Search Results

Inteligjenca Artificiale: Udhëzues i Plotë për Mësim dhe Karrierë Inteligjenca Artificiale (IA) është një nga fushat më revolucionare të teknologjisë moderne, e cila ka transformuar mënyrën se si jetojmë, punojmë dhe mësojmë. Ky udhëzues ofron një pasqyrë të qartë mbi çfarë është IA, aftësitë që ju nevojiten për ta mësuar, gjuhët e programimit të përdorura, mundësitë e karrierës dhe kurset më të mira online. Ai gjithashtu përshkruan të gjitha link-et e rëndësishme që ju ndihmojnë të eksploroni më tej këtë fushë premtuese. Një shpjegim i detajuar rreth Inteligjencës Artificiale (AI) në rreth 30 rreshta, duke përfshirë funksionin e saj, përfitimet dhe arsye pse nuk e zëvendëson mendjen njerëzore: --- Çfarë është Inteligjenca Artificiale (AI)? Inteligjenca Artificiale është një fushë e shkencës kompjuterike që zhvillon makina dhe programe të afta për të menduar, mësuar dhe marrë vendime si një njeri. AI synon të krijojë sisteme që mund të analizojnë të dhëna, të identifikojnë modele dhe të kryejnë detyra komplekse. AI përdor algoritme dhe rrjete neurale për të zgjidhur probleme që dikur konsideroheshin ekskluzivisht për njerëzit. Ajo gjendet në pothuajse çdo aspekt të jetës moderne, duke filluar nga asistentët virtualë si Siri dhe Alexa, te automjetet vetëdrejtuese dhe diagnostikimi mjekësor. Përdorimi i AI-së ndihmon në përpunimin e informacionit me shpejtësi dhe saktësi shumë më të madhe sesa një njeri mund ta bëjë. Ajo mund të analizojë miliona të dhëna në sekonda, të identifikojë modelet e fshehura dhe të parashikojë rezultate të ardhshme. Një nga keqkuptimet më të zakonshme është se AI do të zëvendësojë mendjen njerëzore.  Në fakt, AI është një mjet ndihmës, jo një zëvendësues. Ajo përmirëson aftësitë tona duke na liruar nga detyrat rutine dhe duke na dhënë kohë të mendojmë strategjikisht. AI nuk ka emocione, intuitë apo përvojë personale. Vendimet që merr bazohen në të dhëna dhe statistika, jo në gjykimin moral ose kreativ.  Kjo është arsyeja pse mendja njerëzore mbetet e pazëvendësueshme në situata që kërkojnë inovacion, empati dhe mendim kritik. Për shembull, në mjekësi, AI mund të ndihmojë mjekët të diagnostikojnë shpejt sëmundjet, por interpretimi i plotë dhe vendimi final mbetet përgjegjësi e profesionistit njerëzor.  Në biznes, AI mund të analizojë tendencat e tregut, por strategjitë dhe vendimet kryesore përcaktohen nga liderët. AI gjithashtu ndihmon në arsimin e personalizuar.  Ajo mund të përshtasë mësimet sipas nivelit të secilit student, duke rritur efikasitetin e të nxënit pa zëvendësuar mësuesin. Përveç kësaj, AI mund të identifikojë gabime dhe të sugjerojë përmirësime, duke rritur produktivitetin dhe cilësinë e punës.  Ajo lejon shkencëtarët dhe inxhinierët të përqendrohen në krijimtarinë dhe inovacionin, ndërsa proceset rutinë dhe të ndërlikuara menaxhohen nga sistemet inteligjente. Pra, AI nuk e dobëson mendjen njerëzore; përkundrazi, e forcon atë duke ofruar njohuri të shpejta, analizë të avancuar dhe mbështetje vendimmarrëse.  Ajo është një partner në zgjidhjen e problemeve, duke kombinuar fuqinë e kompjuterëve me kreativitetin dhe arsyetimin njerëzor. Në të ardhmen, roli i AI-së do të zgjerohet, por gjithmonë si një shtesë inteligjente dhe jo si një zëvendësues i mendjes njerëzore. Aftësitë njerëzore, intuita dhe empatia mbeten të pazëvendësueshme dhe gjithmonë do të jenë thelbësore për vendimmarrje efektive Inteligjenca Artificiale (IA) është një nga fushat më revolucionare të teknologjisë moderne, e cila ka transformuar mënyrën se si jetojmë, punojmë dhe mësojmë. Ky udhëzues ofron një pasqyrë të qartë mbi çfarë është IA, aftësitë që ju nevojiten për ta mësuar, gjuhët e programimit të përdorura, mundësitë e karrierës dhe kurset më të mira online. Ai gjithashtu përshkruan të gjitha link-et e rëndësishme që ju ndihmojnë të eksploroni më tej këtë fushë . Shpjegimi i të gjitha link-eve në tekstin e Inteligjencës Artificiale Per mesimin e saj. 1. Europe – Linku kryesor i faqes Europe.study . Shërben si hyrje për të eksploruar të gjitha përmbajtjet e ofruara nga platforma. 2. Home – Link për t’u kthyer direkt në faqen kryesore të platformës. Përdoret si referencë për navigim të shpejtë. 3. Python – Link drejt kursit ose informacionit për gjuhën Python. Përdoret sepse Python është një nga gjuhët kryesore të përdorura në Inteligjencën Artificiale. 4. C++ – Link drejt gjuhës C++. Përdoret sepse C++ është gjuhë e fuqishme për algoritme të avancuara të IA-së. 5. JavaScript – Link drejt kursit ose materialeve për JavaScript. Përdoret për të treguar përdorimin e saj në zhvillimin e aplikacioneve IA. 6. Introduction to ChatGPT - Europe.study – Link drejt kursit për ChatGPT nga edX. Përdoret për të mësuar bazat dhe funksionimin e ChatGPT-së. 7. Artificial Intelligence and Medical Robots - Europe.study – Kurs mbi IA dhe robotikën mjekësore, nga University of Leeds. Përdoret për të eksploruar aplikimet e IA-së në mjekësi. 8. Artificial Intelligence for Leaders - Europe.study – Kurs nga Babson College për liderët që duan të kuptojnë IA-në. Përdoret për menaxherët dhe drejtuesit. 9. Artificial Intelligence in Practice - Europe.study – Kurs nga Delft University of Technology që tregon aplikime praktike të IA-së. 10. Ethics in Artificial Intelligence and Big Data - Europe.study – Kurs nga The Linux Foundation mbi etikën në IA dhe Big Data. Përdoret për të kuptuar çështjet morale dhe ligjore të teknologjisë. 11. Artificial Intelligence with Python - Europe.study – Kurs nga Harvard University për të mësuar IA me Python. 12. Digital Skills: Artificial Intelligence - Europe.study – Kurs nga Accenture për zhvillimin e aftësive dixhitale në IA. 13. Top Countries› – Link për të eksploruar vendet kryesore ku ofrohen kurse dhe mundësi studimi. 14. USA, UK, Canada, Australia, Germany, France, Netherlands, Sweden, Switzerland, Spain – Linke të veçanta për informacion rreth mundësive të studimit dhe kurseve në secilin vend. 15. Language Learning› – Link për të parë kurse të ndryshme për gjuhë të huaja. 16. Chinese, English, French, German, Italian, Japanese, Korean, Portuguese, Spanish – Linke për mësimin e gjuhëve të ndryshme. 17. Top Subjects› – Link për listën e lëndëve kryesore dhe kurseve që ofron platforma. 18. Accounting, Artificial Intelligence, AWS, Cybersecurity, Data Science, Excel, Photography, Project Management, Python, Web Development – Linke për secilën lëndë përkatëse dhe materialet e saj online. 19. Jobs – Link për ofertat e punës. 20. Scholarships – Link për bursat e mundshme. 21. Articles – Link për artikujt edukativë dhe lajmet në fushën e studimeve dhe teknologjisë. 22. Privacy Policy – Politika e privatësisë e faqes. 23. Terms of Use – Kushtet e përdorimit të faqes. 24. Advertisement – Informacion për reklamat dhe mundësitë e reklamimit në faqen Europe.study .

Në horizontin e dijes shqiptare, rndriçon një drite, Proff. Shefkije Islamaj –një mëndje një shpirt i palodhshëm i albanologjisë. Ajo studion gjuhën; ajo zbërthen qenien e një kombi dhe ngjall identitetin në çdo rresht që shkruan. Prof. Islamaj është forca e mendjes dhe qetësia e shpirtit; Çdo libër i saj, si “Studime albanologjike” apo “Gjuha dhe letërsia shqiptare: Rrënjët dhe zhvillimet” është një pasqyrë e thellësisë së historisë dhe bukurisë së shqipes. Ajo është një titani i dijes, një arkitekte e kulturës, dhe një frymëzim i pakufishëm për studentë dhe studiues. Çdo fjali e saj flet me autoritet, çdo analizë shpalos universin e fjalës shqipe. Prof. Shefkije Islamaj është komunikim; ajo është qytet i shpirtit dhe harta e identitetit. Çdo studim i saj është një fener që ndriçon të kaluarën dhe të ardhmen, dhe çdo fjali është një kujtesë se dijet e thella nuk shuajnë vetëm dritën e mendjes, por ndezin edhe flakën e shpirtit. Ajo nuk lexon botën vetëm për të kuptuar fjalët, por për të kuptuar vetveten dhe kombin Ajo ka kryer studime të thelluara mbi historinë e gjuhës, zhvillimin e saj dhe ndikimin e institucioneve arsimore në kulturën shqiptare. Një nga kontributet më të rëndësishme të saj është studimi mbi Komisinë Letrare Shqipe (Shkodër, 1916–1918), ku analizon rolin e kësaj komisie në formësimin e gjuhës standarde dhe në praktikën arsimore të kohës. Përmes këtij studimi, Shefkija ka nxjerrë në pah rëndësinë e angazhimit të institucioneve arsimore dhe kulturore për ruajtjen dhe zhvillimin e gjuhës shqipe. Kontributet e saj akademike janë të pasura me analizë kritike, dokumentacion të detajuar dhe interpretim të qartë të ngjarjeve historike dhe gjuhësore. lexoni studimin te plotë i 109-të vjetorit të Komisisë Letrare Shqipe në Shkodër (1916-1918). KOMISIA LETRARE SHQIPE NË STUDIMET E GJUHËTARËVE SHQIPTARË (Shkëputur nga libri im "Gjuha, gjuhëtarët dhe shkrimtarët", Instituti Albanologjik, 2017. f. 13-34) Kërkesa e ngutshme për një gjuhë zyrtare, pas krijimit të shtetit shqiptar Më 1912, solli mbajtjen e një veprimtarie shumë të rëndësishme e shumë të nevojshme gjuhësore e kulturore, këtu e 100 vjet më parë, të quajtur Komisia Letrare Shqipe në Shkodër (1916-1918). E nxitur edhe nga faktorë jashtëgjuhësorë, politik e shoqërorë dhe e realizuar nga studiues e intelektualë të shquar të kohës në krye me Luigj Gurakuqin e pasuar nga emra të çmueshëm të albanologjisë dhe nga emra të kuptimshëm që lidhen me krijimin e shtetit shqiptar si Luigj Gurakuqi, Luigj Naraçi, Mati Logoreci, Sotir Peci, Ndue Ndoc Paluca, Gjergj Pekmezi, Hilë Mosi, Ndre Mjeda, Gjergj Fishta, Josif Haxhimima, Maksimiliam Lamberci, Ambroz Marlaskaj, Sali Nivica, Hafiz Ali Korça, Vinçenc Prendushi, Aleksandër Xhuvani, Rajko Nahtigali, kjo Komisi realizoi pritshmëritë e kohës dhe u bë institucion i rëndësishëm në rrugën e standardizimit të gjuhës shqipe. Ata që njohin historinë e krijimit të shtetit shqiptar, në të vërtetë që njohin mirë rrethanat politike, shoqërore, kulturore, pra edhe gjuhësore të fillimshekullit ‘20, e dinë mirë ç’vështirësi paraqiste mbajtja e një veprimtarie të tillë në atë kohë dhe ç’detyra e kërkesa të rëndësishme shtronte e pritej të zgjidhte kjo veprimtari asokohe. Akti i shpalljes së Pavarësisë më 28 nëntor 1912 si teksti i parë i qeverisë së posaformuar shqiptare u pasua edhe me institucionalizimin e gjuhës zyrtare një vit pas (1913), por edhe me përpjekjen që të niste puna jo vetëm në fushën e terminologjisë administrative e ligjore, ushtarake e të tjera, përmes krijimit të komisioneve përkatëse, po edhe me përpjekjen për zgjidhjen e çështjes së gjuhës zyrtare. Tre vjet pas, në rrethanat e vështirësuara që solli Lufta e Parë Botërore, nisi punën Komisia Letrare Shqipe në Shkodër dhe mund të thuhet se gjuhëtarët shqiptarë e të huaj kryen detyrën e tyre ndërgjegjshëm e përgjegjshëm. Roli dhe rëndësia e kësaj Komisie bashkë me Kongresin e Manastirit përçuan mesazhe e reflektime largvajtëse për proceset standardizuese të shqipes, që do të zhvillohen gjatë shekullit të kaluar. Ato hapën rrugën për vendime të rëndësishme të cilat do të ligjësohen më pas nga institucionet shtetërore, duke bërë që shqipja të ketë një variant standard me funksionin e një gjuhë zyrtare, “për më tepër, ajo funksionoi edhe në trevat e Kosovës, ku përcaktoi zhvillimet e mëpastajme pas përfundimit të Luftës II Botërore” (1). Në këtë Komisi, ideja për ta bërë gegërishten jugore, përkatësisht elbasanishten, gjuhë të shtetit të ri zuri vend dhe u materializua me Ortografinë e miratuar në këtë Komisi, me ligjësimin e saj si gjuhë zyrtare nga Kongresi Pedagogjik i Lushnjës (shkurt 1921), fillimisht për shtypjen e teksteve mësimore, si dhe me një vendim që nxori kryeqeveria në vitin 1923, me qëllim “që të përdorej “gjuha zyrtare” në shkollë e administratë” (2). Si u kuptua e si u trajtua kjo ngjarje e rëndësishme në studimet, trajtesat e në diskutimet e studiuesve gjuhësorë përgjatë këtyre njëqind vjetëve është temë mjaft e gjerë. Në këtë shkrim jemi përpjekur të paraqesim, në vështrim përgjithësues, trajtimin e Komisisë nga ana e studiuesve, si ngjarje e rëndësishme për proceset standardizuese shqipe të fillimshekullit ’20, por edhe për vetë rrjedhojat e kësaj ngjarjeje në zhvillimet që do të shënojnë historinë tonë të re kulturore, në