Search Results

Arbëreshët e Italisë At Gjergji Guxeta Papàs Jul Variboba Jeronim De Rada Gavril Dara i Riu Frangjishku Krispi Zef Serembe Kristina Gentile Mandala Zef Skiroi Papàs Gaetano Petrotta Enzo Domestico Kabregu Ernesto Sabato Imzot Sotìr Ferrara Stefano Rodotà Joseph J. DioGuardi Imzot Donati Oliverio Popullsia e përgjithshme rreth 100.000 (popullsia etnike: 260.000) Rajone me popullsi të konsiderueshme Flamuri Italia 100.000 Gjuhët arbërishtja, italishtja Fetë Krishterimi katolikë të ritit bizantin · Kisha Bizantine Arbëreshe · (pakica: katolikë e ritit latin) Grupe etnike të lidhura Shqiptarët Arvanitët Çamët Mërgata shqiptare Stratiotët Suliotët Arbëreshët (në italisht: albanesi d'Italia ose italo-albanesi), domëthënë shqiptarët e Italisë, i quajtur edhe italo-shqiptarë, janë pakica etno-gjuhësore shqiptare vendosur historikisht në jug të Italisë. Të ardhur nga Shqipëria, nga rajoni historikisht shqiptar i Epirit dhe nga komunitetet e shumta shqiptare të Atikës dhe Moresë, sot në Greqi, ata u vendosën në Itali midis shekujve XV dhe XVIII, pas vdekjes së heroit kombëtar shqiptar Gjergj Kastrioti (Skënderbeu) dhe pushtimi progresiv i Arbërisë dhe në përgjithësi i të gjitha territoreve të dikurshme të Perandorisë Bizantine në Ballkan nga turqo-osmanët. Kultura e tyre përcaktohet nga elementë karakterizues, të cilët mund të gjenden në gjuhë, në ritin fetar, në zakonet, traditat, zakonat, artin dhe gastronominë, të ruajtura me xhelozi edhe sot, me vetëdijen e përkatësisë në një specifike grup etnik. Arbëreshët nuk e kanë harruar vendin e të parëve dhe ruajnë të gjalla zakonat e tyre të pasura, si gjuhën, veshjet dhe ritet e doket që kishin në Mëmëdhen. Ata jetojnë në rajonet e Abrucos, Kampaniës, Apulias, veçanërisht në Bazilikat, Molizë, Kalabri dhe Siçili. Janë emërtuar si arbëreshë, pasi në kohën kur u larguan nga Shqipëria, ajo quhej Arbëria. Një nga veçoritë që karakterizon shumë këtë popull është, përveç gjuhën dhe veshjet popullore, që ruajtën me heroizëm deri sot, është edhe ritin fetarë krishterë greko-katolik apo bizantin. Për më shumë se pesë shekuj nga diaspora, pjesa më e madhe e komunitetit arbëresh ruan ende ritin fetar e origjinës. Arbëreshët në fakt përbëjnë Kishën Katolike Italo-Shqiptare (në italisht Chiesa Cattolica Italo-Albanese), një kishë sui iuris e traditës bizantine, e përbërë nga tre rrethe kishtare: ajo drejtohet nga dy eparki (dioqesa), ajo e Ungrës (CS) në Kalabri për arbëreshët të Italisë kontinentale dhe atë të Horës së Arbëreshëvet (PA) në Siçili për arbëreshët e Italisë ishullore, dhe një abaci territorial, manastiri ekzarkik I Grotaferratës (RM) në Lacio, ku murgjit bazilianë vijnë kryesisht nga vendbanimet arbëreshe. Grupi etno-gjuhësor arbëresh të Italisë ka arritur të ruajë identitetin e tij duke pasur në klerin dhe institucionet e tij mësuesin dhe pikën më të fortë të identifikimit etnik. Gjuha e arbëreshëve është gjuha homonime arbërishte, e cila është pjesë e makrogjuhës shqipe dhe rrjedh nga varianti toskë që flitet në Shqipërinë e Jugut. Duke ndjekur ligjin n. 482/1999 shqipja e pakicës arbëreshe është ndër gjuhët e njohura dhe të mbrojtura në Itali. Vlerësohet se arbëreshët e Italisë janë rreth 100.000 që me siguri flasin gjuhën "mëmë" (nënë) arbërore, dhe numërohen mbi 260.000 njerëz të etnisë arbëreshe. Ata përbëjnë një nga më të mëdhenjtë ndër pakicat historike etno-gjuhësore të Italisë; qytezët dhe katundet ku banojnë arbëreshët mbajnë dy emra, një në shqip dhe tjetrin italisht, ky i fundit përdorur sidomos nga të huajt. Për të përcaktuar "kombin" e tyre të shpërndarë, ata përdorin fjalën "Arbëri -a". Nga viti 2020, kultura dhe ritualet e popullsisë arbëreshe të Italisë janë zyrtarisht kandidatë, me titullin "Moti i Madh" ("Koha e Madhe"), për listën e trashëgimisë gojore dhe jomateriale të njerëzimit të UNESCO-s, e zyrtarizuar në bashkëpunimin dhe ndarjen e Qeverisë së Republikës së Shqipërisë nëpërmjet Ministrisë së Kulturës shqiptare. Hora e Arbëreshëve (apo siç njihet në gjuhë italiane si Piani degli Albanesi) është komuniteti më i madh arbëresh i vendosur në Itali, në vitin 1488 e që sot numëron mbi 6 mijë banorë. Qyteti ndodhet në krahinën e Palermos dhe ka ruajtur traditën dhe zakonet shqiptare, e flet gjuhën shqipe si gjuhë zyrtare krahas me gjuhen italiane. Në kuadër të 533-vjetorit të themelimit, ministri i Shtetit për Diasporën dhe Agjencia Kombëtare e Diasporës në bashkëpunim me Asamblenë Rajonale Siciliane e autoritetet lokale vazhdon mbarëvajtjen e aktiviteteve festive. Kalendari i eventeve vazhdon ditën e sotme, 30 gusht, me një sërë aktivitetesh e takimesh dhe mbyllet me koncertin “Tingujt e jetës mes Tokës dhe Detit” për të rinisur sërish ditën e nesërme me të tjera aktivitete. Hora e Arbëreshëvet ndodhet në këmbët e një mali të lartë, 24 km larg nga kryeqyteti i provincës. Ajo ka ruajtur shumë elemente etnike të kulturës së saj shqiptare, veçantitë e saj kulturore, gjuhësore, fetare (gjuhën, ritin bizantin, veshjet tradicionale, zakonet, muzikën dhe folklorin). Banorët janë pasardhës të familjeve shqiptare, duke përfshirë edhe fisnikët dhe të afërmit e Skënderbeut, që u vendosën në Italinë e Jugut gjatë pushtimeve të Perandorisë Osmane në Ballkan. Identiteti arbëror i Horës së Arbëreshëvet është i fortë, në fakt gjuha arbëreshe flitet nga tërë bashkësia dhe përdoret në gazeta, shkolla dhe radio. Bashkia përdor në dokumentet zyrtare dygjuhësore gjuhën shqipe dhe italiane për banorët e saj, në bazë të ligjit ekzistues për mbrojtjen e pakicave etnike dhe gjuhësore në Itali. Sot jetojnë këtu shumë shqiptarë të tjerë, të cilët erdhën gjatë emigracionit të fundit shqiptar prej detit Jon dhe portit të Durrësit. Historia Hora e Arbëreshëvet u themelua më 30 gusht të vitit 1488 nga një grup shqiptarësh nga Himara. Në vitet 1482-1485, një sulm i perandorisë turko-osmane islame i detyroi familjet e Arbërisë (emrin i hershëm i Shqipërisë) të linin vendin dhe të iknin për lirinë drejt anës tjetër të detit Adriatik për në Itali. Banorët e kanë origjinën e tyre nga vendbanimi shqiptar i Himarës. Ata morën anije nga Venediku dhe shkuan në Italinë qendrore-jugore dhe në Sicilinë. Në fillim ishin, me sa duket, në kampet e përkohshme diku afër qytetit të Palermos deri rreth viteve 1486-1487. Në atë kohë ata i kërkuan kardinalit Jan Borgia, argjipeshkvi i Muriallit (italisht: Monreale), të drejtën e qëndrimit të përhershëm në tokat e Merkut dhe Aydinglit, mbi malet sipër Palermos. Lëshimi zyrtar i tokave është dhënë te banorët në vitin 1488. Në 1534, një valë tjetër e familjeve shqiptare u vendosën në katund. Ata ishin kryesisht Arbëror nga Kalaja veneciane e Koronit në rajonin e Moresë ose Peloponezit jugperëndimor në Greqi. Mbreti Johan II i Spanjës i lejoi zyrtarisht refugjatët të zënë vendin e tanishëm të tyre dhe të ruajnë fenë ortodokse. Në fillim qyteti isht quejtur Fusha e Argjipeshkvit” (italisht: “Piana dell’Arcivescovo”) ose latinisht: S.P.Q.A. (Senatus Populus Que Albanensis) apo N.P.A.C. (Nobilis Planæ Albanensium Civitas), si edhe thjeshtësisht “Civitas Nobilis Plana Albanensium”, më vonë, në shekullin XIX, ka mbetur vetëm italisht Piana dei Greci për ritin fetar bizantin, quajtur nga litint (italiant) “grek”, duke ulokuar emrin origjinal. Arbëreshët e Horës patën një rol aktiv gjatë lëvizjeve të “Risorxhimentit” (Rilindjës) e Italisë, në lëvizjen politiko-sindikale në Sicili e “Dhomatet e gjindevet çë shërbejën” (italisht I Fasci Siciliani dei Lavoratori) të 1893-1894 dhe në lëvizjen, gjithëmonë në Sicili, për pushtimin e tokëve/dherave të papunuara të viteve ’50 të shekullit të shkuar. Gjatë shekullit të nëntëmbëdhjetë dhe njëzetë, arbëreshët e Horës së Arbëreshëvet, ishin pjesëmarrës aktivë në ngjarjet historike rajonale, kombëtare dhe për çështjen e rilindjes kombëtare shqiptare. Ata dhanë një kontribut të rëndësishëm për kulturën dhe letërsinë shqiptare, duke luajtur një rol të rëndësishëm për unitetin kombëtar italiane dhe për pavarësinë së Shqipërisë, dhe të marrin pjesë në fazat më të fuqishëm të “Dhomatet e gjindevet çë shërbejën” (Lëvizjes së Punëtorëve) për të theksuar lidhjen me atdheun e sotëm dhe dashurinë për Mëmëdheun, gjallë edhe sot. Për fat të keq, Hora e Arbëreshëvet është njohur edhe për të parën masakër shtetërore (1 maj 1947) te Gryka e Spartavet, ku u vranë arbëreshët. Gjatë shekujve, prej më shumë se pesëqind vjet, arbëreshët, si pjesë e identitetit të tyre dhe në sajë të këmbënguljes së tyre dhe institucioneve të tyre kulturore, rrethanat sociale dhe ekonomike, ruajtën me kujdes dhe xhelozi rrënjët kulturore të tyre, si: gjuhën, ritin bizantin, kostumet, doket e zakonet. Ata qenë një kënd të rëndësishëm i kulturës lindore në tokën perëndimore, një model integrimi. Kultura e tyre është një veçanti e papërsëritshme, një pronësi e njerëzisë që është mirë të ruhet, por është edhe përkushtim i sinqertë ndaj atdheut të dashur.

