Kujdes, ata shokët janë të zemëruar." Me t'u kthyer në shkollë - grekët e kishin mbyllur shkollën - mësuam se ushtarët grekë po bënin vizitë shtëpi më shtëpi, duke urdhëruar çdo banor që të vinte në një mbledhje publike për të votuar se çfarë forme qeverisje dëshironin. Kjo padyshim ishte organizuar për të na bërë përshtypje. Që të mos na bënin budallenj dhe të na vinin në platformë me grekët, dolëm dhe oficeri i dërguar të na merrte ishte tepër vonë. Arritëm vonë në mbledhje. E rrethuar nga trupat greke, popullata u tha se kishte votuar unanimisht për të qenë grekë dhe një telegram për këtë u dërgua në konferencën e ambasadorëve në Londër. Nga jashtë dhe brenda qytetit na u lutën t'i shpëtonim. Punësuam një udhërrëfyes dhe nisëm një ecje dyditore e gjysmë mbi shtigje malore të përafërta për në Vlorë, e cila ishte në duart e shqiptarëve. Nevinson hartoi një telegram duke shpjeguar se si ishte marrë vota greke. Koritza iu nda Shqipërisë dhe u shpëtua. Në Vlorë na takoi një delegacion i shokëve të mirë nga Chiameria, të pushtuar edhe nga grekët, të cilët luteshin me zell që të shpëtoheshin, por lutja e tyre ishte e kotë. U largova nga Shqipëria në Krishtlindje të vitit 1913 dhe u ktheva në Durazzo në prill 1914, ku Fuqitë e Evropës kishin emëruar princin zu Wied si Mbret. Pse ranë dakord për ta zgjedhur është një mister, pasi Franca, Rusia, Italia, grekët dhe serbët kishin rënë dakord së bashku për ta dëbuar atë dhe për të mos lejuar ndikimin gjerman në Shqipëri. Wied ishte një njeri me qëllime të mira, por nuk iu dha kurrë një shans. Ai ra në duart e tradhtarit Esad Pasha, i cili shkoi ta takonte dhe kështu fitoi besimin e tij, saqë e bëri Esadin ministër të luftës. Zbarkoi në Durazzo për të gjetur një vorbull intrigash. Komisioneri francez, një hebre polak i lindur në Bosnje (Kralewsky), më tha se Franca nuk do të lejonte kurrë një Shqipëri të pavarur; një gazetar rus dhe doktor Dillon po mbështesnin Esadin. Unë pata një bisedë të gjatë me Wied dhe iu luta që të mos i besonte Esadit, por të bënte një turne të vendit me mua. Ai hezitoi shumë gjatë. Esad si Ministër i Luftës kishte kontrollin e armëve; armatosi njerëzit e rrethit të tij dhe gjithashtu një forcë të madhe refugjatësh nga Dibra, të cilat u ishin dhënë serbëve. Atyre u thanë se nëse do ta dëbonin Vidin, Dibra do t'u kthehej. Ata u ngritën, sinjali i sulmit u dha nga një italian, kolonel Muricchio, duke tundur një fanar të kuq natën. Zëvendëskonsulli britanik e pa dhe u arrestua. Kështu ishte edhe Essadi, i cili duhej të ishte dënuar në gjykatë dhe të pushkatohej. Italianët bënë një zhurmë të madhe, Muricchio duhej të lirohej dhe Wied kishte frikë të vepronte. Secila prej Fuqive kishte një anije luftarake në Durazzo dhe Essad u vendos në bordin e anijes luftarake austriake. Italianët e kërkuan atë dhe pastruan kuvertën për veprim. Lufta botërore mund të kishte filluar atëherë nëse Austria nuk do ta lironte Esadin, të cilin italianët e çuan në Romë, e nderuan dhe e dekoruan. Sulmi në Durazzo ishte një dështim me gjithë përpjekjet italiane. Qyteti mbrohej mirë nga trupi i vogël i xhandarmërisë holandeze i caktuar nga Fuqitë si roje e Wied-it. Rebelët paditën për armëpushim, por vështirë se u arrit armëpushimi kur erdhi lajmi se grekët po pushtonin Shqipërinë e Jugut dhe se Koritza ishte e kërcënuar. Sir Harry Lamb, Komisioneri Britanik, më dërgoi në Vlorë për të hetuar. Ishte tepër e vërtetë. Grekët dhe serbët kishin planifikuar një sulm të njëkohshëm. Refugjatët po zbrisnin drejt bregut. Valona ishte e mbushur plot. Nën çdo pemë apo strehë për kilometra të tëra përreth, burra, gra dhe fëmijë po binin të rraskapitur nga një fluturim për jetën nga fshatrat e tyre të djegur. Detashmenti i xhandarëve holandezë që ishin në krye të Koricës kishte rezistuar deri në pushtimin e forcave superiore dhe më pas kishte ikur bashkë me pjesën tjetër. Ata dhanë rrëfime të tmerrshme për vuajtjet dhe vdekjet që ndodhën gjatë vërshimit mbi male. Athina, kur u rebelua, mohoi bashkëpunimin dhe deklaroi se ishte një ngritje lokale e të ashtuquajturve 'epirotët e krishterë' kundër myslimanëve. Kjo ishte krejt e pavërtetë; të krishterët vendas bënë gjithçka që mundën për të ndihmuar vëllezërit e tyre myslimanë. Siç tha Sir Harry Lamb, të ashtuquajturit epirotët ishin në fakt Kretanë. Drejtuesi ishte një grek, Zographos. Një Komitet Ndërkombëtar, anëtar i të cilit unë isha, u mundua për të shpëtuar njerëzit e uritur dhe të vuajtur. Nuk do t'i harroj kurrë fëmijët e mjerë që vdesin nën pemë. Kam marrë, por shumë pak qumësht të kondensuar dhe kishte të paktën 50,000 refugjatë. Një racion i vogël buke për kokë në ditë ishte më i madhi që mund të bënim. Thuhej se grekët po i afroheshin Valonës. Nuk e dinim se ku ishte ushtria. Athina vazhdoi të mohonte ekzistencën e saj. Kështu që unë shkova dy ditë në vend për të spiunuar pozicionin e tij. Jo shumë larg Tepelenit, në anën e kundërt të një lugine të thellë, kur u zvarrita përgjatë shpatit të malit, pashë përmes syzeve të fushës, një kamp të madh ushtarak me ushtarë në kaki, tenda dhe kuaj, aq ndryshe nga një grup revolucionarësh vendas sa mund të imagjinohej. . U ktheva me nxitim të nxehtë brenda një dite, duke shpresuar të bëj presion mbi Athinën dhe zbulova se Rusia dhe Gjermania kishin shpallur luftë. Lufta e Madhe kishte filluar. Shpallja e luftës së Austrisë ndaj Serbisë u prit me gëzim të egër nga shqiptarët. Serbët do të dënoheshin me të drejtë për vrasjen e arkidukës dhe Kosova do t'i rikthehej Shqipërisë. Ne u shkëputëm nga të gjitha lajmet. Kalova në Brindizi për të marrë lajme, që do të thotë të kthehesha nëse gjithçka ishte mirë dhe mësova me zhgënjim që kishim shpallur luftë dyzet e tetë orë më parë. Nuk kishte asgjë tjetër veçse të kthehesha në Angli. The Serb attack on Albania ceased ... the Italians landed at Valona and stopped the Greek advance ... the French occupied Koritza, proclaiming a Republic. During the war, though Albania had been declared neutral and independent by the Powers, it was entered by Serb, Montenegrin, French, Italian, Austrian and British troops. The Prince of Wied left on September 3 and Essad returned. By now the rebels saw how they had been tricked and telegraphed to Wied to return; he never did. In April 1915, the British Government made a secret treaty by which Albania was to be divided between Greece and the Serbs, Essad to have his Principality. He acted as French agent all through and was well paid. The secret treaty was published by the Bolsheviks in 1917. Colonel the Hon. Aubrey Herbert formed a strong committee to struggle for Albania’s independence: Sir Samuel Hoare, Lord Moyne and Lord Harlech were members of it; I was Honorary Secretary. We had the support of Lord Cecil and later of Lord Balfour. After much hard work Albania was again made an independent state and a member of the League of Nations but unfortunately the Serbs were permitted to retain territory with some 800,000 Albanians and the Greeks also retained the wholly Albanian Ciameria. Both Serb and Greek reckoned the Moslems as Turks, expropriated them and expelled them in numbers, penniless, to Turkey. Not a single Albanian school has been provided for those that remain. Their numbers have been so reduced as to make them powerless and they have been deprived of civil rights in Greece. When I returned to Albania in 1921, a council of three Regents was ruling at the head of a Parliament. All seemed going smoothly; there was no national debt; Essad dared not claim his principality and to make sure that he should not do so, a young Albanian shot him in Paris, where he was living on French money. The outlook was hopeful and there was perfect order. But oil was the undoing of Albania. It was believed to exist in large quantities. The wise priest Fan Noli thought it better for Albania to remain poor for a time than to grant large oil concessions to foreign Powers. Others favoured getting rich quickly. Ahmet Zogu of Mati, now known as King Zog and Fan Noli’s rival for the Presidency, promised a big concession to the Anglo-Persian Oil Company and one to Italy. He obtained the support of Great Britain and the Anglo-Persian started boring. Në kujtim të djalit të saj, Aubrey Herbert, Elizabeth Lady Carnarvon filloi punën e saj fisnike. Ajo pajisi një spital në Vlorë, ndërtoi dhe pajisi një bibliotekë, dërgoi një skautist për të filluar skautët, të cilët ishin shumë të njohur dhe filloi punën kundër malaries. U caktuan oficerë britanikë për të trajnuar xhandarmërinë. Të gjitha dukeshin mirë. Mjerisht, anglo-persia nuk gjeti naftë që ia vlente të punonte dhe u tërhoq. Italia, përkundrazi, gjeti vaj të mirë. Po të kishim marrë koncesionin që bënë italianët, fati i Shqipërisë do të kishte qenë shumë ndryshe. Siç ishte, ajo u bë sfera e influencës së Italisë. Skautët në fillim u shtypën dhe më në fund oficerët britanikë u pushuan nga puna. Italia mori përsipër të financonte Shqipërinë dhe të bënte rrugë e ura. Shqipëria, e cila në fillim mendonte për Italinë si një mbrojtje kundër grekëve dhe serbëve, u bë e shqetësuar ndërsa Italia gërmonte kthetrat e saj thellë e më thellë. Disa përpjekje për të rezistuar, të bëra nga brezi në rritje, shumë prej të cilëve ishin shkolluar jashtë vendit, u shtypën. Më pas erdhi e Premtja e Madhe fatale, kur ne të gjithë shikuam dhe lamë një forcë të madhe të mekanizuar të pushtonte tokën e vogël dhe i dha Italisë kontrollin e Ngushticës së Otrantos. Në Durazzo, xhandarmëria dhe kadetët bënë një luftë të guximshme. Por anijet luftarake bombarduan qytetin e vogël dhe detyruan një ulje. Një incident patetik ishte se kur aeroplanët fluturuan mbi Tiranën, popullata mendoi se ishin avionë anglezë që i vinin në ndihmë. Por ata hodhën fletëpalosje duke thënë se nëse do të ofrohej rezistencë e mëtejshme, qyteti do të shkatërrohej. Duke mos pasur armë kundërajrore - asnjë nuk mund të ofrohej. Shkurtimisht kjo është historia e trishtuar e një populli të vogël dhe të mirë që duan të jetojnë vetëm jetën e tyre në tokën e tyre. Nëse do të ndodhë ndonjë copëtim i mëtejshëm i tokave të tyre, ata kërcënohen me zhdukje, sepse asnjë fqinj nuk u ka treguar mëshirë. Në vitet kur jetoja mes tyre, shqiptarët i gjeta besnikë, mirënjohës dhe dashamirës. Se ata janë shumë inteligjentë e dëshmon fakti se ata që kanë arritur të vijnë në Angli për t'u shkolluar kanë marrë diploma të mira në Universitetin e Londrës. Punimet e tyre të bukura në argjend dhe qëndisjet e shkëlqyera i tregojnë ata si artistë të Ballkanit. Mos lejoni që ato të ofrohen si një sakrificë njerëzore, as për të qetësuar armiqtë tanë, as për të qetësuar aleatët tanë. [botuar për herë të parë në: The Proceedings of the Royal Institution of Great Britain, vëll. XXXI, 1939-1941. Ribotuar në: M. Edith Durham: Albania and the Albanians: Selected Arts and Letters, 1903-1944. Redaktuar nga Bejtullah Destani (Londër: The Center for Albanian Studies 2001), f. 193-204.] TOP Shkolla e hershme shqipe në Korçë. Në këtë kohë qeveria turke, e frikësuar nga fryma kombëtare në rritje e shqiptarëve, u përpoq ta ndrydhte atë duke ndaluar shtypjen dhe mësimin e gjuhës shqipe nën dënime të rënda. Faik Beu i Konicës botoi një gazetë shqipe në Londër, e cila u fut kontrabandë në vend. George Kyrias, punonjës i Shoqërisë Biblike, përgatiti disa libra të Biblës në shqip dhe Shoqëria i botoi. Shoqëria kishte lënë për të shitur botimet e saj në Perandorinë Turke, por turqit nuk i kishin llogaritur librat shqip. Një kolportues shqiptar do të përpiqej t'i shiste këto në të gjithë Shqipërinë. A do të shkoja me të? Unë u bashkua me të në shtëpinë e tij në Leskovik. Ishte një udhëtim frymëzues. Kam vizituar fillimisht Koricën, Korçën siç e quajnë shqiptarët. Ishte qendra aktive e lëvizjes për pavarësi në Shqipërinë e Jugut, qëllimi i parë i së cilës ishte pastrimi i tokës nga çdo ndikim i huaj. Një motër e Xhorxh Kyrias, një grua e guximshme dhe shumë e aftë, shkoi në Amerikë e ndihmuar nga misionarët amerikanë, u stërvit atje dhe në kthim u bë mësuese e një shkolle vajzash nën mbrojtjen e Misionit Amerikan. Ajo përdorte tekste amerikane, jepte mësime në gjuhën shqipe dhe shkatërroi të gjitha shkrimet pas mësimit. Turqit kërkuan kot gjuhën e ndaluar. Vajzat e krishtera dhe myslimane u dyndën në shkollë, mësuan shkrim e këndim dhe mësuan vëllezërit e tyre. Të gjithë punuan shumë për të kundërshtuar ndikimin e shkollës dhe të priftërinjve grekë që turqit e lejuan duke shtypur shqipen. Vazhduam, kudo që gjenim një Guvernator shqiptar, ishim të mirëpritur të shisnim sa më shumë libra. Në Berate, ku kishte një turk. Të gjithë librat tanë shqip na u konfiskuan, por pasi kishim një dyqan sekret që na priste përpara, kjo nuk kishte rëndësi. Në Berate dëgjova për herë të parë për përpjekjet që po bënte prifti Fan Noli për të formuar një kishë ortodokse shqiptare autoqefale dhe për të çliruar tokën e priftërinjve grekë. Në Berate, të krishterët u ankuan se prifti grek informonte kundër personave që posedonin libra shqip. Vitet e gjata të punës së Fan Nolit u kurorëzuan me sukses pas pavarësimit të Shqipërisë. Kisha Ortodokse Shqiptare autoqefale u krijua ligjërisht dhe tani nuk ka priftërinj grekë në Shqipëri nëse disa nuk kanë shoqëruar ushtrinë pushtuese greke. Klerikët janë të gjithë shqiptarë dhe shërbesat bëhen në gjuhën shqipe. Kreu i Kishës është Kryepeshkopi Kissi, selia e të cilit është në Tiranë. Kështu, Kisha