përgjithësi, dhe gjuhësore, në veçanti. E para që bie në sy kur gjurmojmë të dhënat bibliografike për këtë ngjarje është numri i vogël i studimeve për Komisinë Letrare Shqipe, dukshëm më i vogël në raport me numrin e studimeve që kanë objekt trajtimi Kongresin e Manastirit ose Kongresin e Drejtshkrimit. Arsyet? Arsyet kujtoj se duhet t’i kërkojmë jo në kontestimin e rëndësisë a të seriozitetit që ka shoqëruar këtë ngjarje, krahasuar me dy të tjerat, por më shumë këto arsye duhet t’i lidhim me rrjedhojat dhe zgjidhjet që ofruan ato, më në fund edhe për vetë pranimet e gjithëmbarshme, që kanë prodhuar ato në historinë e pranimit të një alfabeti e të një gjuhe të përbashkët për gjithë shqiptarët. Studimet dhe artikujt e shqyrtuar për këtë trajtesë janë ndarë në dy grupe: Studime e artikuj që kanë për objekt trajtimi vetë Komisinë Letrare Shqipe si ngjarje, historikun, vendimet dhe, sidomos, ortografinë dhe zbatimin e saj etj., dhe Studime e artikuj që trajtojnë probleme të përgjithshme e të veçanta të gjuhës standarde shqipe të kohës, të proceseve standardizuese gjuhësore në përgjithësi, të cilat në një mënyrë a në një tjetër i referohen a lidhen edhe me Komisinë Letrare Shqipe. Të grupuara kështu këto shkrime ndihmojnë që të vështrohet më mirë kjo ngjarje e rëndësishme historiko-kulturore dhe të nxirren përfundime me vlerë për rëndësinë e standardizimit tonë gjuhësor. Nga materiali që kemi arritur ta shqyrtojmë del se shkrimet e grupit të parë janë dukshëm më të pakta sesa ato të grupit të dytë. E kuptueshme. E shikuar nga aspekte të ndryshme dhe e lidhur domosdoshmërisht edhe me çështje të tjera, në rend të parë me çështjen e një gjuhe të përbashkët për shqiptarët dhe për gjuhën standarde, kjo ngjarje është aktualizuar dhe do të aktualizohet pothuajse sa herë aktualizohen dhe trajtohen këto çështje dhe jo vetëm në përvjetorët shënues të saj dhe jo vetëm nga studiuesit gjuhësorë. Gjithmonë dhe gjithkund përcaktimi i një baze gjuhësore për krijimin e një standardi dhe rrjedhojat që mund të pasojnë nga zgjedhja e njërës apo tjetrës bazë mund të shtrohet e rishtrohet në kohë e në situata të ndryshme në jetën e një gjuhe standarde. Kështu ka ndo-dhur edhe në hapësirën tonë kulturore përgjatë gjithë shekullit 20. Shkrimet dhe diskutimet për një gjuhë të përbashkët janë shpeshtuar shumë në vitet 30’ e ’40 ashtu sikur edhe shkrimet për gjuhën standarde të sotme në këta dy a tre dhjetëvjetëshat e fundit, të cilat kanë trajtuar e aktualizuar çështje të ndryshme të zhvillimit të saj, përfshirë standardizimin e vlefshmërinë e këtij standardi, por jo rrallë edhe kontestimin e saj, duke e sjellë e risjellë në vëmendjen e studiuesve dhe të lexuesve në përgjithësi shpesh edhe Komisinë Letrare Shqipe, duke shtuar kështu numrin e studi-meve, të artikujve e të trajtesave të ndryshme të cilat i kemi futur në grupin e dytë. Është plotësisht e kuptueshme dhe e natyrshme që edhe më tej të studiohen dhe të rimerren shkencërisht proceset standardizuese të gjuhës shqipe dhe në këto studime ta zënë vendin e vetë të çmueshëm në historinë e gjuhës standarde shqipe edhe Komisia Letrare Shqipe në Shkodër. Çështjet që trajtohen në studimet e artikujt që kemi konsultuar lidhen me aspektin historik e infrastrukturor të Komisisë, me veprimtarinë saj pothuajse dyvjeçare, me rolin dhe rëndësinë e saj në zhvillimin e gjuhës, të letërsisë, dhe të arsimit, dhe, posaçërisht, me vendimet e saj, me ortografinë (pranimin a mospranimin, në të vërtetë zbatimin a moszbatimin e vendimeve të saj), si dhe me rrjedhojat për veprim¬taritë pasuese shkencore, letrare e arsimore sidomos në gjysmën e parë të shekullit ’20, por aktualizojnë edhe vlefshmërinë e saj në raport me ngjarjet e tjera dhe sidomos në raport me Kongresin e Drejtshkrimit. Duke qenë se është e pamundur këtu të paraqiten kronologjikisht të gjitha ato që janë shkruar për Komisinë Letrare Shqipe në këtë rreth të gjatë kohor, kam qenë e detyruar të bëj një përzgjedhje që ka pasur parasysh karakterin e rëndësinë e këtyre studime a shkrimeve. Kështu, në "Laime", që e botoi Komisia Letrare Shqipe, siç shihet në parafjalën drejtuar Kënduesvet, do të botohen të plota edhe "Parimet e rregullat mbi orthografin e gjuhës shqipe të shkrueme", mbi të cilat parime, “të shtueme e të përmirsueme”, janë themeluar nëntë rregulla, shoqëruar me lëndë konkretizuese me emërtimin " Radhue fjalësh". Edhe për arritjet e tjera në këtë drejtim, që dalin nga mbledhjet e shumta të Komisisë, kemi raporte të plota për çështjet e trajtuara gjuhësore, për diskutimet e shumta që u zhvilluan, për pjesëmarrësit në secilën mbledhje si dhe për letrat dërguar Kryekomandës austriake. Shkurt në "Laime" do të botohen në të vërtetë procesverbalet e sintetizuara dhe kjo ka ndihmuar që opinioni i interesuar të informohet gjerësisht sidomos me rrjedhën e punës dhe rezultatet e arritura në 63 mbledhjet e saj (1.9.1916 - 22.5.2018). (3) Vendimet e Komisisë u botuan edhe në gazetën "Posta e Shqypniës", vjeti I, Shkoder, 1917, f. 4. Para se të shqyrtojmë disa nga shkrimet që janë botuar në revistat e kohës nga studiues të gjuhës shqipe, e konsideroj të rëndësishme për temën në trajtim, që të risjell në kujtesën tonë një letër të gjatë përgëzuese të Sali Nivicës me titull "Nevoja e nji Akademis Letrare", dërguar "Hyllit të dritës" me rastin e botimit të numrit të saj të parë, e cila u shkrua më 23. 3. 1914, kurse u botua shtatë vjet pas (4), po në "Hyllin e dritës", në të cilën, ndër të tjera, parathuhen qartë ato që do të bëhen përpjekje të realizohen në Komisinë e Shkodrës, pjesëmarrës në të cilën do të jetë edhe vetë ai, Sali Nivica, në 7 mbledhje të saj. Shqiptarëve u duhet një akademi, si shkruan ai në këtë letër, që do të vendosë për: “a) Një alfabet me nji palë shkrola; b) Nji Fjaluer t’thjeshtë e t’mbaruem në gjith skâjet teknikë; c) Nji gramatikë t’thjesht e të përbashkme a se shqype; dhe d) Përkthimin e veprave t’poetëve e filozëve të huej ma t’nzashëm”. Letra përfundon: “... me bâ m’u themelue me t’vërtetë nji këso ndërteset në Shqypnië e me u krye kto punë mbarë, unë kisha me besue qi mrekullijat, s’qenkshin sall për profitat, por i bakan edhe Shqyptarët.” Kjo letër përfush qartë kontekstin shoqëror-historik e kulturor të shqiptarëve dhe idealin e veprimtarëve të mëdhenj shqiptarë për gjuhën shqipe e për shtetin shqiptar. Në vitet në vijim përpjekjet për një gjuhë zyrtare e për një ortografi të saj do të bëhen objekt shqyrtimi i studiuesve dhe i intelektualëve shqiptarë, shkrimet e të cilëve do t’i gjejmë të botuara në shtypin e kohës, si në "Posta e Shqypniës", "Hylli i dritës", "Albania", "Leka" dhe në vijim, sidomos në vitet ’30 e ’40 në gazetat e revistat "Shqipëri e re", "Demokratia", Minerva", "Përpjekja shqiptare", "Shkëndija", "Tomori", etj,, me autorë si Faik Konica, Gjergj Fishta, Mati Logoreci, Ambroz Marlaskaj, Justin Rrota, Namik Resuli, Selman Riza, Tajar Zavalani, Nebil Çika, Mustafa Kruja, Ernest Koliqi, Haki Stërmilli, Stavro Frashëri, Vangjel Koça e të tjerë. Në shkrimet e tyre u shtrua me ngulm sidomos kërkesa për një gjuhë të përbashkët letrare, por u trajtuan edhe probleme të ndryshme teorike-gjuhësore, probleme të kulturës së gjuhës, gjithnjë duke pasur referencë edhe Komisinë Letrare Shqipe në Shkodër dhe ortografinë e saj, por pati edhe shumë shkrime polemizuese ndër vite, sidomos për mënyrën si duhet të zgjidhet çështja e një gjuhe të përbashkët shqipe. Vlen të përmend se Faik Konica, që në numrin e parë të revistës "Albania", më 1897, pothuajse njëzet vjet para se të mbahej Komisia Letrare Shqipe, botoi shkrimin me titull “Për themelimin e një gjuhe letrare”, me vazhdime në disa numra vijues, ku artikulon qartë idenë e formimit të një gjuhe të përbashkët letrare. Edhe në shumë shkrime të tjera me karakter gjuhësor, që ka botuar ndër vite në "Albania", po edhe në revista të kohës, ai shtron çështjen e formimit të një gjuhe të përbashkët letrare dhe të shkrimit të saj. E kuptueshme sepse për Konicën, siç do të thoshte Namik Resuli, “çështja kombësi dhe çështja gjuhë ishin të pashkëputura njëra nga tjetra” (5) , sepse siç do të thoshte Faik Konica “vetëm Shqiptarët s’kanë një gjuhë të tillë (të përbashkët); edhe andej vjen që kemi mbetur të ndarë nga tjetri, andej kanë rrjedhur aqë të këqia për neve të mjerët. Është nevojë e shtrëngim të hedhim themelin e nja gjuhës letrarishte; nevojë dhe shtrëngim të shkruajmë të gjithë sa jemi, p.t. “bora” jo ndryshe, Pa pastaj le të themi xbora, vora, çvora, kjo s’bën gjësendi.” (6) Ndërkaq, tetë vjet më vonë Asdreni, po në "Albania" (7), në shkrimin që do të botojë këtu, shprehet se “… pasi të vendosim një alfabet të përgjithshëm, ndihet nevoja t’i jepet një drejtim edhe gjuhës, duke i bashkuar që të dy dialektet toskërishten dhe gegërishten…” . Njëra ndër revistat ku u botuan një numër jo i vogël shkrimesh gjuhësore e që do të kenë pikë vështrimi e pikë referimi Komisinë e Shkodrës është "Hylli i dritës". Duke qenë se në kohën kur filloi punën kjo Komisi, tashmë kishte dy vjet që ishte ndaluar e pushuar së botuari revista "Hylli i dritës", shkrimet rreth gjuhës shqipe dhe drejtshkrimit të saj, të cilat vështrohen në kontekstin edhe të Komisisë Letrare dhe të rrjedhojave që solli ajo me vendimet e saj, do t’i gjejmë në numrat vijues të kësaj reviste brenda viteve ‘21-‘24, kur rinis botimi i saj "Hylli i dritës", dhe midis viteve ’30 dhe ’44, që njihet si periudha e tretë e botimit të saj, pas ndalimit të dytë. Kështu në "Hyllin e dritës", që asokohe ishte njëra ndër revistat më të shquara e më të veçanta të publicistikës e të kulturës shqiptare, janë botuar mjaft studime, artikuj shkencorë gjuhësorë për historinë e gjuhës shqipe, për veprat e para të shqipes e deri për ngjarjet e rëndësishme kulturore siç janë Kongresi i Alfabetit, Kongresi Arsimor i Tiranës etj.; janë botuar, kështu, studime teorike e praktike gjuhësore, materiale leksikologjike e onomastike, shkrime kritike e polemizuese gjuhësore deri recensione për vepra e autorë të njohur të kohës, që mbajnë për autorë studiues e intelektualë të njohur të kohës, shqiptarë e të huaj, si: Eqrem Çabej, Norbert Jokli, Justin Rrota, Kolë Ashta, Pashkë Bardhi, Nikollë Gazulli, Pashko Gjeçi, Shtjefën Gjeçovi, Kolë Kamsi, Benedikt Dema, Prend Doçi, Nelo Dizdari, Injac Zamputi, Antonin Fishta, Filip Fishta, Kristo Floqi, Mithat Frashëri, Ernest Koliqi, Faik Konica, Georg Sted¬myller, Karl Gurakuqi, Henrik Bariqi, Fulvio Kordinjano, Donat Kurti, Mati Logoreci, Krist Maloki, Ambroz Marlaskaj, Mustafa Kruja, Ndre Mjeda, Osman Myderrizi, Filip Ndocaj, Ndoc Nikaj, Fan Noli, Bernardin Palaj, Gaspër Pali, Zef Pllumi, Rrok Zojzi, Vinçenc Prenushi, Lazër Shantoja, Gjon Shllaku, Marin Sirdani, Anton Harapi etj., natyrisht edhe vetë Fishta, i pari i "Hyllit të dritës". (8) Në "Hyllin e dritës" janë botuar, pos të tjerash, mjaft shkrime të nxitura pikërisht nga vendimet që kishte nxjerrë e miratuar kjo Komisi, në veçanti me zgjidhjet e miratuara ortografike shtatëpikëshe. Kështu Ambroz Marlaskaj (9), pjesëmarrës në Komisinë Letrare Shqipe në Shkodër, botoi në "Hyllin e dritës" më 1921 shkrimin me titullin 'Mbi orthografi të sotshme"(10). Shkrimi ka karakter kritik dhe duke marrë në vështrim ortografinë e miratuar në këtë Komisi sjell vërejtje të përgjithshme e të veçanta për disa nga rregullat e kësaj ortografie. Pas një analize të hollë dhe të argumentuar të disa problemeve të veçanta që lidhen me rregullat e ortografisë, ai i mëshon, ndër të tjera, edhe çështjes së përdorimit të disa tingujve dhe disa togjeve bashkëtingëllore (ë, mb, nd, ngj), çështjes së mbaresave foljore që u bashkëngjiten foljeve gjatë zgjedhimit, shpesh në përqasje me toskërishten, duke i dhënë rëndësi edhe etimonlogjisë. Mendimi i autorit, që mbështetet fort edhe në veprën e Kamardës, se ortografia duhet “të pëlqej me etimologji” përshkon gjithë shkrimin kritik Mbi orthografi të sotshme. Ndonëse, pra, edhe vetë pjesëmarrës në mbledhjet e Komisisë, Ambroz Marlaskaj shpreh qartë mospajtimin me disa nga zgjidhjet që ka ofruar kjo komisi: ”Parimet e zgjedhëne prejë Komisis literare, thotë ai, ende nuk janë asosh qi t’u përgjigjen nevojëve të gjuhës t’ynë, nuk po thamë plotsisht, por as kahë mâ të nevojshmet pikëpame. Ket mungesë e difto Komisija literare vetë në të IV & të parimeve të themelueme. Per me nzitë pra autoritet e ligjëshme qi t’u bien mbrapa këtyne mungesave kahë ana e nji ortografije t’arrsyeshme e të mjaftueshme, ka da me bâ do oroe mâ të nevojëshme mbi ortografin e Komisis literare shqype, do oroe, të cillat tuj u gjetë un në shkollë, ditë për ditë bien në sŷ edhe pa dashtë, në jetë praktike.” Artikulli përfundon me vërejtjen se rregullat e përgjithshme të gjuhës shqipe të përcaktuara prej Komisisë Letrare më 13 gusht 1917 “kanë nevojë të merren në dorë per së rì, per me bâ mâ të thjeshtë shkrimin e gjuhës.”