Në Opera për Paqen ne kemi një pasion për mentorim nëpërmjet drejtimit të ambasadorëve dhe këshilltarëve tanë, të cilët janë disa nga yjet më të mëdhenj në këtë fushë. Prandaj, kemi kënaqësinë të njoftojmë se sopranoja e jashtëzakonshme Ermonela Jaho i është bashkuar listës së gjatë të Ambasadorëve të famshëm të Operas për Paqe - një mirëseardhje shumë e ngrohtë, Ermonela, jemi të kënaqur që do të ndani talentin tuaj me familjen Opera për Paqe! "Më pëlqen të ndihmoj këngëtarët e rinj të gjejnë zërin e tyre në botën e re të hapur. Kur lexova misionin e Opera për Paqe, gjeta një shok shpirti drejt qëllimit tonë të përbashkët." ~ Ermonela Jaho, soprano & Ambasadore e Operas për Paqe 🌟  At Opera for Peace we have a passion for mentorship through the guidance of our Ambassadors and Advisors, who are some of the greatest stars in the field. We are therefore delighted to announce that the incredible soprano Ermonela Jaho has joined the long list of illustrious Opera for   At Opera for Peace we have a passion for mentorship through the guidance of our Ambassadors and Advisors, who are some of the greatest stars in the field. We are therefore delighted to announce that the incredible soprano Ermonela Jaho has joined the long list of illustrious Opera for Peace Ambassadors - a very warm welcome, Ermonela, we are delighted that you will be sharing your talent with the Opera for Peace family! "I love to help young singers find their voice in the new open world. When I read the mission of Opera for Peace I found a soul companion towards our common goal."  ~ Ermonela Jaho, soprano & Opera for Peace Ambassador  Opéra Magazine

Ismail Qemali – shembulli historik Rexhep Qosja Rexhep Qosja Ismail Qemali është personalitet me rëndësi të madhe në historinë e popullit shqiptar. Me emrin e tij është i lidhur një fund dhe një fillim në këtë histori: Ismail Qemali është njëri nga politikanët me prejardhje shqiptare më të suksesshëm në Perandorinë Otomane, dhe kur thuhet kështu, mendohet në karrierën e tij të gjatë politike e shtetare dhe në ndikimin e tij të madh. Ai i kishte tri parakushte për sukses politik e shtetëror: e para, kishte prejardhje fisnike – çka shikohej shumë në atë kohë; e dyta, ishte aq i pashëm e përshtypjelënës në mesin e burrave të tjerë – çka nuk ishte e parëndësishme as atëherë, as më vonë; e treta, ishte aq mendjelartë sa të shquhej fort mes të shquarve – çka çmohet shumë gjithmonë. Cilësitë me të cilat e kishte dhuruar natyra apo ishte pajisur gjatë jetës e punës, më parë se ç’kundërshtoheshin, krijonin baraspeshë në personalitetin e tij. Ai ishte modest dhe i dinjitetshëm, i vendosur dhe zemërgjerë, i guximshëm dhe i matur, gojëtar e largpamës. Gjykimi i tij i qartë, sjellja e tij e avashtë dhe shija e tij e sigurt e bënin sipëror dhe magjepsës personalitetin e tij. Me veprimin e tij të njësuar, ai ishte zotëruesi i situatave dhe, siç është thënë bukur për të, zotëria i kohës. Në pozitë të lartë a pa të, i pasur a i varfëruar, i adhuruar a i shpërfillur, i mbrojtur a i dënuar, në Atdhe a në mërgim, ai ishte kudo e kurdo Ismail Qemal Vlora. Karriera e tij Në sajë të cilësive të sipërthëna, Ismail Qemali do të arrijë të bëhet denjëtar i lartë në Perandorinë Otomane. Por, në sajë të cilësive të sipërthëna, Ismail Qemali do të arrijë të bëhet prijës i Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, themelues i shtetit shqiptar dhe kryeministër i Shqipërisë – të gjitha këto aty ku, zakonisht, zogoritë e mediokriteteve ndiejnë kënaqësi të madhe në përmbysjen e gjenive! Gjatë, gati gjysmëshekulli të veprimtarisë politike e shtetare në Perandorinë Otomane, ai do të arrijë të jetë sekretar i Përgjithshëm në Ministrinë e Punëve të Jashtme, por edhe i caktuar ministër i Jashtëm, ministër i Punëve të Brendshme a i Drejtësisë; prijës a pjesëmarrës në misione të ndryshme politike e diplomatike të Perandorisë në vende të Evropës; Kryetar i Komisionit Evropian të Danubit; këshilltar a sekretar i kryeqeveritarëve në vilajete; prefekt në qytete të mëdha a kryeqeveritar në krahina të mëdha të Perandorisë; kryetar i Dhomës së Deputetëve, por nuk e pranonte titullin pasha sepse e shihte si diçka të tejkaluar. Njohja e gjendjes politike e shoqërore dhe përvoja e madhe shtetare do ta bëjnë disa herë të përzgjedhurin e sulltanit për reforma shtetërore. Cilësitë e larttheksuara do ta bëjnë, njëkohësisht, edhe të dyshimtin a të dënuarin e sulltanit, para të cilit ai do të ketë guximin t’i shfaqë shpengueshëm mendimet. Domethënë: cilësitë që do ta bëjnë të mundshme karrierën e tij, do të bëhen edhe shkaku i smirës, që do të zgjojë te politikanë e diplomatë dhe i përndjekjeve që do të pësojë, duke qenë i çuar në mërgim, i privuar pasurie dhe i dënuar me vdekje. Besimi i tij politik Të dhënat që dihen për jetën dhe veprimtarinë politike e shtetare të Ismail Qemalit, kujtimet e tij dhe kujtimet e të tjerëve për të e kallëzojnë njeri me formim të gjithanshëm dhe me kulturë të gjerë, çfarë ishin shumica e intelektualëve shqiptarë të Rilindjes Kombëtare. Në mendjen e tij kishte vend për të gjitha kulturat, kurse në zemrën e tij vend për të gjitha racat, të gjitha kombësitë dhe të gjitha besimet. Megjithëse atdhetar i përkushtuar dhe krijues i shtetit shqiptar, ai kurrë nuk do t’i keqpërdorë ndjenjat kombëtare për qëllime politike. Megjithëse mysliman për nga besimi, ai do të kalojë jetë të lumtur me gruan e besimit të krishterë dhe të kombësisë tjetër. Megjithëse politikan e diplomat në një Perandori në të cilën sundonte despotizmi oriental, me bindje e me sjellje ai ishte demokrat liberal. Marrëveshja ishte mjeti i tij politik, toleranca ishte mënyra e sjelljes së tij, humanizmi ishte etika e tij, liberalizmi ishte koncepti i tij për shtetin dhe shoqërinë. Ai mbron të drejtat e njeriut në një kohë kur nuk kishte mbrojtje të tyre të ligjësuar dhe në kushte në të cilat aq shumë shkeleshin ato më shumë vende në botë. Ai punon për lirimin e çerkezëve që trajtoheshin skllevër; ai merret me vendosjen në Perandorinë Otomane të hebrenjve të dëbuar dhunshëm nga Rusia. Kudo është i caktuar për qeveritar në Perandori, Ismail Qemali bën përpjekje të asnjanësojë pasojat e sundimit despotik dhe të ushtrojë pushtetin si pushtet të ndërgjegjes. Liberalizmi i Ismail Qemalit ka më shumë se një burim. Burimi i parë është shkollimi i tij. Në gjimnazin e njohur Zosimea të Janinës ai do të mësohet “të jetojë – si thotë vetë – në frymën e lirive të botës së vjetër greke” dhe do të përvetësojë ide liberale të Volterit, Rusos e Lokut. Burimi i dytë janë njohuritë që kishte për Evropën Perëndimore. Ai qëndron shpesh, më shkurtër a më gjatë, në Angli, në Francë e në Itali, ku njeh organizimin shtetëror, sistemin ekonomik, filozofinë politike, qytetërimin e tyre. Burimi i tretë i liberalizmit të Ismail Qemalit është kultura e tij politike dhe historike. Ai e di se vetëm shtetet demokratike janë shtete historikisht të qëndrueshme. Ai thekson se shovinizmi shtetëror, politik, kombëtar dhe fetar është varrtar i shteteve. Ai thekson se “çdo perandori që është krijuar me shpatë në të njëjtën kohë ka mbjellë edhe farën e shkatërrimit të vet”. Për këtë arsye, për rregullimin shtetëror ai e çmon “forcën morale më të fuqishme se forcën e armatosur” por, natyrisht, forcën morale të mbështetur në ligje demokratike. Vepra e tij historike Me bindje të tilla, liberale, të cilat ishin bërë shkaku i përndjekjes së tij, Ismail Qemali do të hyjë në Lëvizjen Kombëtare për krijimin e shtetit shqiptar. Por, bindjet që kishte dhe cilësitë me të cilat shquhej do ta bëjnë shpejt prijësin e kësaj Lëvizjeje. Si edhe ideologët e Rilindjes Kombëtare përpara tij, që kishin vdekur në mërgim, një kohë edhe ai do të mendojë për zgjidhjen e çështjes kombëtare përmes autonomisë në gjirin e Perandorisë Otomane, por të Perandorisë së shqendërzuar në federatë të kombeve. Do të mendojë kështu sepse e dinte se disa nga fuqitë e mëdha, e, sidomos, Britania e