është në të njëjtin nivel me ato të serbëve, grekëve dhe bullgarëve, të cilët janë të gjithë autoqefalë. Peshkopi Fan Noli është kryetar i kolonisë shqiptare në Amerikë. Do të theksoja formimin e Kishës Ortodokse Shqiptare pasi disa gazeta i përshkruajnë shqiptarët e jugut si 'kishë greke' dhe ithtarët e saj si 'grekë'. Kjo është po aq e pasaktë sa do të ishte të konsideroheshin të gjithë katolikët romakë si 'italianë'. Jo vetëm të krishterët, por edhe myslimanët nxituan të blinin librat tanë. Në Elbasan, për rreth një orë u shitëm 70 muslimanëve. "Tani," ndihmoi me gëzim një xhandar i ri, "mund ta mësoj vëllain tim të vogël të lexojë." Në Elbasan gjeta një lëvizje për të formuar një kishë uniate për të ndaluar ndikimin grek. Kështu shitnim libra nëpër të gjitha qytetet e Shqipërisë dhe arritëm në Shkodër, të lodhur nga udhëtimi, por të kënaqur. Atëherë nuk kishte rrugë të bëra, udhëtimi ishte me kalë, duke përshkuar lumenj ku kuajt gati notonin, duke u zhytur nëpër tokë moçalore ku ishin zhytur deri në supe dhe duhej të gërmoheshin, dhe duhej të ecnin kur pista ishte shumë e keqe për të qenë. hipur në mënyrë të sigurt. Shkodra ishte qendra e lëvizjes për pavarësi në veri. Këtu kishte më shumë mundësi për arsimim. Austria dhe Italia lakmuan të dyja Shqipërinë dhe secila u përpoq të kalonte tjetrën në përpjekje për të fituar mbi shqiptarët. Pra, kishte shkolla për vajza dhe djem, një konvikt për djemtë malësorë, një shkollë teknike dhe një shtypshkronjë të gjitha nën mbrojtjen austriake ose italiane. Shqiptarët përfitonin dhe studionin me padurim. Pastaj erdhi revolucioni xhonturk në verën e vitit 1908. Ai premtoi liri dhe barazi për të gjithë. Shqiptarët luajtën një rol të madh në sukseset e saj të para. Burrat e Kosovës marshuan në Uskub (tani i quajtur Shkup, por më pas një qytet kryesisht shqiptar). Ata dëbuan qeveritarët e vjetër nga rrethi dhe pushtuan qytetin. Zëvendëskonsulli ynë, mik i shqiptarëve, dëshmoi për sjelljen e mirë të trupave shqiptare. Kushtetuta u shpall, Shkodra u egërsua nga gëzimi. Mijëra burra malësorë, në grupin më të mirë, marshuan në qytet, u gostitën dhe u festuan. Kemi qëlluar me revole (kisha një në secilën dorë) në ajër derisa nuk mbeti asnjë fishek. Nuk ka ndodhur asnjë aksident dhe asnjë çrregullim. Zëvendëskonsulli francez tha: "Çfarë populli do të ishte ky me një qeveri të mirë!" Ata u kthyen në malet e tyre të lumtur dhe me shpresë. Duhet të kishte liri të shtypit. Gazetat shqiptare dolën si kërpudha natën. Shkollat ​​u hapën me shpejtësi të madhe. Në Manastir u mbajt një Kongres për standardizimin e alfabetit dhe drejtshkrimit dhe u miratua një kongres universal. Shkollat ​​e huaja kishin përdorur sisteme të veçanta. Rroftë Shqipëria! Ajo do të kishte mundësinë e saj më në fund. Nuk do të shoh më kurrë një ringjallje kaq të gëzueshme të një populli. Shkova nëpër male në Gjakovë, e cila kishte kohë që ishte e mbyllur për të huajt dhe mbi rrafshin e Kosovës në Prizren, Prishtinë dhe Mitrovicë, përsëri përmes Mirditës në Shkodër. Kudo shqiptarët donin të kishin lirinë. Mjerisht! Xhonturqit bënë çdo gabim të mundshëm. Të trajtuar me të drejtë, shqiptarët do t'i kishin mbështetur si më parë kundër armiqve. Por para se të mbaronte viti, shqiptarët e kuptuan se nuk pritej asnjë liri. Më kot fola me dy guvernatorët xhonturq. Greqia, Serbia, Bullgaria dhe Mali i Zi ishin të vendosur të mos i linin xhonturqit të kishin sukses, sepse kjo nuk do të thoshte më asnjë mundësi për rrëmbim toke. Ata formuan Lidhjen Ballkanike për të rrëzuar qeverinë xhonturke para se ajo të kishte kohë për t'u konsoliduar. Në vitin 1910, shqiptarët e Kosovës u revoltuan, të nxitur për këtë nga serbët që u premtuan ndihmë. Ata drejtoheshin nga gallati Iss Boletin. Një lajm i gëzuar erdhi në Shkodër. Iss kishte bërë marrëveshje me serbët. Një oficer serb dhe njerëzit e tij po e ndihmonin, madje edhe ndaheshin me të. Serbia kishte njohur të drejtën e Shqipërisë për pavarësi. Grindja shekullore mes serbëve dhe shqiptarëve do të pushonte. Iss i besoi dhe i besoi serbit dhe u mashtrua mizorisht. Serbi në fjalë ishte koloneli Dimitrijevich, një udhëheqës i bandës që vrau në mënyrë brutale Mbretin Aleksandër dhe Mbretëreshën Draga në 1903, dhe kreu i Shoqërisë Famëkeqe të Dorës së Zezë, e cila planifikoi disa vjet më vonë vrasjen e Arkdukës Franz Ferdinand dhe nisi botën. Lufta e vitit 1914. Një nga kriminelët më të mëdhenj të kohës së tij. Të maskuar si shqiptarë, Dimitrijeviç dhe njerëzit e tij kryen shumë vrasje, mes tyre edhe atë të Popovitch-it, guvernatorit të Beranit, i cili ndonëse malazez nga lindja ishte përkrahës i xhonturqve dhe dëshironte ta bënte Beranin një provincë të vogël model. Ai u bë copë-copë dhe krimi iu atribuua shqiptarëve. Por e veja e tij, një franceze, më deklaroi se e kishin vrarë serbët. Kjo revoltë e shqiptarëve arriti t'i largojë plotësisht nga turqit, ashtu siç synonin serbët. Në vitin 1911, Mbreti i Malit të Zi u ofroi të ndihmonte fisnorët e maleve të Veriut për të fituar lirinë. Edhe ata e besuan dhe u ngritën. Isha në Kostandinopojë dhe u ktheva me nxitim. Revolta ishte në lulëzim të plotë. Mbreti Nikolla më kërkoi të ndihmoja turmën e grave dhe fëmijëve që kishin ikur në Mal të Zi në gjendje të mjerueshme. Mali i Zi i furnizonte rebelët me armë, municion dhe këshilla. Ata bënë një luftë trim, por u shtypën nga mbërritja e një ushtrie të madhe turke. Qeveria turke urdhëroi mbretin Nikolla të bënte paqe menjëherë. Shqetësimi i anëtarëve të fisit, të cilëve ai u kishte premtuar se do të qëndronin pranë derisa të çliroheshin, ishte i mëshirshëm. Ata u urdhëruan të ktheheshin menjëherë në fshatrat e tyre të djegur, por nuk pranuan. Situata ishte shumë kritike dhe qeveria malazeze më kërkoi të veproja si ndërmjetës. Ata e vunë kusht që unë të shkoja me ta. Z. Charles Crane më dha 200 £, mblodha më shumë para dhe kalova një dimër të mundimshëm në punë ndihmash. Më pas erdhën luftërat ballkanike të viteve 1912-13. Me politikën e tyre dinake serbët i kishin mashtruar mizorisht shqiptarët. Ata i kishin ndarë nga turqit dhe i kishin përdorur për të përzënë turqit nga Kosova. Larg nga përmbushja e premtimeve të tyre për të ndihmuar shqiptarët për liri, ushtritë serbe dhe malazeze ranë mbi ta me egërsi. Shqiptarët mbetën të bllokuar dhe nuk arritën të merrnin municion nga asnjëra anë. Serbët masakruan pamëshirshëm me shumicë. Në Mal të Zi, në tryezën e hanit dëgjova një oficer serb të mburrej sesi njerëzit e tij kishin therur burra, gra dhe fëmijë të fisit Luma. "Duhet t'i vrisni gratë," tha ai, "ata rritin burra" dhe qeshi derisa e mbyti birrën e tij. Malazezët ua prenë buzët dhe hundët të burgosurve dhe të vdekurve dhe i treguan si trofe, dhe i dogjën e plaçkitën. Ata mburreshin se kur të merrnin Shkodrën do t'u prisnin fytin banorëve të tij. Lajmi i hidhur erdhi se Janina kishte rënë. Ismail Kemali, udhëheqësi shqiptar në jug, iu drejtua Fuqive dhe shpalli Pavarësinë e Shqipërisë, më 28 Nëntor 1912, në Vlorë. Pretendimi i Shqipërisë u njoh dhe malazezët u urdhëruan të tërhiqeshin nga rrethimi i Shkodrës. Ata e morën dorëzimin e saj me anë të një kuislingu. Esad Pashë Toptani, një njeri i urryer përveç njerëzve të fisit të tij, ishte oficer i ushtrisë turke brenda Shkodrës. Kushtet iu ofruan me anë të konsullatës italiane në Shkodër. Ai dhe njerëzit e tij do të lejoheshin të marshonin të armatosur plotësisht dhe ai do të bëhej Princi i një Principate të vogël nëse ai mund të sajonte dorëzimin e qytetit. Më pas Esad vrau komandantin turk, Husein Riza Beu, dhe i pranoi malazezët ashtu si malësorët, të cilët e kuptuan shumë vonë se si ishin mashtruar, ishin gati të marshonin për në lehtësimin e qytetit. Malazezët i vunë flakën pazarit dhe e plaçkitën. Fuqitë urdhëruan malazezët të pastroheshin. Ata bënë një përpjekje të fundit dhe të çuditshme për ta mbajtur atë. Petar Plamenatz, i cili ishte bërë Guvernator, më ofroi Guvernatorin e Shkodrës - ai të ishte nominal dhe unë Guvernator aktual - nëse do t'i bindja fisnikët të kërkonin sundimin malazez. "Ata do t'ju ndjekin," tha ai, "thoni fjalën, ju lutem." Ai ofroi ryshfet. "E pamundur," thashë unë. "Por pse?" "Sepse," thashë ashpër, "më kanë gënjyer shumë shpesh." Ai nuk tregoi zemërim. Ai tha: “Mjerë, mjerë Mlle. Këtë herë betohem se po them të vërtetën.” Një forcë detare ndërkombëtare avulloi lumin dhe ndërsa admirali Burney zbarkoi ushtria malazeze marshoi mbi urë. Shqipëria u shpëtua. E kalova dimrin duke ushqyer dhe veshur Scutarenes gjysmë të uritur dhe popullin malësor. Malet ishin plot me të mbijetuar myslimanë, të arratisur nga tokat e marra nga malazezët dhe serbët, duke treguar përralla tmerri. Burrat piqeshin në zjarr për t'i bërë ata të pranonin pagëzimin. Gratë hynë në kishë dhe u hoqën perdet prej tyre. Nëse viktimat e varfra dhe të trullosura nuk i përgjigjeshin të nesërmen emrave të tyre të krishterë, ato rriheshin dhe në disa raste përdhunoheshin. Dy vejusha të mjera treguan se si serbët kishin prerë arteriet e bërrylave dhe kyçeve të bashkëshortëve të tyre dhe kërcenin rreth e rrotull, ndërsa viktimat e tyre kishin gjakosur deri në vdekje. Pantomimi i tmerrshëm me të cilin ata e përshkruan e bëri të qartë të vërtetën e saj. Shkurtimisht, serbët e quajtën këtë pastrim të tokës. Bëra të pamundurën, gjithashtu, për të ruajtur paqen midis ushtrive të huaja të pushtimit që erdhën dhe kishin juridiksion për rreth dymbëdhjetë milje rreth Shkodrës. Intriga ishte e shfrenuar. Fatmirësisht në disa momente vendimtare, anëtarët e fisit u konsultuan me mua dhe arrita t'i bëja të dëgjonin admiralin, gjë që tërboi disa oficerë të huaj. Z. Nevinson, korrespondenti i njohur i luftës dhe zoti Erikson, një misionar amerikan, mbërritën dhe më kërkuan të kaloja me ta nëpër Shqipëri. Ne gjetëm rregullin e përsosur të mbajtur nga një qeveri e vogël e përkohshme në çdo qytet dhe u mirëpritëm kudo. Kishte frikë nga tradhtari Esad dhe shpresa se së shpejti Fuqitë do të dërgonin Mbretin e premtuar. Shkuam në Ohër, ku forca të mëdha serbe po përgatiteshin për të luftuar kundër bullgarëve, dhe prej andej në Koricë, ku shkuam në shkollë. Forcat e rënda greke pushtuan qytetin. U dhanë urdhra që frontet e dyqaneve të lyheshin me ngjyra greke. Na përshëndetën si shpëtimtarë. Grekët mbajtën linjat telegrafike dhe Koritza u shkëput nga bota. Na shpëto nga grekët që ishim të përgjëruar. Ne vizituam komandantin grek, kolonel Kondoulis. Ai nuk e fshehu qëllimin e tij jo vetëm për të mbajtur Koricën, por për të çuar gjithë Shqipërinë e Jugut deri në Tepeleni, siç tregonte në një hartë. Unë protestova se tokat ishin tërësisht shqiptare dhe ai nuk kishte asnjë të drejtë mbi to. Ai u përgjigj: “Oreksi vjen me të ngrënit. Kemi ngrënë dhe do të hamë më shumë!” Unë thashë: "Ai që ha shumë, i dhemb barku". Nevinson tha, "Kujdes, ata shokët janë të zemëruar." Me t'u kthyer në shkollë - grekët e kishin mbyllur shkollën - mësuam se ushtarët grekë po bënin vizitë shtëpi më shtëpi, duke urdhëruar çdo banor që të vinte në një mbledhje publike për të votuar se çfarë forme qeverisje dëshironin. Kjo padyshim ishte organizuar për të na bërë përshtypje. Që të mos na bënin budallenj dhe të na vinin në platformë me grekët, dolëm dhe oficeri i dërguar të na merrte ishte tepër vonë. Arritëm vonë në mbledhje. E rrethuar nga trupat greke, popullata u tha se kishte votuar unanimisht për të qenë grekë dhe një telegram për këtë u dërgua në konferencën e ambasadorëve në Londër. Nga jashtë dhe brenda qytetit na u lutën t'i shpëtonim. Punësuam një udhërrëfyes dhe nisëm një ecje dyditore e gjysmë mbi shtigje malore të përafërta për në Vlorë, e cila ishte në duart e shqiptarëve. Nevinson hartoi një telegram duke shpjeguar se si ishte marrë vota greke. Koritza iu nda Shqipërisë dhe u shpëtua. Në Vlorë na takoi një delegacion i shokëve të mirë nga Chiameria, të pushtuar edhe nga grekët, të cilët luteshin me zell që të shpëtoheshin, por lutja e tyre ishte e kotë. U largova nga Shqipëria në Krishtlindje të vitit 1913 dhe u ktheva në Durazzo në prill 1914, ku Fuqitë e Evropës kishin emëruar princin zu Wied si Mbret. Pse ranë dakord për ta zgjedhur është një mister, pasi Franca, Rusia, Italia, grekët dhe serbët kishin rënë dakord së bashku për ta dëbuar atë dhe për të mos lejuar ndikimin gjerman në Shqipëri. Wied ishte një njeri me qëllime të mira, por nuk iu dha kurrë një shans. Ai ra në duart e tradhtarit Esad Pasha, i cili shkoi ta takonte dhe kështu fitoi besimin e tij, saqë e bëri Esadin ministër të luftës. Zbarkoi në Durazzo për të gjetur një vorbull intrigash. Komisioneri francez, një hebre polak i lindur në Bosnje (Kralewsky), më tha se Franca nuk do të lejonte kurrë një Shqipëri të pavarur; një gazetar rus dhe doktor Dillon po mbështesnin Esadin. Unë pata një bisedë të gjatë me Wied dhe iu luta që të mos i besonte Esadit, por të bënte një turne të vendit me mua. Ai hezitoi shumë gjatë. Esad si Ministër i Luftës kishte kontrollin e armëve; armatosi njerëzit e rrethit të tij dhe gjithashtu një forcë të madhe refugjatësh nga Dibra, të cilat u ishin dhënë serbëve. Atyre u thanë se nëse do ta dëbonin Vidin, Dibra do t'u kthehej. Ata u ngritën, sinjali i sulmit u dha nga një italian, kolonel Muricchio, duke tundur një fanar të kuq natën. Zëvendëskonsulli britanik e pa dhe u arrestua. Kështu ishte edhe Essadi, i cili duhej të ishte dënuar në gjykatë dhe të pushkatohej. Italianët bënë një zhurmë të madhe, Muricchio