Albanologjia është fushë e shkencës që merret me studimin e historisë së shqiptarëve, të gjuhës shqipe dhe të letërsisë e kulturës shqiptare. Rober Elsia është një kontirbues i huaj por aktiv për ....
- Jun 30, 2024
- 8 min read
Robert Elsie një ndër albanologët e tridhjetë vjetëve të fundit u nda nga bota jonë më 2 tetor 2017 në moshën 67 vjeçare. Në listën me 40 albanologë të shquar nga bota, gjendet edhe emri i Robert Elsiesë i vitlindjes 1950.
Robert Elsie, për të gjithë ata që nuk e njohin, është një nga albanologët më të shquar të huaj. Që nga vitet `80 të shekullit të kaluar, e në vazhdim, ai ka patur një aktivitet shumë të ngjeshur në shumë aspekte: historik, filologjik, në fushën e fotografisë – duke bërë të mundur që thesaret e ndryshme të kulturës shqiptare të shpërndara, të paidentifikuara më parë t’i bashkojë dhe të krijojë një mozaik të madh të atij imazhi dhe perceptimi që kanë pasur të huajt ndaj Shqipërisë.
Këto perceptime fillojnë që nga viti 1809, një vit i cili shënon edhe interesin e madh albanologjik për shkak edhe të veprës së Bajronit, të shkruar përreth shqiptarëve dhe autorëve të tjerë që ecën në gjurmët e tij.
Robert Elsie ishte një studiues pasionant, i cili arriti në thyerjen të viteve 1990 të krijojë një individualitet të veçantë në kritikën, në letrat shqipe, në kulturën shqiptare një pikë referimi shumë të fortë për gjithsecilin që dëshironte të njihte më tepër shqiptarët, por edhe për të ndërtuar e për të shkruar histori të ndryshme të zhvillimit kulturor të shqiptarëve.
Mbetet një kontribut i madh historia e letërsisë shqipe që ai hartoi, në të cilën për herë të parë vinin më të detajuar autorë që më parë ishin mohuar apo dhe autorë të së shkuarës pa as edhe një lloj kompleksi duke bërë të mundur që një njeri, të dukej sikur bënte punën e institucioneve, kulturore, artistike apo historike të vendit tonë.
Robert Elsie dashuronte gjuhën shqipe dhe kulturën shqiptare. Për këtë gjë, ai bënte më të mirën e mundshme, që të krijonte dhe të arrinte rezultate të drejtpërdrejta në prezantimin e kësaj kulture, në Evropë kryesisht, por edhe në botë. Neve na duhet ta pranojmë që bibliotekat e Evropës dhe arkivat e ndryshme të muzeve, kanë akoma dokumente të paeksploruara për shqiptarët. Robert Elsie kishte mundësinë që të depërtonte dhe të merrte një pjesë nga këto dokumente dhe mbi to të analizonte dhe shkruante faza të ndryshme të zhvillimit kulturor të shqiptarëve.
Por, ajo që e përbën atë si një rast i veçantë, krahasuar edhe me gjithë studiuesit e tjerë, është se ai arrinte të krijonte dhe një analizë tërësore të këtyre dokumenteve duke na bërë të mundur, që ne herë pas here të kishim botime shumë cilësore apo qoftë edhe prezantime të letërsisë shqipe. Një ndër to edhe përkthimi i “Lahutës së Malësisë” të Gjergj Fishtës ose të veprave më të hershme të letërsisë shqipe, të cilat mund të konsiderohen për shijen e publikut tashmë si arkaike, por që Elsie kishte kurajon për të prezantuar në perëndim si vlera të vërteta të ringjalljes kulturore dhe shpirtërore të shqiptarëve.