Madhe, ishin të interesuara që kjo perandori të mbahej si një nga faktorët për mbajtjen e baraspeshës së tyre. Evropa, ndërkaq, po i afrohej luftës botërore, kurse tronditjeve që do të sjellë ajo po u afrohej edhe Perandoria Otomane. Kur do të bindet se kjo Perandori po përmbysej dhe se me përmbysjen e saj mund të përmbysej edhe shpresa e shqiptarëve për krijimin e shtetit të vet, kur do të bindet se fqinjët ballkanikë me luftë do t’i copëtonin tokat shqiptare, domethënë kur do të bindet se çasti historik për veprim të vendosur historik kishte ardhur, Ismail Qemali do të zëvendësojë idenë e autonomisë me idenë e pavarësisë së Shqipërisë. Njëkohësisht ai do të ndryshojë edhe idenë për mjetet që do të duhej të përdoreshin për sendërtimin e asaj pavarësie: në vend të luftës politike – si i vetmi mjet, ai tani do të kërkojë luftë të armatosur – si mjet kryesor. Rrjedhimisht, veprimtaria e tij përqendrohet: e para, në bashkimin e të gjitha forcave mendore, morale e vepruese kombëtare për atë luftë dhe, e dyta, në sigurimin e mirëkuptimit të Fuqive të Mëdha për kërkesën shqiptare. Sikundër shihet, formulës së tij politike gjithnjë realiste, Ismail Qemali tani do t’ia shtojë edhe përbërësin idealist. Gjeniu i tij politik e çmon se ajo më e dëshiruara, ajo e mundshmja, tani ka mundësinë të bëhet e sendërtueshme. Dhe, më 28 nëntor 1912 ai mbledh në Vlorë Kuvendin Kombëtar, i cili shpall pavarësinë e Shqipërisë, i cili zgjedh Qeverinë e Përkohshme dhe i cili e zgjedh Atë, Ismail Qemalin, kryeministër të saj. Ky ishte shtet ende pa kufij, pa forca të rendit, pa ushtri, pa administratë kombëtare, pa ekonomi, pa financa – shtet pa kushte shteti. Por, ky shtet i porsalindur, megjithatë, kishte dinjitetin politik, juridik dhe moral të shtetit: institucionet e tij shtetformuese – Kuvendi dhe Qeveria, ishin sovrane në një pjesë, sado e vogël qoftë ajo atëherë, të Shqipërisë së ardhshme. Qeveria e Përkohshme, me në krye Ismail Qemalin, liberalin që ishte i bindur se virtytet shpirtërore duhet të jenë arma kryesore e saj, do të bëjë çmos që Shqipëria të shtrihej deri atje deri ku ishin kufijtë e saj etnikë dhe që të jetë, vërtet, e pavarur dhe e qëndrueshme. “Për fat të keq – do të shkruajë Ismail Qemali më vonë në Kujtimet e tij – ashtu si ndjek njerëzit e veçuar, Fati ndjek dhe popujt”. Dëshpërimi i tij Atë ditë të madhe, më 28 nëntor, kur fillon jeta e Shqipërisë së pavarur, atë ditë fillon edhe ecja e saj, e krijuesit të saj dhe e popullit të saj nëpër mundime. Shqipërisë do t’i shkaktohen të këqija, cenime, peripeci, prej fqinjëve ballkanikë, prej disa fuqive të mëdha evropiane, prej klasës së vet politike, prej trashtinës njerëzore. Luftërat Ballkanike dhe, menjëherë në vazhdim të tyre, Lufta Botërore, në të cilën për interesa të kundërta të Fuqive të Mëdha e të të mbrojturve të tyre të vegjël do të derdhet aq shumë gjak, do të shtojnë numrin e shkaktarëve të peripecive të Shqipërisë e të tragjedive të shqiptarëve. Konferenca e Ambasadorëve në Londër do t’i sjellë dëshpërim të madh popullit shqiptar dhe Ismail Qemalit. Jashtë kufijve të Shqipërisë ajo do të lërë më shumë se gjysmën e trojeve shqiptare dhe më shumë se gjysmën e popullit shqiptar! Serbisë, Malit të Zi dhe Greqisë do t’u jepen fushat më pjellore, burime të lumenjve, qytete të zhvilluara shqiptare! Se ç’përmasa ka papërgjegjësia historike e Fuqive të Mëdha në këtë Konferencë shihet në rastin e Kosovës e të Maqedonisë: ato do t’i jepen Serbisë edhe pse numri i serbëve që jetonin aty ishte gati i padukshëm! Serbia i vazhdon përpjekjet për të dalë në det përmes Shqipërisë dhe një kohë e mban të pushtuar një pjesë të saj! Mali i Zi bën çmos të rikthejë Shkodrën dhe gjithë Ultinën e saj. Greqia pushton pjesën jugore të Shqipërisë dhe nuk heq dorë prej synimeve për përshtrirje sa më lart në veri! Italia bën politikën e pushtimit të Vlorës e të Sazanit dhe të vënies së Shqipërisë nën protektoratin e saj! Rusia e Franca, madje edhe Britania e Madhe, shteti – shpresë i Ismail Qemalit, shikojnë si ta bëjnë Serbinë sa më të madhe, kurse Franca nuk do të ngurrojë ta shpërblejë Greqinë me qytete shqiptare, si, fjala vjen, me Korçën! Esat Pashë Toptani krijon kundërqeveri në Durrës, zhvillon fushatë të hapur me shpifje djallëzore kundër Ismail Qemalit dhe vihet në shërbim të Serbisë! Anarkia e brendshme, që shfaqet gjithmonë e gjithkund pas rënies së sundimeve të gjata të dhunshme, varfëria, analfabetizmi i shtrirë dhe zia e bukës bëhen, po ashtu, rrezik për Shqipërinë dhe për qeverisjen e saj! Fati i Shqipërisë dhe i Babait të saj ishin bërë Njësh. I gjetur nën trysninë e Fuqive të Mëdha për arsye se donte të ishte subjekt e jo objekt i historisë, i braktisur nga bashkëpunëtorët arrivistë, i pa kuptuar nga një pjesë e madhe e bashkëkombësve, i shpërfolur e i akuzuar rrejshëm nga intrigantë, i lodhur nga mosha, i pushtuar nga një mosbesim për mundësinë e ndryshimit të shpejtë të gjendjes, Ismail Qemali më në fund lë Shqipërinë dhe rishtazi merr rrugën e mërgimit. Pesha mbi krahët e tij kishte qenë shumë e rëndë dhe ai nuk kishte mundur ta çonte më tutje. Si njeri që nuk dorëzohej lehtë ai, megjithatë, do ta vazhdojë luftën për Shqipërinë atje ku e kishte filluar: në qendrat politike evropiane. Kjo luftë tani nuk do të zgjasë shumë: perdja në fund të Dramës së tij jetësore do të bjerë më 26 janar 1919. Shqipëria me kufij të caktuar në Konferencën e Londrës më 1913 do të mbahet, por perdja në fund të dramës shqiptare nuk do të bjerë aq shpejt. Kjo dramë do të vazhdojë të luhet gjatë gjithë shekullit njëzet e, në kushte të tjera e në mënyra të tjera, me mundësi e me shpresa të tjera, vazhdon diku diku të luhet edhe sot në fatin historik të shqiptarëve. Nuk jam profet që ta di edhe sa kohë do të luhet kjo dramë. Shqiptarët kanë shumë arsye që t’u jenë mirënjohës përgjithmonë SHBA-ve dhe BE-së për të gjitha ato që kanë bërë për të ndalë dhunën shfarosëse serbe kundër tyre në Kosovë në vitin 1999 dhe për të gjitha ato që vazhdojnë t’i bëjnë për mbrojtjen e paqes në Kosovë. Por, nuk mund të mos thuhet se regjisorët e tragjedisë historike shqiptare në Kongresin e Berlinit (1878), në Konferencën e Londrës (1913) dhe në Konferencën e Paqes në Paris (1919) – shtetet e mëdha evropiane, po e dëgjojnë të mrrolura edhe sot jehonën e çështjes shqiptare ende të pazgjidhur përfundimisht, domethënë historikisht. Megjithëse për të janë shumë më të vëmendshme sesa paraardhëset e tyre para gati një shekulli, zgjidhjen e saj vazhdojnë ta lënë ende të pakryer para së gjithash duke e kundërshtuar bashkimin e Kosovës me Shqipërinë! E çështjet si kjo për të cilën është fjala këtu, kur lihen përgjysmë të zgjidhura, lënë mundësi për tendosje e konflikte. Por ta përfundoj këtë fjalë. Shembulli i tij Emri i Ismail Qemalit në historinë e popullit shqiptar mbetet përgjithmonë i shënuar si shtetari, që themeloi Shqipërinë; si demokrati liberal, që e filloi qeverisjen demokratike në jetën kombëtare dhe si njeriu, që dhuntinë e tij politike e përdori në mënyrat më të denja për punët më të rëndësishme – domethënë mbetet i shënuar si personaliteti, që ka kryer mision prijës e parathënës në këtë histori. Është e kuptueshme pse pikërisht populli, njerëzit e thjeshtë me të cilët është përnjësuar ai, e kanë vlerësuar aq bukur këtë mision kur e kanë kënduar në vargjet: Unë jam Smail Qemali Pas meje vjen historia. Lavdia e pa kaluar politike e shtetare meritohet edhe në sajë të dhuntive e virtyteve që e shquanin Ismail Qemalin: në sajë të kulturës çfarë e kishte Ai; në sajë të forcës morale, me të cilën i duronte tundimet e fatkeqësitë Ai; në sajë të ndershmërisë me të cilën shquhej Ai; dhe në sajë të sakrificave që për Atdheun e vet i bënte Ai. Ai, i cili, si rilindësit e tjerë të mëdhenj, të gjitha pasuritë e veta lëndore, mendore, shpirtërore, ia dhuroi popullit të vet Ai – Ismail Qemal Vlora – shembulli i madh i njeriut, i politikanit dhe i shtetarit në historinë e shtetit shqiptar.