(f. 24). Justin Rrota, 13 vjet pas mbajtjes së Komisisë, më 1931, në “Hyllin e dritës”, botoi me pseudonimin Iris shkrimin "Rreth problemit të gjûhës letrare" (11), ku aktualizon krijimin e një gjuhe letrare të përbashkët, duke nënvizuar qartë vështirësitë që shoqërojnë krijimin e një gjuhe të përbashkët, sidomos për kontekstin politik, shoqëror e kulturor shqiptar. Prej këtij shkrimi dalin përfundime si këto: “Gjuha letrare nuk gjindet gadi në popull”; ajo “nuk krijohet prej letrarvet, por do të zgjidhet prej krahinavet të ndryshme të mbarë Shqypnís”; “Zgjedhë nji herë si themel djalekti i shqypes s’Elbasanit, qi shênjon qandrren e Shqypnís së soçme, e dá kështu në parim çashtja e fonetikës, âsht të bieremi tue luftue per njanin a tjetrin djalekt a nendjalekt të sa vise¬ve të ndryshme, banue prej shqyptarësh.”, për të vazhduar më tej: “Me kaq s’don me thânë se do t’a mârrim shqypen mbyllasyzash prej djalektit të zgjedhun; por do ta këqyrim t’i kundrojmë trajtat e shtrembta e të pahijshme me ato mâ të ruejtuna e mâ të rregullta e mâ të bukrat e ndonji krahine tjeter.” Një tjetër autor, Donat Kurti, ka botuar, po në "Hyllin e dritës", shkrimin "Si ta shkruej?... (12) Shkrimi trajton në mënyrë përimtuese dhe qortuese disa mëdyshje gjuhësore në fushën e drejtshkrimit të disa trajtave të fjalëve që mbarojnë me el dhe er, err (gogel a goglë, vegel a veglë, Shkoder a Shkodrë (Shkoder/Shkoders a Shkodrë/ Shkodrës) etj., për të cilat mendon se janë rrjedhojë e zgjidhjes së pjesshme që ka dhënë Komisia Letrare Shqipe në Shkodër për këtë tip fjalësh. “Komisija e letrare e vj.1917-1918 në Shkodër, thotë autori Kurti, tuj parepâ këto mendime të ndryshme, po sidomos, si shprehet vetë (1), tuj dashtë m’u avitë me Toskë, s’bân tjetër veç lên qi seicilli të shkruej me mende të vet, pá e dá aspak çështjen”, për të vazhduar më tej: “A mirë – thotë (Komisia, SH.I.) - të shkruhet mas ethymologis Shkodrë; por nuk âsht krejt e paarsyeshme të shkruhet edhe Shkodër si mas shqyptimit, bile për lecim orthografije mund të shkruhet edhe Shkodr (2). Më diftoni, pyet autori i shkrimit, ç’u muer veshtë në kto të dame? Cillës ânë do t’i jepet arsye. Njéna nder kto trajta me deomos do të jetë mâ e përshtatuna natyrës së gjuhës e njiheri ma e arsyeshmja.” Për autorin më e drejtë është forma Shkoder dhe rrjedhimisht edhe format Shkoders e Shkodërn. Autori ka pikënisje shprehjen: “Po-pulli e bân gjuhën e jo gramatologu”. Konstantin Konaj, shkrimet e të cilit i gjejmë shpesh edhe në faqet e "Hyllit të dritës", në kontekstin e diskutimeve për një gjuhë të përbashkët nxitur që në Komisinë Letrare të Shkodrës dhe aktualizuar shumë në vitet në vijim, boton artikullin "Bisedim gjuhe. Shinime te vogla"(13), në të cilin shfaq mendime interesante lidhur me krijimin e gjuhës letrare. “Gjuha e jonë letrare ka për t’u formuar, âsht e ditun dalkadalë e me kohë. Por kush do ta formojë? Populli vetë jo. Ky ep vetëm lândën e papunueme, e cila duhet gdhêndun, latue e limue qi të mundet me u bâmë pasuni e gjuhës letrare”, thotë autori, për të vazhduar me tej: “Asnji djalekt, as ai i Elbasanit qi nji kongres i posaçëm e ka pasë pamë me udhë të merret si bazë e gjuhës letrare, as djalekti gegë përgjithsisht e as toskërishtja, nuk âsht pa gabime ashtu siç flitet prej populli. Të gjitha djalektet t’ona kanë të mêtat e të plotat e tyne, kanë trajta të drejta e të shtrêmbta e prandej duhet të qortojmë e të ndreqim njâni tjetrin, jo vetëm për t’i shërby trajtimit të gjuhës letrare të përbashkët, por edhe për t’i bâmë vetë secili nji djalekt letrar, per të pasun nji tosknishte e nji gegnishte letrare, qoftë fati shqipes letrare qi do të quhet gjuha nnjishme e kombit t’onë, këto dy djalekte do të mbesin pak gjâtë damë prej shoqishoqit.” Mendime si këto i gjejmë edhe në shkrimet e autorëve të tjerë të kohës, emrat e të cilëve i ndeshim në revistat e gazetat që botohen asokohe. Me pikëvështrim të përafërt është shkrimi tjetër i Donat Kurtit me titullin "Sa ma pak rregulla" (14). Në shkrim, autori vë në spikamë rolin e shkrimtarëve në zhvillimin dhe në normëzimin e gjuhës përmes veprave të tyre, duke u ndalur posaçërisht në përdorimin e pjesoreve (pjestoren e tashme, pjestoren substantive, pjestoren adjektive, kështu i quan autori) duke i argumentuar qëndrimet e tij me shumë shembuj dhe me përdorimin e tyre praktik e drejtshkrimor. Autori shpreh në mjaft raste mospajtime me zgjidhjet e ofruara nga Komisia Letrare Shqipe. Një shkrim-reagim tjetër i botuar në "Hyllin e dritës", i pa autor, me të njëjtin titull "Si ta shkruej?" (15), i cili mendoj se është i Konstantin Konajt, sepse në fund të shkrimit, njëjtë sikur edhe te shkrimi i tij "Bisedim gjuhe. Shinime të vogla", jepen shënimet: vendi Itali, data dhe shenjat ***: pra Itali, 23 kallnduer. Shkrimi është diskutim i nxitur prej shkrimit të parë të Donat Kurtajt me të njëjtin titull "Si ta shkruej?... "dhe shtron çështje të veçanta e të përgjithshme të ortografisë, duke pasur parasysh vendimet e KLSh-së. Pas një analize të konkretizuar me mjaft shembuj autori vë në diskutim çështjen e formave (varianteve) gjuhësore: qenë a kenë, gjysë, gjysmë a gjymsë, dëshirë, deshir a dishir, borë, dëborë, zborë, dvorë, vdorë a dorë, i pamë a i parë, i frymë a i fryrë, etj.), duke i dhënë epërsi anës fonetike, shoqëruar me sugjerimet se si duhet të veprohet kur të cak¬tohen rregullat drejtshkrimore. Autori, pos të tjerash, sjell edhe këtë mendim lidhur me çështjen që trajton: “... na Shqyptarët mâ të madhin mekat ndaj gjuhës t’onë e ndaj brezave e ardhshëm qi do t’ia lâmë trashigim, në qoftë se në shkrimin e saj biremi pas etymologjis. Gjuha e jonë, si gjuhë shkrimi, âsht tue u formue sot. Pra, duhet të marrë at trajtë qi i afrohet mâ fort fonetikës, edhe në qoftë se nuk mund ta trajtojmë nji shkrim qind për qind fonetik”. (16) Po në "Hyllin e dritës" Zef M. Harapi ka botuar shkrimin me titull "Mbi perdorimin e grupit “mb” n’orthografi" (`7), ku trajton përdorimin e grupit bashkëtingëllor mb në gjuhën shqipe në gjithë shtrirjen e tij dhe në të dyja dialektet të dëshmuar mirë edhe në shkrimet e hershme shqipe dhe përgjatë gjithë historisë së saj, sikundër edhe për bjerrjen e saj në disa areale gjuhësore të ngushta veriore. Shkrimi i jep mbështetje të fortë zgjidhjes që ka sjellë në këtë pikë Komisia Letrare Shqipe, me ç’rast tërheq vërejtjen se: “nuk kanë tager do krahina të kufîjzueme t’i imponohen mbarë Shqypnís e Shqyptarvet ta humbin krejt mb-en, per të vetmen arsye pse e kanë bjerrë vetë”, sepse, mendon autori me të drejtë, bjerrje të tilla të tingujve të ndryshëm kanë ndodhur edhe në të folme të tjera shqipe, jugore e veriore. Vlen të përmendet se është botuar edhe ndonjë shkrim qortues për shkrimtarët e të dy krahëve të shqipes për mospërfilljen që ua bëjnë ata vendimeve të Komisisë Letrare Shqipe në fushë të drejtshkrimit, sidomos në fushën e përkthimeve, që ishin gjallëruar sado pak në këtë kohë. Me këtë rast po përmend shkrimin e At Antonin Fishtës botuar në "Hyllin e dritës" me titull "Kush po na e shëmton gjuhën"(18), në të cilin autori tërheq vëmendjen edhe për gjuhën e gazetave, të të përkohshmeve, të teksteve shkollore, kurse qortimin e drejton më shumë kah shkrimtarët. Me shembuj konkretë nga tekstet letrare, autori i shkrimit paraqet shkelje të ndryshme të mospërfilljes së vendimeve të Komisisë, pra shkelje të normës drejt-shkrimore, po edhe të “normës” stilistike. Një shkrim tjetër po për mospërfilljen e vendimeve të Komisisë është ai i Mark Harapit botuar në revistën “Leka”, me titullin “Pse gegnisht Manzoni”(19). Ky është një shkrim polemizues me Skënder Pirron dhe Kolë Ashtën, të cilët ndonëse lavdërojnë përkthimin e veprës së Manzonit në shqipen, tërheqin vërejtjen për mospërfilljen e ortografisë së Komisisë së Shkodrës si nga shkrimtarët e Jugut ashtu edhe nga ata të Veriut. Shkrimi është i gjatë dhe në të spikat përpjekja për të arsyetuar autorin. Ndër të tjera autori shkruan: “Ndër toskë janë shkrimtarë: Asdreni, Lasgush Poradeci, Mehdi F'rashëri, Lumo Skendo, Shefik Selenica, Sotir Papahristo, Mitrush Kuteli, Pika (Tasi Miho), Fan Noli, Çekrezi, Faik Konica, etj. Cili nder ta shkruena ka shkrue në giuhë zyrtare? Asnjêni. Vall pse? Edhè këjo punë do t'a ket at psehin e vet .....”, për të vazhduar më tej: “Po Dom Ndreu vetë cilën gjuhë ka përdorë ndër shkrimet? Cila vepër, cila poezi, a cila prozë âsht e shkrueme në gjuhë zyrtare? Të gjitha në shkodranishten ma të plotë” (20), për të vazhduar: “Porse vjeten 1917 Dom Ndre Mjedja ka kenë nji nder pjestarë ma të kënun të Komisis Letrare per ortografin e shqipes së shkrueme!... Në parathane qi kanë Rregullat e caktueme per ortografi, lexojmë: «këjo mënyrë shkrimi, e diftueme me anë t'atyne rregullave, do të ketë fuqi zyrtare edhe do të shtihet perdorimi i kësaj pa kurrnji jashtërregullim, në të gjitha aktet." Mendimi i përgjithshëm i autorit është se “Bashkimi i Tosknis e i Gegnis me nji giuhë shkrimi të përbashkët asht vertetë punë e madhe, Por mjetet do të jenë të pershtatuna. Ky bashkim do të vijë natyrisht, per ndryshej del «nji letere e dekun me dekret»” Mendoj se, ashtu siç del edhe nga ky shkrim kritik e qortues, për ligjësimin a mosligjësimin e vendimeve të Komisisë në punë të drejtshkrimit, rol të rëndësishëm kanë pasur pikërisht shkrimtarët e të dy krahëve gjuhësorë të shqipes. Nuk është i vogël numri i atyre që do të shkruajnë në shtypin e kohës, prej kohës së zyrtarizimit të vendimeve të Komisisë e deri në mbarim të Luftës së Dytë Botërore, për çështje të ndryshme gjuhësore dhe sidomos për një gjuhë të përbashkët, për t’u intensifikuar sidomos pas krijimit më 1928 të Akademisë Letrare nga Ministria e Arsimit, e cila përbëhej prej studiuesve, filologë të njohur të kohës, si Mehdi Frashëri, Mithat Frashëri, Hilë Mosi, Karl Gurakuqi, Leonidha Naçi, Gaspër Beltoja etj., kur në shtypin e kohës iu bë jehonë e madhe kësaj ngjarjeje dhe kur u botuan numër i madh shkrimesh që problematizuan e riaktualizuan çështjen e njësimit të gjuhës zyrtare. Një shtysë të madhe diskutimeve për gjuhën e përbashkët, me referim vendimet e Komisisë së Shkodrës, e dha mbajtja e Kuvendit të Parë Albanologjik të Institutit të Studimeve më 1.1.1935, në të cilën morën pjesë gjuhëtarët më të mirë të kësaj kohe: Aleksandër Xhuvani, Eqrem Çabej, Dhimitër Berati, Mati Logoreci, Kolë Kamsi, Karl Gurakuqi, Namik Resuli, Beqir Sinani, Anton Paluca, Gjergj Kokoshi (21). Në atë kuvend luajti rol, sidomos, referati i Mustafa Krujës me titullin "Mendime mbi trajtimin e gjuhës letrare" (22), që nxiti sidomos reagimin e Namik Resulit që do ta shprehë në shkrimin e tij të shumëpërfolur "Gegërishtja apo toskërishtja?" (23). Numri i studiuesve që do të shkruajë gjatë kësaj kohe për një gjuhë të përbashkët gjithnjë duke pasur parasysh dhe Komisinë Letrare Shqipe dhe, posaçërisht, vendimet e saj, është shumë i madh. Shquajnë shkrimet e Aleksandër Xhuvanit (24), të Selman Rizës (25), të Ilia Dilo Sheperit (26),të Tajar Zavalanit (27), të Mustafa Krujës, ndër të tjera, edhe shkrimi i këtij të fundit "Kritikë e një kritike" (28), ato të Mati Logorecit (29), me theks të veçantë shkrimi i tij "Gjuha letrare", etj. Por, numri i atyre që do të shkruajnë për nevojën e një gjuhe të përbashkët zyrtare dhe për çështje ortografie është dukshëm i madh. Prej vitit ‘48 e tutje sidomos gjatë vitet ’50 e ’60 të shekullit të kaluar do të zhvillohen shumë veprimtari që lidhen me gjuhën shqipe, njësimin e saj dhe, sidomos, që lidhen me