duhej të lirohej dhe Wied kishte frikë të vepronte. Secila prej Fuqive kishte një anije luftarake në Durazzo dhe Essad u vendos në bordin e anijes luftarake austriake. Italianët e kërkuan atë dhe pastruan kuvertën për veprim. Lufta botërore mund të kishte filluar atëherë nëse Austria nuk do ta lironte Esadin, të cilin italianët e çuan në Romë, e nderuan dhe e dekoruan. Sulmi në Durazzo ishte një dështim me gjithë përpjekjet italiane. Qyteti mbrohej mirë nga trupi i vogël i xhandarmërisë holandeze i caktuar nga Fuqitë si roje e Wied-it. Rebelët paditën për armëpushim, por vështirë se u arrit armëpushimi kur erdhi lajmi se grekët po pushtonin Shqipërinë e Jugut dhe se Koritza ishte e kërcënuar. Sir Harry Lamb, Komisioneri Britanik, më dërgoi në Vlorë për të hetuar. Ishte tepër e vërtetë. Grekët dhe serbët kishin planifikuar një sulm të njëkohshëm. Refugjatët po zbrisnin drejt bregut. Valona ishte e mbushur plot. Nën çdo pemë apo strehë për kilometra të tëra përreth, burra, gra dhe fëmijë po binin të rraskapitur nga një fluturim për jetën nga fshatrat e tyre të djegur. Detashmenti i xhandarëve holandezë që ishin në krye të Koricës kishte rezistuar deri në pushtimin e forcave superiore dhe më pas kishte ikur bashkë me pjesën tjetër. Ata dhanë rrëfime të tmerrshme për vuajtjet dhe vdekjet që ndodhën gjatë vërshimit mbi male. Athina, kur u rebelua, mohoi bashkëpunimin dhe deklaroi se ishte një ngritje lokale e të ashtuquajturve 'epirotët e krishterë' kundër myslimanëve. Kjo ishte krejt e pavërtetë; të krishterët vendas bënë gjithçka që mundën për të ndihmuar vëllezërit e tyre myslimanë. Siç tha Sir Harry Lamb, të ashtuquajturit epirotët ishin në fakt Kretanë. Drejtuesi ishte një grek, Zographos. Një Komitet Ndërkombëtar, anëtar i të cilit unë isha, u mundua për të shpëtuar njerëzit e uritur dhe të vuajtur. Nuk do t'i harroj kurrë fëmijët e mjerë që vdesin nën pemë. Kam marrë, por shumë pak qumësht të kondensuar dhe kishte të paktën 50,000 refugjatë. Një racion i vogël buke për kokë në ditë ishte më i madhi që mund të bënim. Thuhej se grekët po i afroheshin Valonës. Nuk e dinim se ku ishte ushtria. Athina vazhdoi të mohonte ekzistencën e saj. Kështu që unë shkova dy ditë në vend për të spiunuar pozicionin e tij. Jo shumë larg Tepelenit, në anën e kundërt të një lugine të thellë, kur u zvarrita përgjatë shpatit të malit, pashë përmes syzeve të fushës, një kamp të madh ushtarak me ushtarë në kaki, tenda dhe kuaj, aq ndryshe nga një grup revolucionarësh vendas sa mund të imagjinohej. . U ktheva me nxitim të nxehtë brenda një dite, duke shpresuar të bëj presion mbi Athinën dhe zbulova se Rusia dhe Gjermania kishin shpallur luftë. Lufta e Madhe kishte filluar. Shpallja e luftës së Austrisë ndaj Serbisë u prit me gëzim të egër nga shqiptarët. Serbët do të dënoheshin me të drejtë për vrasjen e arkidukës dhe Kosova do t'i rikthehej Shqipërisë. Ne u shkëputëm nga të gjitha lajmet. Kalova në Brindizi për të marrë lajme, që do të thotë të kthehesha nëse gjithçka ishte mirë dhe mësova me zhgënjim që kishim shpallur luftë dyzet e tetë orë më parë. Nuk kishte asgjë tjetër veçse të kthehesha në Angli. The Serb attack on Albania ceased ... the Italians landed at Valona and stopped the Greek advance ... the French occupied Koritza, proclaiming a Republic. During the war, though Albania had been declared neutral and independent by the Powers, it was entered by Serb, Montenegrin, French, Italian, Austrian and British troops. The Prince of Wied left on September 3 and Essad returned. By now the rebels saw how they had been tricked and telegraphed to Wied to return; he never did. In April 1915, the British Government made a secret treaty by which Albania was to be divided between Greece and the Serbs, Essad to have his Principality. He acted as French agent all through and was well paid. The secret treaty was published by the Bolsheviks in 1917. Colonel the Hon. Aubrey Herbert formed a strong committee to struggle for Albania’s independence: Sir Samuel Hoare, Lord Moyne and Lord Harlech were members of it; I was Honorary Secretary. We had the support of Lord Cecil and later of Lord Balfour. After much hard work Albania was again made an independent state and a member of the League of Nations but unfortunately the Serbs were permitted to retain territory with some 800,000 Albanians and the Greeks also retained the wholly Albanian Ciameria. Both Serb and Greek reckoned the Moslems as Turks, expropriated them and expelled them in numbers, penniless, to Turkey. Not a single Albanian school has been provided for those that remain. Their numbers have been so reduced as to make them powerless and they have been deprived of civil rights in Greece. When I returned to Albania in 1921, a council of three Regents was ruling at the head of a Parliament. All seemed going smoothly; there was no national debt; Essad dared not claim his principality and to make sure that he should not do so, a young Albanian shot him in Paris, where he was living on French money. The outlook was hopeful and there was perfect order. But oil was the undoing of Albania. It was believed to exist in large quantities. The wise priest Fan Noli thought it better for Albania to remain poor for a time than to grant large oil concessions to foreign Powers. Others favoured getting rich quickly. Ahmet Zogu of Mati, now known as King Zog and Fan Noli’s rival for the Presidency, promised a big concession to the Anglo-Persian Oil Company and one to Italy. He obtained the support of Great Britain and the Anglo-Persian started boring. Në kujtim të djalit të saj, Aubrey Herbert, Elizabeth Lady Carnarvon filloi punën e saj fisnike. Ajo pajisi një spital në Vlorë, ndërtoi dhe pajisi një bibliotekë, dërgoi një skautist për të filluar skautët, të cilët ishin shumë të njohur dhe filloi punën kundër malaries. U caktuan oficerë britanikë për të trajnuar xhandarmërinë. Të gjitha dukeshin mirë. Mjerisht, anglo-persia nuk gjeti naftë që ia vlente të punonte dhe u tërhoq. Italia, përkundrazi, gjeti vaj të mirë. Po të kishim marrë koncesionin që bënë italianët, fati i Shqipërisë do të kishte qenë shumë ndryshe. Siç ishte, ajo u bë sfera e influencës së Italisë. Skautët në fillim u shtypën dhe më në fund oficerët britanikë u pushuan nga puna. Italia mori përsipër të financonte Shqipërinë dhe të bënte rrugë e ura. Shqipëria, e cila në fillim mendonte për Italinë si një mbrojtje kundër grekëve dhe serbëve, u bë e shqetësuar ndërsa Italia gërmonte kthetrat e saj thellë e më thellë. Disa përpjekje për të rezistuar, të bëra nga brezi në rritje, shumë prej të cilëve ishin shkolluar jashtë vendit, u shtypën. Më pas erdhi e Premtja e Madhe fatale, kur ne të gjithë shikuam dhe lamë një forcë të madhe të mekanizuar të pushtonte tokën e vogël dhe i dha Italisë kontrollin e Ngushticës së Otrantos. Në Durazzo, xhandarmëria dhe kadetët bënë një luftë të guximshme. Por anijet luftarake bombarduan qytetin e vogël dhe detyruan një ulje. Një incident patetik ishte se kur aeroplanët fluturuan mbi Tiranën, popullata mendoi se ishin avionë anglezë që i vinin në ndihmë. Por ata hodhën fletëpalosje duke thënë se nëse do të ofrohej rezistencë e mëtejshme, qyteti do të shkatërrohej. Duke mos pasur armë kundërajrore - asnjë nuk mund të ofrohej. Shkurtimisht kjo është historia e trishtuar e një populli të vogël dhe të mirë që duan të jetojnë vetëm jetën e tyre në tokën e tyre. Nëse do të ndodhë ndonjë copëtim i mëtejshëm i tokave të tyre, ata kërcënohen me zhdukje, sepse asnjë fqinj nuk u ka treguar mëshirë. Në vitet kur jetoja mes tyre, shqiptarët i gjeta besnikë, mirënjohës dhe dashamirës. Se ata janë shumë inteligjentë e dëshmon fakti se ata që kanë arritur të vijnë në Angli për t'u shkolluar kanë marrë diploma të mira në Universitetin e Londrës. Punimet e tyre të bukura në argjend dhe qëndisjet e shkëlqyera i tregojnë ata si artistë të Ballkanit. Mos lejoni që ato të ofrohen si një sakrificë njerëzore, as për të qetësuar armiqtë tanë, as për të qetësuar aleatët tanë.   [botuar për herë të parë në: The Proceedings of the Royal Institution of Great Britain, vëll. XXXI, 1939-1941. Ribotuar në: M. Edith Durham: Albania and the Albanians: Selected Arts and Letters, 1903-1944. Redaktuar nga Bejtullah Destani (Londër: The Center for Albanian Studies 2001), f. 193-204.] TOP Etnografe dhe publiciste angleze, studiuese e popujve të Ballkanit dhe mike e shqiptarëve. Në fund të shekullit të XIX , Edit Durham kaloi disa vite duke udhëtuar në Ballkan. Një nga vendet, të cilat ajo vizitoi ishte dhe Shqipëria. Ajo tregoi një interes të veçantë për kulturën e traditën shqiptare, si dhe duke u fokusuar në çështjen shqiptare. Ajo shkruajti disa libra rreth Ballkanit dhe për Shqipërinë, nga të cilët “High Albania” (Shqipëria e Epërme), ku paraqet mjaft të dhëna etnografike mbi Shqipërinë e asaj kohe. Një nga veprat e saj është gjithashtu edhe “Brenga e Ballkanit”, ku na jep një pasqyrë të gjerë për Shqipërinë dhe shqiptarët, doket dhe zakonet e tyre. Edit Durham mbrojti të drejtat dhe interesat e shqiptarëve, duke mbështetur pavarësinë e Shqipërisë, si dhe pranimin e saj në Lidhjen e Kombeve. nga Dorian Koci me poshte Ky punim hulumtues eksploron kontributet antropologjike dhe etnografike të Mary Edith Durham (1863-1944), një udhëtare britanike pioniere që eksploroi gjerësisht Ballkanin gjatë fillimit të shekullit të 20-të. Revolucioni industrial dhe përparimet në transport gjatë gjysmës së dytë të shekullit të 19-të transformuan udhëtimin, duke i bërë rajonet e largëta më të aksesueshme për aventurierët britanikë. Kjo periudhë pa një ndryshim në motivimet britanike për të vizituar Ballkanin, duke kaluar nga romantizmi dhe filohelenizmi në një interes më të përgjithshëm për vetë udhëtimin dhe eksplorimin. Udhëtimet e Durhamit nga viti 1900 deri në vitin 1914, duke mbuluar Malin e Zi, Serbinë dhe veçanërisht Shqipërinë, rezultuan në një grup të konsiderueshëm pune që siguroi njohuri të pasura në strukturën sociale dhe kulturore të rajonit. Koleksionet gjithëpërfshirëse të kulturës popullore dhe shoqërore ballkanike të Durham janë ndër më të detajuarat e kohës së saj. Përtej rolit të saj si etnografe, Durham ishte korrespondente, punonjëse sociale dhe aktiviste politike. Shkrimet e saj, duke përfshirë vepra të shquara si "High Albania" (1909) dhe "The Struggle for Scutari" (1914), ofruan një këndvështrim të nuancuar mbi popujt e Ballkanit, duke njohur në mënyrë të veçantë dallimet midis osmanëve dhe myslimanëve shqiptarë dhe duke theksuar identitetin kombëtar shqiptar. Qasja e paanshme dhe përshkrimet e gjalla të Durham-it fituan njohjen e saj si një autoritet i rëndësishëm në etnologji dhe antropologji. Angazhimi i saj politik, veçanërisht në mbështetje të çështjeve kombëtare shqiptare, e veçoi atë nga bashkëkohësit e saj që shpesh mbështetën politikat pro-osmane. Rrëfimet e saj të hollësishme dhe denoncimet e konflikteve dhe keqqeverisjes nacionaliste dhanë dëshmi të vlefshme historike dhe ndikuan në perceptimet e Ballkanit në Britani. Ky punim thellohet në udhëtimet dhe shkrimet e Durham, duke shqyrtuar ndikimin e saj në fushën e antropologjisë dhe rolin e saj në formësimin e një kuptimi më të saktë të dinamikave etnike dhe politike ballkanike gjatë një periudhe transformuese në

Petro Marko (1913-1991), revolucionar internacionalist, shkrimtar ndër më të dalluarit e letërsisë shqiptare Petro Marko (1913-1991), revolucionar internacionalist, shkrimtar ndër më të dalluarit e letërsisë shqiptare Petro Marko (1913-1991), revolucionar internacionalist, shkrimtar ndër më të dalluarit e letërsisë shqiptare 24/11/2023 Personalitete Petro Marko i takon brezit të shkrimtarëve të letërsisë realiste, sociale, të viteve 30. Ai së bashku me Migjenin, Nonda Buklën, Karl Gurakuqin, Branko Merxhanin, Fan Nolin, Lasgush Poradecin, Gjergj Fishtën, Asdrenin, e shumë të tjerë vunë themelet e letërsisë bashkëkohore shqiptare. Petro Marko ishte shkrimtar shumë i popullarizuar dhe shumë i lexuar jo vetën në Shqipëri, por kudo në trojet shqiptare: Romanet e tij: Hasta La vista, Qyteti i Fundit, Ara në Mal, Shpella e Piratëve, etj, ishin literaturë e obligueshme shkollore edhe në Kosovë e në trojet nën pushtimin jugosllav… Petro Marko u lind në fshatin Dhërmi të Bregut më 25 nëntor të vitit 1913. Prindërit e tij kanë qenë, Marko e Zoica. Ai u rrit nën kujdesin e gjyshes, Mille. I ati ishte pasuruar nëpërmjet tregtisë, por e la të vogël sepse u sëmur gjatë internimit në ishujt e Tirrenit nga italianët. Me të kryer filloren në fshatin e lindjes, në Dhermi. Në vitin 1924, u regjistrua në Shkollën Tregtare në Vlorë të cilën e mbaroi në vitin 1932. Në atë shkollë pati, ndër të tjerë, si drejtor arsimtarin e studiuesin Kolë Kamsi dhe si mësues, Ernest Koliqin; shkollë në të cilen jepnin mësim dhe shumë mësues italianë, njëri prej të cilëve ia kishte preferuar për lexim “Manifestin e Partisë Komunste” të Karl Marksit. Pasi kreu shkollën i takon të sillet gjatë nëpër Tiranën e asaj kohe në kërkim të ndonjë pune, derisa takon një ditë Hilë Mosin, asokohe Ministër Arsimi, i cili e caktoi mësues në Dhërmi. Më pas transferohet për në Dhuvjan të Dropullit. Qëndron në kontakt të vazhdueshëm me shtypin e majtë, nepërmjet gazetave greke, të cilat ia jipte Asim Vokshi. Nga një ngatërresë që pati, u gjet preteksti se Petrua i jepte nxënësve literaturë komuniste. U detyrua të largohej për herë të parë në Greqi. Qëndron në Korfuz, ku bie në kontakt me emigrantët politik të atjeshëm me në krye dr. Omer Nishanin. Pastaj niset për n’Athinë, ku kishte të vëllanë Dhimitrin (Mimon), që ishte larguar që fëmijë nga Bregu. Atje hyn në fakultetin e letërsisë, ku i takoi të kishte fërkime me rektorin, i cili ia njehte për turp që Petroja si himarjot të ishte mësues i shqipes. Gjë për të cilën Petroja ia ktheu “turp për ju që ende jetoni në kohë të Bizantit!