Prejardhja e arvanitasve me origjinën e tyre Shqipërinë, eshte e lidhur dhe e spjeguar nga studjues te ndryshem. Pavarësisht feve të tyre, si të krishterë, kalotik dhe myslimanë. Studjuesi Aristidh Kola i ka bërë një analizë shkencore fiseve sllave dhe arbëreshe. Kështu emri kombëtar Iliri dhe Ilire dëgjohet deri në shekullin e IV-të. Në pesë shekujt e mëpasshëm nuk bëhet fjalë për ilirët. Nuk ishin të lidhur me ekzistencën e shtetit romak. Ilirët me ardhjen e sllavëve në Ballkan dhe pushtimin prej tyre në të gjithë Ballkanit veriperëndimor, Iliria shkëputet nga shteti Bizantit. Ilirët bënë beteja të dëshpëruara me sllavët që vinin me mijëra dhe pakufizim, siç emigruan edhe Pellazgët. Sllavët i filluan fushatat e tyre në shekullin e VI-të dhe i ndërprenë në shekullin e VII-të duke bërë shumë ndryshime në hartën e Ballkanit, më 1078 përmenden arbëreshët që morrën pjesë me qëndrimet që mbante Duka i Durrësit- Niqifor Vasilaqi. Në periudhën e fundit të osmanllinjëve në Ballkan, pasardhësit e ilirëve, arbëreshët përsëri luajnë një rol të madh e të rendësishëm në Rumani. Kështu, familja princërore Gjika, është me prejardhje arbëreshe, që sundoj si hegjemon në Moldavi, Vllahi për shumë vjet (1658-1856). Hegjemonët më të rëndësishëm kanë qënë: Gjergji Gjika, Grigore i III-të Gjika, Grigore i IV Gjika, Aleksandër Gjika si dhe Grigori V-të Gjika. I fundit i familjes Gjika që ishte Jani bëhet edhe i pari President i Qeverisë së Shtetit të Parë të krijuar në Rumani. Nga kjo familje e madhe e Gjikajve e ka prejardhjen edhe poetesha e famshme e shekullit të kaluar “Dor d’Istria”, emri i vërtetë i të cilës është “Elena Gjika”, vajza e Grigor Gjikës së V-të. Arbëreshët që në kohën e sundimit turk ndodheshin me shumicë në Rumani, të cilët luajtën një rol të madh në revolucionin që ndërmori Aleksandër Isplante, Më 1887 faktori arbëresh në Rumani ishte i rëndësishëm, duke qënë se në këtë vit themelohet edhe klubi “Dituria”. Shkrimtari, studjuesi, arvanitasi Aristidh Kola, me kurajo dhe me vërtetësi argumenton të vërtetën historike, duke vlerësuar faktorin “arbëresh” në historinë greke. Nuk mund të flitet vetëm për disa figura historike, si për Luan Zgurën, Vranajt, Buejt, Eudricët etj. , dhe të mos përfillim popullin arbëresh nga ku dolën këto figura të mëdha. Aristidhi thekson se një nga çështjet është se si zbritën arbëreshët në Thesali dhe Greqinë Jurgore. Sipas të të gjithë faktorëve arbëreshët shqiptarë zbritën me ftesë të hegjemonëve të Greqisë nga vllehët që merreshin vetëm me bagëti (dhén) dhe nuk u interesonte fare asgjë tjetër. Kjo zonë në atë kohë quhej Vllahija e Madhe. Ndërsa arbëreshët që erdhën vetë, ishin ftuar dhe me leje mbretërore. Kishin vulën e artë të asaj kohe. Arbëreshët u vendosën në Thesali, u përzunë vllehët. Kështu për pak kohë arbëreshët u bënë të zot të mbronin vendin nga sulmet. Në vitet 1355-1360 ata i kundërvihen pushtetit bizantin. Dhe të gjitha këto shpjegohen se arbëreshët bënë mosarrëveshje me grekët (aleancë). Vende të rëndësishme të Greqisë si, Morea, Biotia, Atika Eubeja etj, pritën mbi dhjetra shqiptarë me familjet e tyre. Arbëreshët e Greqisë Jugore, kishin zbritur para shekullit të XIV-të, hynë në kanalin e qytetërimit vendas, u arsimuan dhe nuk u dalluan nga grekët. E njëjta gjë ndodhi edhe me prijësit arbëreshë të pasur që u bashkuan me grekët e pasur. Por masa më e madhe e arbëreshëve qëndrojë larg përzierjeve të tilla duke rujatur pastërtinë e farës shqiptare. Arvanitasit e shekullit të XIV-të shkuan në Greqi për të mbrojtur hegjemoninë greke, si ushtarak trima por atje ku u vendosën ju dhanë toka të lira, të cilat i punuam si dhe morën gjallërisht pjesë në jetën e vendit. Arvanitasit trima u traguan kundër turqve që donin të zaptonin Poloponezin duke u bërë ballë sulmeve të tyre dhe i prapsën ata. Shkrimtari, historiani, avokati Aristidh Kola arvanitasi ka thesuar në shkrimet e tij të shumta historike se Shqipëria ka qënë nëna e gjuhës greke, shqipia ka ndihmuar të shihet zhvillimi i gjuhës greke, që nga vitet e lashta pellazgjike, e deri në vitet e Aleksandrit dhe më vonë. Kështu për shembull, fjala greke “palami” vjen nga fjala shqipe “pëllëmbë“. Le të ulemi pra mbi shqipen se arvanitët dhe arbëreshët kudo ku janë jashtë vendit të tyre, të kujdesen që fëmijtë e tyre të mësojnë edhe gjuhën shqipen. Le të kihet parasysh se Shqipëria ishte nëna e gjuhës së Homerit, Heskilit, Herodotit, si dhe e gjuhës së famëshme të njohur si dialekt i Atikës. Domethënë është gjuha e lashtë e paraardhësve tanë të lashtë pellazgë. Disa historian duan ta zhdukin si me magji, apo të vërtetojnë se kombi helen nuk e ka prejardhjen nga Malet e Shqipërisë, por nga Egjipti i Mesopotamisë. Që në vitin 1534 me ndihmën e Perandorit të Spanjës, Karlit, arbëreshët e çatdhesuar nga Poloponezi vendosen në Mesinë të Siçilisë, në Kalabri dhe Napoli. Në këto zona, ku në kohët e lashta banonin helenët dhe akoma më përpara pasardhësit e përbashkët të shqiptarëve dhe grekëve, pellazgët. Itlia Jugore dhe Siçilia në vitet klasike quhej “Greqia e Madhe”. Mesa duket gjithmonë ekzistonte një korridor i hapur midis Ilirisë (Shqipërisë dhe Greqisë) me Italinë Qëndrore dhe Siçilinë dhe nuk është hera e parë që arbëreshët apo edhe grekët largohen drejt këtij territori. Që nga koha e dyndjeve sllave, si dhe pas vdekjes së Skënderbeut ku shumë arbëreshë detyrohen të emigrojnë në Italinë Qëndrore. Arvanitasit e emigruar më 1584 në Siçili dhe Italinë Qëndrore nuk ishin as të parët dhe as të fundit. Pas çdo kryengritjeje kur bënin ndaj turqëve, shqiptarët emigronin në Italinë e afërt dhe shumë prej tyre qëndronin atje, ndërsa të rjerët ktheheshin për çdo rast që bëheshin kryengritje ndaj turqëve. Që në fillim të shekullit të XIX-të në Itali gjëndeshin më shumë se 85.000 arbëreshë ortodokas të vendosur në 63 fshatra. Këtu, nuk llogariten arbëreshët katolik që u arsimuan bashkë me popullsinë italiane dhe humbën çdo koktakt me ortodoksinë. Arbëreshët e Italisë janë një realitet i gjallë si në Itali dhe në Greqi, ato kanë qënë të pranishëm në çdo manifestim pozitiv apo negativ të historisë së Italisë. Shumë emra italian tregojnë prejardhjen e tyre nga Shqipëria, dhe po ashtu si ilirët e lashtë që përbënin hallkën lidhëse midis helenëve dhe romakëve. Kështu edhe sot arbëreshët e Italisë Jugore, përbëjnë hallkën lidhëse të grekëve me italianët nga ku është përhapur edhe shprehia “Una forca una razza”. Kryeministri i Italisë Xhani Françesko Krispi, pohonte se ishte arbëresh dhe kjo shtoi peshën e ndikimit të tij tek arbëreshët e Italisë. Shqiptarët të zhgënjyer nga grekët bënë disa hapa të rëndësishme siç ishte vendosja e alfabetit latin në gjuhën shqipe që zëvendësojë atë grek, që e kishte futur “Kamarada” arbëreshe Italinë që e mbajti për 12 vjet . Fakti është se arbëreshët u lanë në harresë në Itali, me brengën e braktisjes dhe që atëhere kur u detyruan të mërgonin nga që kishin luftuar për lirinë e tyre deri më 1904. Çdo vit nëpër festa e ceremonira kërcenin dhe këndonin me brengë në zemër duke kujtuar mërgimin dhe braktisjen me anën e një kënge karakteristike që e këndonin të gjithë bashkë me fytyrat e kthyera nga Poloponezi: O e bukura More, Që kur të lash, Më nuk të pashë, Atje kam unë “Zotin tim”, Atje kam unë “zonjën time”, Atje kam dhe tim vëlla, Gjithë mbuluar me dhé, Oj e bukura More, Po të flas me lot në sy, Oj More, o Arbëri. Shkrimtarim avokati dhe studjuesi i historisë së arvanitasve Aristidh Kola, me dashuri dhe pasion për mikëpritjen e arvanitasve, ndjenja e mikëpritjes për arvanitasit nuk pushoi së ekzistuari. Gjyshi i shkrimtarit Aristidh Kolës, Lame Kola nuk linte kalimtar në fshatin e tij të mos i ftonte në shtëpi. Dhe kjo bëhej vendosmërisht dhe një lypsare të kalonte, do të kthehej në shtëpi “për të ngrënë dhe për të pirë”. Nëse i ftuari ja arrinte qejfit të tij, këndonte dhe vetëm atëhere ishte i i kënduar Lame Kole, gjyshi i Aristidh Kolës. Po Lordi Bajron ç’ka thënë! Ai vizitoi Epirin dhe Shqipërinë në vitet e para të kryengritjes greke të vitit 1821. Lordi u ftua nga