hartimin e rregullave të reja të drejtshkrimit. Studiuesit kryesorë që shënojnë këto veprimtari, në të vërtetë që janë bartës të këtyre veprimtarive përgjatë viteve ’50 e ’60 janë Aleksandër Xhuvani, Eqrem Çabej, Kostaq Cipo, Osman Myderrizi, Mahir Domi, Kolë Ashta, Aleks Buda, Dhimitër Shuteriqi, Androkli Kostallari, Lirak Dodbiba, Zijaudin Kodra, Zihni Sako, Spiro Floqi, Jup Kastrati, Shaban Demiraj, Pashko Geci, etj. Janë këto veprimtari që do t’i paraprijnë mbledhjeve historike të kulturës shqiptare - Konsultës Gjuhësore të Prishtinës (1968) dhe Kongresit të Drejtshkrimit (1972). Në studimet e dhjetëvjetëshave në vijim, në studimet e studiuesve si Shaban Demiraj, Idriz Ajeti, Androkli Kostallari, Mehmet Çeliku, Tomor Osmani, Xhevat Lloshi, Emil Lafe, Arshi Pipa, Bahri Beci, Kolec Topalli, Gjovalin Shkurtaj, Seit Mansaku, Rexhep Ismajli, Fadil Raka, Rahmi Memushaj, Isa Bajçinca, Miço Samara, Artan Haxhi, Tefë Topalli dhe të shumë të tjerëve, në studimet e tyre pra për gjuhën standarde shqipe, do të merren e rimerren shpesh edhe vendimet dhe ortografia e Komisisë Letrare Shqipe në Shkodër, bashkë me rrjedhojat e saj në ngjarjet pasuese, që do të përcaktojnë rrugën e standardizimit të shqipes. Në këtë kontekst patjetër se duhet të veçojmë studimet e Tomor Osmanit kushtuar Komisisë Letrare Shqipe në Shkodër (30), botuar së pari më 2004 e ribotuar e plotësuar disa herë deri sot. Autori ka arritur që në mbështetje të studimeve të sotme dhe të dokumenteve shoqëruese të kësaj veprimtarie kulturore, si procesverbalet e mbledhjeve dhe të broshurës "Laime të Komisisë", botuar më 1918 nga KLSH-ja, të cilat janë përfshirë të plota në botimin e fundit të këtij studimit më 2016, të hartojë një monografi të rëndësishme për veprimtarinë e kësaj Komisie, duke saktësuar në mënyrë faktografike jo vetëm aktivitetin e saj, po edhe organizmin, mbështetësit, madje edhe financuesit e saj, kohëzgjatjen, bartësit dhe protagonistët kryesorë, si dhe pjesëmarrjen e tyre në mbledhjet, numrin e mbledhjeve, diskutimet e tyre për gjuhën e përbashkët dhe për problemet e ndryshme drejtshkrimore, për hartimin e teksteve shkollore, për çështje terminologjike, deri edhe për diskutimet rreth zhvillimit të letërsisë shqipe. Vepra ka, pa dyshim, rëndësi të veçantë gjuhësore e historike. Një tjetër monografi për Komisinë Letrare të Shkodrës është ajo e Sheremet Krasniqit (31). Vlen të përmenden edhe studimet e Rexhep Ismajlit rreth proceseve standardizuese të shqipes. Si në veprën e tij "Gjuhë standarde dhe histori identitetesh" (2005) ashtu edhe në veprën Drejtshkrimet e shqipes - studime dhe dokumente (2005), po edhe në studime të tjera sigurisht ku trajton çështjen e gjuhës standarde, ai paraqet rrjedhën e zhvillimeve në fushën e standardizimit të shqipes në Prishtinë e nëTiranë duke ndriçuar aspekte të politikës dhe të planifikimit gjuhësor, të krijimi të gjuhës standarde e të statusit të saj në raport me variantet e tjera letrare dhe në raport me rrethanat e kushtet në kontekste të ndryshme politike, shoqërore e kulturore, duke e njohur lexuesin, njëkohësisht, me veprimtaritë kryesore dhe me protagonistë kryesorë të këtyre veprimtarive e në këtë mes edhe me Komisinë Letrare Shqipe në Shkodër. Me këtë rast e shoh të udhës se duhet të përmenden edhe këto vepra "Histori e shqipes letrare (1997), "Çështje të shqipes letrare" (1998) dhe "Normëzimi i shqipes nëpër shekuj" (2004) të Fadil Rakës, "Histori e gjuhës së shkruar shqipe" (1999) e autorëve Artan Haxhi e Tefë Topalli dhe "Histori e gjuhës letrare shqipe" (2000) të Miço Samarës, në të cilat i jepet vendi meritor Komisisë Letrare Shqipe, rolit dhe rëndësisë së saj në rrjedhën e përpjekjeve për një gjuhë të përbashkët shqipe dhe për një ortografi të njësuar për gjithë shqiptarët. Në vitin 1996 në organizim të USH “Luigj Gurakuqi”, në Shkodër u organizua një Konferencë shkencore në 80 vjetorin e Komisisë Letrare Shqipe, që është veprimtaria e parë shkencore për këtë ngjarje të rëndësishme historike-gjuhësore. Në Konferencë u lexuan 12 kumtesa që ndriçuan e vlerësuan shkencërisht këtë ngjarje, kurse materialet e saj u botuan një vit pas. Sivjet (2016) në 100 vjetorin e KLSH-së u mbajtën: në Shkodër, në qershor, një konferencë ndërkombëtare në të cilën morën pjesë një numër i madh studiuesish; në Prishtinë, në gusht, u mbajt një tryezë në kuadër të Seminarit Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare; dhe, po kështu, në Prishtinë, në shtator, në organizim të Institutit Albanologjik, u mbajt një konferencë shkencore, materialet e së cilës u botuan në revistën "Gjuha shqipe", 3/2016, IA, Prishtinë. Në përfundim mendoj se këtë shkrim duhet ta përmbledh me një mendim të përgjithshëm që del nga shumica e studimeve, e trajtesave dhe e artikujve të studiuesve shqiptarë që kanë objekt shqyrtimi Komisinë Letrare Shqipe në Shkodër dhe veprimtarinë e saj shumë të rëndësishme për gjuhën shqipe dhe për shkrimin e saj, e ai mendim është: Komisia Letrare Shqipe në Shkodër nuk mund të shikohet e shkëputur jashtë kontekstit gjuhësor e letrar e jashtë kontekstit kohor e hapësinor, sepse siç thotë studiuesi i njohur Xhevat Lloshi, ajo ka një parahistori dhe një histori gjuhësore e letrare dhe, po shtoj, ka edhe një pashistori gjuhësore e letrare. Ajo e ka nisur standardizimin edhe kodifikimin e shqipes së shkruar, për çka duhet të konsiderohet institucion i rëndësishëm historik e kulturor dhe rrjedhimisht edhe institucion kombëtar historik me rëndësi shumë të madhe sepse ravijëzoi procesin e pashmangshëm standardizues të shqipes - bashkimin tonë gjuhësor si përbërës qendror i njësisë sonë kombëtare. Kërkesa e ngutshme për një gjuhë zyrtare, pas krijimit të shtetit shqiptar, solli mbajtjen e një veprimtarie shumë të rëndësishme gjuhësore e kulturore, këtu e 100 vjet më parë, të quajtur Komisia Letrare Shqipe në Shkodër (1916-1918). E nxitur edhe nga faktorë jashtëgjuhësorë, politik e shoqërorë dhe e realizuar nga studiues e intelektualë të shquar të kohës në krye me Luigj Gurakuqin e pasuar nga emra të çmueshëm të albanologjisë dhe nga emra të kuptimshëm që lidhen me krijimin e shtetit shqiptar si Luigj Gurakuqi, Luigj Naraçi, Mati Logoreci, Sotir Peci, Ndue Ndoc Paluca, Gjergj Pekmezi, Hilë Mosi, Ndre Mjeda, Gjergj Fishta, Josif Haxhimima, Maksimiliam Lamberci, Ambroz Marlaskaj, Sali Nivica, Hafiz Ali Korça, Vinçenc Prendushi, Aleksandër Xhuvani, Rajko Nahtigali, kjo Komisi realizoi pritshmëritë e kohës dhe u bë institucion i rëndësishëm në rrugën e standardizimit të gjuhës shqipe. Ata që njohin historinë e krijimit të shtetit shqiptar, në të vërtetë që njohin mirë rrethanat politike, shoqërore, kulturore, pra edhe gjuhësore të fillimshekullit ‘20, e dinë mirë ç’vështirësi paraqiste mbajtja e një veprimtarie të tillë në atë kohë dhe ç’detyra e kërkesa të rëndësishme shtronte e pritej të zgjidhte kjo veprimtari asokohe. Akti i shpalljes së Pavarësisë më 28 nëntor 1912 si teksti i parë i qeverisë së posaformuar shqiptare u pasua edhe me institucionalizimin e gjuhës zyrtare një vit pas (1913), por edhe me përpjekjen që të niste puna jo vetëm në fushën e terminologjisë administrative e ligjore, ushtarake e të tjera, përmes krijimit të komisioneve përkatëse, po edhe me përpjekjen për zgjidhjen e çështjes së gjuhës zyrtare. Tre vjet pas, në rrethanat e vështirësuara që solli Lufta e Parë Botërore, nisi punën Komisia Letrare Shqipe në Shkodër dhe mund të thuhet se gjuhëtarët shqiptarë e të huaj kryen detyrën e tyre ndërgjegjshëm e përgjegjshëm. Roli dhe rëndësia e kësaj Komisie bashkë me Kongresin e Manastirit përçuan mesazhe e reflektime largvajtëse për proceset standardizuese të shqipes, që do të zhvillohen gjatë shekullit të kaluar. Ato hapën rrugën për vendime të rëndësishme të cilat do të ligjësohen më pas nga institucionet shtetërore, duke bërë që shqipja të ketë një variant standard me funksionin e një gjuhë zyrtare, “për më tepër, ajo funksionoi edhe në trevat e Kosovës, ku përcaktoi zhvillimet e mëpastajme pas përfundimit të Luftës II Botërore” . Në këtë Komisi, ideja për ta bërë gegërishten jugore, përkatësisht elbasanishten, gjuhë të shtetit të ri zuri vend dhe u materializua me Ortografinë e miratuar në këtë Komisi, me ligjësimin e saj si gjuhë zyrtare nga Kongresi Pedagogjik i Lushnjës (shkurt 1921), fillimisht për shtypjen e teksteve mësimore, si dhe me një vendim që nxori kryeqeveria në vitin 1923, me qëllim “që të përdorej “gjuha zyrtare” në shkollë e administratë”. Si u kuptua e si u trajtua kjo ngjarje e rëndësishme në studimet, trajtesat e në diskutimet e studiuesve gjuhësorë përgjatë këtyre njëqind vjetëve është temë mjaft e gjerë. Në këtë shkrim jemi përpjekur të paraqesim, në vështrim përgjithësues, trajtimin e Komisisë nga ana e studiuesve, si ngjarje e rëndësishme për proceset standardizuese shqipe të fillimshekullit ’20, por edhe për vetë rrjedhojat e kësaj ngjarjeje në zhvillimet që do të shënojnë historinë tonë të re kulturore, në përgjithësi, dhe gjuhësore, në veçanti. Fusnotat Xhevat Lloshi, "Zgjidhje që i qëndruan kohës në shërbim të kohës", në përmbledhjen “Akademia jubilare me rastin e 40 vjetorit të Kongresit të drejshkrimit”, Universiteti ”Fan Noli”, Korçë, 2012, f. 27. Xhevat Lloshi, po aty, f. 27. 3.Tomor Osmani, "Komisia Letrare Shqipe në Shkodër 1916 -1918", Shkodra Daily, 2.6.2014 (internet). Hylli i dritës, vj. i II-të, 1921, nr. 5, f. 41-52. Namik Resuli, "Faik Konitza në qindvjetorin e lindjes", “Jeta e re” 3, 1995, f. 367. Faik Konica, "Për themelimin e një gjuhe letrare", sipas Namik Resulit: "Faik Konitza në qindvjetorin e lindjes", “Jeta e re”, 3, 1995, f. 367. “Albania” 4, 1905. 8 Shih Shefkije Islamaj: “Hylli i dritës” dhe gjuha shqipe", botuar në përmbledhjen 100 vjet të revistës “Hylli i dritës”, “Studime” 22, USH “Luigj Gurakuqi”, Shkodër, 2015, f. 34 dhe në librin Shefkije Islamaj, "Gjuha – teksti dhe konteksti", IA, Prishtinë, 2014, f. 33. Sipas Tomor Osmanit, Ambroz Marlaskaj ka marrë pjesë në dhjetë mbledhje të Komisisë nga gjithsej 63, sa janë mbajtur e protokoluar sipas Procesverbalit të KLSH-së, që fillon më 1 shtator 1916 dhe përfundon më 22 maj 1918 e që ruhet në Arkivin e Shtetit Shqiptar. Tomor Osmani, "Komisia Letrare Shqipe në Shkodër (1916-1918)", Shkodër, 2012, f. 163-228. At Ambroz Marleskaj, "Mbi orthografi të sotshme", “Hylli i dritës” 3, 1921, f. 48; “Hylli i dritës” 2, 1922, f. 19. Iris (Justin Rrota), "Rreth problemit të gjûhës letrare",“Hylli i dritës” 3, 1931, f.1; J. Rrota ka botuar në “Hyllin e dritës” në rrethin kohor 1921-31, në vazhdime, studimin e rëndësishëm jo vetëm për kohën "Rreth gramatologjisë shqype". 12, At Donat Kurtit, "Si ta shkruej? ...," “Hylli i dritës” 1, 1931, f. 8. Konstantin Konaj, "Bisedim gjuhe. Shinime te vogla", “Hylli i dritës” 4, 1931, f. 23. At Donat Kurti, "Sa ma pak rregulla", “Hylli e dritës” 4, 1932, f. 9. Konstantin Konaj, "Si ta shkruej?", “Hylli i dritës” 2, 1931, f.12. Konstantin Konaj, po aty, f.12. Zef M. Harapit, "Mbi perdorimin e grupit “mb” n’orthografi", “Hylli i dritës”, 2, 1932, f. 17. At Antonin Fishta, "Kush po na e shëmton gjuhën", “Hylli i dritës” 1, 1933, f. 15. Mark Harapi, "Pse gegnisht Manzoni", "Leka" vj. xv. 1943 – xxj. n. vj. qershor 1943, Shkodër, f. 181. Mark Harapi, po aty, f. 19. Jup Kastrati, "Konvergjenca gjuhësore nga Komisia Letrare te Kongresi i Drejtshkrimit,". "25-vjetori i Kongresit të Drejtshkrimit", 1972-1997, Tiranë, 2000, f. 61. Mustafa Kruja, "Mendime mbi trajtimin e gjuhës letrare", “Shkëndija”, nr. 2, gusht, 1940, f. 5. Namik Resuli, "Gegërishtja apo toskërishtja?", “Shkëndija” 1, 1939. 24.Aleksandër Xhuvani, "Dy antologjijat shqipe", 1936. Selman Riza, "Tri monografina albanologjike", Tiranë, 1944. Ilia Dilo Sheperi, “Dielli” dhe gramatika", “Demokratia”, 1928. Tajar Zavalani, "Prishësit e gjuhës", “Minerva”, 1933. Shpend Bardhi (Mustafa Kruja), "Kritikë e një kritike", “Përpjekja shqiptare”, 1938. Mati Logoreci, "Gjuha letrare", “Tomori” 26 .7. 1940. Tomor Osmani, "Komisia Letrare Shqipe në Shkodër (1916-1918)", 1997, 2009, 2012, 2016, USH, Shkodër. Sheremet Krasniqi, "Komisia Letrare Shqipe e Shkodrës (1916-1918)", Prishtinë, “Rozafa”, 2004.