…”, replikë që i shkaktoi përjashtimin. Nepërmjet punëdhënësit të vëllait i krijohet mundësia të hyjë në një shkollë joshtetërore, në Fakultetin ekonomiko-politik. Shqyrton mundësinë të shkojë në Bashkimin Sovjetik, ku në atë kohë ishte dhe Sejfulla Maleshova, Ali Kelmendi e Tajar Zavalani, por bie poshtë si mundësi. Kthehet pas vendosjes të qeverisë liberale të Mehdi beut – verë 1935. Planifikohet Kryengritja e Fieri, e cila dështon që në zanafillë e Riza Cerova vritet nga trupat e Hamit Matjanit, dhe ata që ngelën ikën nga Vlora për në Korfuz. Kthehet në nëntor pasi Branko Merxhani e Ismet Toto e thërrasin me rastin e hapjes së një gazete (“Koha e Re”) si organ i qeverisë. Gazeta mbyllet pas një artikulli bombastik mbi punëtorët e Kuçovës; që Ethem Toto, asokohe ministër i brendshëm e pau si reaksionar e komunist. Shëtiti nga një gazetë në tjetrën (“Illyria”, etj.), dhe më 1936 boton revistën “ABC” bashkë me Branko Merxhanin, Dhimitër Godellin, Zavalanin, Migjenin, e cila u mbyll pas numrit të 2-të; e internojnë në Porto Palermo (2 javë) e pastaj në Llogara, lirohet me interesimin te Merxhanit e I. Totos. Bashkëpunon në “Përpjekja shqiptare” e B. Merxhanit, të cilën Brankoja kishte me nijet t’ia vinte për antipod “Hyllit të Dritës”. Por largohet pasi Merxhani shkroi artikullin Pse nuk jam marksist i dëtyruar nga censura e kohës. Pasi në një gazetë tjetër del haptas me idetë e tij pro proletariatit, i hyn si halë në sy Musa Jukës, i cili për ta pajtuar i propozon postin e zv/prefektit në Himarë. Petro i jep fjalën se do e pranojë pasi të shkojë në Athinë e të japë ca provime, duke tejparë pas këtij propozimi. Takohet me Migjenin para se të niset (1937), dhe me të arritur në Athinë merr anijen për në Marsejë; anija i ra përreth Mesdheut (Izmir, Xhafa, Aleksandri, Tripoli). Mbërrin në Marsejë, dhe gjen në Paris Llazar Fundon e Ali Kelmendin. Merr direktivat nga një “shok” serb që mbante si nofkë “Robert”. Dhe caktohet kryetari i grupit prej 113 vetësh që u nis për në Albacete ku ishte qendra e Brigadave Internacionale. Bashkohet me vullnetarët e brigadës “Garibaldi” në Spanjë, shkon për në Kuintanar de la Republica. Merr pjesë në Mbledhjen e Shkrimtarëve Antifashistë në Valencia, ku ishin dhe Ernest Hemingway, Pablo Neruda, etj. Lëviz nga Estremadura, Aragona, Gondez e mandej prapë në Francë, ku herë në Paris e herë në Grenoble i financuar nga Ndihma e Kuqe Internacionale i veshur me petkun dhe karizmën e interbrigadistit u ngarkua me agjitacionin në rininë universitare të Grenoble. Hyn në Itali nga fundi i viti 1939. Pas 1 mijë e ca ditësh kthehet në atdhe sepse Kominterni kishte porositë t’i çonte legalisht ose jo, të gjithë komunistët në vendet e tyre. Kthehet në Dhërmi dhe mendon pajtimin hasmërive me fshatrat e Dukatit. Në Vlorë nis e harton trakte, shqip e italisht, kundra fashizmit. E burgosin në Vlorë, në Tiranë (maj 1940)… mbas marsit 1942 e nisin për Itali, Palermo e Ustikë. Pas çlirimit te jugut t’Italisë nga forcat aleate anglo-amerikane çan burgun së bashku me të burgosur të tjerë dhe kalon në zonat e çliruara Italiane. Më 1944 arrestohet nga gjermanët nga të cilët shpëton në sajë të mësuesit të gjimnazit, E. Koliqit. dhe po atë vit kthehet në Shqipëri. Në përfundim të Luftës Antifashiste në vitin 1944 kthehet ne Shqipëri duke organizuar edhe ardhjen e gati 300 Shqiptarëve tjerë në kohen kur shqiptarët kishin mbetur pa kurrfarë organizimi. Gjendet në Shkodër në shtëpinë e Nush Topallit, kur Shkodra bastiset nga trupat serbe. Tek “Retë dhe gurët” citon N.Spirun që i thoshte se Shqipëria kishte material të mjaftueshëm jo vetëm për të dhe për kushedi sa vjet,- bollëk ky që bënë të mundur tregtarët shqiptarë nën okupacionin italian e pastaj gjerman, ngaqë pushtuesit kishin nevojë për material. Kur kthehet në Shqipërinë e çliruar, ftohet që të qëndrojë në krye të gazetës “Bashkimi” në Tiranë nga 1945-1947, nga një kontroll i befasishëm i gjejnë shkrime jashtë vijës së partisë, (shkruan se Hysni Kapo e shpëton nga pushkatimi) lirohet më 15 maj 1950. 1957 mësues në teknikumin “8 Nëntori”. 1973 i hiqet e drejta për botim. Më 1975 i fusin në burg të birin, Jamarbërin. Romani “Çuka e shtegtarit” – 1980 si direktivë për autokritikë nga Partia; por s’ia pranuan e nuk u botua. 27 dhjetor 1991 vdes dhe varroset sipas amanetit pa ceremoni. Presidenti i Shqipërisë, Alfred Moisiu, në vitin 2003 e dekoroi Petro Markon me Urdhrin “Nderi i Kombit”. Veprimtaria artistike në prozë e poezi Filloi të shkruajë poezi dhe proza të shkurtra qysh në kohët e shkollës në Vlorë. Ministri i Arsimit Mosi do i thoshte Të shkruesh vjersha. Vjersha asht shprehja ma njerëzore e mendimit dhe e zemrës. Shkruan “Një natë e dy agime”, poemat “Nase labi”, “Horizonti në kuletë”, “Parada e të uriturve”, romanet “Kodashi”, “Rrugëve të luftës”; “Nisja pa mbarim”, “Bija e kapitenit”… gjatë kohës kur ishte në Itali. Në kulturën dhe letërsinë kombëtare Petro Marko është personalitet i përmasave të mëdha me shpirt e mendje të paluhatur para çdo stuhie. Ata që kanë njohur nga afër Petro Markon, kanë ndjerë se brenda tij rrezatonte një besim madhor ndaj njeriut dhe mirësisë. Vetëm një lartësi shpirti e tillë mund ta përballonte ndeshjen sy më sy me vdekjen, që ai përjetoi aq shumë herë gjatë jetës së tij. Dhe sa herë ngrihej në këmbë ai do ta niste nga e para luftën ndaj së keqes po me atë forcë besimi, po me atë rrezatim mirësie. Të tillë e ndjen lexuesi Petron në romanet “Hasta la vista” (1959) dhe “Qyteti i fundit” (1960), ku rruga e tij jetësore e asimiluar artistikisht, është aq e pranishme. Në vitet ’70 ai do të shkruajë romanin “Një emër në katër rrugë”, ndërsa periudhën e vështirë të jetës së tij në ishullin e Ustikës do ta përjetësojë në romanin e tij të rëndësishëm “Nata e Ustikës”. Paraqitja e shkrimtarit Petro Marko me dy romanet e tij të parë “Hasta la vista” dhe “Qyteti i fundit” në vitet ’60 është një kthesë e vërtetë në historikun e shkurtër të romanit shqiptar. Dhe nuk është fjala për rrumbullakësimin e një përvoje krijuese por përkundrazi, për ndërprerje dhe dalje nga një përvojë e shartuar jonatyrshëm në rrjedhat e letrare shqiptare, ishte një synim që rrëfimi romanor, pjesërisht në vitet ’40, ’50, do të çlirohej dhe të hapej si vizion, univers krijues dhe si spektër tematik. Krahas kësaj prirjeje të brendshme që kanë të dy romanet e përmendur përballë veprave të të njëjtit zhanër të deriatëhershëm, këto vepra qëndronin superiore edhe si artikulim artistik. Dhe pikërisht për natyrën e risive, për natyrën që pretendon ndryshime të vërteta të vlerave letrare. të gjitha veprat e Petro Markos u pëlqyen dhe u kërkuan nga lexuesi. Faqet më të fuqishme të prozës së Petro Markos reflektojnë triumfin e dashurisë dhe të humanizmit njerëzor. Pas tërë atij ferri nëpër të cilin kalon njeriu në rrëfimin e Petro Markos, ai arrin të mbetet i pamposhtur nga mizoritë e botës. Këtë bërthamë të brendshme e rrezatojnë personazhet nga romanet e tij, këtë shkëlqim biblik reflekton Petro Marko njeri dhe Petro Marko shkrimtar në tërë veprat e tij. Nuk ka shembull në letërsinë shqiptare, ku të jetë gërshetuar dhe njehsuar aq shumë mes vetes njeriu dhe krijuesi – Petro Marko njeri dhe Petro Marko shkrimtar. Me romanet e tij Petro Marko hyri në personalitetet më të shquara të kulturës shqiptare që sollën risi të vërteta në traditën letrare shqiptare. Tek vepra e tij rrezaton bindja dhe besimi i lindur për dashurinë dhe humanizmin njerëzor, ndonëse sa rrojti ishte ndër personalitetet më të persekutuara dhe më të munduara. Në vitin 2000, e shoqja Safo me të bijën Amantia, botojnë “Retë dhe gurët – Intervistë me vetveten”, autobiografik ku Petro Marko plak merr në pyetje një version më të ri të vetvetes; libër ky që i kishte mbetur dorëshkrim dhe e kishte dëshirë t’a botonte. Tituj të veprave: Hasta la vista (1958) [2] Qyteti i fundit (1960) [2] Një emër në katër rrugë “Ara në mal” – roman [2][3] Nata e Ustikës (1989) [2] Shpella e piratëve- roman [2][4] Vepra autobiografike “Horizont” – roman [5] Fantazma dhe plani 3+4 Çuka e shtegtarit Një natë dhe dy agime “Stina e armëve” – roman [6] “Halimi” – roman [7] Shpella e pirateve “Tregime” – tregime [8] “Gazetari, mbreti e uria” – – roman [9] “Retë dhe gurët” – 2000 Ultimatumi – 2002 Tregime të zgjedhura – 2003 Mirënjohje[redakto | redakto tekstin burimor] Mjeshtër i Madh i Punës – 1998 Penda e Artë – 2000 “Qytetar Nderi” i Vlorës – 2002 Urdhri “Nderi i Kombit” – 2003 Shih edhe[redakto | redakto tekstin burimor] Lista e vullnetarëve shqiptarë në luftën qytetare të Spanjës Burimet dhe literatura: Marko P, “Intervistë me vetveten”, Tiranë: sh.b. “Omsca”, 2000 a b c d e Gjovalin Shkurtaj dhe Enver Hysa : Gjuha Shqipe për të huajt dhe shqiptarët jashtë atdheut PETRO MARKO, “Ara në mal”, Redaksia e botimeve “RILINDJA”, Biblioteka Shkrimtarë Shqiptarë, Prishtinë 1972. PETRO MARKO, “Shpella e piratëve”, Redaksia e botimeve “RILINDJA”, Biblioteka Shkrimtarë Shqiptarë, Prishtinë 1972. PETRO MARKO, “Horizont”, Redaksia e botimeve “RILINDJA”, Biblioteka Shkrimtarë Shqiptarë, Prishtinë 1972. PETRO MARKO, “Stina e armëve”, Redaksia e botimeve “RILINDJA”, Biblioteka Shkrimtarë Shqiptarë, Prishtinë 1972. PETRO MARKO,

Albert Ajnshtajn në moshën 5-vjeçare, 1884 Thënia: "Unë nuk kam talent të veçantë. Unë jam thjeshtë kureshtar i pasionuar." i atribuohet Albert Ajnshtajnit, duke theksuar kureshtjen e tij të pangopur dhe përulësinë intelektuale. I lindur më 14 mars 1879, në Ulm, në Mbretërinë e Württemberg në Perandorinë Gjermane, Ajnshtajni shfaqi kuriozitet dhe intelekt të jashtëzakonshëm që në moshë të re. Fotoja shoqëruese përshkruan Ajnshtajnin në moshën pesë vjeçare, me gjasë të realizuar rreth vitit 1884. Në imazh, ai shfaqet si një fëmijë i vogël, ende për të nisur udhëtimin e tij shkencor novator që do të revolucionarizonte të kuptuarit tonë për universin me teoritë e tij të relativitetit dhe kontributet tek mekanika kuantike. Pavarësisht arritjeve të tij të mëvonshme, Ajnshtajni shpesh theksoi rëndësinë e kuriozitetit, imagjinatës dhe këmbënguljes në kërkimin e dijes dhe të kuptuarit. Përgatiti: Albert Vataj

Këtu është një poezi nga Pablo Neruda që nuk ka të bëjë me dashurinë romantike, por për natyrën dhe fuqinë e fjalës, "Fjala" ("La palabra"): Fjala Pablo Neruda Fjala është një gur, një gur që rrjedh përmes ujit dhe kthehet në shkëmb. Fjala është një shkëlqim që ndrin dhe ndrit, si dielli që lëshon dritë mbi qiellin pa re. Fjala është një rrugë që udhëton përmes çdo qyteti, përmes çdo fshati dhe fushash, përmes malëve dhe lumenjve, e duke kaluar mbi tokë, ndalet në çdo zemër. Fjala është burimi që ushqen çdo shpirti, ajo që rrjedh pa u lodhur dhe s'ka fund. Një fjalë e thënë me zemër, një fjalë që mbledh të gjitha dashuritë dhe dhimbjet. Fjala është më e fortë se çdo gur, më e thellë se çdo det, më e shtrirë se çdo horizont, është thjesht një pikë, një mendim i thjeshtë. Fjala është jeta që jeton përmes nesh. Kjo poezi flet për fuqinë e fjalës, mënyrën se si ajo mund të prekë dhe të formësojë botën tonë, duke krijuar lidhje të thella dhe duke u bërë një shenjë e pashlyeshme e shpirtit njerëzor. Poema 20 Mundem me shkrue vargjet ma të trishta ket’ natë.Me shkrue, për shembull: “Nata asht e shndritshme,e dridhen yjet blu, prej së largti.”. Era e natës endet në qiell dhe këndon. Mundem me shkrue vargjet ma të trishta ket’ natë.Unë e kam dashtë e ndojherë edhe ajo më ka dashtë. Në net’ si kjo e kam pasë në krahët e mi.E kam puthë shumë herë poshtë qiellit të pafund. Ajo më ka dashtë, ndojherë edhe unë e doja.Si mos me i dashtë sytë e saj të mëdhej e të ngultë. Mundem me shkrue vargjet ma të trishta ket’ natë.Me mendue që s’e kam. Me ndie që e kam humbë. Me dëgjue natën e pafund, ma e pafund pa të.Dhe vargu bjen në shpirt si vesa në lëndinë. Ç’rëndësi ka që dashnia ime nuk kish mujtë me e rujtë.Nata asht e shndritshme e ajo nuk asht me mue. Kjo asht e gjitha. Prej së largu dikush këndon. Prej larg.Shpirti im nuk ngushllohet me humbjen e saj. Si për me e lypë shikimi im e kërkon.Zemra ime e kërkon e ajo nuk asht me mue. E njejta natë që ban me u zbardhë të njejtat pemëNe, ata të dikurit, tash nuk jemi të njejtit. Tash nuk e due, asht e vërtetë, po sa e kam dashtë.Zani im kërkonte erën për me prekë veshin e saj. E tjetrit. Ka me qenë e tjetrit. Si ma parë e puthjeve të mia.Zani i saj, kurmi i saj i njomë. Sytë e saj të pamatë. Tash nuk e due, asht e vërtetë, por ndoshta e due.Asht aq e shkurtë dashnia e aq e gjatë harresa. Sepse në net si kjo e kam pasë në krahët e mi.Shpirti im nuk ngushllohet me humbjen e saj. Edhe sikur kjo të jetë dhimbja e fundit që ajo me shkakton,dhe këto të jenë vargjet e fundit që unë ia shkruej.   