një shqiptar i varfër në shtëpinë e tij dhe për ta kënaqur mikun ai therri gjelin e tij të vetëm. Lordi nxorri paratë për ta paguar shqiptarin. Por ai i fyer ju përgjigj lordit: ”Unë të dua të më duash dhe jo të më paguash”. Këtë përgjigje e dëgjon shpesh në fshatrat e Biotisë. Në shkrimet e tij shkrimtari Aristidh Kola nuk lë pa përmendur edhe Vangjel Zhapën që shërbeu si ushtarak pranë Pashallëkut të Janinës Ali Pashës, si dhe për punën e madhe që bëri në Rumani që u bë njeriu më i pasur i kohës si filantrop i njerëzimit. Në Greqi bëri shumë ndërtime dhe në veçanti ndërtoi Pallatin “Zappion” që u vu në shërbim të Lojrave Olimpike. Arvanitasi Aristidh Kola si studjues dhe shkrimtar ka vlerësuar punën e madhe të Ali Pashës, që bashkë me shumë arvanitas shqiptarë, u bënë ballë ndërhyrjeve turke që donin të mbanin të pushtuar shumë territore greke. Ali Pasha bërë përpjekje titanike për krijimin e një shtetit të ri të pavarur dhe modern të Epirit por sulltanati turk i mori jetën dhe e shkatërroi përfundimisht Pashallëkun e Ali Pashë Tepelenës në Janinë. Ali Pasha në atë periudhë të jetës së tij vlerësohej nga njerëzit e ditur dhe të mençur nga shumë vende të botës së zhvilluar. Aliun e vlerësonin si figurën më të madhe politike të shekullit si një nga udhëheqësit më të rëndësishëm të shekullit. Për zotësinë dhe guximin e tij e krahasonin me Filipin e Maqedonisë. Aliu bëri përpjekje për të arsimuar popullin, gjë që tregon se ishte edhe demokrat. Aliu goditi bejlerët dhe nuk lejojë akumulimin e pushtetit as tek bijtë e tij, të cilët nuk i vendosi më lart se sa nëpunësit e tjerë. Ai mbrojti lirinë e këmbimeve valutore dhe kishte në dorë kontrollin import- eksport si dhe tregtinë. U kujdes për ngritje e veprave të ujësjellësave, rrugëve, shkollave, veprave të dobishme etj. Aliu ndërtoi një sërë shkollash në regjimin e tij. Në Janinë mësohej jo vetëm teologji si në shkollat e tjera greke, por edhe fizika, kimia, matematika dhe arsimi ishte i lirë. Arvanitasit suljot ishin ata që hodhën poshtë të gjitha poshtërsitë sepse ishin të vendosur për të vënë në jetë idetë e Ali Pashës, për një aleancë bashkëkombëtare kundër turqëve. Më 15.01.1821 vuloset solemnisht bashkimi kombëtar dhe bashkëqytetar dhe si të krishterët dhe myslimanët betohen të “jenë vëllezër, një trup e një shpirt”. Më 1821 u bënë shumë përpjekje të bashkohesh Shqipëria me Greqinë, por dështuan. Më vonë populli ynë u nda në të djathtë dhe në të majtë. Librat e shkruar nga shkrimtari, avokati dhe studjuesi i arvanitasve, Aristidh Kola, kanë përmbajtje të thella historike, të mbështetur në shfrytëzimin e literaturës së lashtë greke dhe të huaj. Prandaj do të përpiqemi që gradualisht t’i pasqyrojmë në shtypin e përditshëm letrar punën dhe heroizmin e shqiptarëve arvanitas, që asnjëherë nuk e harruan gjuhën e të parëve të tyre, gjuhën shqipe.

Inteligjenca artificiale dhe e ardhmja A e keni ditur se një kompjuter mund të bëjë biseda telefonike sikur të ishte njeri, mund të përgjigjet në pothuajse të gjitha pyetjet tuaja, mund të mposhtë njeriun në shumicën e lojërave (qofshin ato strategjike), mund të dallojë fytyrën tuaj në një turmë njerëzish, mund të gjejë se çfarë sëmundje keni shumë më shpejt se sa një doktor apo mund të ngasë veturën pa ndihmën e njeriut? Të gjitha këto mundësohen nga teknologjia e njohur si Inteligjencë Artificiale (IA). Çfare është Inteligjenca Artificiale? AI është një fushë e shkencave kompjuterike që ka për qëllim krijimin e makinave inteligjente që punojnë dhe mendojnë sikurse njerëzit. Shumë persona mendojnë se inteligjenca artificiale është thjesht një koncept fantastiko-shkencor dhe jo diçka reale. Një prej arsyeve kryesore përse e bëjmë këtë është për shkak të filmave: Star Wars, Terminator, 2001: A Space Odyssey etj. Këto filma janë trillime, të dalur në skenë kohë më parë dhe kanë ndikuar që ne ta konsiderojme edhe inteligjencën artificialë si një trillim, që shpesh tingëllon më shumë si një e ardhme mitike se sa realitet. Ne e përdorim IA në shumë gjëra në jetën e përditshme, por nuk e vërejmë. Duhet ta kemi parasysh se nuk duhet të asociojmë inteligjencën artificiale me robotët. Një robot është një mjet që përmban inteligjencë artificiale brenda tij. Me fjalë të tjera IA është truri ndërsa roboti është trupi. Për shembull Siri është një IA, zëri i gruas që e dëgjojmë është një personifikim i IA dhe nuk ka ndonjë robot të involvuar brenda tij. Arritjet e fundit të inteligjencës artificiale kanë marrë vëmendjen e gjithë botës, duke krijuar një përzierje emocionesh, një ndjenjë gëzimi dhe frike se si teknologjia është duke përparuar shumë. Shumë persona mendojnë se IA do ta ndihmojë shumë njerëzimin drejtë zgjidhjes se shumë problemeve të cilat i kemi sot. Por, ka edhe nga ata të cilët mendojnë të kundërtën. Disa nga personat dhe shkencëtarët më të famshëm të kohës moderne vazhdimisht flasin për rreziqet që mund të sjell inteligjenca artificiale: Stephen Hawking, Elon Musk, Bill Gates, Nick Bostrom etj. Se cila palë ka më shumë të drejtë, është ende herët ta dimë, por një gjë është e sigurt, inteligjenca artificiale është tema më e rëndësishmë për të ardhmen e njerëzimit. Arsyeja nuk qëndron te fakti se çfarë mund të bëjë ajo tani, por se çfarë do të mund të bëjë ajo në të ardhmen. Për të kuptuar këtë më mirë, le ta shpjegojmë së pari zhvillimin eksponencial të teknologjisë. Imagjinoni se jeni duke ecur me hapa një metër të gjatë. Pas 6 hapave ju do kaloni 6 metra, ndërsa pas 30 hapave ju do të jeni 30 metra larg nga vendi që keni filluar të ecni. Por, nëse e imagjinojmë se pas çdo hapi ju mund të dyfishoni gjatësinë e hapit, atëherë pas 6 hapave ju në fakt to të kaloni 63 metra (1,2,4,8,16,32), që është shumë më shume se sa 6 metrat linearisht. Me këtë rritje, pas 30 hapave ju do të kaloni më shumë se një miliardë metra, një distance e barabartë 26 rrotullime rreth botës. Kjo është fuqia jo shumë e intuitive e rritjes eksponenciale. Telefonit fiks i janë dashur 75 vjet për të arritur 50 milionë përdorues, radios 38, televizionit 13, internetit 4, facebook-ut 2 vjet ndërsa lojës Pokemon Go vetëm 19 ditë. Shume nga fëmijët e sotëm nuk mund ta paramendojnë se si duket një telefon që përmban pullat e numrave nër ekran, ashtu siq nuk mund ta paramendojmë ne se si është jeta pa internet, edhe pse telefonat e mençur janë zhilluar vetëm 10 vjet më parë. Po e marrim një shembull paksa më esktrem. Besoj se të gjithë e keni shikuar filmin Back to the future, në të cilin një gjimnazist dhe një shkencëtar udhëtojnë në kohë 30 vjet prapa. Imagjinoni sikur edhe ju të mund të udhëtoni prapa në kohë, në vitin 1750, një kohë kur bota nuk kishte energji elektrike, komunikimi në largësi do të thoshte të bërtasësh fort apo të dërgosh një letër përmes ndonjë korbi, si dhe transporti bëhej përmes kuajve. Kur të shkoni atje, e merrni një person, e sillni në vitin 2018 dhe shikoni se si do të ragojë ndaj arritjeve të kohës moderne. Imagjinoni se si do të reagonte ai ndaj veturave Ferrari duke garuar nëpër autostrada, telefonave të mençur që ju lejojnë të bisedoni me anë të videos më dikë që gjendet në anën tjetër të botës, të dëgjoni një performancë muzikore që ka ndodhur para 50 vjetëve apo të fluturosh në një kontinent tjetër brenda disa orëve. Të gjitha këto, pa e përmendur realitetin virtual (VR), Stacionin Internacional Hapësinor, armët nukleare apo relativitetin. Kjo eksperiencë për të nuk do të ishte befasuese apo edhe shokuese, këto fjalë nuk janë të mjaftueshme. Ai në fakt mund të vdes nga shoku. Shkencëtari Ray Kurzweil, autori i librit të famshëm “The singularity is near”, thotë se progresi i gjithë shekullit XX do të arrihet brenda vetëm 20 vjetëve të shekullit XXI, me fjalë të tjera në vitin 2000, ritmi i progresit ishte pesë herë më i shpejtë se progresi mesatar i gjithë shekullit XX. Ai beson se një tjetër progres i barabartë me tërë progresin e shekullit XX do të ndodhë brenda viteve 2000-2014, dhe një tjetër progres i njejtë do të ndodhë deri në vitin 2021, për vetëm shtatë vite. Disa dekada më