Roza i dedikon shkrim pas vdekjes Dhimitër ANAGNOSTIT: Dashuria ime By:Roza Anagnosti Dhimitër Anagnosti, artisti shumëdimensional, regjisor i kamerës, skenarist, regjisor dhe poet. Bashkëshorti im, dashuria ime. Mendje ndrituri, duarfloriri, zemërbardhi im. Dhimitri ishte artist në zemër e në shpirt. E donte vendin e tij pa kushte dhe kulturën e gjuhën shqipe i vlerësonte në maksimum. Dashuronte vendin ku lindi, Vunoin. Jali dhe deti ishin frymëzimi i tij. Ishte njeri me një modesti të paparë. Ishte me karakter të fortë, po me një ndjeshmëri dhe dashuri të madhe për njerëzit. Dhe këtë e ka treguar në të gjitha veprat e tij. Dashuronte pa masë familjen, mua, vajzat Juna dhe Era. “Duhet t’i bëjmë qytetare të mira – më thoshte – e kemi për detyrë”. Dhimitri ishte njeri i papërtuar. Lexonte dhe punonte shumë. Ishte organizator i përsosur. E vlerësonte njeriun e punës dhe thoshte: “Puna është kokëfortë”! Nuk ankohej për çdo situatë të krijuar në punë e shtëpi, mundohej të gjente zgjidhje. “Nuk i kam bërë asnjeriu keq – thoshte – dhe në qoftë se kam lënduar njeri, e kam bërë pa dashje”. Kohën e vlerësonte në maksimum. Dhimitri ishte inteligjent dhe i drejtpërdrejtë. Të ndihmonte njerëzit ishte motivi i tij. E donte jetën dhe mundohej t’i merrte më të mirën. Nuk ishte materialist. Thoshte: “Më shumë se e nevojshmja, është mëkat”. Jetuam në një apartament të thjeshtë e modest në Tiranë, e verës në konakun e Jalit. Veprave krijuese u jepte zemër e shpirt pa limit. Thoshte: “Më ka dhembur çdo plan e kuadër i çdo filmi”. Bashkëpunëtorët i vlerësonte në maksimum, por kryefjalë për Dhimitrin ishin aktorët që i adhuronte. Ishte magjistar i fjalës shqipe. E dinte që ka lënë vepra që do vlerësoheshin në kulturën shqiptare. Gjithmonë ishte prapa kamerës: “Te veprat jam edhe unë. Aty do më gjeni”. Siç thuhet në këngën kushtuar Anagnostit: “Kinemaja jote një atdhe në ekran, ku shpirti i Shqipërisë përjetë merr frymë pranë”. Ma mbajti krahun fort. Dashuria dhe respekti ishin motivi. E kam me vete në çdo moment. Iku fizikisht po me mua është në frymë, në zemër e shpirt derisa të bashkohemi. Faleminderit të gjithë shqiptarëve, në Shqipëri e Kosovë, e anë e mbarë botës, për vlerësimin, ndjeshmërinë e respektin që treguan për të artistin e të shtrenjtin tonë, Dhimitër Anagnosti! Shkrimi, posaçërisht për gazetën “Panorama”

E Bukura dhe e Madhërishmja Nga Liliana Pere Revista Prestige E bukura dhe e madhërishmja – dy pole që filozofi i madh Immanuel Kant i pa si dy yje binjakë, por me dritë të ndryshme. Ato nuk janë e njëjta gjë, edhe pse shpesh shfaqen dorë për dore në botën e ndjenjave dhe të artit. E bukura dhe e madhërishmja janë si dy instrumente të ndryshme në një simfoni: njëri sjell butësinë e violinës, tjetri fuqinë e trumbetës. Vetëm së bashku japin një pamje të plotë të estetikës. E bukura është si lulja që çel pa bujë në kopshtin e pranverës. Ajo nuk ka nevojë të jetë e madhe për të të pushtuar: një petal i brishtë, një buzëqeshje rinore, një melodi që tingëllon butë mjafton për të ndezur dashurinë. E bukura na fton pranë, na jep besim dhe ngrohtësi. Është dorë e ngrohtë që prek shpirtin, aromë e një luleje të njomë pas shiut. Ajo lidhet me rininë, me freskinë dhe gjallërinë e jetës. Ashtu si fytyra e një fëmije, e pastër dhe e dritshme, e bukura nuk të imponon, por të përkund me ëmbëlsi. Në art, e bukura është muzika e Mozartit që të mbush me gëzim, piktura e Renoirit ku ngjyrat lozin me dritën, apo një poezi e lirë e Naim Frashërit që të fton në dashuri e ëndrra. E bukura është si pasqyrimi i dritës në sipërfaqen e një liqeni të qetë – e thjeshtë, por e pafundësisht e këndshme. E madhërishmja, përkundrazi, nuk vjen me brishtësinë e petaleve, por me madhështi. Ajo është mali i mbuluar me borë që ngrihet krenar mbi horizont, deti i trazuar që të bën të ndjesh peshën e fuqisë së natyrës, apo qielli i pafund i yllëzuar që të lë pa fjalë. E madhërishmja nuk të thotë “më duaj”, por të imponon respekt dhe heshtje. Para saj, zemra jonë dridhet dhe mendja ndien kufijtë e saj. Ajo është thjeshtësi e pastër, pa stolisje, sepse madhështia nuk ka nevojë për zbukurime. Në art, e madhërishmja është Bethoveni me simfoninë e tij të nëntë, është katedralja gotike që ngrihet drejt qiellit me gurë të rëndë, është vargjet e Dantes që flasin për humnerën dhe lartësinë e shpirtit. E madhërishmja është si bubullima e largët që të kujton madhështinë e qiellit – e fuqishme, e pakapshme, imponuese. Njeriu bart brenda vetes këto dy cilësi. Rinia është lulja – plot gjallëri, ngjyra e stolisje; pleqëria është mali – i heshtur, i lartë, i mbuluar me thinja si borë. Një i moshuar i urtë, me shikim të thellë e fjalë të pakta, shpesh është më madhërishëm se një i ri i bukur. Sepse e madhërishmja flet me peshën e kohës dhe të urtës, ndërsa e bukura me freskinë e momentit. Pleqëria është dielli i mbrëmjes: nuk digjet me të njëjtën zjarrsi si në mesditë, por ngjyros horizontin me një madhështi të papërsëritshme. Ajo është si një lis i lashtë që qëndron krenar mes stuhive – i përkulur ndoshta nga koha, por i pathyeshëm në rrënjët e tij. Arti dhe estetika jetojnë në tensionin e këtyre dy poleve. Një pikturë mund të jetë e bukur si lulet e Van Gogh-ut, që të japin ngrohtësi, por edhe madhërishme si mali i Caspar David Friedrich-ut, që të lë pezull në peshoren mes njeriut të vogël dhe natyrës së pafund. Një poezi mund të të prekë me fjalë të buta dashurie, por edhe të ngrijë para pyetjeve të mëdha të ekzistencës. Një statujë klasike greke, e përkryer në proporcion, të fton me bukuri; një amfiteatër romak, që ngrihet madhështor mbi shekuj, imponon respekt. Një dramë e Shekspirit shpalos herë bukurinë e fjalës së butë, herë madhështinë e tragjedisë së njeriut përballë fatit. Prandaj, të bukurën duhet ta shohim si këngën që na mbush me dashuri, dhe të madhërishmen si heshtjen që na bën të ndjejmë respektin. Të dyja së bashku na japin këndvështrimin e plotë mbi jetën: dashuri dhe respekt, ngrohtësi dhe lartësi, petale dhe male, melodi dhe heshtje, rini dhe urtësi. Vetëm në bashkëjetesën e tyre zbulohet e vërteta e estetikës – që jeta është njëherazi poezi e butë dhe himn i fuqishëm, dritë që pasqyrohet mbi ujë dhe mal që ngrihet drejt qiellit. Autor Liliana Pere

Titulli: “Heshtja që Fluturon: Zëri i Anri Salës Mes Fotove e Tingujve” Anri Sala është një artist vizual bashkëkohor, i njohur ndërkombëtarisht për krijimin e instalacioneve video, zanore dhe hapësinore, që shpesh ndërthurin muzikën, arkitekturën dhe kohën si elementë poetikë të rrëfimit. Ai nuk është thjesht regjisor, as thjesht piktor apo muzikant — por një ndërtues atmosferash, një kompozitor emocionesh vizuale që përdor videon si një instrument për të krijuar ndjesi të padukshme, por të fuqishme. Ai punon në kufijtë mes artit pamor dhe muzikës, ku tingulli nuk është vetëm sfond, por protagonist; ku imazhi nuk rrëfen një histori të drejtpërdrejtë, por krijon një gjendje, një rezonancë emocionale. Vepra e tij shpesh është një udhëtim meditativ, ku kamera lëviz ngadalë, tingujt ndizen e shuhen si frymëmarrje, dhe çdo gjë që mungon – fjala, zëri, përfundimi – bëhet vetë mesazhi. Në fakt, Anri Sala është një filozof i heshtjes dhe i harmonisë së prishur, një shqiptar universal që ka ditur ta kthejë mungesën – qoftë të fjalës, të ngjyrës apo të vendit – në forcë krijuese që prek dhe fton në reflektim botën mbarë. Anri Sala (lindur në Tiranë, 1974) është artist bashkëkohor shqiptar, i njohur ndërkombëtarisht për instalacionet e tij të bazuara te videoja dhe tingulli. Karriera e tij, e nisur në Shqipërinë post‑komuniste dhe realizuar ndërkombëtarisht në Francë dhe Gjermani, është një sintezë e kujtesës historike dhe ndjeshmërisë poetike. Vepra si Intervista, Dammi i colori, dhe Ravel Ravel Unravel e kanë vendosur në qendër të skenës europiane të artit. Anri Sala lindi në Tiranë në vitin 1974. Prindërit janë Valdete Sala dhe Bashkim Sala — të dy intelektualë dhe të angazhuar në jetën kulturore të Tiranës. Valdete luajti një rol kyç në historinë e veprës Intervista, ku reprezentohet figura e saj në këndvështrimin e kujtesës së humbur dhe heshtjes së politizuar  . Midis viteve 1992–1996, Sala studioi pikturë në Akademinë e Arteve të Bukura në Tiranë, por u tërhoq nga video-arta dhe filmi. Pasardhësisht u zhvendos në Francë, ku studioi video në École Nationale Supérieure des Arts Décoratifs në Paris dhe më vonë regji filmi në Le Fresnoy në Tourcoing  . Intervista (Finding the Words) (1998): Ai dokumenton nënën e tij duke folur në një kongres të rinisë komuniste pa zë, duke kërkuar të rikrijojë komunikimin me ndihmën e lexuesve të buzëve — një meditacion mbi heshtjen dhe memorien kolektive  . Dammi i colori (2003): Vepër vizuale dhe poezike lidhur me projektin e Edi Ramës për ngjyrosjen e Tiranës. Ekspozuar në Tate Modern në Londër, thekson ndikimin urban dhe ndryshimin simbolik të qytetit  . Ravel Ravel Unravel (2013): Dy interpretime të ndara cinematografike të një koncerti Ravel, të shfaqura në pavijonin francez të Bienales së Venedikut—një alegori për kohën, sinkronizimin dhe perceptimin njerëzor  . Le Clash & Doldrums (2010–2014): Instalacione zanore dhe konceptuale që lidhen me tensionet politike dhe historinë, për të cilat fitoi Vincent Award në 2014  . Vepra të tjera të rëndësishme: Answer Me, If and Only If, 1395 Days Without Red, Time No Longer, të gjitha duke luajtur me konceptin e tingullit si objekt narrativ dhe reflektues. 🏅 Çmime, famë dhe vlerësime ndërkombëtare Young Artist Prize, Bienali i Venedikut (2001)  . Prix Gilles Dusein (2000), Absolut Art Award (2011), dhe nominim për Hugo Boss Prize (2002)  . Vincent Award (2014) për “Le Clash” dhe instalacionet audio-konceptuale që përzihen me politikën  . Përfaqësues i Francës në Bienalen e Venedikut 2013  . Përmendur ndër artistët më me ndikim në lista si ArtReview Power 100 dhe zyrtar i tre fishëm si artisti më i rëndësishëm në Francë nga ArtIndex France deri më 2025  . Anri Sala jeton dhe punon kryesisht mes Parisit dhe Berlinit. Ekspozitat e tij personale dhe kolektive shtrihen në mbarë Europën, Amerikën e Veriut dhe Azi: Centre Pompidou (Paris), Tate Modern (Londër), New Museum (NY), Moderna Museet (Stockholm), Kunsthalle Wien (Vjenë), Fundacion Botín (Santander), MUDAM (Luksemburg) etj.  . Artisti është krahasuar me emra si Christian Boltanski, Steve McQueen dhe Christian Marclay, për përdorimin e tingullit dhe kujtesës si element narrativ. Por dallimi i tij qëndron në sensin poetik dhe hapësinor ku heshtja bëhet akt, e cila sipas kritikëve si Hans Ulrich Obrist, e bën atë “piktor i dritës zanore”  . Punët e tij janë si simfoni të heshtura: çdo zë që mungon, çdo tingull i prerë është një fragment kampión i rezonancës humane. Analogjia më e bukur është me filmin poetic të Tarkovskyt—të ndjeshmit, të ndaluar, të kthjellët.  Është i famshëm në Francë e me tej? Po, Anri Sala është një nga artistët më të famshëm në Francë. Ai përfaqëson lidhjen mes estetikës shqiptare dhe botës evropiane të artit bashkëkohor. Vepra më të nderuara mbeten Ravel Ravel Unravel dhe Dammi i colori, të cilat e bënë emrin e tij global dhe simbol të reflektimit urbane dhe historik  .  Një zë shqiptar që ndriçon botën Anri Sala është më shumë se një artist - ai është një rrëfimtar që përdor heshtjen, tingujt dhe kohën për të përcjellë historinë e humbur. Ai nuk shpjegon; ai çon të shohësh brenda vendit-ndeshjes të kujtesës. Me një origjinë shqiptarësh dhe një biçim europian, ai e integron identitetin kombëtar në artin global. Vepra e tij është një dritë që ndriçon thellësitë e historisë, kujtimit dhe gjuhës universale të artit. © 2024–2025 Liliana Pere – Themeluese,Botuese. Autore   Revista Prestige   Të gjitha të drejtat e rezervuara.