E bukur E bukur,si në gurin e freskëttë burimit, ujihap nji vorbull shpërthyese shkume,ashtu asht buzëqeshja n’ftyrën tande,bukuroshe. E bukur,me duer fine e kambë elegantesi nji kalë i artë,që kaloron, lule e botës,kështu t’shoh,bukuroshe. E bukur,me nji fole t’kuqerremtë ngatërruen’kryet tand, nji folengjyrë e mjaltës, e trishtëku zemra ime rreh e pushon,bukuroshe. E bukur,nuk t’i zë sytë ftyra,nuk t’i zë sytë toka.Ka qytete, ka lumenjn’sytë e tuatdheu im asht n’sytë e tu,unë eci nëpër ta,ata i japin dritë botësku unë eci,bukuroshe. E bukur,gjinjtë e tu janë si dy bukë t’bameprej toke pjellore e hane ari,bukuroshe. E bukur,fundshpina jotee bani krahun tim si lumë qëkaloi mijra vjet nëpër kurmin tand t’amël,bukuroshe. E bukur,nuk ka asgja si kofshët tua,ndoshta toka kanë ndonji vend t’fshehtëformën e aromën e kurmit tand,ndoshta në ndonji vend,bukuroshe. E bukur, e bukura ime,zani yt, l’kura jote, thonjtë e tu.e bukur, e bukura ime,qenia jote, drita jote, hija jote,e bukur,e gjithë kjo asht e imja, e bukur,e gjithë kjo asht e imja, e imja,kur ecën apo pushon,kur këndon apo flen,kur vuen apo andrron,gjithmonë,kur je afër apo larg,gjithmonë,je e imja, e bukura ime,gjithmonë.   Të due Të due,të due në nji mënyrë t’pashpjegueshme,në nji formë t’parrëfyeshme,në nji mënyrë kontradiktore. Të due,me gjendjet e mia shpirtnore që janë shumë,e që ndryshojnë humorin vazhdimisht,për ato që tashma i di,koha, jeta, vdekja. Të due…me botën që nuk e kuptoj,me njerëzit që nuk kuptojnë,me dykahshmëninë e shpirtit tim,me inkoherencën e akteve t’mia,me fatalitetin e fatit,me intrigën e dëshirës,me dykuptueshmërinë e veprimeve. Edhe kur t’them që nuk të due, të due,edhe kur t’mashtroj, nuk t’mashtroj,në thellësi po realizoj nji plan,për me t’dashtë ma mirë. Të due…pa reflektue, pandërgjegjshmërisht,papërgjegjshmërisht, spontanisht,jovullnetarisht, nga instikti,nga impulsi, irracionalisht. Në fakt nuk kam argumente logjike,as të improvizuem,për të themelue kët’ dashni që ndjej për ty,që leu misteriozisht prej asgjasëqë nuk ka zgjidhë magjikisht asgja,e që mrekullisht, nga pak, me pak e asgjaka përmirësue ma t’keqen time. Të due,të due me nji kurm që nuk mendon,me nji zemër që nuk arsyeton,me nji kokë që nuk organizon. Të due,pakuptueshmërisht,pa pyetë veten se pse të due,pa më interesue se pse të due,pa dyshue te vetja se pse të due. Të due,thjesht sepse të due,unë vetë nuk e di pse të due… Përktheu nga spanjishtja: Manjola BRAHAJ

Zylyftar HOXHA Tefik Rogu, luftëtar i shquar i disa periudhave historike, por i lënë në harresë Zylyftar HOXHA Edhe pse ka një mal të tërë me dokumente e fakte të njohura historike këtu, në arkivat tona, por edhe të panjohura në analet e administratës turko-osmane të fillimshekullit të 20-të, për të cilat, për fat të keq, askush nuk e ka marrë mundimin t’i nxjerrë në dritë, figura e patriotit Tefik Rogu është përshkruar zbehtë vetëm në ndonjë artikull gazete, botim historik të krahinës, apo sa i është përmendur vetëm emri në ndonjë fjalim të rastit në festat kombëtare. Nuk mund të themi dot dhe nuk mund të paragjykojmë pse ka ndodhur kështu. Por ajo që mund të themi, me ato materiale që kemi në dorë, është se një figurë e tillë niveli dhe kualitative historike që gjithë jetën ia kushtoi çështjes kombëtare, hyn në vlerat tona më të mira të traditës, ndaj dhe meriton më shumë vëmendje. Kush ishte Tefik Rogu Tefik Xhemal Rogu lindi në tetor 1875, në fshatin Rog të Skraparit në një derë të njohur në të gjithë krahinën për traditat e saj të punës, mikpritjes, respektit, por dhe traditat luftarake e atdhetare. Babai i tij, Xhemali dhe xhaxhai, Hyseni ishin anëtarë të Lidhjes së Prizerenit të Degës së Frashërit. Më vonë ata u rreshtuan në çetat për pavarësi deri sa të dy në një ditë u vranë jo shumë larg fshatit të tyre, ku u kishin ngritur kurth forcat turke. Edhe sot e kësaj dite kujtesa e popullit i sjell këta luftëtarë me këto vargje: Bregu i Madh, Qaf’ e Lipecit,/ Digjet zjarr, ndizet dheri,/ Thërret Xhemal e Hyseni:/ Osmanllinj ku po veni?… Tefiku ishte vetëm 7 vjeç, kur iu vra i ati, më i madhi tre djemve. Dajua i tij, Emin Selenica i hodhi dorën për ndihmë së motrës, Lushjes, i mori që ato ditë të zisë Tefikun në kurbet. E ëma gjatë ndarjes së dhimbshme i qepi nën jakë një qeskë të mbushur me guriçka të Rogut dhe e porositi të mos e harronte atë, vëllezërit, fshatin. Në Stamboll dajoja e futi në shkollë. Që në fillimet e para ai u dallua për rezultate të shkëlqyera. Por talenti i tij u bë më i dukshëm në shkollën e lartë me një diplomë të veçantë për Drejtësi. Pushtetit ushtarak turk më shumë se gjykatësit, punën e të cilëve e bënin kadinjtë e myftinjtë, i duheshin policë e xhandarë, ndaj e çojnë Tefikun në Akademinë e Policisë. Edhe këtë shkollë ai e kreu me rezultate të larta, ndaj që në fillim të karrierës emërohet në poste të rëndësishme policie në rajone të ndryshme të Turqisë. Tefik Rogu njihte gjashtë gjuhë të huaja dhe kishte një bibliotekë mjaftë të pasur. Në Manastir, vatrën e patriotizmit Edukatën dhe kulturën orientale që mori në shkollat dhe akademitë turke dhe formimin si intelektual ai i vuri në shërbim të çështjes kombëtare. Që kur ishte në Stamboll ai u lidh me figurat më të rëndësishme të Rilindjes që vepronin aty, Hasan Prishtinën dhe Ismail Qemalin, të cilët edhe e ndihmuan të mbaronte edhe një shkollë tjetër, atë të Diplomacisë. Por rasti më ideal për të vepruar në qëllimin që i kish vënë vetes erdhi kur ai u emërua në vitin 1905 komandant i policisë së Vilajetit me qendër qytetin e Manastirit. Tani Tefiku ishte afruar pranë atdheut të tij, por edhe në një vend kyç të veprimtarisë atdhetare. Manastiri në atë kohë pothuajse kishte dalë nga kontrolli turk dhe “fliste shqip”. Ngritja e Komitetit të Fshehtë, që qe ndër të parët në lëvizjen antiosmane të fillimshekullit të 20-të, krahas shumë faktorëve të tjerë pse ky komitet u vendos pikërisht në Manastir, kishte edhe një arsye më tepër…se ishte Tefiku aty, që jo vetëm vigjilonte, por vepronte si një nga anëtarët më aktiv të këtij organizmi, ku merrte pjesë Bajo Topulli, ish-nëndrejtor i gjimnazit turk të Manastirit, Fehim Zavalani, kolonel Halit Bërzeshta, Gjergj Qiriazi, e të tjerë. Komiteti i Manastirit shtriu degët në Shqipërinë e jugut dhe të veriut. Qenia pranë vendlindjes i krijonte Tefikut edhe mundësinë e kontakteve me njerëzit e afërt dhe me aktivistë që vepronin brenda vendit për përhapjen e gjuhës shqipe si Baba Fetahu i Backës, Meleq Staravecka, Hasan e Dalip Koprëncka etj. U jepte atyre librat dhe abetaret që vinin nga Sofja dhe Bukureshti. Ndonjë herë ai shfrytëzonte lejet dhe pushimet dhe vinte në fshat, sillte libra dhe u mësonte të rinjve gjuhën shqipe. Në Sahara, me 101 Por veprimtaria e Komitetit të Manastirit ra erë, ndaj në maj të vitit 1906 qendra u shpërngul në Bukuresht, duke lënë në Manastir një komitet të vogël krahinor. Ndërkaq çeta e Bajo Topullit e përbërë prej fshatarësh dhe disa studentësh të ikur nga Manastiri, gjeti në Kolonjë përkrahjen e Sali Butkës, por më pas, të ndjekur nga forcat turke, vëllezërit Bajo dhe Çerçis Topulli u shtrënguan të largoheshin nga Shqipëria, në Bukuresht e në Sofje. Në Bukuresht u bashkua me ta atdhetari i flakët Mihal Gramenua, i cili pastaj bëri pjesë në çetën e Çerçizit dhe u përpoq të përhapte ndjenjat kombëtare. Me Tefikun, që kishin kohë që e ndiqnin, turqit e kishin më të lehtë, ata e arrestuan dhe e çuan në Stamboll, ku i zhvilluan një gjyq të bujshëm që do të ishte mësim për të gjithë ata intelektualë dhe oficerë që kishin simpati apo ishin bërë pjesë e Lëvizjes Xhonturke dhe ata që ndihmonin rebelët kundërshtarë të perandorisë. Tefiku u dënua me vdekje, por falë njohjeve, popullaritetit në rrethet intelektuale dhe paraqitjes dinjitoze në gjyq, gjë që u vlerësua nga gjyqtarët, atij i zbriti dënimi me 101 vjet burg, që përsëri ishte më shumë se një jetë njeriu. Këtu ka dhe një detaj tjetër për uljen e dënimit nga kapital, në me 101, që familjarët e kanë dëgjuar nga goja e vetë Tefikut, që një nga anëtarët e trupit gjykues e ka çmuar si rrethanë lehtësuese: Në materialet e sekuestruara, si provë materiale ishte dhe një medaljon në formën e një vule që përdorej në atë kohë. Vula kishte tri ndarje dhe tre simbole. Kur iu kërkua deshifrimi nga gjyqtari, Tefiku shpjegoi se në ndarjen e sipërme, ku ishin vizatuar disa guriçka, ishte qesja me dhè, që i kishte dhënë e ëma kur ishte nisur që fëmijë në Stamboll, në nënndarjen e mesit ishte vizatuar një orë, që tregonte se koha punonte për të ardhmen dhe në nënndarjen e tretë ishte një shqiponjë që në atë kohë e mbanin shumë shqiptarë si simbol patriotik. Sejfi Vllamasi në librin “Ballafaqime politike 1939-1943” shkruan për Komitetin e Manastirit: “…fillojnë arrestimet, më 22 maj u arrestova, pas dy ditësh u dorëzova në burgun e sigurisë së lartë në Stamboll…Pas dy jave, një i burgosur bullgar nga Kosturi më lajmëron ardhjen në burg të Tefik Rogut (nga Skrapari), shok i Komitetit dhe komisar i policisë së Manastirit, të cilit mbi kërkesën e tij i dërgova dy napolona….Në verën e vitit 1907 marr një letër nga Feim Zavalani dhe Jashar Hajri Bitincka, dërguar nga Kalaja e Aqasë…me anë të së cilës mora vesh depërtimin e tyre në atë kala….sa për Tefik Rogun (Skrapari), ky ishte dënuar me 101 vjet burg dhe për vuajtjen e dënimit ishte dërguar në burg në Fazan, nënprefekturë e Tripolit në Libi, zonë afrikane në Sahara, me deve, dy muaj larg nga Tripoli…” Si gjithnjë në veprim Në vitin 1908, pas shpalljes së Hyrietit prej xhonturqëve, Tefik Rogu lirohet dhe kthehet në vendlindje dhe lidhet me një herë me figurat më në zë të kohës që vepronin në Skrapar, me mikun e vjetër Sali Butka, Ali Farmaqin, Lace Backën, Meleq Staraveckën, Sulejman Staraveckën, Maksut Çetën (Grëmshi), Baba Tahir Çepanin, Servet e Hysen Zaloshnjën, Xhemal Malindin, Myftar Çepanin etj. Krahas veprimtarisë patriotike ai mblidhte bashkëfshatarët dhe u mësonte shkrim e kendim, u mësonte vargje të Naimit. Fshatarët kujtojnë se si një herë erdhën zaptiet turke e lidhën dhe i shkulën dy dhëmballë me darë kali Tefikut pse grumbullonte fshatin. Me detyra luftarake në Qeverinë e Vlorës Shpallja e Pavarësisë më 28 Nëntor 1912 gëzoi pa masë gjithë popullin shqiptar, por edhe vuri në lëvizje të gjithë luftëtarët që kishin punuar për këtë ditë për ta ruajtur dhe forcuar Qeverinë e re të Vlorës. Tefiku vrapon për në Vlorë. Pas një takimi me mikun e tij të vjetër, Ismail Qemalin, të cilin e kish njohur që në Stamboll, merr detyra nga ai për formimin e gardës, policisë dhe strukturave të tjera të mbrojtjes. Bashkë me Isa Boletinin dhe Ali Shefqet Shkupin, pasi përgatitën rregulloren iu futën punës për organizimin e policisë së Vlorës. Në krye të saj u vu Tefiku, por krahas kësaj ai u mor edhe me ngritjen e strukturave të xhandarmërisë edhe në Korçë, Ohër, Elbasan, Berat e Durrës. Në Durrës ai u kundërshtua hapur nga Esat Pash Toptani, gjë që vërtetohet në një letër Tefiku i dërgon plakut të Vorës më datën 12 shtator të vitit 1913, ku midis të tjerave ai shkruan: ”…si i dërguar në policinë e Durrësit me gjithë komandantin e gjindarmërisë, u dëbuam në bazë të një urdhri telegrafik që dërgoi Esat Pasha. Nga Tirana në Durrës gjendja ka ndryshuar, kanë nisur të marrin hov veprime që synojnë vdekjen e Shqipërisë”. Për shqetësimet e tij, kur ai shikon se prapa krahëve të Ismail Qemalit luheshin lojëra për ta prishur atë që u ngrit me aq mund, flet edhe kjo letër që mban datën 3 tetor 1913 drejtuar Vlorës, ku flitet për tradhtinë e Esat Pash Toptanit dhe ndikimit të tij edhe në Skrapar: “…Lajmet që po vijnë nga Skrapari nuk janë edhe aq të mira…”. Më tej në letër thuhet: “…mund t’u kujtoj zotërisë Suaj kur andartët patën shkelur Korçën, unë pasi bëra pak propagandë, solla në male të Kolonjës 1500 vetë të armatosur brenda 24 orëve”. Dokumentet arkivore të veprimtarisë së Qeverisë së Vlorës dëshmojnë se sa me shpirt punonte Tefiku, por tregojnë edhe një gjë tjetër, se ai gëzonte hapur besimin dhe simpatinë e Ismail Qemalit. Pas situatës së krijuar në frontin e Skraparit, ku iu jepej goditja kryesore forcave greke, të cilat donin të kapnin Beratin, Ismail Qemali urdhëroi ndryshimin e udhëheqjes në Skrapar, duke emëruar nënprefekt Themestokli Gërmenjin, sekretar Servet Zaloshnjen dhe komandant të xhandarmërisë dhe anëtar të shtabit të mbrojtjes, Tefik Rogun. Ky fakt vërtetohet edhe me letrën që ministri i Bujqësisë së Qeverisë së Vlorës, patrioti Pandeli Cale i dërgon ato ditë kryetarit të vetë ku shkruan: “Ismail Bej, Themestokli Gërmënji vete sonte në Berat. Letrën që i dhatë duke e emëruar Veqil Kame, nuk e mori dot me vete. U lutem, pra, lajmëroni mytesarifin e Beratit që të shkojë Themesokliu në Skrapar bashkë me Tefik Rogun si komandant i xhandarëve atje”. Edhe pse Qeverisë së Vlorës po i vinte fundi, ai kishte besim te populli dhe te figura e ndritur e plakut të Vlorës. Si mik besnik nuk e fsheh adhurimin për të kur i shkruan: “Skraparasit e duan dhe e adhurojnë shkëlqesinë Tuaj…” Ju që provuat madhështinë, do të jeni i zoti dhe të zhdukni vështirësitë dhe t’i sillni këtij Atdheu një periudhë qetësie. Unë po u raportoj si një mik i vjetër besnik, me qëllim që t’ju vë në dijeni mbi çfarë po ndodh…” Përsëri në Turqi, i mirëpritur Për një njeri që kish punuar me mish e me shpirt për materializimin e ëndrrës së kahershme me Qeverinë e Vlorës, rënia dhe sfumimi në atë mënyrë i saj qe një dhimbje e madhe. Ashtu si dhe shumë miq e shokë të tij, edhe Tefiku ngeli i zhgënjyer. Me porosi dhe rekomandime të Ismail Qemalit, i cili shkoi në Itali, Tefiku niset në Stamboll. Turqia në këtë kohë ishte në kërkim të rrugëve të reja, ndryshe nga ato mesjetare, për të krijuar një identitet të ri kombëtar e shtetëror. Koha që kish kaluar kish fshirë shumë gjëra, kështu që Tefiku u mirëprit dhe u rehabilitua nga autoritetet turke. U caktua në detyra të larta në polici e xhandarmëri, por ai si gjithnjë merrej edhe me veprimtari të tjera, siç ishte mbajta gjallë e frymës patriotike dhe bashkimi i shqiptarëve në Stamboll, i brezit tjetër më të ri, se të parët kishin ikur, e kishin kryer misionin e tyre. Me iniciativën e tij dhe me kontributin e shumë bashkatdhetarëve të tij, ngre dy shkolla shqipe, njërën me emrin “Kosova”, ku si mësues cakton dy studentë shqiptarë nga më të mirët, Musa Ohrin dhe Qemal Sanjollasin. Pas shumë vjet qëndrimi në Stamboll, megjithëse kishte edhe fëmijët aty, mërzitet dhe kërkon të kthehet në atdhe. Letra Mallin për vendlindjen dhe dëshirën për të kontribuar në atdhe e dëshmon edhe një letër dërguar një mikut të tij në Shqipëri më 16 qershor 1919, ku ai interesohet për miqtë, shokët dhe bashkëfshatarët “ku janë, si janë e çfarë bëjnë”. “Të lutem të bësh një pyetje andej-këtej dhe të më shkruash”, shkruan më tej ai duke shtuar: “Dua të kthehem për në Vlorë ose Shkodër. Prandaj të lutem fort, me të marrë këtë letër, të më bësh e të më dërgosh një shkresë nga qeveria austriake(?!