Për të gjithë ata që e kanë njohur Elsie, e njihnin si një “Ambasador i Shqipërisë”, por nuk ishte nga ata lloj ambasadorë që ka një përgjegjësi shtetërore nga prapa dhe do të detyrohej të fliste gjithmonë pozitivisht. Ai për gjëra që nuk i pëlqente në Shqipëri, problematika në histori, në kulturën shqiptare, të cilat nuk kishin guximin për t’i trajtuar apo dhe për t’i shqyrtuar ashtu siç duhet duke u bazuar në realitetet historike, kritikonte, krahasonte me zhvillimet e popujve të tjerë. Në këtë mënyrë mund të themi se Elsie mundohej të ishte jashtë Shqipërisë si një mentor i botës shqiptare.
Ai kërkonte që kultura shqiptare të ngrihej dhe të arrinte një standard të lartë. Robert Elsie si një njeri i kulturës besonte fort se përfaqësimi dinjitoz në kulturë do të bënte të mundur që Shqipëria të arrinte dhe të realizonte ëndrrën të ishte pjesë e familjes evropiane. Kudo ku kishte thërrmija të botës shqiptare, Elsie ishte i pranishëm për ta vëzhguar dhe studiuar. Dy vitet e fundit të jetës së vet, ai arriti të mblidhte material etnografik apo material folklorik, zanor, jo vetëm nga Kosova, nga arbëreshët në Itali por edhe nga arvanitasit në Greqi. Elsie nuk i njihte kufijtë administrative që i ndajnë shqiptarët, pasi ai ishte i dashuruar me botën shqiptare dhe kudo që ai mendonte se diçka në botën shqiptare ishte duke u rrezikuar ose që duhej mbledhur për t`ua lënë pasardhësve, ose shkrimet e vjetra të udhëtarëve evropianë përreth zhvillimit kulturor të shqiptarëve, ai i merrte dhe i nxirrte nga harresa dhe mos vlerësimi për t’ia paraqitur publikut të huaj dhe atij shqiptar.
Robert Elsie mbetet një nga pikat e referimit për botën shqiptare. Ai në momentet e fundit të jetës së tij prezantoi në Kosovë, në Mal të Zi, në Shqipëri, të gjithë diapozitivët e udhëtares së njohur Edith Durham, fotografi fare të panjohura nga arkivi i Muzeut Britanik, me të cilat ai ndërtoi një koleksion shumë të bukur të memories albanalogjike. Në këto foto pasqyrohen kujtesa e memoria e qyteteve shqiptare, një kujtesë urbane, për qytete që kanë pasur një zhvillim ekonomik, por që pas Luftërave Ballkanike ranë pre e hordhive të ushtrive shoviniste fqinj dhe u dogjën. Në këtë koleksion shikon foto të Leskovikut me të gjitha shtëpitë karakteristike të mbajtura shumë mirë, shikon Përmetin, arrin të shikosh Tepelenën dhe disa qytete të tjera. Përveçse qendrave të njohura urbane, arrin të shikosh malësinë e Shpatit si dhe Malësitë e Veriut.
Robert Elsie sjell, krahason dhe ngacmon në memorien e njerëzve, pra rizgjon memorien kolektive të shqiptarëve, jo vetëm nëpërmjet teksteve të shkruara por edhe nëpërmjet fotografisë. Ai është hartues i zërave të ndryshëm në fjalorët enciklopedik për figurat e Shqipërisë e të Kosovës, jo vetëm për personalitetet e njohur por edhe figura të harrura për të cilat mungonte informacioni i detajuar për publikun shqiptar.
Robert Elsie është ai i cili i shpluhuroi disa figura të rëndësishme të kulturës shqiptare duke i prezantuar në botime të ndryshme që edhe sot e kësaj dite janë një pikë referimi për studiuesit e rinj. Kështu p.sh ai risolli në vëmendje të botës shqiptare një nga poezitë e para në shqip kushtuar një tradite antropologjike shqiptare siç është rituali i pirjes së kafesë, poezi nga Muçi Zade, i cili është një poet nga krahinat e Korçës. Robert Elsie jo vetëm që e solli në shqip por edhe e përktheu në anglisht, për të dëshmuar kulturën urbane të qyteteve shqiptare në shekullin e XVII-XVIII.