Fjodor Dostoevski: Pastërtia e shpirtit dhe tragjedia e njerëzimit Tragjedia e shumicës së njerëzve të mirë, siç thekson Fjodor Dostoevski, qëndron në paaftësinë për të kundërpërgjigjur kur sulmohen. Por kjo nuk është shenjë e mungesës së inteligjencës; është një formë e pastërtisë së shpirtit, një transparencë që shumë herë tejkalon logjikën dhe fuqinë e këtij bote. Në këtë perceptim, vepra e Dostoevskit nuk është thjesht letërsi, por një reflektim filozofik mbi natyrën njerëzore, mbi dobësinë dhe madhështinë e shpirtit njerëzor. Librat dhe temat e tij Dostoevski dallon për thellësinë psikologjike dhe moralitetin që ndërton tek personazhet e tij. Ai nuk shkruan për thjesht argëtim; ai shkruan për të kuptuar pse njerëzit vuajnë, pse ligësia triumfon dhe pse shpirti i mirë shpesh humbet në betejën e jetës. Disa nga librat më të njohur të tij janë: 1. Krim dhe Ndëshkim (1866) – Raskolnikov, një student i ri i Moskës, mendon se është i drejtë të vrasë një grua të pasur, të cilën e konsideron të dëmshme për shoqërinë. Pas vrasjes, ai përballet me fajin, vuajtjet morale dhe dritën e ndërgjegjes. Libri eksploron temat e fajit, shpëtimit dhe moralitetit, duke treguar se shpirti i pastër nuk mund të rrëshqasë pa ndjerë pasojat e veprimeve të tij. 2. Idioti (1869) – Princi Myskin, një njeri krejtësisht i mirë dhe i pafajshëm, kthehet në shoqërinë ruse pas një qëndrimi në spitalin psikiatrik. Ai përballet me intrigat, tradhtitë dhe ligësinë e botës së rrethuar nga lakmia dhe egoizmi. Myskin është një simbol i pastërtisë shpirtërore që nganjëherë e bën të paaftë për të mbrojtur veten në një botë të padrejtë. 3. Vëllezërit Karamazov (1880) – Një roman filozofik dhe moral i cili trajton familjen, besimin dhe dilemën e ekzistencës njerëzore. Katër vëllezër përballen me padrejtësitë, mëkatet dhe faje të ndryshme, ndërsa babai i tyre është një figurë e korrupsionit dhe ambicies. Libri eksploron pyetje të mëdha mbi moralin, Zot-in dhe përgjegjësinë individuale. 4. Shënimet e nënçmuarit (1864) – Novela e shkurtër që përshkruan jetën e një personazhi të izoluar, Nënçmuari, i cili lufton me vetminë dhe keqkuptimin shoqëror. Ky libër është një studim i ndjeshmërisë së thellë njerëzore dhe përballjes me absurditetin e jetës. 5. Djalli (1872) – Një satirë politike dhe filozofike që përshkruan revolucionarët rusë dhe idealet e tyre të deformuara. Libri shfaq anën destruktive të ideologjive radikale dhe pasojat e tyre mbi individin . Familja, koha dhe motivacioni Dostoevski lindi në Moskë më 1821 dhe jetoi në një kohë të trazuar historikisht, midis ndryshimeve sociale dhe politike të Rusisë. Përvoja e tij personale – arrestimi për aktivitetin anti-czar, vuajtjet në burg dhe humbjet familjare – formësuan vizionin e tij. Këto përvoja e shtynë të eksploronte tragjedinë dhe shpirtin e njeriut, duke i dhënë veprave të tij një rezonancë  Vepra e Dostoevskit është një pikë referimi për letërsinë botërore. Kritika e ka vlerësuar për thellësinë psikologjike, ndjeshmërinë morale dhe filozofinë ekzistenciale. Ai ka frymëzuar shkrimtarë si Kafka, Sartre dhe Camus, duke lidhur letërsinë me filozofinë dhe psikologjinë. Citati që përmendim mbi njerëzit e mirë që nuk reagojnë menjëherë lidhet ngushtë me personazhet e tij: shpirtërat e pastër shpesh kuptojnë përgjegjësitë e jetës vetëm pas sulmit moral. Shpirti i mirë i personazheve të Dostoevskit mund të krahasohet me ujërat e qetë të një lumi: të pastër, të thellë dhe të fortë, por shpesh të pafuqishëm për t’u përballur me stuhi të jashtme. Ndërkohë, ata që shfrytëzojnë dobësinë e të tjerëve janë si era e shpejtë, që bën përplasje momentale, por shpesh pa qëllim të qëndrueshëm. Thënie dhe lidhje me veprat Citati mbi tragjedinë e njerëzve të mirë lidhet me Raskolnikovin në Krim dhe Ndëshkim, Myskin në Idioti dhe vëllezërit Karamazov, të cilët përballen me padrejtësitë dhe mëkatet e shoqërisë. Ai tregon se shpirtërat më të pastër nuk kanë gjithmonë armë për të reaguar në momentin e duhur, por mësojnë nga dhimbja dhe reflektimi. Dostoevski nuk mori shumë çmime gjatë jetës, por ndikimi i tij mbi letërsinë botërore është i pamasë. Frymëzimi që ai dha mbi filozofinë, psikologjinë dhe artin është i përhershëm, duke e bërë një nga shkrimtarët më të mëdhenj të historisë. Dostoevski na mëson se shpirtrat e mirë nuk janë gjithmonë fitimtarë në momentin e betejës, por ata bartin një dijeni të thellë dhe një ndjeshmëri unike që kupton jetën pas momentit. Ai i fton lexuesit të reflektojnë mbi brishtësinë, fuqinë dhe bukurinë e shpirtit njerëzor, duke na kujtuar se madhështia shpirtërore shpesh qëndron në heshtje dhe reflektim, jo në reagim të menjëhershëm. Fjodor Dostojevski, një nga shkrimtarët më të mëdhenj të letërsisë botërore, nuk ka marrë çmime letrare gjatë jetës së tij, pasi shumica e veprave të tij u botuan pas vdekjes së tij.  Megjithatë, pas vdekjes, ai është nderuar me shumë çmime dhe nderime që pasqyrojnë ndikimin e tij të përhershëm në letërsi dhe kulturë.  Çmime dhe Nderime Pas Vdekjes Çmimi Yomiuri Prize (2012): Në vitin 2012, libri i Dostojevskit Nazotoki “Akuryō” (Unraveling the Mysteries of Demons) fitoi Çmimin Yomiuri në Japoni, duke treguar vazhdimin e vlerësimit të veprës së tij në letërsinë moderne.   Medalja "Dostoevsky Star" (2021): Në vitin 2021, qeveria ruse i dha medaljen "Dostoevsky Star" një shkrimtari japonez për kontributin e tij në përkthimin dhe promovimin e veprave të Dostojevskit në Japon. Ky çmim është një nderim i veçantë për ata që kanë kontribuar në ruajtjen dhe përhapjen e trashëgimisë së Dostojevskit.   Çmime për Përkthime të Veprave të Dostojevskit: Përkthimet e veprave të Dostojevskit në gjuhë të ndryshme janë nderuar me çmime të ndryshme. Për shembull, në vitin 1993, përkthimi i A Writer's Diary: Volume I nga Kenneth Lantz fitoi Çmimin e Përkthimit të Shkëlqyer nga AATSEEL.   Stampa Postare Sovjetike (1956): Në vitin 1956, Bashkimi Sovjetik lëshoi një pullë postare me ngjyrë ulliri e gjelbër për të nderuar Dostojevskin, duke simbolizuar vlerësimin e tij në kulturën dhe historinë ruse.   Muza Dostojevskaja në Shën Petersburg (1991): Në vitin 1991, u hap stacioni i metrosë "Dostoevskaya" në Shën Petersburg, si një nderim për shkrimtarin. Ky stacion është dekoruar me vepra arti që pasqyrojnë skena nga veprat e Dostojevskit, duke e bërë atë një vend të rëndësishëm për adhuruesit e tij.   Krateri dhe Planeti i Vogël i Emëruar Pas Dostojevskit: Në vitin 1979, një krater në planetin Merkur u emërua "Dostoevsky" për të nderuar shkrimtarin. Po ashtu, një planet i vogël i zbuluar në vitin 1981 nga astronomja Lyudmila Karachkina u emërua "3453 Dostoevsky". Këto emërtime janë një dëshmi e ndikimit të tij të përhershëm në shkencë dhe kulturë.   Edhe pse Dostojevski nuk mori çmime letrare gjatë jetës së tij, pas vdekjes ai është nderuar me shumë çmime dhe nderime që pasqyrojnë ndikimin e tij të thellë dhe të përhershëm në letërsi, kulturë dhe shkencë.  Veprat e tij vazhdojnë të lexohen dhe studiohen në mbarë botën, duke e bërë atë një figurë të pavdekshme në historinë e letërsisë. © 2024–2025 Liliana Pere –   Botuese, Autore

Intervistë me Elda Gjana, bilbiografe dhe përkthyese në Biblotekën kombëtare. Hyrje Profil i shkurtër Në heshtjen e qetë të Bibliotekës Kombëtare, aty ku fjala e shkruar bëhet kujtesë e gjallë e një kombi, shfaqet figura e Elda Gjanës – bibliografe, përkthyese dhe studiueses së palodhur të gjuhësisë. Ajo është një ndër ato zëra të rrallë që i japin formë dijes, duke e renditur, ruajtur dhe përkthyer për brezat që vijnë. Rrënjët e saj shpirtërore ushqehen nga librat e trashëguar në familje dhe nga një dashuri e hershme për fjalën shqipe, ndërsa horizontet akademike i ka zgjeruar me studimet e thelluara mbi albanologët gjermanë e austriakë, të cilët shekuj më parë e panë në gjuhën tonë një thesar të pazbuluar. Në punën e saj, Elda Gjana nuk është thjesht një profesioniste e rregullit dhe skrupulozitetit, por një ndërtuese urash midis kulturave, një “rojtar i kujtesës” që e shikon librin si një monument shpirtëror. Si përkthyese, ajo sjell në shqip autorë të mëdhenj gjermanë, duke i dhënë lexuesit shqiptar zërin e Kafka-s, Horváth-it e të tjerëve, dhe duke dëshmuar se gjuha jonë ka fuqinë të përballojë universin e çdo letërsie të madhe. Figura e saj sintetizon tri dimensione që rrallë gjenden të bashkuara: rigorozitetin shkencor, finesën artistike të përkthimit dhe misionin e heshtur të një shërbyeseje të kujtesës kombëtare. Në këtë rrugëtim, ajo është njëkohësisht udhëtare e kujtesës, arkitekte e dijes dhe përkthyese e shpirtit njerëzor. Vazhdojmë me intervisten Pyetje. Edashur Elda; 1. Cilat kanë qenë rrënjët shpirtërore e familjare që ushqyen tek ju prirjen drejt gjuhës, librit dhe shkencës? A ka pasur në shtëpinë tuaj një kulturë të veçantë leximi dhe formimi? Përgjigje. Qysh në adoleshencën time të hershme pata fatin e madh të gjeja në bibliotekën e gjyshit nga ime më, me prejardhje nga Shkodra, librin me novela “Tregtar flamujsh” të Ernest Koliqit, botim i vitit 1935. Duke e lexuar, shijova leksikun e pasur të gjuhës shipe, muzikalitetin dhe një letërsi bashkëkohore në fillesat e saj. Ai libër, të cilit i rikthehem herë pas here, është shndërruar në një rrënjë shpirtërore në zhvillimin tim intelektual dhe gjuhësor. Më pas njohja me shkrimtarinë e jashtëzakonshme të figurave të tilla si Martin Camaj, Arshi Pipa, të cilët në forminin e tyre kanë patur të gërshetuar gjuhësinë, letërsinë, filozofinë, albanologjinë, më dhanë shtysa në këtë rrugëtim. Përherë kam qenë e rrethuar nga një bibliotekë cilësore familjare prej librash të mirë të letërsisë shqipe si dhe asaj të huaj të përkthyer mjeshtërisht në gjuhën shqipe. Gjithashtu falë xhaxhait tim, shkrimtarit, poetit dhe publicistit Myftar GJANA, ushqehesha gjithnjë me botime të Kosovës, të cilat për hir të së vërtetës asokohe ishin shumë bashkëkohore dhe pa censurë, krahasuar me botimet në Shqipëri. Pyetje 2. Rruga juaj arsimore nga shkollimi i hershëm deri në doktoraturë në fushën e gjuhësisë është një udhëtim i gjatë dhe kërkues. Nëse do ta përkufizonit me një fjalë këtë rrugëtim, cila do të ishte ajo? Përgjigje. Intelektualisht e përmbushur Rruga akademike dhe bibliografia Pyetje. 3. Në punën tuaj shkencore keni përqendruar vëmendjen tek autorët gjermanë dhe austriakë që studiuan gjuhën shqipe në shek. XIX–XX. Çfarë thotë ky interes i tyre për vendin tonë dhe si e lexoni sot, në retrospektivë, këtë marrëdhënie kulturore? Përgjigje. E tërë doktoratura ime, sjell në vëmendje gjurmimet gjuhësore të albanologëve më të shquar që kanë patur si objekt studimi gjuhën shqipe dhe prejardhjen e saj. Pasqyrohet interesi dhe vëmendja e jashtëzakonshme e këtyre gjuhëtarve për gjuhën dhe kulturën shqiptare. Kjo do të thotë se gjuha jonë, kombi ynë janë vlerësuar në mënyrë të veçantë nga akademikët më të mëdhenj të katedrave të universitetve gjermane dhe austriake. Ky inetersim duhet të na bëjë krenarë dhe të na nxisë që ta ruajmë e pasurojmë gjuhën dhe identitetin tonë kombëtar si një urë lidhëse me kombe dhe kultura që na çmojnë. Ata kanë gjurmuar dhe studiuar gjuhën dhe kulturën tonë në një kohë kur ne nuk kishim as gjuhëtarë e as studiues. Sot janë mundësitë që bashkëpunimet dhe hulmutimet gjuhësore të intesifikohen edhe më shumë, meqenëse ekzistojnë institucionet, studiuesit dhe shkencëtarët shqiptarë dhe të huaj. Kontributi shumë i çmuar i këtyre alobanologëve vijon edhe sot e kësaj dite, gjej rastin të përmend Prof. Dr. Oliver Jens Schmitt, i cili është një ndër figurat më të rëndësishme të albanologjisë dhe vlerësues i Shqipërisë e shqiptarëve. Pyetje. 4. Si bibliografe në Bibliotekën Kombëtare, ju i jepni “formë” kujtesës së shkruar të një kombi. A e ndjeni se përmes punës suaj bëheni pjesë e një procesi më të madh: mbrojtjes së identitetit dhe trashëgimisë sonë shpirtërore? Përgjigje. Po patjetër, jam e privilegjuar dhe kam një përgjegjësi shumë të madhe për të mbrojtur e ruajtur identitetin dhe trashëgiminë tonë shpirtërore. Përditë përpunoj materiale që i kushtohen gjuhës, historisë, etnografisë shqiptare në gjuhë të huaja. Falë përvojës dhe profesionalizmit tim si bibliografe prej 25 vitesh, së shpejti do të botohet katalogu “Vepra të autorëve dhe studiuesve gjermanofonë për Shqipërinë dhe shqiptarët”, autore e të cilit jam unë. Pyetje 5. Bibliografia shpesh shihet si një punë teknike, por në thelb ajo është një akt filozofik: zgjedhja, renditja dhe ruajtja e dijes. Si e kuptoni ju këtë mision? Përgjigje. Profesioni im si bibliografe përveçse kërkon profesionalizëm, kërkon edhe kulturë, skrupulozitet, saktësi. Si mision, është shumë i rëndësishëm, sepse nuk vlen vetëm për studiuesit, shtresën elitare, por edhe për lexuesin më të thjeshtë. Përkthimi dhe filozofia e gjuhës Pyetje 6. Si përkthyese e autorëve klasikë dhe modernë gjermanë, sa herë keni ndjerë se fjala e huaj nuk ka një “strehë” të plotë në gjuhën shqipe? Çfarë bën përkthyesi në këto raste: krijon, përshtat, apo hesht? Përgjigje. Tek unë nuk ekziston heshtja. Gjuha shqipe i ka të tëra mundësitë për të përballuar gjuhët e huaja, në këtë rast gjermanishten, e cila është një ndër gjuhët më të pasura në botë. Ne përkthyesit e gjermanishtes kemi një fat shumë të madh, sepse kemi një shkollë të fortë përkthimi të përfaqësuar nga Lasgush Poradeci, Skënder Luarasi, Robert Shvarci, Afrim Koçi, Aristidh Ristani, Shpëtim Çuçka, Ardian Klosi, ndër ta veçoj Afrim Koçin, mentorin tim. Këto figura me përkthimet e tyre mjeshtërore na kanë dhënë shembuj pafund, sesi të veprojmë për përkthime sa më cilësore. Sa më shumë përkthej, aq më shumë më përforcohet bindja se gjuha shqipe i ka të gjitha mundësitë të përballojë çfarëdolloj gjinie të letërsisë, filozofi, gjuhësi etj. Pyetje 7. A është përkthimi për ju një akt shërbimi ndaj lexuesit, apo një akt krijues i barabartë me shkrimin? Përgjigje. Sipas këndvështrimit tim, përkthimi është një akt krijues i barabartë me shkrimin. Pra është detyra ime që mos ta “tradhëtoj” autorin, por të jem zëri i tij në gjuhën shqipe. Pyetje 8. Në marrëdhënien mes gjermanishtes dhe shqipes, cilat janë pikat ku gjuhët takohen në thellësi, dhe cilat janë “humbëtirat” ku nuk arrijnë të përputhen? Përgjigje. Sigurisht secila ka karakterin e saj shoqëror, historik dhe ligjet e rregullat e veta të organizimit dhe të funksionimit, por mos të harrojmë që të dyja janë gjuhë indoevropiane. Sa për “humbëtirat” që duhen përmbushur, mendoj se është leksiku, në këtë rast shumë i pasur i gjermanishtes, dhe detyra jonë si përkthyes është që të rijetëzojmë fjalë, të cilat ekzistojnë në gurrën e shqipes. Kjo kërkon kulturë të gjerë, lexim të pandërprerë dhe disiplinë pune, njohje shumë të mirë të dy gjuhëve përkatëse. Pyetje 9. Ju keni sjellë në shqip Kafka-n, Zëeig-un, Horváth-in e shumë të tjerë. A ka një mesazh universalisht njerëzor që, sipas jush, përshkon veprat e tyre dhe që prek edhe lexuesin shqiptar? Përgjigje. Në konceptin tim unë nuk e ndaj lexuesin sipas kombësisë. Në një botë, ku komunikimi është gjithnjë e më i afërt, pa barriera, është bukur të flasim për një komunitet lexuesish, i cili sulmohet nga teknologjia. Dhe ajo që e bashkon këtë komunitet lexuesish janë pikërisht mesazhet njerëzore që përcillen nga shkrimtarë të tillë që përmendët ju. Jam e bindur që Kafka dhe autorët e lartpërmendur, jo vetëm që janë të gjithkohshëm, por edhe pa kombësi. Ata i drejtohen një lexuesi pa përkatësi kombëtare. Dhe sa më shumë modernizohet letërsia, aq më universale bëhet ajo. Pyetje 10. A mund të thuhet se përkthyesi është edhe një filozof i heshtur, i cili mediton mbi kufijtë e të shprehurit dhe të pashprehshmes? Përgjigje. Përkthyesi qëndron gjithmonë pas autorit dhe ky i fundit flet nëpërmjet përkthyesit. Si shkrimtari ashtu edhe përkthyesi gjithmonë përballen me sfidën e të shprehurit të së pashprehshmes, dhe këtu e kam fjalën për shkrimtarët lider të mendimit letrar. Procesi i meditimit patjetër duhet të sjellë një rezultat dhe hera – herës ky rezultat mund të jetë ajo që ju thoni, të shprehësh të pashprehshmen. Si rrjedhojë kemi një histori suksesi. Përvoja ndërkombëtare dhe përballja me kulturat Pyetje 11. Në udhëtimet tuaja shkencore dhe akademike në Gjermani, Austri, Zvicër, Maqedoni e Egjipt, keni vizituar biblioteka e institucione të ndryshme. Çfarë reflektimesh ju ka dhënë kjo për vendin tonë dhe nivelin e ruajtjes së dijes këtu? Përgjigje. Jo vetëm si lexuese, por edhe si bibliografe, sa herë kam patur mundësi kam shfrytëzuar rastin të vizitoj biblioteka në qytete të botës. Ajo që më ka bërë përshtypje është se bibliotekat vazhdojnë të jenë tempuj dijesh për studiues, studentë e më gjerë. Materialet janë lehtësisht të aksesueshme dhe ofrojnë komoditet për lexuesin, gjë që jo gjithmonë e ofrojnë bibliotekat në Shqipëri. Fondet e hapura janë një lehtësi e jashtëzakonshme për lexuesin, shkëmbimi dhe huazimi i materialeve midis bibliotekash realizohet shumë shpejt dhe pa pengesat e burokracive, materialet e digjituara që ofrohen online janë një lehtësi tjetër shumë e madhe për lexuesin. Përsa i përket ruajtjes së dijes në Bibliotekën Kombëtare, pohoj se përpjekjet e stafit të bibliotekës janë këmbngulëse në këtë drejtim. Sigurisht kjo në varësi të fondeve të paracaktuara nga shteti. Në lidhje me digjitimin e antikuarëve dhe disa periodikëve është bërë një punë e lavdërueshme nga punonjësit e Bibliotekës Kombëtare. Ofrohen fonde të hapura në Qendrën “Sotir Kolea”, e cila është një aneks i Bibliotekës Kombëtare. Gjithsesi krahasimi me biblioteka që kanë traditë shekullore, si ajo e Vjenës, Berlinit apo Aleksandrisë do të ishte një nxitje shumë e mirë për Bibliotekën Kombëtare Shqiptare për të arritur ato nivele. Pyetje. 