- shën. ynë) e Vlorës dhe të ma çosh në atë zyrë që duhet këtu, duke thënë se nuk ka ndonjë ndalesë për mua që të vinj e të hynj në Shqipëri”. Në fund të vitit 1920, me ndihmën e mikut të tij të armëve të Divizionit të 19 në mbrojtje të gadishullit të Galliopollit, që tani ishte bërë një figurë e njohur dhe simpatike, Qemal Ataturkut, ai kthehet përfundimisht në Shqipëri. Telashe të reja Sapo vjen në Shqipëri, në fillim të vitit 1921, e emërojnë komandant të policisë së prefekturës të Beratit. Dhe si gjithnjë, ai nuk mbyllet brenda detyrës, por ingranohet në jetën politike e ushtarake të kohës, ku bie në sy si analist dhe publicist i zoti. Në periudhën 1922-24 shkruan me dhjetëra artikuj në shtypin e kohës. Ka ngelur proverbiale thënia e tij në analizën politike të problemeve të ditës në një shkrim të datës 22 korrik 1922 në gazetën “Shqipëria e Re”, ku ai shkruante rregullisht, se…”duhet të jetë e qartë që nuk bëjnë qeveritë popujt, por bëjnë popujt qeveri”. Siç dihet në vitin 1922 u formua qeveria e kryesuar nga Ahmet Zogu. Në Skrapar nga forcat demokratike dhe patriotë e luftëtarë të vjetër pati rezistencë të madhe për kandidaturat e bejlerëve të Beratit që u paraqitën në këtë krahinë. Ata formuan Grupin Nacional Demokrat” me aktivistët më të shquar të krahinës për të patur përfaqësuesit e vetë në parlament. Një polemikë të madhe në atë kohë kanë bërë në shtyp Riza Cerova dhe Tefik Rogu edhe me cilësinë e anëtarit të grupit kundërshtar, ku me fakte demaskonin klasën e bejlerëve dhe abuzimet e nëpunësve të administratës shtetërore. Natyrisht, si kundërshtar politik Tefikun e lirojnë nga detyra dhe e izolojnë në fshatin e tij, në Rog, ku i ndalohej të largohej pa lejen e organeve shtetërore. Më vonë kur u qetësuan disi gjërat, miku i tij, Milto Tutulani, duke ia njohur aftësitë juridike dhe administrative e ndihmoi të nxirrte një lejë avokatie. Kështu që për një periudhë të gjatë ai punon si avokat në Berat, Skrapar dhe Përmet. Në këtë kohë ai mban lidhje me udhëheqësit antizogistë, sidomos me Riza Cerovën, i cili e kishte Tefikun një nga këshilltarët më të mirë për çështjet ushtarake, por edh për vlerësimin e situatave. I tërë, me detyrën e fundit Pushtimi fashist i vendit tonë e gjeti Tefikun në fshatin e tij, në Rog, në moshë të thyer dhe në gjendje të rënduar shëndetësore. Gjithë ato lëvizje dhe veçanërisht burgu i Saharasë, ku kishte hequr tortura nga më çnjerëzoret, domosdo do ta bënin punën e tyre, një ditë kur të mpakeshin fuqitë. Por koha dhe lufta që kish plasur kërkonin akoma. Ndaj shpirti i një luftëtari si ai, nuk mund të rrinte i qetë. Hapi dyert kat më kat për “djemtë e malit”. Në shtëpinë e tij u formua organizata e Partisë Komuniste e zonës së Çepanit, ku bënin pjesë Haki Bejko (Sevrani), Skënder Malindi, Rushit Dervishi, Rakip Telhai (Qeshibesi), Haxhi Kapsi, Novruz Malindi dhe djali i tij, Hysen Rogu, që më vonë u shquan në luftë, por edhe në detyra të larta shtetërore. Veç Hysenit Tefiku nisi në mal në njësitë partizane edhe dy vajzat e tij, Bukurinë dhe Lirinë, të cilat kanë marrë pjesë edhe në Kongreset e Gruas dhe të Rinisë Antifashiste në Berat dhe në Helmës. E shoqja e tij, Hazbija ishte një nga aktivistet më të shquara në zonë. Tefik Rogu vdiq më 15 prill 1945, i tërë, siç thoshte, se kish kryer edhe detyrën e fundit, me fëmijët, që ndoqën rrugën më të mirë, atë rrugë që ai s’mund ta vazhdonte dot për shkak të moshës. Me rastin e 50-vjetorit të Shpalljes së Pavarësisë ish-Presidiumi i Kuvendit Popullor të Shqipërisë i ka akorduar atij Urdhrin për Veprimtari Patriotike

E gjithë bota dukej se ishte ndalur dhe mbante frymën atë mbrëmje. Përafërsisht 900 vjet, që nga fillimi i ndërtimit në vitin 1163, katedralja e madhe gotike kishte qenë një qendër e vazhdueshme dhe e rëndësishme për Parisin. Megjithatë, ja ku jemi. “Notre Dame” rihapet për publikun sot (e diel) Michael Kimmelman Benoist de Sinety, ish-famullitari i përgjithshëm i Parisit, ishte në skuterin e tij atë mbrëmje prilli të vitit 2019, duke vozitur nëpër urën “Pont Neuf” kur në retrovizor vuri re flakë që dilnin nga strehët e çatisë së “Notre Dame”. Mallkoi me zë, bëri një kthesë dhe nxitoi drejt katedrales. Mbretëresha e Skocisë, Mary, u martua në “Notre Dame”, Joana e Arcut u bekua aty, ndërsa Napoleoni u kurorëzua. Katedralja ka qenë aq qendrore në Francë saqë pjesa e saj e përparme konsiderohet pika zero, nga e cila maten të gjitha distancat në vend. Tani kjo ndërtesë historike po digjej. E gjithë bota dukej se ishte ndalur dhe mbante frymën atë mbrëmje. Përafërsisht 900 vjet, që nga fillimi i ndërtimit në vitin 1163, katedralja e madhe gotike kishte qenë një qendër e vazhdueshme dhe e rëndësishme për Parisin. Para se të përfshihej nga zjarri, ajo tërhiqte rreth 13 milionë turistë nga e gjithë bota çdo vit, më shumë se Kulla Eiffel, Muzeu i Lourvet apo Bazilika e Shën Pjetrit në Romë. Dhe kur tymi e hiri po fluturonin mbi lumin Sena, shumë parisienë dhe numër i panumërt i udhëtarëve, të cilët kishin ardhur për ta trajtuar ndërtesën si pjesë e orendive qytetare, papritmas kuptuan se sa e rëndësishme ishte “Notre Dame”. Ajo ishte një lidhje e përbashkët jo vetëm me qytetin dhe të kaluarën, por gjithashtu me të bukurën dhe llojin më të mirë të arritjeve njerëzore. Çfarë thoshte kjo për ne dhe momentin tonë, në harkun e gjatë të historisë, nëse kjo ishte ditë e fundit e ekzistencës së “Notre Dame”? Dëshmitarë të një mrekullie  Ndërtesa ende digjej kur presidenti i Francës, Emmanuel Macron, premtoi ta rihapë atë pas pesë vjetësh. Ky afat kohor dukej si shpresë për një mrekulli. Çatia e katedrales, e mbështetur nga dërrasa lisi të kohës mesjetare, tashmë ishte shembur. Maja e saj e shekullit të 19-të u ndez si shkrepëse kundër qiellit të errët. Restaurimet në këtë shkallë mund të zgjasin me dekada. Vendi tashmë ishte tronditur nga kryengritjet për çmimet e naftës dhe sigurimet e dobëta sociale që, sikur “Notre Dame”, kishin qenë një burim krenarie dhe identiteti kombëtar për shumë kohë. Simbolika e zjarrvënies së katedrales ishte e paqartë. Pastaj erdhi COVIDI. Megjithatë, ja ku jemi. “Notre Dame” rihapet për publikun të dielën e 8 dhjetori. Restaurimi do të vazhdojë në disa pjesë të katedrales dhe për disa vjet, por si një vepër e organizimit të nivelit ushtarak, ekspertizës dhe mjeshtërisë, arritja e deritanishme është mahnitëse dhe historike. Për Macronin dhe këtë komb ende thellësisht të ndarë, rindërtimi i katedrales tani bart një lloj tjetër peshe simbolike. Për botën e gjerë, kjo thekson se katastrofat mund të kapërcehen, se disa gjëra të mira dhe të vërteta mbijetojnë — dhe që njerëzimi ndoshta nuk ka humbur ende lidhjen me anën më të mirë të vetvetes. Herën e fundit që pata mundësinë të futem brenda katedrales ishte kur ajo ishte në proces restaurimi këtë verë. Pjesa më e madhe ishte ende e mbuluar me qese plastike dhe nga skelat. Por dola nga aty me ndjenjën se isha dëshmitar i një lloji mrekullie. Arrita deri në çati, ku punëtorët po siguronin majën e rinovuar dhe dërrasat e reja. Jean-Louis Bidet, drejtori teknik i “Ateliers Perrault”, një nga kompanitë franceze përgjegjëse për punëtorët e drurit, më tha se çdo pemë dushku ishte zgjedhur për t’u përshtatur me nivelet e trarëve të lashtë që do të zëvendësoheshin. Druri pastaj ishte skalitur për të përsëritur veçoritë e siluetës së origjinalit të punuar me dorë, madje me shenjën e marangozit mesjetar të vizatuar sërish mbi të. Publiku nuk do të mund të shohë trarët që tani janë pas arkave të çatisë së restauruar. Fola me punëtorë që vinin dhe largoheshin nga vendpunishtja, e cila ishte bërë selia e restaurimit dhe ku disa nga dy mijë punëtorët, shumica francezë, por disa edhe nga vende të tjera, pushonin nën pemë dhe ushqeheshin gjatë drekës. Puna në ndërtesën që ka shpirt  “Çdo ditë na dalin nga 20 vështirësi”, më tha Philippe Jost, i cili drejtonte grupin e restaurimit. “Por është ndryshe kur punon në një ndërtesë që ka shpirt. Bukuria e saj e bën gjithçka më të lehtë”. Nuk mund të kujtoj të kem vizituar ndonjëherë një vend pune që dukej më i qetë, përkundër presionit për të përfunduar në kohë, ose një që mbante një atmosferë aq të qetë, plot gëzim dhe bindje në misionin e tyre. Kur e pyeta një punëtore rreth asaj se çfarë domethënie kishte kjo punë për të, ajo nuk i gjente dot fjalët për t’u shprehur dhe pastaj nisi të qajë. “Notre Dame” u rrënua gjithashtu gjatë shekullit të 19-të kur një arkitekt i ri francez me emrin Eugène Emmanuel Viollet-le-Duc, u punësua për ta shpëtuar atë nga shkatërrimi. Gjatë Revolucionit, kryengritësit kishin prerë kokat e statujave të figurave të Dhiatës së Vjetër në fasadë, të cilat i kishin ngatërruar me portretet e mbretërve francezë. Ata i kishin dedikuar katedralen religjionit ateist “Cult of Reason” (Kulti i Arsyes), duke i shkrirë kambanat për t’i shndërruar në monedha dhe topa lufte. Ai dhe një arkitekt tjetër i ri, Jean-Baptiste Lassus, kishin fituar një garë gjatë viteve 1840, që ishte organizuar si pjesë e një lëvizjeje nacionaliste që po lindte, për të shpëtuar trashëgiminë franceze pas publikimit të romanit të Victor Hugos, “The Hunchback of Notre-Dame”. Romani shkaktoi zemërim publik për gjendjen e degraduar të katedrales. Hugo shkroi në formë të prozës së ëmbël dhe të drejtë për shkatërrimin e “Notre Dame”. Si kritik i hierarkisë kishtare, ai e lartësoi “Notre Damen” si një pallat të madh të popullit, duke mishëruar të gjitha llojet e ideve të epokës romantike për barazinë, komunitetin dhe historinë. Kisha e Shën Denisit disa milje më larg, kohët e fundit ishte caktuar për të strehuar varret e mbretërve francezë. Harqet e saj me majë dhe kolonat që shtriheshin si rrjeta merimange, ndihmuan në futjen e epokës gotike. Peshkopi donte të ndihmonte në ndërtimin e një monumenti edhe më të madh gotik. Dy shekuj për ta përfunduar “Notre Dame” do të merrte pothuajse 200 vjet për t’u përfunduar. Imagjinoni prerjen e shiritit sot për një ndërtesë, bazamentet e së cilës ishin vendosur para se të zbulohej elektrifikimi. Nga e gjithë Franca, punëtorë xhami, muratorë dhe marangozë, gdhendës që i sheshojnë drunjtë, bashkues që i lidhin trarët, u mblodhët të gjithë në Paris. Ata hartuan planet në dysheme të mbuluara me gëlqere të ngurtësuar, sepse letra ende ishte një produkt i rrallë. Besoj se janë mbjellë fara të reja aty ku ishin prerë pemët e dushkut për të rindërtuar trarët. Mund t’ju kujtohet një larmi propozimesh të çuditshme, alternativa për rindërtimin, që qarkulluan online pas zjarrit, përfshirë një që propozonte të vendosej një pishinë në çati dhe një tjetër që propozonte zëvendësimin e majës së arkitektit Viollet-le-Duc, me një skulpturë të trashë, të mbështjellë me flori, me fibra karboni në formë të flakës, që dukej pak a shumë si logo e ndonjë restoranti në Kolorado që shërben krahë të pulës. Asnjë nga këto propozime, me sa kujtoj unë, nuk e vlerësonte ndërtesën si një vend të shenjtë fetar. Ato dolën në pah sepse kryeministri i Francës u nxitua me propozimin e një gare ndërkombëtare për të riimagjinuar pjesën e dëmtuar të katedrales. Kjo u hapi rrugë mediave sociale për çmenduri të parashikueshme. Megjithëse nuk do të ishte hera e parë që Notre Dame pësoi ndryshime të padëshiruara. Katedralja u plaçkit nga hugenotët (protestantët në Francë) dhe u riparua nga Luigji XIV, të cilit stili i saj gotik i dukej i vjetruar. Ajo lloj arkitekture që vazhdon të ketë vlerë dhe kuptim, është një organizëm i gjallë. Përshtatet me kushte të reja dhe merr identitete të freskëta. Gjatë viteve 1920, katedralja e madhe gotike në Reims u rindërtua me beton dhe çelik, pasi që çatia e saj u dogj gjatë Luftës së Parë Botërore. Britanikët vendosën ta linin katedralen e shekullit të 14-të në Coventry të shkatërruar, pasi forcat ajrore gjermane e bombarduan atë, për t’u përdorur si memorial lufte, me një katedrale të re të ndërtuar për krah. Rrugë drejt dinjitetit dhe ekselencës Por “Notre Dame” në vitin 2019 nuk u shkatërrua nga ndonjë ngjarje që mund të ndryshonte botën, e që duhej kujtuar. Zjarri mund të jetë shkaktuar nga një qark i shkurtër elektrik ose një cigare e ndezur. I nxitur nga mbrojtësit e trashëgimisë dhe arkitektët e lartë francezë si, Jean