Search Results

Kjo pikturë abstrakte nga Marjana Eski përmban elementë të ndryshëm që mund të interpretohen në mënyra të shumta, varësisht nga perceptimi individual: Elementët kryesorë të pikturës: 1. Koloriti dhe Tonaliteti: Dominon jeshilja dhe bluja, të cilat shpesh lidhen me natyrën, paqen, ose qetësinë shpirtërore. Bluja përçon ndjenjë thellësie dhe hapësire, ndërsa jeshilja simbolizon rilindjen dhe harmoninë. 2. Objekti qendror: Në pjesën e qendrës është një vazo që duket organike dhe natyrore. Kjo mund të simbolizojë mbajtjen ose ruajtjen e diçkaje të çmuar, ndoshta kujtime ose emocione. 3. Detajet gjeometrike dhe tekstilet: Pjesët e vogla me dizajne të ndryshme mund të simbolizojnë kulturën, traditën ose ndërlikimet e jetës moderne. Ato mund të pasqyrojnë edhe diversitetin kulturor ose emocional. 4. Fluiditeti i ngjyrave: Ndarja mes toneve krijon një ndjesi lëvizjeje dhe rrjedhsh. Kjo mund të përfaqësojë ndryshimet e vazhdueshme të jetës ose kalimin nga një fazë në tjetrën. Interpretimi i përgjithshëm: Piktura mund të interpretohet si një reflektim i përbashkimit të botës natyrore dhe asaj kulturore. Vazoja qendrore mund të simbolizojë përpjekjen për të ruajtur një thelb të pastër përmes ndryshimeve dhe kontrasteve të botës që na rrethon. Në piktura abstrakte, nuk ka një "lexim" të vetëm të saktë, prandaj ndjesia dhe lidhja personale që krijon shikuesi është më e rëndësishmja. Çfarë ndjesish të përcjell ty? Interpretoi.Dr.Li liana Pere

Cmimi nga 205 euro Turne në muzeun e Vatikanit dhe kapelën Sistine Muzetë e Vatikanit janë të njohur në mbarë botën për bukurinë e tyre, si dhe për veprat e shumta të artit që ekspozohen këtu, të cilat shtrihen nga mesjeta deri në periudhën bashkëkohore. Ky turne do t'ju çojë nëpër disa koleksione arti.... Vizita e muzeut të Vatikanit dhe kapelës së Sistinës përfshin: Galerinë e Shandelabrave , e cila e merr emrin nga shandani i mermerit që e ndan zonën në gjashtë seksione, tregon disa piktura dhe veshje të bukura mermeri. Galeria e Hartave Gjeografike, në zemër të Muzeut të Vatikanit, strehon një seri afreskesh që datojnë në shekullin e gjashtëmbëdhjetë. Afresket përshkruajnë shumë peizazhe italiane, të mbledhura këtu për kënaqësinë tuaj të shikimit. Turneu i Muzeut të Vatikanit do t'ju çojë gjithashtu në Galerinë e Tapestries , e cila përfshin një seri flamande që përshkruan episode nga jeta e Krishtit, krijuar bazuar në studimet e bëra nga nxënësit e piktorit të rilindjes " Raphael" dhe një sixhade që përshkruan episode nga jeta. të Papës Urban VIII, prodhuar në punishten e “Kardinalit Antonio Barberini” në shekullin XVII. Turneu i Muzeut të Vatikanit përfshin gjithashtu një vizitë në Kapelën Sistine me famë botërore . Dikur një kishëz private e aksesueshme vetëm për Papa, tani përdoret për të strehuar konklava papale, e cila mban zgjedhjet papale. Tavani mban afreskun e bukur Gjykimi i Fundit, i bërë nga Mikelanxhelo midis 1535 dhe 1541. Afresk tregon Ditën e Gjykimit dhe procesin përmes të cilit, sipas Biblës, çdo shpirt do të gjykohet se do të dërgohet më pas ose në parajsë ose ferr. Figura e Krishtit, së bashku me shenjtorët, janë paraqitur edhe në murin e lartë. Turneu do t'ju çojë gjithashtu në dhomat private të Papa Julius II. Katër dhomat, të njohura si " Dhomat e Raphaelit" , u dekoruan nga Raphaeli dhe ndihmësit e tij me afreske të bukura në shekullin e gjashtëmbëdhjetë. PIKAT KRYESORE DHE ÇFARË PËRFSHIHET E aksesueshme: Vizitoni faqen e internetit të aksesueshme © 2019 Romë & Itali - P.IVA: 09466991008 Ne përdorim cookie për të siguruar që ne t'ju ofrojmë përvojën më të mirë në faqen tonë të internetit. Nëse vazhdoni të përdorni këtë faqe, ne do të supozojmë se jeni të kënaqur me të.