12. A mendoni se përvoja ndërkombëtare nuk është vetëm një kualifikim profesional, por edhe një “pasqyrë” për të parë vetveten dhe kombin nga jashtë? Përgjigje. Sigurisht që përvoja ime profesionale jashtë vendit, ka përsosur dijen dhe njohuritë e mia. Përballja me përvojat më të mira botërore më kanë dhënë mundësinë të ngrihem më lart në kualifikimin tim profesional. Dhe besoj që në këtë mënyrë i shërbej më mirë Bibliotekës Kombëtare dhe fushës së përkthimit. Shqipëria është një vend në zhvillim, dinjitoz dhe aspak inferior ndaj vendeve të tjera. Pjesëmarrja ime në Konferenca të ndryshme është shndërruar në një shkëmbim dijesh midis të huajve dhe studiuesve shqiptarë. Pyetje 13. Në punën tuaj ndërkulturore, a keni ndjerë ndonjëherë se jeni ndërmjetëse mes dy botëve që nuk komunikojnë lehtë, por që ju i afroni përmes gjuhës dhe librit? Përgjigje. Ky është misioni im, të krijoj ura lidhëse midis dy botëve, dy kulturave dhe dy gjuhëve. Në këtë botë ku jetojmë, në të cilën teknologjia po bëhet gjithnjë e më dominuese, mënyrat e komunikimit (mediat, rrjetjet sociale, iteatri, arti në përgjithësi) janë të shumta, unë përmbush komunikimin përmes gjuhës, e cila është një dukuri që i shërben gjithë shoqërisë, si një mjet i marrëdhënieve midis njerëzish, si një mjet i shprehjes së mendimeve duke u dhënë mundësi njerëzve të merren vesh mes tyre. Kontributi shkencor dhe kumtet akademike Pyetje 14. Në konferencat dhe simpoziumet ku keni marrë pjesë, shpesh keni trajtuar çështjen e autoktonisë, të huazimeve, apo të përkimeve gjuhësore. Çfarë kuptimi filozofik ka, sipas jush, kërkimi i origjinës dhe rrënjëve në gjuhë? Përgjigje. Albanologët gjermanofonë, duke e bërë gjuhën shqipe objekt studimi, arritën në përfundimin shkencor, i cili tashmë është i padiskutueshëm, se gjuha shqipe është pjesë e gjuhëve indoevropiane. Pra përcaktuan familjen tonë të përbashkët të gjuhëve, duke përcaktuar kështu identitetin tonë evropian si pjesë e këtij kontinenti që i ka dhënë kaq shumë botës me kulturën e tij. Pyetje. 15. Shkenca albanologjike shpesh është bërë edhe një betejë identitare. Si e ruan studiuesi integritetin shkencor mes pasionit kombëtar dhe objektivitetit akademik? Përgjigje. Jemi një ndër popujt më të lashtë në Ballkan, ç’ka është vërtetuar tashmë shkencërisht si nga pikëpamja arkeologjike, historike dhe gjuhësore. Gjithçka mbështet mbi baza shkencore dhe jo mbi pasionin kombëtar, një albanolog apo studiues nuk duhet të përfshihet aspak nga pasionet nacionaliste, por të bazohet vetëm në dëshmi dhe fakte shkencore. Pyetje 16. A mendoni se bibliografia dhe albanologjia nuk janë thjesht fusha të specializuara, por pjesë e një “arkeologjie shpirtërore” që hulumton vetë qenien e shqiptarëve? Përgjigje. Pa diskutim që albanologjia, kjo degë ndërdisiplinore e shkencave humane, e cila ka për synim studimin e gjuhës, letërsisë, historisë, artit, kulturës dhe zakoneve të shqiptarëve, si rrjedhojë gjurmon edhe vetë qenien e tyre. Është detyrim kombëtar për shkencën shqiptare që ta thellojë e zhvillojë këtë degë, në institucionet e ngritura nga shteti shqiptar, ku studiues të disiplinave përkatëse merren me këtë fushë. Po kështu edhe departamenti ku unë punoj prej vitesh, kontribuon në këtë fushë, duke zbërthyer e përpunuar materiale studimore kushtuar kësaj fushe. Filozofia e punës dhe misioni personal Pyetje. 17. Puna juaj në Bibliotekën Kombëtare përfshin katalogim, digjitalizim, restaurim, por edhe përkthim. Nëse do ta shihnit gjithë këtë si një metaforë, cili do të ishte imazhi që ju përfaqëson: arkitekt i dijes, kopshtar i fjalës, apo udhëtar i kujtesës? Përgjigje. Më saktë do ta përcaktoja si përgjegjëse e ruajtjes së vlerave. Pyetje 18. Në epokën e “fake neës” dhe informacionit të shpejtë, çfarë kuptimi merr sot puna e bibliotekarit dhe bibliografit? A është kjo një formë rezistence ndaj harresës dhe sipërfaqësisë? Përgjigje. Jo vetëm kaq, është një formë e rezistencës për ruajtjen e kulturës së librit, në vendin tonë në veçanti dhe në botë në përgjithësi. Numri i lexuesve ulet gjithnjë e më shumë, ka më pak frekuentues në bibliotekë e në librari, por është detyra jonë, e çdo intelektuali të ruajë kulturën e lashtë të librit. Me mijëra shkrimtarë e studiues kanë kontribuar në këtë kulturë, krijimtaria e tyre ruhet në këto biblioteka. Ajo duhet të vazhdojë të ekzistojë edhe në epokën e teknologjisë, duhet të vazhdojmë ta ruajmë kënaqësinë e lexuesit përpara fletëve të një libri. Gjithashtu duhet të theksojmë faktin se ajo që gjendet nëpër biblioteka është një nga gjërat më me vlerë që raca njerëzore ka krijuar. Pyetje. 19. Si e shihni rolin e dijes dhe kulturës sot në shoqërinë shqiptare: si një nevojë thelbësore për të mbijetuar, apo si një luks që ende nuk është vlerësuar mjaftueshëm? Përgjigje. Jam e mendimit se njeriu ka një marrëdhënie personale me dijen dhe kulturën. Dija dhe kultura janë të hapura për çdokënd, duhet vullneti i njeriut tu afrohet atyre dhe të përthithen prej tij. Është nevojë që buron nga brenda. Njeriu nuk e merr kulturën dhe dijen që të vlerësohet nga të tjerët. Është vetë sistemi shoqëror që duhet të krijojë mekanizma, të cilat duhet tu vënë fre injorantëve, mediokërve dhe njerëzve pa kulturë për të mos u vendosur në poste drejtuese. Siç thotë Dritëroi i mençur: “Nuk duhet të vendosim gomarin përpara kalit”. Pyetje. 20. Cili është mesazhi juaj për brezat e rinj studiues, përkthyes dhe bibliotekarë që hyjnë në këtë rrugë? Çfarë duhet të ruajnë në shpirt për të mos humbur thelbin e misionit kulturor? Përgjigje. Secila prej këtyre fushave është e pafundme. Ndiq prirjen tënde natyrore drejt dijes! Ju faleminderit e dashur Elda Gjana. Ishte kënaqësi biseda me ju znj.Liliana. © 2024–2025 Liliana Pere – Themeluese, Botuese, Autore https://revistprestige.wixsite.com/prestige/post/intervistë-me-elda-gjana-bilbiografe-dhe-përkthyese-në-biblotekën

🎬 "Nuk ishte dashuri me shikim të parë… por ishte e përjetshme." – Kevin Costner për Whitney Houston “Nuk ishte një histori e shkruar nga fati. Por diçka brenda meje ndryshoi, herën e parë që pashë Whitney Houston. Po kërkonim protagonisten për Truprojën (The Bodyguard). Disa thoshin se ajo nuk ishte zgjedhja ideale. Por për mua… ishte e vetmja. M’u tha: ‘Nuk do të funksionojë. Publiku nuk do e pranojë.’ Por unë isha gati të prisja – aq sa të duhej. Gjatë xhirimeve, mes bisedave e pushimeve larg kamerave, zbulova një Whitney ndryshe nga ajo që njihte bota. Po, ajo ishte e ndritshme. Por edhe e brishtë. Mbante në vete pasiguri që pak mund t’i imagjinonin. Vendosëm të punonim pa ndihmës. I premtova: “Do të të mbroj.” Dhe e mbrojta, në set dhe jashtë tij. Ajo më besoi. Dhe pikërisht ky besim ishte sekreti i magjisë sonë në ekran. Nuk kemi qenë kurrë çift. Por ajo që ndamë… ishte e vërtetë. E thellë. E ndjerë. Kur në vitin 2012 Whitney u largua nga kjo botë… më kërkuan të flisja në varrimin e saj. Dhe aty, mes kujtimesh dhe këngës që ajo i dha përjetësi: 🎵 I Will Always Love You kuptova një të vërtetë që nuk e kisha pranuar më parë: E kam dashur. Dhe një pjesë e zemrës sime… ende i përket asaj. 🤍 – Kevin Costner #WhitneyHouston #KevinCostner #TheBodyguard #DashuriPaEmër #KujtimIPërjetshëm #NaIshteDikur #IWillAlwaysLoveYou #Ikona

Prof. Dr. Hëna Pasho, Përmetarja fisnike e jashtëzakonshme, e edukuar, e përkushtuar dhe e palodhur në punën e saj shkencore. Figura e saj përfaqësonte kombinimin unik të dijes, korrektësisë dhe pasionit për gjuhën shqipe, duke u shndërruar në një model të vërtetë akademik për brezat e rinj. Si studiuse e shquar e terminologjisë dhe e gjuhësisë shqiptare, ajo kontribuoi me pasion dhe rigorozitet në ndërtimin e fjalorëve, monografive dhe artikujve shkencorë që sot mbeten vlera të çmuara të dijes shqiptare. Por Hëna Pasho nuk ishte vetëm një akademike e respektuar; ajo ishte shoqe e çmuar, bashkëpunëtore e ndershme dhe një frymëzim për të gjithë ata që patën fatin të punojnë pranë saj. Trashëgimia e saj nuk matet vetëm me veprat shkencore, por edhe me ndikimin e saj të thellë mbi njerëzit, kolegët dhe komunitetin akademik. Largimi i saj krijon një zbrazëti të madhe, por kujtimi i punës, seriozitetit dhe fisnikërisë së saj do të mbetet gjithmonë i paharruar. Biografi Prof. dr. Hëna Pasho 1941-2025 Para pak ditësh u largua nga jeta gjuhëtarja e shquar, prof. dr. Hëna Pasho. Profesorja lindi në Përmet. Kreu shkollën e mesme pedagogjike “17 Nëntori”, Tiranë, dhe më pas studimet e larta në Universitetin e Tiranës, dega Gjuhë shqipe e letërsi, të cilat i përfundoi me rezultate shumë të larta në vitin më 1966. Për 3 vjet punoi si mësuese dhe si drejtuese shkolle në Përmet. Në vitin 1969 fillon punë në Institutin e Gjuhësisë dhe të Historisë, pranë Fakultetit të Historisë dhe të Filologjisë, Universiteti i Tiranës, kurse në vitin 1972 fillon punë në sektorin e terminologjisë pranë Institutit të Gjuhësisë dhe të Letërsisë, Akademia e Shkencave të Shqipërisë, ku punon deri në vitin 2009, kur del në pension. Prof. Hëna Pasho ka qenë një nga studiueset më të spikatura në Albanologji dhe në Institutin e Gjuhësisë deri në kohën që pensionohet, ishte e vetmja femër që mbante titullin “Profesor”. Ajo pati fatin e madh të punonte me akad. Eqrem Çabej, me akad. Mahir Domi, me akad. Androkli Kostallari, me akad. Jani Thomai, dhe me shumë dijetarë të tjerë, si prof. Lirak Dodbiba, prof. Ferdinand Leka, prof. Jorgji Gjinari prof. Miço Samara të tjerë, nga të cilët mësoi shumë. Ajo punoi në një mjedis pune e në një institucion shkencor elitar dhe aty u rrit dhe u maturua si shkencëtare e denjë. Prof. Hëna Pasho ishte skrupuloze në punë, korrekte deri në detaje, bashkëpunuese e kërkuese. Ndërtoi marrëdhënie shumë të mira me kolegët dhe dha ndihmesa të çmueshme në shumë drejtime të punës shkencore në Institut. Ajo kreu detyra të ndryshme, si: anëtare dhe sekretare shkencore e Këshillit Shkencor të Institutit, anëtare e redaksisë së revistës “Studime filologjike” dhe përgjegjëse e seksionit të terminologjisë. Prof. Hëna Pasho, në vitin 1988, ndoqi “Shkollën verore” të Vienës (INFOTERM), pranë Qendrës ndërkombëtare e terminologjisë, duke pasuruar e konsoliduar formimin e vet shkencor. Fusha saj e ngushtë e studimeve ishte terminografia dhe terminologjia e shkencave shoqërore. Ajo punoi në dhjetëra grupe pune me specialistë e gjuhëtarë për hartimin e 12 fjalorëve terminologjikë normues (shqip-gjuhë të huaja) për disiplinat e ekonomisë, të drejtësisë, të gjeografisë e të anatomisë, që janë vepra kolektive dhe ku ndihmesa e saj si drejtuese dhe si hartuese janë të vlerësuara shkencërisht. Po përmendim këtu vepra, si: Fjalor i termave të ekonomisë politike (shqip-rusisht-frëngjisht), Tiranë, 1983 (b/autore dhe redaktore shkencore kryesore); Fjalor i termave të statistikës (shqip-rusisht-frëngjisht),Tiranë, 1983 (b/ autor dhe redaktore shkencore kryesore); Fjalor i termave të financës dhe të kontabilitetit (shqip-rusisht-frëngjisht), Tiranë, 1985 (b/autore dhe redaktore shkencore kryesore); Fjalor i termave të planifikimit (shqip-rusisht-frëngjisht), Tiranë, 1988 (b/autore dhe redaktore shkencore kryesore); Fjalor i termave të tregtisë së brendshme (shqip-frëngjisht-rusisht), Tiranë, 1999 (b/autore dhe redaktore shkencore kryesore); Fjalor i termave të ekonomisë së transportit (shqip-anglisht-frëngjisht-rusisht), Tiranë, 2002 (b/autore dhe redaktore shkencore kryesore); Fjalor i termave të gjeografisë (shqip-rusisht-frëngjisht), Tiranë, 1975 (b/autore); Fjalor i termave të anatomisë (shqip-frëngjisht-rusisht), Tiranë, 1986 (b/autore); Fjalor i termave të së drejtës (shqip-frëngjisht-rusisht), Tiranë, 1986 (b/ autore); Fjalor i termave të bankës (shqip-frëngjisht-anglisht-italisht-rusisht) (b/ autore dhe redaktore shkencore kryesore). Prof. Hëna Pasho hartoi gjithashtu, dy monografi: “Terminologjia e ekonomisë në gjuhën shqipe nga Rilindja deri në vitet ’80 të shekullit XX” dhe “Togfjalëshi terminologjik në gjuhën shqipe”. Edhe pas daljes në pension, ajo nuk i ndërpreu asnjë çast marrëdhëniet me Institutin e Gjuhësisë dhe të Letërsisë. Në vitin 2017 Instituti botoi përmbledhjen e saj me artikuj “Probleme gjuhësore të terminologjisë në gjuhën shqipe”. Këta 4 vjetët e fundit ajo dha ndihmesë të çmuar në pasurimin e Korpusit elektronik për Fjalorin e Madh të Gjuhës shqipe (me 125.000 fjalë e që është në proces përfundimi) me terma nga fusha e financës, e ekonomisë, e bankës etj. Prof. Hëna Pasho ka publikuar mjaft artikuj e studime në revista shkencore brenda e jashtë vendit për probleme të terminologjisë, të lidhjeve të termit me gjuhën letrare apo për vepra të autorëve të ndryshëm etj. Ajo ka marrë pjesë në projektin ndërkombëtar për hartimin e një fjalori shumëgjuhësh me terma të bibliotekës, me cilësinë e konsulentes gjuhësore për termat shqip, projekt i drejtuar nga Resarch Development Department National and University Library, Ljubljana, Slovenia. Emri i prof. Hëna Pasho është përfshirë në “International Who’s in Translation Terminology/ Traduction et Terminologie-Répertoire biographique internacional”, 1995. Gjithashtu ajo është nderuar me Urdhrin “Naim Frashëri” të klasit III dhe me Medaljen “Për shërbime të shquara shtetërore dhe shoqërore”. Largimi i prof. Hëna Pasho nga jeta dhe kalimi në amshim krijon një zbrazëti që e ndiejnë jo vetëm të afërmit, por dhe ne ish-kolegët e saj të Institutit të Gjuhësisë e të Letërsisë. Nderim dhe respekt për figurën e saj, për punën e trashëgiminë e vyer shkencore që la pas!