Analizat dhe shkrimet e Robert Elsie do t’i mungojnë shumë botës shqiptare, pasi ishte një nga miqtë më të mirë të Shqipërisë dhe një nga avokatët mbrojtës më të mirë të saj . Robert Elsie ka lënë gjurmën e vet të pashlyeshme në memorien dhe kulturën shqiptare/ Dorian Koçi, Koha Jonë.
Gazeta telegraf
Albanologjia është fushë e shkencës që merret me studimin e historisë së shqiptarëve, të gjuhës shqipe dhe të letërsisë e kulturës shqiptare. Rober Elsia është një kontirbues i huaj por aktiv për studimet në studimet albanologjike. Robert Elsie: shkrimtar, përkthyes, përkthyes dhe specialist në studimet shqiptare. Robert Elsie,me një start të hershëm në studimet në veçanti të gjitha botimet e autorit znën pikërisht këtë gama: libra, artikuj, rishikime librash dhe intervista nga 1975 deri në ditët e sotme. Pika fokale e interesave të studiuesve të Robert Elsie gjatë tridhjetë viteve të fundit ka qenë kultura, letërsia dhe historia shqiptare .Për ta bërë më të njophur punën etij studimore, Roberyt Elsie ka hapur faqe interneti. Disa prej tyre janë ku shprehet qartazi kontirubui i tij. Faqja e internetit “Arti Shqiptar” i kushtohet artit në Shqipëri në kuptimin më të gjerë, për të thënë, për përpjekjet e ndryshme artistike të ndërmarra nga shqiptarët ose të lidhura në një farë mënyre me Shqipërinë dhe/ose me shqiptarët. Nuk ka për qëllim të ofrojë një histori gjithëpërfshirëse të artit shqiptar, por thjesht të paraqesë aspektet dhe fenomenet që mund të jenë me interes për lexuesit /shikuesit ndërkombëtar. Faqja e internetit “Gjuha shqipe” ofron një hyrje në gjuhën shqipe, me disa regjistrime historike audio në këtë gjuhë. Në seksionin “Dialektet Shqiptare” vizitori mund të dëgjojë dialektet rajonale të shqipes dhe të dëgjojë se si flitet gjuha në pjesë të ndryshme të botës shqipfolëse. Faqja e internetit “Tekste dhe dokumente të historisë shqiptare” është një përmbledhje e teksteve, që përpiqen të hedhin dritë në një cep të Evropës, i cili shpesh injorohet nga historianët dhe dijetarët. Nuk është hartuar si një histori e Shqipërisë apo e shqiptarëve, por është thjesht një përmbledhje e teksteve historike – disa të rëndësishme dhe disa më pak të rëndësishme – nga shekulli i njëmbëdhjetë deri në shekullin XXI, që do të shtojë një kuptim të historisë dhe zhvillimin e Shqipërisë dhe popullit të saj. Shumë nga këto vepra nuk janë shfaqur më parë në përkthim. Faqja e internetit “Letërsia Shqiptare në Përkthim” përmban përzgjedhjen më të madhe të gjuhës shqipe letërsi ndonjëherë të shfaqet në përkthimin në anglisht. Ai përfshin një gamë të gjerë autorësh nga e kaluara dhe të tashmen, duke përfshirë shkrimtarë nga Shqipëria, Kosova dhe diaspora shqiptare, si dhe shembuj të letërsisë shqipe shqiptare. Disa nga këto përkthime janë botuar, por shumica prej tyre shfaqen për herë të parëFaqja e internetit “Fotografi të hershme në Shqipëri” përpiqet të paraqesë disa koleksione të hershme të fotografive të Shqipërisë dhe shqiptarëve, kryesisht nga fundi i shekullit të nëntëmbëdhjetë dhe në fillim të