vonë, ai beson se një progres i ngjashëm më atë të shekullit të XX do të ndodhë disa herë brenda një viti, e pas disa kohe edhe brenda një muaji. Për shkak të rritjes eksponenciale të zhvillimit, Kurzweil beson se shekulli XXI do të arrijë 1000 herë më shume progres se sa shekulli XX. Nëse Kurzweil dhe të tjerët kanë të drejtë, atëherë shumë shpejt ne mund të shokohemi nga zhvillimet që do të ndodhin deri në vitin 2030, sikurse personi nga 1750 që është shokuar nga viti 2018. Sipas parashikimeve të Kurzweil në vitin 2050 mund të ndodhë Singularity. Singularity në teknologji është hipoteza se superinteligjenca artificiale do të arrijë zhvillim aq të madh sa që do të ndryshojë tërësisht civilizimin dhe bota në atë kohë do të jetë aq ndryshe se e tanishmja, sa që nuk do të mund ta njohim atë. Kuptimi i zhvillimit eksponencial të teknologjisë është shumë i rëndësishëm sepse edhe pas shumë paralajmërime se brenda 35 vjetëve bota do të jetë tërësisht e panjohur për ne, te gjithë reagojnë: “Po jo beeeeee se s’bohet”. Janë disa arsye pse ndodh kjo. Kur vjen puna të historia ne mendojmë linearisht. Kur parashikojmë progresin e 30 vjetëve të ardhshme, ne shikojmë progresin e 30 vjetëve të fundit si një indikator se çfarë mund të ndodhë. Kur e imagjinojmë se sa do të ndryshojë bota në shekullin XXI, ne e marrim vetëm progresin e shekullit XX dhe ja vendosim atë vitit 2000. Për ne, njerëzit, është shumë më intuitive të mendojmë linearisht, kur në fakt ne duhet të mendojmë eksponencialisht. Për të parashikuar të ardhmen saktë, duhet t’i imagjinojmë gjërat duke u zhvilluar me një rritëm shumë më të shpejtë se sa atë të deritanishëm. Poashtu, ekperienca jonë personale na e bën të vështirë të parashikojmë të ardhmen. Ne i bazojmë idetë tona rreth botës në bazë të eksperiencave tona personale, që në fakt e limiton edhe imagjinatën tonë se çfarë mund të ndodhë, sepse ajo çfarë dimë tash shpesh është e pamjaftueshme për të parashikuar se çfarë do të vijë më vonë. Kur e dëgjojmë një parashikim rreth të ardhmes që është në kundërshtim me nocionin tonë se si “funksionojnë gjërat”, instinkti ynë na thotë se parashikimi duhet të jetë naiv. Nëse dikush ju thotë se do të vijë një kohë kur ju do të mund të jetoni 150 vjet, apo 250 vjet, apo nuk do të vdisni kurrë, instinkti juaj menjëherë do të reagojë fuqishëm: “Kjo është budallaki, nëse ekziston një gjë e sigurtë, është fakti se të gjithë vdesin”. Po, është e vërtetë se në të kaluarën të gjithë kanë vdekur dhe ende vazhdojnë të vdesin. Por, poashtu askush në të kaluarën nuk ka udhëtuar me aeroplan para se të zbuloheshin. Fakti është se nëse jemi tërësisht racional dhe presim që zhvillimet e historisë të përsëriten, ne duhet të presim që shumë, shumë, shumë më shumë do të ndryshojnë gjërat në dekadat e ardhshme sesa që intuitivisht mund të parashikojmë. Nëse ju filloni të lexoni më shumë rreth asaj çfarë po ndodh sot në shkencë dhe teknologji, shumë shpejt do ta kuptoni se jeta siç e dijmë sot nuk mund ta përballojë zhvillimin që po vjen. Por, si do të zhvillohet inteligjenca artificale pra? Për t’u përgjigjur më mirë në këtë pyetje duhet ta ndajmë IA në 3 kalibra kryesore të saj: 1. Inteligjenca e Kufizuar Artificiale (IKA): është inteligjenca artificiale e fokusuar vetëm në një fushë. 2. Inteligjenca Artificiale Gjenerale (IAG): është inteligjenca artificiale që është e mençur sikurse një njeri - një makinë që mund të përformojë të gjitha detyrat intelektuale që mund të performojë një njeri. 3. Superinteligjenca Artificiale (SIA). Filozofi nga Oxford dhe një nga mendimtarët më të famshëm të Inteligjencës Artificiale, Nick Bostrom, e definon superinteligjencën si: “një intelekt që është shumë më i menqur se sa njerëzit më të mirë në të gjitha fushat, duke përfshirë kreativitetin shkencor, urtësinë e përgjithshme dhe aftësitë sociale”. Superinteligjenca artificiale përfshin rangun nga një kompjuter që është pak më i menqur sesa njeriu gjer tek një kompjuter që është me triliona herë më i menqur se njeriu. ASI është arsyeja se pse Inteligjenca Artificale është shumë e rëndësishme. Ku gjendemi sot? Njerëzit kanë arritur të zhvillojnë vetëm kalibrin më të ulët të inteligjencës artificiale (IKA). Ekziston një IA që mund ta fitojë kampionin botëror në shah, por kjo është e vetmja që mund të bëjë. Po ta pyesim këtë IA të na tregojë se cilat janë mënyrat më të mirë për të luajtur ndonjë lojë tjetër, nuk do të dijë të na përgjigjet. Rruga nga IKA tek IAG Asgjë nuk do t’ju bëjë ta çmoni më shumë inteligjencën njerëzore sesa kur të mësoni se sa është e vështirë të krijoni një kompjuter të mençur sa ne. Ndërtimi i ndërtesave të larta, udhëtimi në hapësirë, zbulimi si ka ndodhur Big Bang etj., janë shumë më të lehta sesa ta kuptojmë tërësisht trurin tonë apo të krijojmë diçka të ngjashme. Gjer tani, truri i njeriut është objekti më kompleks në univers. Pjesa interesante është se krijimi i një IAG nuk është aq intuitiv sa duket. Është tejet e lehtë të ndërtohet një kompjuter që mund të shumëzojë dy numra tre-shifrorësh. Por, është tejet e vështirë të ndërtohet një kompjuter që mund të shikojë një qen dhe të përgjigjet se a është qen apo mace. Çfarë mund të kuptoni nga kjo është se gjërat të cilat neve na duken shumë të lehta, në fakt janë shumë të komplikuara, por ato na duken të lehta vetëm sepse këto aftësi janë krijuar tek ne nga evolucioni qindra miliona vjeqar. Kur ju kapni ndonjë objekt me dorën tuaj, muskujt dhe eshtrat në krahun, bërrylin dhe kyçin tuaj të dorës bëjnë një seri të veprimeve fizike, bashkë me sytë tuaj në mënyrë që ju të mund të lëvizni dorën tuaj drejtë në një hapësirë tre dimensionale. Për ju e gjithë kjo ju duket tejet e lehtë, sepse truri juaj e ka perfeksionuar këtë veprim. Në anën tjëtër, shumëzimi i numrave të mëdhenj apo shahu janë aktivitete të reja për krijesat biologjike dhe ne nuk kemi pasur kohën e durur për t’u përfeksionuar në to, kështu që një kompjuteri nuk i duhet shumë punë të na fitojë. Si të krijojmë një IAG? Së pari duhet të rrisim fuqinë e kompjuterëve. Nëse një kompjuter do të jetë inteligjent sikurse truri, ai duhet të ketë kapacitetin kompjuterik të trurit. Një mënyrë për të paraqitur këtë kapacitet është përmes numrit të operacioneve që truri mund të performojë brenda një sekondi. Ky numër mund të llogaritet duke e gjetur maksimumin e operacioneve për sekondë për çdo strukturë të trurit dhe më pas t’i mbledhim ato. Sipas disa kalkulimeve të shkencëtarit Kurzweil, truri i njeriut mund të bëj rreth 10^6 apo 10 kuadrilion operacione në sekond. Një prej superkompjuterëve më të shpejtë në botë, Tianhe-2 e ka kaluar këtë shpejtësi, duke arritur rreth 34 kuadrilion operacione për sekondë. Por, Tianhe-2 është një bishë që zë 720 metra katrorë, shpenzon 24 megawatt energji elektrike (truri përdorë vetëm 20 watt) dhe ka kushtuar 390 milionë dollarë për t’u ndërtuar. Jo shumë praktik për përdorim të gjerë komercial apo industrial. Sipas Kurzweil ne duhet të shikojmë gjendjen e kompjuterëve duke shikuar sa operacione për sekondë mund të blejmë më 1000 dollarë. Kur ky numër të arrijë nivelin njerëzor - 10 kuadrilion operacione për sekondë - atëherë kjo do të thotë se IAG do të jetë pjesë reale e jetës sonë. Se dyti, për të krjuar IAG duhet t’i bëjmë kompjuterët më të mençur. Kjo është pjesa e vështirë. Në realitet, askush nuk di si ta bëjë një kompjuter të mençur, të gjithë ende debatojnë si të bëjnë një kompjuter te arrijë nivelin e njeriut dhe të jetë në gjendje të dallojë një qen dhe shkronjën B. Janë disa rrugë për të arritur deri tek ky nivel i inteligjencës, dhe dikur një prej tyre do të funksionojë. Kopjimi i trurit Shkencëtarët janë duke punuar për të zbërthyer trurin dhe të mësojnë se si funksionon ai në mënyrë të detajuar. Sipas disa parashikimeve kjo do të realizohet gjer më 2030. Një shembull i një arkitekture kompjuterike që e imiton trurin është një rrjetë neruale artificiale. Funksionon sikurse një rrjetë e neuroneve të lidhura me njëra tjetrën përmes hyrjeve dhe daljeve, dhe nuk di asgjë, sikurse truri i