Ese poetike mbi jetën dhe veprën e Sergej Eseninit Në qiellin e letërsisë ruse, ylli i Sergej Eseninit ndriçoi fuqishëm, por u shua shpejt, duke lënë pas një dritë që ende sot nuk venitet. Ai lindi më 3 tetor 1895, në fshatin Konstantinovo të Ryazanit, në një familje fshatare të thjeshtë. Babai i tij, Aleksandër Nikitich Esenin, ishte punëtor në Moskë, ndërsa nëna, Tatjana Fjodorovna, vinte nga një familje fshatare e lidhur fort me traditat popullore. Familja e ndau herët kujdesin për të: ai u rrit kryesisht me gjyshërit nga nëna, të cilët ia mbollën dashurinë për këngët popullore, përrallat dhe ritmin e gjuhës së thjeshtë ruse. Kjo lidhje me folklorin do ta shoqëronte gjithë jetën dhe do ta bënte poetin e zemrës së popullit. Qysh fëmijë, tregoi një ndjeshmëri të veçantë. Në moshën nëntëvjeçare nisi të shkruante poezi. Arsimin fillor e mori në shkollën e fshatit, ku u dallua për dashurinë ndaj letërsisë. Në vitin 1909, vazhdoi studimet në një shkollë kishtare të nivelit mesatar, ku përgatitej të bëhej mësues ose shërbyes i kishës. Por shpirti i tij poetik nuk mund të mbyllej brenda mureve të rrepta kishtare. Në vitin 1912, u shpërngul në Moskë. Punoi si korrektor teknik në një shtypshkronjë, për të siguruar jetesën, ndërkohë që vazhdonte të ushqente ëndrrën e vargjeve. Po atë vit u regjistrua si student i jashtëm në Universitetin Charnyavsky, ku studioi për një vit e gjysmë, duke u njohur më thellë me letërsinë klasike dhe bashkëkohore. Në vitin 1915, i ri e plot pasion, ai u zhvendos në Petrograd, ku hyri në qarqet letrare dhe u njoh me figura si Aleksandër Blok, Nikolai Klyuev, Andrei Bely e të tjerë. Blok e ndihmoi ta prezantonte në botën letrare, ndërsa Klyuev e afroi me lirikën popullore. Qysh atëherë, kritika nisi ta shihte si një zë të ri të veçantë, të lidhur ngushtë me shpirtin rus. Veprat Esenini botoi librin e tij të parë më 1916, me titull Radunitsa, një koleksion poezish lirike ku dominonte dashuria për natyrën dhe jetën e thjeshtë fshatare. Ky botim e vendosi menjëherë në qendër të vëmendjes së publikut. Gjatë viteve të mëvonshme, ai shkroi një sërë veprash poetike: Radunitsa (1916) Persian Motifs (1924), një cikël i frymëzuar nga udhëtimi i tij në Kaukaz Moskë e pijes (Москва кабацкая, 1924), ku pasqyronte jetën e tij të trazuar dhe shpirtin e tij të përhumbur mes dashurisë e vetmisë Poezi të dashurisë, të cilat i kushtoi grave që shënuan jetën e tij, si Augusta Miklashevskaya apo Nadezhda Volpin Poezia e fundit, Lamtumirë miku im, shkruar me gjakun e tij në dhomën e hotelit në Leningrad, më 1925. Në veprat e tij, Esenini ndërthurte melodinë e thjeshtësisë me dramën e shpirtit të përçarë. Ai i këndoi dashurisë, natyrës, fshatit, por edhe zhgënjimit të madh pas Revolucionit të Tetorit, të cilin fillimisht e kishte mbështetur. Poezitë si Tetori i ashpër më mashtroi tregojnë qartë dhimbjen e tij ndaj realitetit të ri. Kritika dhe trashëgimia Kritika e kohës e pa Eseninin si një poet të folkut rus, një zë që fliste me gjuhën e thjeshtë të fshatarit, por me një ndjenjë të lartë estetike. Ndërsa disa intelektualë e përçmuan për jetën e tij të çrregullt dhe sjelljen skandaloze, populli e adhuronte. Për shumëkënd, ai ishte poeti që i jepte zë shpirtit të tyre, poet i zemrës dhe i dhimbjes njerëzore. Pas vetëvrasjes së tij tragjike më 1925, u krijua një kult i vërtetë rreth figurës së tij. Shumë fansa, sidomos vajza të reja, ndoqën të njëjtën rrugë fatale. Regjimi sovjetik për një kohë e ndaloi veprën e tij, duke e quajtur të papërshtatshme, por në vitin 1966 poezitë e tij u ribotuan dhe u kthyen në pjesë të pandashme të letërsisë ruse. Sot, Esenini lexohet në shkolla, këndohet në këngë popullore dhe nderohet si një ndër poetët më të mëdhenj lirikë të shekullit XX. Përjetësia e një shpirti të trazuar Sergej Esenin ishte djali i thjeshtë i një familjeje fshatare, por u bë simbol i një kombi. Ai i dha zë dashurisë, dhimbjes, lirisë dhe përjetoi tragjikisht barrën e shpirtit të vet të madh. Kritika e pranon si poetin e ndjeshmërisë së përkryer, të cilin e mban gjallë jo vetëm fjala e shkruar, por edhe miti i jetës së tij të flijuar. Varri i tij në Moskë, me një monument mermeri të bardhë, mbetet vend pelegrinazhi për ata që besojnë se arti i vërtetë lind në dhimbje dhe se shpirti i një poeti nuk shuhet kurrë. Autor: Liliana Pere.

Europa Studion Inteligjenca Artificiale Mëso Inteligjencën Artificiale Ideja e Inteligjencës Artificiale u lind në gjysmën e dytë të shekullit të kaluar, por zhvillimi i saj i vërtetë ka nisur gjatë 20 viteve të fundit dhe ka bërë që jeta moderne të jetë e pamundur pa makina dhe pajisje që përdorin IA. Njerëzit madje nuk e kuptojnë sa shumë janë bërë të varur nga ky zhvillim teknologjik. Sot të gjithë përdorin IA në një mënyrë apo në një tjetër, pasi ajo është e pranishme në çdo fushë të jetës, nga asistentët virtualë deri te shkenca, biznesi dhe kujdesi shëndetësor. Kjo do të thotë se kërkesa për specialistë të IA-së po rritet vazhdimisht dhe për këtë arsye www.europe.study ka vendosur të tërheqë vëmendjen tuaj drejt mësimit të Inteligjencës Artificiale. Çfarë është Inteligjenca Artificiale? Inteligjenca Artificiale është një fushë e gjerë e shkencës kompjuterike që ka si qëllim të pajisë makinat me aftësinë për të kryer detyra që kërkojnë të menduar dhe të arsyetuar, të cilat dikur konsideroheshin të rezervuara vetëm për njerëzit. Falë zhvillimit të IA-së, sot kemi: makina që gjejnë rrugën vetë, makina që zgjidhin probleme duke përdorur inteligjencën dhe gjykimin e tyre, pajisje që ndihmojnë mjekët në diagnostikimin e problemeve shëndetësore dhe më shumë. Aftësitë e nevojshme për të mësuar Inteligjencën Artificiale Për të nisur mësimin e IA-së, duhet të jesh të paktën krijues dhe kurioz dhe të kesh njohuri fillestare në shkencën kompjuterike, duke përfshirë njohuri për disa gjuhë programimi të përdorura gjerësisht. Njohuri dhe përvojë në matematikë dhe shkenca në përgjithësi do të jenë të rëndësishme, pasi fusha e IA-së nuk kufizohet vetëm te kompjuterika. Ajo përfshin një spekter shumë më të gjerë disiplinash. --- Gjuhët e programimit të përshtatshme për Inteligjencën Artificiale Është e vështirë të përcaktohet një gjuhë që mund të quhet më e përshtatshme për programimin e IA-së, pasi zgjedhja varet nga shumë faktorë, si lloji i detyrës që një program specifik IA synon të realizojë ose qëllimi që ai do të shërbejë. Por një gjë është e qartë – gjuha e programimit duhet të lejojë krijimin e algoritmeve dhe rrjeteve të IA-së të afta për analizën e të dhënave. Lista e këtyre gjuhëve përfshin, por nuk kufizohet në: Python, R Language, C++, MATLAB, JavaScript, AIML, Prolog. Punët e lidhura me Inteligjencën Artificiale Sot ka një bollëk pozicionesh pune me paga konkurruese për specialistët në fushën e IA-së. Këto pozicione variojnë nga nivelet e ulëta deri tek ato më të larta, të ofruara nga një shumëllojshmëri e madhe kompanish, përfshirë gjigantë si Apple, Google, Amazon dhe IBM. Sigurisht, të kesh një diplomë në këtë fushë do të të bëjë një kandidat më premtues, por mund të gjesh një punë të mirë në çdo nivel të zotërimit të teknologjive IA, pasi ka një aplikim shumë të gjerë në industri të ndryshme brenda dhe jashtë fushës së shkencës kompjuterike. Kurse Online mbi Inteligjencën Artificiale Fusha e Inteligjencës Artificiale dhe Mësimit Makinerik lidhet ngushtë me shumë fusha të tjera të shkencës. Për t’u bërë një specialist i gjithanshëm i IA-së, mund të specializohesh edhe në disiplinat e mëposhtme: shkencën kompjuterike, kodim, NLP, shkencën e të dhënave, neuroscience dhe më shumë. Një shumëllojshmëri kursesh online mbi të gjitha këto fusha dhe më shumë është dizajnuar për të ndihmuar në zgjerimin e njohurive tuaja pa humbur shumë kohë. Për të lehtësuar zgjedhjen tuaj, www.europe.study po paraqet një përzgjedhje të kujdesshme të kurseve më të mira online për IA dhe fushat e lidhura për konsideratën tuaj. Introduction to ChatGPT - Europe.study – edX Artificial Intelligence and Medical Robots - Europe.study – University of Leeds Artificial Intelligence for Leaders - Europe.study – Babson College Artificial Intelligence in Practice - Europe.study – Delft University of Technology Ethics in Artificial Intelligence and Big Data - Europe.study – The Linux Foundation Artificial Intelligence with Python - Europe.study – Harvard University Digital Skills: Artificial Intelligence - Europe.study – Accenture ### Shtetet Kryesore› USA | UK | Canada | Australia | Germany | France | Netherlands | Sweden | Switzerland | Spain ### Mësimi i Gjuhëve› Chinese | English | French | German | Italian | Japanese | Korean | Portuguese | Spanish ### Lëndët Kryesore› Accounting | Artificial Intelligence | AWS | Cybersecurity | Data Science | Excel | Photography | Project Management | Python | Web Development Jobs | Scholarships | Articles Privacy Policy | Terms of Use | Advertisement ©2025 Europe.study Të gjitha të drejtat e rezervuara.

Kjo poezi e Dritëro Agollit, “Kur ikja larg, drejt teje vija, kur vija afër, ikja larg”,   Ai përdor kontrastin midis largësisë dhe afërsisë për të shprehur një çrregullim emocioonal.  Stili poetik i Agollit është intim dhe i ndjeshëm, duke e bërë lexuesin pjesë të këtij përjetimi. Në fund, poezia flet për kompleksitetin e dashurisë, ku afërsia dhe largësia shpesh shkaktojnë një tension të pandalshëm. Poezia tregon dashuri të trazim te shpirtit Kontrasti larg–afër thekson pasigurinë. Simbolika e mjegullës shton misterin. Stili intim i bën emocionet të prekshme. Dashuria paraqitet si tension i pandalshëm. Kur ikja larg, drejt teje vija, kur vija afër, ikja larg Mjegulli e dashurisë Kur ikja larg, drejt teje vija Kur vija afër, ikja larg Për dreq më trembte largësia Dhe afërsia bëhej çark As e kuptoja si të desha Një mjegull pus, një çmenduri Si një poet që shkruan vjersha Dhe ndez një shkrepse, i bën hi Dhe ndoshta kjo ish dashuria E çakërdisur kuturu… Për dreq më trembte largësia Dhe afërsia gjithashtu.