Nouvel, presidenti Macron vendosi të bëjë gjënë e duhur duke restauruar dhe pastruar brendësinë dhe duke rindërtuar çatinë, e cila përbëhej nga materiale të drurit dhe plumbit. Pavarësisht disa brengave të hershme, duket se deri tani nuk ka efekte të dëmshme shëndetësore që mund të lidhen me pasojat e plumbit të djegur mbi çatinë e “Notre Dame”. Dhe trarët prej druri, të mbrojtura nga sistemet moderne të shuarjes së zjarrit, mund të rezistojnë pothuajse përgjithmonë. Trarët origjinalë kishin qëndruar për pjesën më të madhe të një mijëvjeçari, përkufizimi i saktë i arkitekturës së qëndrueshme. Për rindërtimin e çatisë gjithashtu nevojiteshin marangozë të aftë, gurgdhendës dhe artizanë të trajnuar në teknikat e pasura me rrënjë në historinë franceze dhe evropiane. “Notre Dame” mund të ndihmojë në ringjalljen e këtyre zanateve të brishta por të çmuara. Pas njoftimit të Macronit, një organizatë franceze e artizanëve e quajtur “Compagnons du Devoir”, që daton nga shekulli i 12-të, filloi të pranonte mijëra aplikime. “Në Francë, ashtu si në Amerikë”, më tha në atë kohë një nga udhëheqësit e saj të mëparshëm, Jean-Claude Bellanger. “Ata që sot futen në zanate, priren të konsiderohen dështues nga shoqëria elitare. ‘Notre Dame’ ua ka kujtuar të gjithëve se kjo lloj pune është rrugë drejt dinjitetit dhe ekselencës”. Ky është një nga rezultatet më të shpejta dhe më të ngazëllyera të restaurimit. Restauruesve u ka ndihmuar fakti që, Rémi Fromont dhe Cédric Trentesaux, dy arkitektë francezë, kishin marrë matje të sakta të strukturës së çatisë në vitin 2014 dhe që Andrew Tallon, një profesor i lindur në Belgjikë, i cili vdiq në vitin 2018, kishte skanuar në formë digjitale “Notre Damen” para zjarrit, duke vendosur skanerë laseri në dhjetëra lokacione të ndryshme rreth katedrales si dhe duke mbledhur më shumë se një miliard pikë të dhënash. Kjo përpjekje u dha punëtorëve një hartë të saktë të ndërtesës. Zjarri, me gjithë dëmet që shkaktoi, kishte ndodhur në një kohë mrekullish. Disi, muret e “Notre Dame” nuk u shembën si një shtëpi prej letrash, siç frikësoheshin zjarrfikësit. As skelat metalike, që restauruesit kishin ndërtuar para rënies së zjarrit, nuk u rrëzuan dhe nuk i rrënuan muret. Dritaret me vitrazh të katedrales mbijetuan gjithashtu, së bashku me organon. Shkatërrimit i shpëtuan edhe statujat prej bakri të apostujve në çati, duke përfshirë atë që është një portret i Viollet-le-Duc, ku shihet me fytyrë të kthyer drejt majës që ai projektoi. Për fat të mirë, ato ishin larguar të gjitha nga konservatorët, vetëm disa ditë para zjarrit. Ikonë qetësie dhe baraspeshe E përshkrova historinë e katedrales më parë sepse, “Notre Dame”, që prej shekullit të 12-të ka qenë gjithmonë një ndërmarrje e përbashkët. Restaurimi i saj që arrin shumën prej gati 900 milionë dollarësh, kryesisht i paguar nga donacionet e disa miliarderëve parisienë dhe rreth 340 mijë donatorëve të tjerë, shumica prej tyre amerikanë, është vetëm shembulli më i fundit. Nuk është një shumë parash e padëgjuar sipas standardeve të çmendura amerikane, por kjo kosto ngriti disa pyetje në Francë për burimet e çmuara që po derdhen në një ndërtesë turistike, e që mund të kishte ndihmuar shumë monumente të tjera të panjohura që kanë nevojë për rinovim. Ministri i Kulturës së fundmi u bë cak i shumë kritikave, sidomos nga udhëheqës të kishave, duke sugjeruar që turistët të paguajnë një taksë hyrjeje në katedrale, që do të përdorej për të riparuar ndërtesa të tjera fetare. “Notre Dame” mund të duket si dëshmi tjetër që ne jetojmë në një kohë kur të pasurit bëhen edhe më të pasur. Megjithatë, vështirë të të kujtohen shumë ndërtesa të tjera që kanë vazhduar të kenë kaq shumë domethënie, për aq kohë të gjatë dhe për kaq shumë njerëz të ndryshëm, pavarësisht nëse janë të pasur apo të varfër, besimtarë apo jo. Grafikë e realizuar nga Mika Gröndahl  Ata artizanë dhe konservatorë që takova, folën në mënyrë aq prekëse për punën e përbashkët për diçka më të madhe dhe më të qëndrueshme se vetvetja. Për miliona njerëz në mbarë botën, “Notre Dame” mbetet selia e Kishës Katolike Romake në Paris, një lokacion për t’u vizituar në listën e tyre të dëshirave, dhe material burimor për një film të Disneyt. Por sigurisht se është më shumë se këto gjëra. Nëse jo katedralja gotike më e hijshme, ajo është gjithsesi një kullë e lavdishme, fasada e saj një mrekulli qetësie dhe baraspeshe. Ajo ka frymëzuar Proustin dhe Sigmund Freudin, si dhe arkitektin modernist, Le Corbusier, i cili ëndërronte ta shkatërronte Parisin qendror dhe ta zëvendësonte atë me rrokaqiejt prej betoni, por donin ta ruanin “Notre Dame”. Ndjesia e parë brenda katedrales Pse e gjithë bota ndaloi atë natë prilli? Ndjesia e parë kur hyn në katedrale mund të jetë dërrmuese, pasi turmat janë kaq të mëdha dhe arkitektura duket kaq shpellore dhe komplekse. Por shpesh të pushton një ndjenjë tjetër. Pjesërisht vjen si reagim ndaj cilësisë së zërit, ndryshimit të dëgjimit kur nga jashtë futesh brenda dhe mënyrës se si katedralja ka rezonancën e vet. Një nga organistët e “Notre Dame”, Olivier Latry e krahason atë me një tub organoje. “Ndërtesa është një vëllim me disa veçori. D-dur tingëllon mrekullueshëm në ‘Notre Dame’”, më tha ai. Shkrimtari bestseller, Ken Follett, i cili shkroi një libër të vogël për “Notre Dame” pas zjarrit, e identifikon këtë ndjenjë të dytë si qetësi, të cilën do të shtoja se është një formë ngushëllimi. Kjo është ajo që restaurimi ofron përfundimisht. Forcon lidhjen tonë me të kaluarën. Dhe na siguron që mund ta gjejmë ende njëri-tjetrin, ashtu siç kanë bërë miliona njerëz gjatë kaq shumë viteve, nën trarët e dushkut, mes gurëve të vjetër. Autori është kritik i arkitekturës për “The New York Times”. Raportoi për katedralen “Notre Dame” pas zjarrit si dhe e vizitoi atë gjatë kësaj vere. Marrë nga “The New York Times”. Mestitujt janë të Redaksisë.  koha.net /

Poezi nga Sergej Esenin Nuk bërtas, nuk vajtoj e s’mërzitem,Do largohet si tymi çdo gjë.Nga shkëlqimi i jashtëm venitemDhe djaloshi i dikurshëm s’jam më.Ti ke mbetur, moj zemër, e vetmeDhe si dje kraharorit s’gjëmon,Vendi im me mëndafsh prej mështekneKëmbëzbathur të shkosh nuk të fton.Frymë e fushave rrallë e më rrallëNëpër buzët e tua sa feks…O freskia e djeshme e gjallë,O tallazi i syve pse hesht!Në dëshira-kurnac hera-herës,Jeta ime e ndezur ku je?I plagosur nga bujë e pranverës,Kalin rozë e kam hipur pa fre.Jemi gjithë të kalbshëm si fletë,Mjalti i blirit pikon nëpër shesh…O njeri, qofsh bekuar në jetë:Lulëzon e venitesh, e vdes… Përktheu: Dritëro Agolli

Pergatiti: Liliana Pere Arti dhe trashëgimia kulturore janë shtylla të ndërvarura. Arti shërben si mjet për të ruajtur, ripërtërirë dhe përhapur trashëgiminë kulturore, ndërsa trashëgimia kulturore i jep artit kuptim dhe rrënjë historike. Kombinimi i tyre forcon identitetin e popujve dhe krijon ura ndërmjet të shkuarës, së tashmes dhe së ardhmes. Zbulimi i lidhjes enigmatike ndërmjet trashëgimisë kulturore dhe artit: Eksplorimi i ndikimit të tyre paralel kudo që ekziston Arti! Trashëgimia kulturore dhe arti ndajnë një lidhje të pandashme që lidh të kaluarën tonë me të tashmen, duke lidhur kulturat me individët dhe traditën me inovacionin. Arti vjen në forma të ndryshme - pikturë, skulpturë, muzikë dhe vallëzim - por është thelbësore të njihet se si trashëgimia kulturore shërben si themel dhe si frymëzim për shprehjen artistike. Në këtë postim ne do të eksplorojmë marrëdhënien e thellë midis trashëgimisë kulturore dhe artit, duke ilustruar se si ato funksionojnë paralelisht në të gjithë globin. Le të explorojme në këtë oaz të pasur dhe të kuptojmë pse ruajtja e trashëgimisë kulturore është jetike për krijimin artistik kudo. Thelbi i Trashëgimisë Kulturore Trashëgimia kulturore përfshin traditat, zakonet, gjuhët dhe artefaktet e transmetuara nëpër breza. Këta elementë tregojnë histori dhe përcjellin vlerat e komuniteteve, duke nxitur një ndjenjë identiteti. Ato formojnë kuptimin tonë për botën dhe ofrojnë një medium për shprehje artistike. E rëndësishmja, trashëgimia kulturore nuk është statike; ajo evoluon me kalimin e kohës. Arti shërben si një pasqyrë dhe një riimagjinim i kësaj trashëgimie, duke i lejuar artistët të riinterpretojnë kontekstet e tyre kulturore. Për shembull, arti tradicional japonez i ceremonisë së çajit ka ndikuar tek artistët bashkëkohorë, duke i shtyrë ata të eksplorojnë temat e ndërgjegjes dhe estetikës. Respektimi i trashëgimisë kulturore promovon diversitetin dhe krijon lidhje mes njerëzve. Nëpërmjet artit, kulturat ndajnë tregimet e tyre unike, duke i ftuar të tjerët të kuptojnë dhe vlerësojnë ato histori. Për shembull, ngritja e Festivalit të Kulturave Botërore tregon ndryshimet e gjalla midis kulturave përmes muzikës, kërcimit dhe artit, duke tërhequr mbi 10,000 vizitorë çdo vit. Arti si pasqyrim i identitetit kulturor Arti përmbledh identitetin kulturor, duke reflektuar vlerat, përvojat dhe besimet e një komuniteti. Përgjatë historisë, format e artit kanë dhënë njohuri për jetën e njerëzve, duke vepruar si një mjet narrativ për tregimin. Një shembull i mrekullueshëm është puna e Frida Kahlo, autoportretet e së cilës nxjerrin në pah trashëgiminë e saj meksikane dhe betejat personale, duke i dhënë zë identitetit kulturor përmes artit pamor. Arti indigjen, si piktura me pika aborigjene ose punimet me rruaza të vendasve amerikanë, zbulojnë lidhje të thella shpirtërore me tokën dhe traditat. Këto vepra arti, shpesh të karakterizuara nga ngjyra të gjalla dhe modele të ndërlikuara, përmbajnë përralla që pasqyrojnë trashëgiminë, duke përfshirë simbole dhe motive të rrënjosura thellë në kulturë. Kur arti pasuron të kuptuarit tonë për identitetin kulturor, ai rrit përvojat si të artistit ashtu edhe të audiencës. Ne angazhohemi me ngjyrat dhe format që nënkuptojnë kontekste historike përtej tonave, duke krijuar një kuptim më gjithëpërfshirës të botës. Ndikimi i teknikave tradicionale Teknikat tradicionale luajnë një rol vendimtar në krijimin e artit. Metodat e transmetuara ndër breza përmirësojnë praktikat bashkëkohore, duke ofruar autenticitet dhe thellësi. Për shembull, qeramika meksikane, e formuar nga teknikat e lashta, vazhdon të influencojë prodhuesit modernë të qeramikës, duke i lejuar ata të mbajnë një lidhje me paraardhësit e tyre. Kur artistët përdorin qasjet tradicionale, ata kultivojnë një bisedë mes të shkuarës dhe të tashmes. Kjo nderon trashëgiminë kulturore duke e rinovuar atë, duke siguruar mbijetesën e saj për brezat e ardhshëm. Çdo goditje ose nyjë shërben si një lidhje me historinë që informon shprehjen aktuale artistike. Krijimi i artit bëhet një mjet për ruajtjen e trashëgimisë kulturore - një kryqëzim dinamik i ekspertizës historike dhe vizionit bashkëkohor. Rëndësia e ruajtjes Në skenën tonë të artit të globalizuar, është thelbësore t'i jepet përparësi ruajtjes së trashëgimisë kulturore. Praktikat tradicionale mund të zbehen ndërsa kulturat përzihen dhe popullatat diversifikohen. Ruajtja e kësaj trashëgimie nuk është thjesht një kërkim nostalgjik; është thelbësore që brezat e ardhshëm t'i qasen rrënjëve të tyre. Muzetë dhe institucionet kulturore janë kritike në këto përpjekje për ruajtjen. Ato ofrojnë hapësira ku arti dhe trashëgimia kulturore bashkëjetojnë, duke u mundësuar komuniteteve të ndajnë historitë e tyre dhe të edukojnë të tjerët. Ngjarjet si Dita Ndërkombëtare e Muzeut, e cila tërheq miliona në mbarë botën për t'u angazhuar me kulturat lokale, nxjerrin në pah rëndësinë e këtyre institucioneve. Trashëgimia kulturore si një burim inovacioni Trashëgimia kulturore shpesh shihet si një lente në të kaluarën, por ajo gjithashtu ndez inovacionin. Artistët tërhiqen nga kontekstet e tyre historike dhe kulturore për të krijuar vepra novatore. Për shembull, dizajnerët bashkëkohorë të modës përfshijnë modele tradicionale ndërsa eksperimentojnë me pëlhura moderne, duke çuar në dizajne të reja që nderojnë rrënjët e tyre. Trashëgimia e mrekullueshme kulturore e vendeve të listuara në UNESCO të Shqipërisë Shqipëria, një perlë mahnitëse e vendosur në Ballkan, krenohet me një trashëgimi kulturore magjepsëse që magjeps udhëtarët, historianët dhe entuziastët. Me peizazhe të ndryshme, tradita të lashta dhe komunitete të gjalla, Shqipëria ka siguruar me krenari disa listime të UNESCO-s që nxjerrin në pah bukurinë dhe rëndësinë e aseteve të saj kulturore. Ky blog eksploron rëndësinë e trashëgimisë kulturore të Shqipërisë dhe shfaq aspektet e jashtëzakonshme që kanë fituar një vend të spikatur në listën e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s. Rëndësia kulturore e listimeve të UNESCO-s UNESCO (Organizata e Kombeve të Bashkuara për Arsimin, Shkencën dhe Kulturën) identifikon vende në mbarë botën që kanë vlera të jashtëzakonshme universale. Këto listime jo vetëm që njohin trashëgiminë kulturore të një rajoni, por gjithashtu inkurajojnë ruajtjen dhe vlerësimin e saj për brezat e ardhshëm. Kur një vend shtohet në listën e Trashëgimisë Botërore, statusi i tij rritet, duke ndihmuar në mbrojtjen e karakterit të tij unik. Ky proces ofron një mundësi për vendasit dhe vizitorët që të përfshihen me traditat dhe historitë e tij. Çdo mbishkrim rrëfen një histori për lidhjen e ndërlikuar midis natyrës dhe kulturës. Në Shqipëri, vendet e listuara në UNESCO mishërojnë historinë e pasur të vendit, stilet mbresëlënëse arkitekturore dhe peizazhet mahnitëse natyrore. Sipas UNESCO-s, mbi 1,150 