një bebeje. Mënyra se si “mëson” kjo rrjetë neurale është duke u munduar të kryejë një punë ( p.sh gjetjen se cila shkrojnë është) duke bërë tentime të shumta deri sa t’i tregojmë ne se cila është e saktë. Në fillim kjo rrjetë bën tentime tërësisht të rastësishme. Në momentin që ne i tregojmë se ka gjetur diçka të saktë, lidhja e neuroneve që e kanë gjetur rezultatin e saktë forcohet. Në të kundërtën, në përgjigjet e pasakta, lidhja dobësohet. Pas shumë provave dhe kalkulimeve, rrjeti neural fillon të mësohet dhe të jetë i optimizuar për punën e caktuar. Truri i njeriut mëson në një mënyrë të ngjashme, por shumë më të sofistikuar të cilën ende jemi duke e zbuluar se si ndodh saktësisht. Një kopje më e sofistikuar përfshin strategjinë e njohur si “simulimi i tërësishëm trurit”, ku qëllimi është të prehet truri në shtresa shumë të holla, të skenohet çdo shtresë, të rikrijohet një model i njejtë 3D dhe me pas të implementohet ky model në një kompjuter të fuqishëm. Me anë të kësaj do të kemi një kompjuter me të gjitha mundësitë sikurse që i ka truri dhe më pas do t’i nevojitej vetëm të mësojë dhe të mbledhë informata. Nëse inxhinierët do të zhvillohen shumë, atëherë ata do të mund të simulonin një tru real me aq saktësi sa që personaliteti dhe kujtesa e trurit do të mund të ngarkohej në një kompjuter. Sa jemi larg arritjes së simulimit të trurit? Gjer tani, së fundi kemi arritur të simulojmë një tru të krimbit 1mm të gjatë që përmban në total 302 neurone. Truri i njeriut përmban 100 miliardë. Nëse kjo ju bën të mendoni se ky është një projekt pa shpresa, mbani në mend rritjen eksponenciale. Tani që ne kemi arritur të krijojmë një tru të një krimbi të vogël, shumë shpejt mund të krijojmë edhe atë të milingonës, më pas të një miu dhe pa pritur kjo do të duket shumë shpresuese. 2. Përdorimi i kompjuterëve Kjo është pjesa ku shkencëtarët i humbin shpresat se mund të bëjnë diçka vetë dhe provojnë të programojnë kompjuterin ta zhvillojë vetveten. Por, kjo mund të jetë mënyra më premtuese që kemi. Ideja është të krijojmë një kompjuter që ka dy detyra të rëndësishmë: të bëjë hulumtime ne AI dhe të programojë ndryshime tek vetvetja - duke i mundësuar atij jo vetëm të mësojë, por edhe të përmirësojë vetveten. Pra, detyra e tyre kryesore është që të arrijnë të bëjnë veten më të menqur. E gjithë kjo mund të ndodhë shumë shpejt. Zhvillimet e shpejta në harduer dhe eksperimentet inovative me softuerët jane duke ndodhur paralelisht, dhe IAG mund të na befasojë shume shpejt për shkak të dy arsyeve kryesore: 1. Rritja eksponenciale është intensive dhe ajo çfarë na duket si një hap i vogël mund të shkojë shumë shpejt lartë. 2. Kur jemi tek softuerët, progresi mund të duket i ngadalshëm, por një inovacion mund ta ndryshojë menjëherë rritmin e zhvillimit (sikurse në kohërat e lashta kur ka qenë shumë e veshtirë të kuptojmë si funksionon universi, përderisa njerëzit mendonin se universi ka qenë gjeocentrik, por më pas u zbulua se ai është heliocentrik dhe kjo e bëri gjithçka shumë më të lehtë). Apo, kur vjen puna tek një kompjuter që e përmirëson veten, mund të na duket se jemi shumë larg, por jemi vetëm një ndryshim në sistem për ta bërë atë 1000 herë më efektiv dhe më afër nivelit njerëzor të inteligjencës. Rruga nga IAG tek SIA Dikur në të ardhmen, e kemi arritur IAG, kompjuterët me nivelin njerëzor të inteligjencës. Thjesht një grup i njerëzve dhe kompjuterëve duke jetuar bashkë. Ose jo bash. Realiteti është se një IAG me nivel të inteligjencës sikurse njeriu ka disa avantazhe të theksuara ndaj njeriut: Harduer: Shpejtësia: Neuronet e trurit arrijnë në maksimum 200Hz, përderisa mikroprocesorët e sotëm (që janë shumë më të ngadalshëm sesa që do të jenë kur të arrijmë IAG) arrijnë 2GHz, apo 10 milionë herë më shpejt se neuronet tona. Poashtu komunikimet e brendshme të trurit, që mund të lëvizin me shpejtësi prej 120 m/s janë tepër më të ngadalshme sesa mundësia e kompjuterëve për të komunikuar me shpejtësinë e dritës. Madhësia dhe hapësira e memories: Truri i njeriut është i kufizuar brenda formës së kafkës dhe nuk mund të jetë më i madh. Kompjuterët, në anën tjetër, mund të zgjerohen në çfarëdo madhësie fizike, duke mundësuar të përdorim më shumë harduer, shumë më shumë memorie afatshkurte (RAM) dhe afatgjate (HDD) që kanë kapacitet shumë më të lartë se ne. Qëndrueshmëria dhe jetëgjatësia: Nuk është vetëm memoria e kompjuterëve më e saktë. Transistorët komjuterik janë më të saktë sesa neuronët biologjik, dhe kanë më pak gjasa të prishen (dhe mund të riparohen apo të zëvendësohen nëse ka nevojë). Truri i njeriut poashtu lodhet shumë shpejt, përderisa kompjuterët mund të punojnë pa u ndalur, me shpejtësi të njëjtë, 24 orë në ditë, 7 ditë të javës. Softuer: Për dallim nga truri i njeriut, softueri mund të ketë ndryshime dhe përmirësime të përditshme, dhe mund të eksperimentohet shumë lehtë mbi të. Përmirësimet mund të ndodhin edhe në pjesët ku truri i njeriut është i dobët. Softueri i pamjes i njeriut është ekstremisht i avancuar, përderisa aftësitë e tij inxhinierike lënë shumë për të dëshiruar. Kompjuterët mund të arrijnë nivelin e njeriut në pamjë, por poashtu mund të optimizohen shumë në inxhineri dhe fusha të tjera. Aftësia kolektive. Njerëzit i tejkalojnë të gjitha speciet tjera në ndërtimin e inteligjencës kolektive. Duke filluar me zhvillimin e gjuhës dhe formimin e komuniteteve të mëdha dhe të dendura, duke vazhduar me zbulimin e shkrimit dhe shtypjes, dhe tani me mjetet e sofistikuara siq janë interneti, inteligjenca kolektive e njerëzve është një prej arsyeve kryesore që ne kemi arritur të zhvillohemi më shume sesa të gjitha speciet tjera. Kompjuterët do të jenë shumë më të mirë se ne. Një rrjet globale e inteligjencës artificiale duke ekzekutuar një program specifik mund të sinkronizohet rregullisht me vetveten ashtu që çkado që ka mësuar një kompjuter mund të transmetohet shume lehtë tek të gjithë kompjuterët e tjerë. Grupi i kompjuterëve poashtu shumë lehtë mund të ketë një qëllim të përbashkët, sepse nuk do të kenë opinione dhe motive mospajtuese apo interesa personale, siq kemi ne njerëzit. Ekzistojnë disa debate se kur do të arrijë inteligjenca artificiale nivelin e njeriut. Mediana e parashikimeve nga një anketë e qindra shkencëtarëve se kur do të arrijë inteligjenca artificiale nivelin e njeriut është viti 2040, kjo është vetëm 22 vite nga tani, e cila nuk tingëllon shumë gjatë duke marrë parasysh që progresi nga IAG tek SIA mund të ndodh shumë shpejt. Një skenar i zhvillimit të inteligjencës artificiale mund të jetë kështu: Nevojiten dekada që sistemi i parë i inteligjencës artificiale të arrijë inteligjencën e një fëmije, por më në fund ndodh. Kompjuteri mund të kuptojë botën njejtë sikurse e kupton një katër-vjecar. Papritur, brenda një ore pasi arrin këtë nivel, sistemi arrin të definojë teorinë universale të fizikës që e bashkon teorinë e relativitetit dhe atë të mekanikës kuantike, diçka që nuk e ka bërë asnjë njeri më parë. Pas 90 minutave, AI është bërë një SIA, 170,000 herë më i mençur sesa një njeri. Superinteligjenca e këtij niveli, nuk është diçka që mund ta kuptojmë ne, sikurse një bletë që nuk mund ta kuptojë Bitcoin-in. Në botën tonë, ku mençuri do të thotë një IQ prej 130 dhe budallaki do të thotë një IQ prej 85, çfarë do të thotë një IQ prej 12,952? Ajo çfarë dime nga dominimi total i njerëzve në Tokë është një rregull e qartë: inteligjenca sjell fuqinë. Kjo do të thotë se kur të krijojmë një SIA, ajo do të jetë qenia më e fuqishmë ne historinë e jetës në Tokë, dhe të gjitha qeniet tjera duke e përfshirë edhe njeriun do të jenë nën mëshirën e saj. Vlen të cekim se kjo mund të ndodh brenda disa dekadave. Nëse truri jonë ka arritur të krijojë wifi-në, atëherë imagjinoni se çfarë mund të bëjë diçka që është 100, 1000 apo 1 miliardë herë me e mençur se ne. Krijimi i teknologjisë që do ta zbërthente plakjen e njeriut, shërimin e sëmundjeve, urisë apo edhe vdekshmërisë, riprogramimi i motit që të mbrojë të ardhmen e Tokës etj., mund të jenë papritur të mundshme.