shekullit të njëzetë, e cila, shpresohet, do të ofrojë disa pamje të mrekullueshme në të kaluarën e popullit shqiptar. Lindur më 29 qershor 1950 në Vancouver, British Columbia, Kanada, Elsie studioi në Universitetin e British Columbia, diplomuar në vitin 1972 me një diplomë në Studime Klasiake dhe Gjuhësi. Në vitet në vijim, ai vazhdoi studimet e tij pasuniversitare në Universitetin e Lirë të Berlinit, në Ecole Pratique des Hautes Études dhe në Universitetin e ParisitParis-Sorbonne, në Institutin e Dublinit për Studime të Avancuara në Irlandë dhe në Universitetin e Bonit, ku mbaroi doktoratën e tij në Gjuhësi dhe Studime Celtike më 1978 në Institutin e Gjuhësisë. Prej vitit 1978, Elsie vizitoi disa herë Shqipërinë me një grup studentësh dhe profesorësh të Universitetit të Bonit. Për disa vite, ai gjithashtu mori pjesë në Seminarin Ndërkombëtar mbi Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqipe, mbajtur në Prishtinë, Kosovë. Nga viti 1982 deri në vitin 1987 punoi për Ministrinë Gjermane të Punëve të Jashtme në Bon dhe nga viti 2002 deri në vitin 2013 për Tribunalin Penal Ndërkombëtar për ish Jugosllavinë në Hagë, në veçanti si përkthyes për disa raste të përmendura, duke përfshirë gjykimin e Sllobodan Millosheviçit. Si një përkthyes Robert Elsie i ofroi lexuesit “një përzgjedhje të këngëve nga cikli më i njohur i vargut epik shqiptar”. Më 2 tetor 2017 Robert Elsie vdiq nga sëmundja e neuronit motorik në Bon, Gjermani. Para vdekjes së tij, ai kishte kërkuar që të varroseshin në Shqipëri.
Robert Elsie botoi rreth 60 libra në anglisht, shqip ose gjermanisht.
• Robert Elsie, editor (2006). Balkan Beauty, Balkan Blood : Modern Albanian Short Stories (Ëritings from an Unbound Europe). Northëestern University Press. ISBN 0-8101-2336-3.
• Robert Elsie (2006). Albanian Literature: A Short History. I. B. Tauris. ISBN 1-84511-031-5.
• Robert Elsie and Janice Mathie-Heck, editors (2004). Songs of the Frontier Ëarriors: Kenge Kreshnikesh–Albanian Epic Verse in a Bilingual English-Albanian Edition. Bolchazy-Carducci Publishers; Bilingual edition. ISBN 0-86516-412-6.
• Visar Zhiti, Robert Elsie (Translator) (2004). The Condemned Apple : Selected Poetry. Green Integer; Bilingual edition. ISBN 1-931243-72-7.
• Robert Elsie (2011). Historical Dictionary of Kosovo. Historical Dictionaries of Europe. 79. Scarecroë Press. ISBN 978-0-8108-7231-8.
•Robert Elsie (2010). Historical Dictionary of Albania. Historical Dictionaries of Europe. 75. Scarecroë Press. ISBN 978-0-8108-6188-6.
• Robert Elsie (2013). Leo Freundlich: Die Albanische Korrespondenz, Agenturmeldungen aus Krisenzeiten. Oldenburg Verlag. ISBN 978-3-486-70716-8.
•Robert Elsie (2013). Biographical Dictionary of Albanian History. I. B. Tauris. ISBN 978-1-78076-431-3.
• Robert Elsie (2013). The Cham Albanians of Greece: A Documentary History. I. B. Tauris. ISBN 978-1-780760-00-1.
• Robert Elsie (2013). The Balkans Ëars: British Consular reports from Macedonia in the Final Years of the Ottoman Empire. I. B. Tauris. ISBN 978-1-780760-76-6.