vende janë të gdhendura në mbarë botën, me vetëm 10 të vendosura në Shqipëri, duke shfaqur thesaret e veçanta kulturore të vendit. Tropoja: Trashëgimia e Traditës së UNESCO-s Tropoja, një parajsë e fshehur në Shqipërinë e Veriut, festohet për bukurinë e saj natyrore që të lë pa frymë dhe trashëgiminë e pasur kulturore. E njohur në vitin 2017, trashëgimia kulturore jomateriale e “Kcimit të Tropojës” nxjerr në pah tingujt e veçantë të muzikës dhe këngës tradicionale vendase të interpretuara nga anëtarët e komunitetit. Kjo praktikë shtrihet përtej argëtimit të thjeshtë; pasqyron identitetin historik dhe vlerat e popullit tropojan. Kcimi i Tropojës luan një rol vendimtar në tubimet dhe festimet e komunitetit, duke nxitur lidhje të forta mes banorëve vendas. Çuditërisht, studimet tregojnë se 85% e tropojanëve marrin pjesë në këto tradita muzikore, duke demonstruar rëndësinë e tyre në jetën e përditshme. Meloditë bezdisëse dhe ritmet ritmike i zhytin dëgjuesit në zakonet dhe vlerat e këtij rajoni magjepsës. Polifonia e Labërisë: Një trashëgimi harmonike E mbishkruar në vitin 2005, "Polifonia e Labërisë" qëndron si një përfaqësim i gjallë i traditave unike muzikore të Shqipërisë. Kjo formë e veçantë e të kënduarit ndërthur zëra të shumtë së bashku në harmoni të përsosur, duke krijuar melodi magjepsëse që rezonojnë thellë. Polifonia e Labërisë shkon përtej muzikës; ai mishëron bashkëpunimin dhe tregimin e komunitetit. Shpesh, këto këngë pasqyrojnë rrëfimet e dashurisë, trimërisë dhe përvojave të përditshme, duke ofruar njohuri për tapiceri të pasur kulturore të rajonit. Çuditërisht, studimet tregojnë se shfaqjet polifonike mund të tërheqin turma deri në 1000 pjesëmarrës, duke zbuluar popullaritetin dhe rëndësinë e traditës. Qëndrueshmëria e kësaj praktike, e përcjellë brez pas brezi, nxjerr në pah rolin e saj në ruajtjen e identitetit kulturor të Shqipërisë dhe nxitjen e unitetit mes njerëzve. Xhubleta magjepsëse: Një ikonë kulturore Xhubleta, një veshje tradicionale shqiptare, zë një vend të rëndësishëm në trashëgiminë kulturore të vendit. E njohur nga UNESCO për rëndësinë e saj artistike, xhubleta shërben si një simbol i shquar i identitetit dhe bukurisë. E punuar me modele të ndërlikuara dhe ngjyra të ndezura, kjo veshje tregon mjeshtërinë e jashtëzakonshme të artizanëve shqiptarë. Gratë bëjnë xhubletën gjatë festimeve, dasmave dhe festave, duke lidhur të kaluarën dhe të tashmen përmes kësaj veshjeje të përjetshme. Çdo xhubletë tregon historinë e saj, duke përfaqësuar stilet unike rajonale dhe traditat e mbështetura nga komunitete të ndryshme. Shqipëria ka mbi 20 variacione të dallueshme të xhubletës, ku secila pasqyron ndikime unike kulturore. Duke nderuar këtë formë arti, UNESCO nxjerr në pah vlerën e diversitetit kulturor dhe nevojën për të ruajtur traditat unike. Kryeveprat e natyrës: Vendet e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s Përveç praktikave të saj të jashtëzakonshme kulturore, trashëgimia shqiptare e UNESCO-s përmban disa nga peizazhet më befasuese në botë. Berati dhe Gjirokastra, të dyja të mbishkruara në vitin 2005, janë shembulli i përzierjes harmonike të vendit të arkitekturës dhe bukurisë natyrore. Berati, i quajtur shpesh "qyteti i një mijë dritareve", shfaq një koleksion të shkëlqyer të shtëpive të epokës osmane të vendosura përballë malit të mrekullueshëm të Tomorrit. Fortifikimet e qytetit dhe peizazhet e pacenuara tregojnë histori qëndrueshmërie, që datojnë në shekullin e 4-të para Krishtit. Gjirokastra, e njohur për arkitekturën e saj të veçantë prej guri, përmban një kështjellë që dominon horizontin. Kjo kështjellë historike strehon artefakte dhe ekspozita që udhëzojnë vizitorët në të kaluarën e saj të historisë, duke zbuluar tregime të pushtimit dhe evolucionit kulturor gjatë shekujve Arti është i lidhur pazgjidhshmërisht me trashëgiminë ka aftësinë e jashtëzakonshme për të lidhur njerëzit. Në një botë që shpesh ndihet e shkëputur, kreativiteti shërben si një mjet i fuqishëm për të kapërcyer boshllëqet dhe për të nxitur lidhjen. Kjo është veçanërisht e vërtetë në kulturën shqiptare, ku traditat artistike jo vetëm që pasurojnë jetën e përbashkët, por edhe promovojnë ndërgjegjësimin dhe harmoninë. Thelbi i formësimit mendësisë në kulturën shqiptare Mindplotë përfshin të qenit i pranishëm me interes dhe i angazhuar në këtë moment. Na inkurajon të eksplorojmë mendimet dhe emocionet tona pa bërë gjykime. Në Shqipëri, kjo praktikë është e endur thellë në forma të ndryshme arti, duke përfshirë muzikën, kërcimin dhe artet pamore. Shqipëria përmban një sixhade të pasur kulturore, që pasqyron ndikime të ndryshme nga malet e saj të thyer deri në rajonet shumëngjyrëshe bregdetare. Muzika popullore tradicionale, me meloditë e saj magjepsëse, i tërheq dëgjuesit në momentin e tanishëm. Për shembull, gjatë një mbledhjeje, njerëzit shpesh e gjejnë veten të prekur nga këngët që ngjallin emocione të lidhura me trashëgiminë e tyre, duke nxitur introspeksion dhe lidhje. Sipas një studimi, 78% e pjesëmarrësve ndiheshin më të rrënjosur në kulturën e tyre përmes përvojave të përbashkëta muzikore. Roli i muzikës dhe vallëzimit popullor Muzika popullore qëndron në qendër të traditës shqiptare. Ritmet e saj i bëjnë jehonë jetës së përditshme të njerëzve. Këndimi dhe kërcimi krijojnë një hapësirë ​​ftuese ku individët mund të pushojnë nga shqetësimet dhe të festojnë të tashmen. Merrni valle "Vallja e Dajës",Vallja e ''Tropojes, një valle tradicionale që jo vetëm thekson unitetin shoqëror, por shërben edhe si një kujtesë për të vlerësuar jetën në moment. Çdo hap i kërcimit është krijuar për të sinkronizuar pjesëmarrësit, duke krijuar një atmosferë medituese. Hulumtimet sugjerojnë se kërcimi mund të zvogëlojë nivelet e stresit deri në 40%, duke dëshmuar efektivitetin e tij si një mjet për ndërgjegjësimin. Tregimi i tregimeve si një mjet i vetëdijes Tregimi zë një vend të veçantë në kulturën shqiptare, duke vepruar si një mjet për ndërgjegjësimin. Te rriturit përcjellin tregime të mbushura me mençuri, tema të qëndrueshmërisë, dashurisë dhe komunitetit. Këto tregime inkurajojnë dëgjuesit të reflektojnë mbi jetën e tyre, duke rritur ndjeshmërinë dhe duke nxitur mirëkuptimin. Për shembull, një histori e zakonshme apo me mbresa për një personazh që kapërcenkufijte e e te mundures me pune jo vetëm që argëton, por e fton audiencën të mendojë për sfidat e veta. Angazhimi me histori të tilla i lejon individët të ndalojnë nga jeta e tyre e zënë dhe të reflektojnë mbi atë që ka vërtet rëndësi, duke thelluar lidhjen e tyre si me trashëgiminë e tyre ashtu edhe me njëri-tjetrin. Artet Vizuale: Një kanavacë për Mindfulness Artet pamore të Shqipërisë – nga qëndisjet e ndërlikuara deri te pikturat e gjalla – ofrojnë një mënyrë tjetër për të ushqyer vëmendjen. Kur krijojnë art, individët shpesh përjetojnë një gjendje rrjedhëse, duke humbur gjurmët e kohës ndërsa fokusohen thellë në punën e tyre, duke arritur te bejne mrekullira. Pavarësisht nëse është thurja e qilimave tradicionale apo pikturimi i skenave të peizazheve mahnitëse të Shqipërisë, vetë procesi krijues inkurajon praninë. Për shembull, një studim zbuloi se 67% e artistëve raportuan se ndjenin një ndjenjë të rritur paqeje ndërsa ishin të zhytur në zanatin e tyre. Çdo vepër artistike tregon një histori, duke ftuar vlerësimin dhe vëmendjen nga shikuesit që mund të lidhen me emocionet e injektuara brenda. Mindplote i formësimit mendësisë Përmes Angazhimit në Komunitet Shprehja artistike në Shqipëri nuk është vetëm një përpjekje individuale; ai lulëzon në mjediset e komunitetit. Festivalet, koncertet dhe panairet krijojnë hapësira ku njerëzit mblidhen së bashku për të festuar dhe ndarë trashëgiminë e tyre. Këto grumbullime u japin individëve një ndjenjë përkatësie dhe ngrenë ndërgjegjen kolektive. Ndarja e vakteve, përfshirja në muzikë ose pjesëmarrja në vallëzime tradicionale nxit një atmosferë të përbashkët, duke rritur lidhjet personale. Të qenit pjesë e ngjarjeve të tilla mund të rrisë ndjenjën e kënaqësisë me 50%, pasi pjesëmarrësit shijojnë momentin e rrethuar nga familja dhe miqtë, duke shijuar të qeshurën dhe kreativitetin. Duke reflektuar mbi traditat shqiptare Traditat shqiptare shfaqin një kulturë të pasur arti që promovon ndërgjegjësimin përmes përvojave të përbashkëta. Nga nxitja e muzikës popullore te vepra artizanale tërheqëse vizualisht, çdo aspekt na inkurajon të qëndrojmë të pranishëm dhe të lidhur. Ndërsa lundrojmë në sfidat e jetës moderne, fuqia e artit shërben si një dritë udhëzuese, duke na lidhur me rrënjët tona dhe me njëri-tjetrin. Thelbi i ndërgjegjes shtrihet përtej praktikës individuale. Na fton të ndajmë përvojat tona dhe të përqafojmë kreativitetin. Duke respektuar traditat artistike të Shqipërisë, ne jo vetëm thellojmë vlerësimin tonë për kulturën e saj, por gjithashtu marrim pjesë në një udhëtim ndërgjegjësimi që ushqen mendjen dhe shpirtin tonë. Kjo rrugë rrit energjinë tonë kolektive dhe na bashkon përmes bukurisë së artit, duke na nxitur të gjithëve të përqafojmë momentin dhe të festojmë humanizmin tonë të përbashkët.

Më shumë se shenjat e gishtërinjve apo njohja e fytyrës në të ardhmen, telefonat inteligjentë tanë do të zhbllokohen me frymën tone, shkruan Çdo individ, në fakt, është i pajisur me një mënyrë unike për të lejuar ajrin të rrjedhë nga goja, për shkak të konformimit të ndryshëm të rrugëve të frymëmarrjes, faringut, laringut dhe zgavrave paranazale, si dhe ndryshimeve në shpejtësinë e emetimit të frymëmarrjes. Kjo veçori mund të ndihmojë në zhvillimin e një lloji të ri testi identifikimi për t’i bërë telefonat tanë celularë edhe më të sigurt, duke kapërcyer një dobësi që ekziston me metodologjitë aktualisht në përdorim. Por le të shkojmë me radhë. I pari që kuptoi potencialin e llojit të ri të lëshimit ishte një ekip shkencëtarësh indianë nga Instituti i Teknologjisë Madras në Chennai, të cilët filluan pothuajse rastësisht të eksperimentojnë me të dhënat e frymëmarrjes të regjistruara nga një sensor i shpejtësisë së ajrit për të kuptuar nëse mund të lexoheshin nga Inteligjenca Artificiale. Testet u kryen mbi 94 vullnetarë të të dy gjinive, nga të cilët u regjistruan 10 frymëmarrje të njëpasnjëshme, duke përdorur një sensor të shpejtësisë së ajrit të aftë për të marrë mbi 10 000 lexime në sekondë. Të dhënat e mbledhura u analizuan nga softueri i AI, duke hartuar një profil të frymëmarrjes për secilin prej individëve. Falë kësaj, studiuesit ishin në gjendje të verifikonin me saktësi 97% nëse një frymë e re vinte apo jo nga subjekti në shqyrtim, thjesht bazuar në shpejtësinë e emetimit. Telefonat inteligjentë aktualë, në fakt, mund të zhbllokohen edhe duke përdorur gishtin ose fytyrën e një personi të vdekur, por në asnjë rast nuk do të ishte e mundur të përsëritej frymëmarrja e tyre. focus.it .

Taylor Swift bën histori në Grammy Award Taylor Swift është gruaja e parë në histori që është nominuar shtatë herë për albumin e vitit në Grammy. Këngëtarja e “Fortnight” ka fituar katër herë kategorinë më të mirë, duke bërë histori në shfaqjen e çmimeve 2024. Tani, Swift do të përpiqet të marrë çmimin përsëri në shkurt të vitit 2025. Të premten, artistja shënoi pesë nominime për albumin e saj të fundit, “The Tortured Poets Department”, i cili doli në prill. Përveç albumit të vitit, ajo u nominua për rekordin e vitit (“Fortnight”), këngën e vitit (“Fortnight”), albumin më të mirë vokal pop (“The Tortured Poets Department”) dhe videoklipin më të mirë (” Fortnight”). Sidoqoftë, Swift nuk ishte i vetmi person që bëri histori të premten kur doli lista. Beyoncé udhëhoqi paketën me 11 nominime të jashtëzakonshme, duke e bërë atë artisten më të nominuar në historinë e shfaqjes. Këngëtarja e “Halo” tashmë ka gjithsej 99 nominime gjatë gjithë karrierës së saj. “Cowboy Carter” është në listën e albumit dhe kantri-albumit të vitit, dhe “Texas Hold’Em” është nominuar për albumin, këngën dhe këngën e vitit. Beyoncé mori gjithashtu një mori nominimesh në zhanre të tjera, si pop, country .Ajo dhe Swift do të luftojnë kundër André 3000, Sabrina Carpenter, Charli XCX, Jacob Collier, Billie Eilish dhe Chappell Roan për çmimin e shquar këtë vit.

Thyen rekord libri i Taylor Swift Taylor Swift po thyen rekorde jashtë muzikës. Libri Eras Tour i 14-herë fitueses të Grammy-së shiti 814,000 kopje në fundjavën e tij të parë, raportoi Associated Press të mërkurën, 4 dhjetor. Tani është libri më i shitur i javës dhe publikimi më i suksesshëm i vitit, sipas medias. Taylor Swift | Eras Tour Book përmban mbi 500 foto nga turneu i saj rekord 20-mujor që përfshiu pesë kontinente. Libri me 256 faqe shitet vetëm në Target për 39,99 dollarë dhe u publikua më 29 nëntor. Taylor  njoftoi librin e turneut të saj historik gjatë një segmenti Good Morning America më 15 tetor. “Këtu është retrospektiva zyrtare e turneut më të mrekullueshëm të jetës sime, e dashura ime Eras Tour,” tha këngëtarja e “Fortnight” në atë kohë, për një publikim. “ Faleminderit fansave që erdhën në këtë shfaqje. Ju ishit ajo që e bëri The Eras Tour të suksesshëm.” Brenda ballinës së librit, Swift shkroi një shënim të veçantë për fansat e saj, ku pasqyroi udhëtimin e saj. “Nuk do ta harroj kurrë momentin kur ia shpjegova ekipit tim idenë time për konceptin e The Eras Tour, ” shkroi ajo, duke shtuar se kjo e bëri atë të “ ishte më e disiplinuar dhe e përkushtuar ndaj shëndetit tim, fitnesit dhe qëndrueshmërisë” .