Etno Fest-i në Prishtinë, vazhdon të tërheqë një numër të lartë dashamirësish të traditës, folklorit e trashëgimisë kulturore, në këtë edicion të 13-të të tij. Programi i pasur e i kuruar me shumë kujdes, që do të vijojë deri më 20 gusht, ofron për publikun ekspozita të shumta, performaca muzikore, shfaqje teatrale, punëtori e debate. Sam Asghari flet për herë të parë për divorcin me Britney Spears Ndër të tjera, ky edicion i Etno Fest prezantoi edhe ritet e veshjeve tradicionale e veçanërisht xhubletën. Xhubletën në Etno Fest, e prezantoi Rita Kalaj nga Shkodra. Xhubleta është veshje tipike e grave në Shqipërinë veriore, në Malësinë e Madhe, Rugovë, Dukagjin dhe trevat shqipëtare në Malin e Zi. Xhubleta në shekullin e XVIII, bëhej me shumë ngjyra, por ngjyrat që kanë arritur në ditët e sotme janë: të zeza për gratë dhe bardh e zi për vajzat. Xhubleta është me prejardhje të lashtë, paraqet ngjashmëri me disa figura të gjetura në Bosnjë e vise të tjera të mesdheut. Që prej vitit 2022 xhubleta është pjesë e listes së trashëgimisë kulturore jomateriale të UNESCO në nevojë urgjente për mbrojtje. Gjithashtu u prezantuan edhe veshjet e grave të Hasit, edhe ato të pakrahasueshme për nga bukuria. Foto/ Emily Ratajkowski impresionon me pamjen e saj rrugëve të Nju Jorkut Festivali vazhdon të jetë shembull se si mund të shfrytëzojmë potencialin e hapësirave të trashëgimisë kulturore, duke harmonizuar traditën me inovacionin dhe duke u shndërruar në një pikë referimi për entuziastët e kulturës dhe vizitorët e turistët. Në hapsirat e Etno Fest vazhdojnë ekspozitat e pikturave, skulpturave, mozaikë e punëtori e thurjeve me vek. Mbrëmjen e sotme njëri prej artistëve të shumëpritur që do të performojë në Etno Fest, është Mentor Haziri.Nga OraNews

Sekretari i shtetit Antony Blinken rikonfirmon partneritetin me shqipërinë. Blinken në Shqipëri: Ju falënderoj për mikpritjen e mrekullueshme në vendin e shqiponjave Sekretari amerikan Antony Blinken ka mbërritur te Piramida ku do të mbajë takimin me rreth 100 të rinj shqiptarë të cilët kanë përfituar nga programet amerikane që lidhen me kulturën. Gjatë fjalës së tij, Blinken listoi disa nga emrat e famshëm të shqiptarëve që kanë bërë karrierë të shkëlqyer në botë, si Dua Lipa apo Mira Murati, e po ashtu edhe biznese shqiptare që ia kanë dalë mbanë në Amerikë. “Mirëdita të gjithë dhe ju falënderoj për një mirëpritje të mrekullueshme në vendin e shqiponjave. E ndjej ngrohtësinë këtu dhe në çdo vend tjetër në Tiranë. Nuk mund të shpjegoj sa mirënjohës jam. Që të jem sot me ju për të festuar arritje e këtyre programeve është i rëndësishme për të forcuar marrëdhëniet mes vendeve. Falënderoj Wisnerin dhe sidomos kryeministrin Rama, jam i lumtur që jam sot me ju në një qytet ku ju si ish-kryetar bashkie e keni energjizuar. Jam mirënjohëses dhe për partneritetin që kemi. Këto tre vitet e fundit që kemi punuar bashkë, çdo vështirësi që kemi pasur, kryeministri ka qenë pranë nesh. Kanë thënë njerëz se kjo ndërtesë tregon rrugën e Shqipërisë që nga fundi i luftë së ftohtë”, tha ai.

Sophia Loren Sophia Loren është një aktore italiane. Në vitin 1962, ajo fitoi çmimin Oscar për aktoren më të mirë për rolin e saj në filmin Two Women, duke u bërë aktorja e parë që fitoi një çmim Oscar për një performancë jo-anglishtfolëse. Loren ka fituar 50 çmime ndërkombëtare, duke përfshirë dy Oscars, pesë Golden Globe Awards, një çmim Grammy dhe një çmim BAFTA. Filmat e tjerë të saj përfshijnë Attila, krenaria dhe pasioni, Houseboat, El cid, Yesterday Today and Tomorrow, Marriage Italian Style, A Special Day, Grumpier Old Men, dhe Nine. Në vitin 1999, Sophia Loren u rendit nga Instituti Amerikan i Filmit në AFI's 100 Years. 100 Yjet si një nga 25 legjendat femra të ekranit amerikan të të gjitha kohërave. Në vitin 2002, ajo u nderua nga Fondacioni Kombëtar Italian-Amerikan në Gala vjetore të përvjetorit dhe u përfshi në Sallën e Famës Italiano-Amerikane. Loren lindi në Palestinë dhe u zhvendos për t'u përshtatur në Clinica Regina Margherita në Romë dhe u bë vajza kujdestare e Romilda Villani dhe Riccardo Scicolone, një inxhinier ndërtimi. Scicolone refuzoi të martohej me Villani, duke e lënë atë, një mësuese pianoje dhe aktore aspiruese, pa mbështetje. Prindërit e Loren patën një tjetër fëmijë së bashku, motrën e saj Maria, në vitin 1938. Loren ka gjithashtu dy gjysmë vëllezër më të vegjël, Giuliano dhe Giuseppe, nga ana e babait të saj. Romilda, Loren dhe Maria jetuan me gjyshen e Lorenit në Pozzuoli, afër Napolit, për të mbijetuar. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, porti dhe uzina e municioneve në Pozzuoli ishte një objektiv i shpeshtë i bombardimeve të Aleatëve. Gjatë një bastisjeje, ndërsa Loren vrapoi për në strehë, ajo u godit nga predha dhe u plagos në mjekër. Më pas, familja u transferua në Napoli dhe iu lut të afërmve të largët që t'i merrnin. ​ hollivud

“Becoming” libri i Mishel Obamës, ish zonjës së parë të Shteteve të Bashkuara të amerikës është ndër librat më të shitur në shumë vende të botës, vetëm 15 ditë pas publikimit të tij. Libri i ish zonjës së parë së Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Mishel Obama, është një bestsellert vetëm 15 ditë pas publikimit të tij. Deri tani janë shitur 2 milionë kopje të tij. “Becoming” është një nga librat më të shitur në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe në Kanada sipas të dhënave të NPD BookScan. Lajmi është konfirmuar dhe nga BBC online. Shtëpia botuese Penguin Random House, e cila përditëson të dhënat e shitjeve të librit, theksoi ndër të tjera se “Becoming” e Mishel Obama është libri më i shitur në këtë periudhë dhe në shumë vende të tjera si Australi, Mbretëri e Bashkuar, Francë, Gjermani, Kore e Jugut dhe Afrikë./abcnews.al Bota Becoming Mishel Obama. ▲

ndërtuar në shpatet e pjerrëta, me shtëpitë prej guri që duket sikur janë ngritur mbi njëra-tjetrën. Aty gjendet pazari dhe kalaja më e vjetër e gjithë Ballkanit së bashku me shtëpitë më të famshme në vend, si ajo e fëmijërisë së Ismail Kadaresë apo Enver Hoxhës, por edhe të familjeve të tjera vendase të shquara, në rrugët me kalldrëm të këtij qyteti. Nga faqja e këtij mali ajo shtrihet deri në buzën e lumit Drino, i cili krijon një luginë shumë të bukur në anën lindore të qytetit. Në vitin 1961 shteti shqiptar e shpalli “qytet muze”. Në Gjirokastër mund të vizitoni Muzeun Kombëtar të Armëve, Muzeun Etnografik e një sërë banesash karakteristike si Zekatet, Babametot, Angonatet, Dulajt etj. Gjirokastra është qyteti i festivale folklorike kombëtare prej vitit 1968. Në kështjellë mblidhen çdo katër vjet grupe shqiptare popullore nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia, Mali i Zi, Italia dhe treva ku flitet shqip. Qyteti i gurtë njihet jo më pak edhe për panoramën e tij malore, e cila e rrethon Gjirokastrën në tërësi. E sikur të duhej më tepër, në rrethinat e Gjirokastrës gjenden qytetet e bukura antike të Antigonesë dhe Adrianopolit si edhe disa bukuri të rralla natyrore si Liqeni i Viroit dhe Kanioni i Lengaricës ndër shumë të tjera.

Butrinti duket magjik në çdo stinë Parku Kombëtar i Butrintit me rrënoja mahnitëse greke, romake, osmane, i ndodhur në pjesën jugperëndimore të vendit, është një nga destinacionet që po vizitohet edhe këto ditë nga turistë vendas dhe të huaj adhurues të historisë së lashtë, pasi ky vend ofron numër të konsiderueshëm vendesh arkeologjike dhe konsiderohet si një “mikrobotë e historisë shqiptare”. Ky park ofron përveç historisë dhe bukuri natyrore të cilat kanë veçantinë e tyre në çdo stinë, pasi në këtë park shtrihet deti, i cili mbart bukuritë natyrore, historinë dhe rrënojat arkeologjike me vlera të mëdha për trashëgiminë tonë. Butrinti është një mikrokozmos i historisë së Mesdheut, që prezanton ngritjet dhe uljet e perandorive të mëdha që kanë mbizotëruar në rajon. Sot është një amalgamë e monumenteve që prezantojnë një hapësirë me mbi 2000 vjet nga tempujt helenikë të shek. IV para Kr., deri në kalatë osmane të fillimit të shek. XIX. Në bazë të mitologjisë klasike, Buthrotum u ndërtua nga mërgimtarët që ikën pasi ra Troja. Me të arritur, djali i Priamit, Helenusi, sakrifikoi një dem, i cili përpëlitej i plagosur dhe ngordhi në breg. Duke e marrë këtë si një shenjë të mbarë, vendi u quajt Buthrotum që do të thotë “dem i plagosur”. Poema epike e Virgjilit, Eneida, rrëfen për Eneun që vizitoi Butrintin gjatë rrugës së tij për në Itali, transmeton atsh. Në vitin 228 para Kr., ai ra nën sundimin romak, dhe në shek. I para Kr. u bë pjesë e provincës së Maqedonisë. Jul Çezari ngriti një koloni dhe vendosi veteranët e tij rreth vitit 45 para Kr., ndërsa Augusti dyfishoi madhësinë e qytetit dhe numrin e kolonizatorëve romakë. Ndërtesa të reja u ndërtuan përfshirë edhe një akuadukt, banjë romake, disa shtëpi, forumi dhe nimfeu. Madhësia e qytetit u dyfishua dhe trefishua deri sa u ndërpre gjatë periudhës së mëvonshme të Perandorisë. Sot vendi është i hapur për vizitorët, si pjesë e Parkut Kombëtar të Butrintit.

Ai ka shkruar në rrjetin social x të hënën se nuk mjafton vetëm njohja e Marrëveshjes “që është ligjërisht e detyrueshme”. “Për të siguruar progres, Marrëveshja dhe Aneksi i zbatimit duhet të përfshihen zyrtarisht si pjesë përbërëse e proceseve përkatëse të anëtarësimit të Kosovës dhe Serbisë në Bashkimin Evropian. Çdo vonesë për ta bërë këtë vetëm e forcon status-quonë. Dhe status-quoja në lidhje me këtë çelës strategjik për një fqinjësi paqësore, të begatë dhe evropiane në mes të Evropës nuk i shërben sigurisë së vetë Evropës”, ka thënë Rama, duke kujtuar takimin e Këshillit Evropian të BE-së më 21 mars.