Albania, e njohur në vend si Shqipëria, Atdheu yne i dashur është një tokë e mbushur me trashëgimi të pasur kulturore dhe një identitet unik që e veçon atë në hartë. Nga rrënojat e lashta deri te traditat e saj të gjalla, Shqipëria krenohet me një mozaik thesaresh historike dhe kulturore që vazhdojnë të formësojnë identitetin e kombit edhe sot e kësaj dite. Le të thellohemi në thelbin e trashëgimisë kulturore të Shqipërisë dhe në zemrën e identitetit të saj në këtë listë zbulimi dhe festimi. 1. Peizazhe që të lënë pa frymë Peizazhi i Shqipërisë është si një perlë e fshehur që pret të zbulohet. Nga ujërat bruz të Rivierës Shqiptare deri te majat e thyera të Bjeshkëve të Nemuna, vendi ofron një gamë të larmishme mrekullish natyrore. Çdo cep i Shqipërisë tregon një histori të qëndresës dhe bukurisë së tokës, duke mahnitur ata që kërkojnë ngushëllim në përqafimin e natyrës. 2. Mrekullitë historike Kthehuni pas në kohë ndërsa eksploroni vendet historike të Shqipërisë, si qyteti antik i Butrintit, një vend i Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s që pëshpërit përralla të qytetërimeve të së kaluarës. Arkitektura osmane në Gjirokastër dhe amfiteatri antik në Durrës janë dëshmi e historisë së pasur të Shqipërisë dhe shtresave të ndikimit që kanë formësuar vendin gjatë shekujve. 3. Kënaqësi Kulinare Kuzhina shqiptare është një ndërthurje e këndshme e shijeve mesdhetare dhe ballkanike, duke ofruar një sërë pjatash që flasin për bollëkun bujqësor të vendit dhe diversitetin kulturor. Nga bureku i shijshëm dhe tave kosi kremoz te qebapa e dashur, çdo kafshatë është një udhëtim nëpër trashëgiminë e kuzhinës shqiptare. Mrekullia e parajses shqiptare te Jonit Rruga gjarpëron në shtatë kthesat e famshme të Llogorasë, aty ku bregasit e kanë pagëzuar “Rrugët e Bardha” ku kaloi Çezari në vitin 48 para Krishtit, në prag të ndeshjes së tij me Pompeun. Më tej peizazhi pason me plazhet e Dhralesë në Palasë, të Perivolit, të Jaliskarit, të Shkambos në Dhërmi, të Gjipesë e me tej me mrekullinë e Jalit që shtrihet në këmbët e fushës së Vunoit. Që nga Karaburuni malet e Vetëtimës i qëndrojnë si “roje” sipër detit sikur ta ruanin atë nga valët shkumëzuese të detit në dimër. Vetëm në verë deti duket sikur bën paqe më bregun, me gjiret, me plazhet, me njerëzit, me rërën e zallin, me shkëmbinjtë e honet, me grykat e shpellat, me gjallesat nënujorë dhe ato të florës dhe faunës së mrekullisë joniane. Kush i shkeli një herë këto treva dhe nuk ngeli “rob” për të shijuar sërish mrekullitë e natyrës joniane. Panorama mahnitëse në mes gjelbërimit e të ullirit të shfaq papritur një hapësirë të pafund kaltërsie. Përpara të shfaqet madhështia e detit dhe e bregdetit të tij dhe nga ana tjetër ashpërsia e malit që në shumë vende bie thikë mbi det. Gjiret e shumta detare (për të cilat duhet thënë se natyra ka qenë e kursyer) ja shtojnë edhe më tepër bukurinë piktoreske. Peizazhi natyror është shumë tërheqës, prandaj edhe plazhet e Dhërmiut, të Jalit, të Himarës, të Qeparoit, Borshit, Piqerasit e Lukovës janë bërë këto vitet e fundit tepër të pëlqyer dhe të frekuentuar. Të joshur nga ky ballkon i natyrës mendja më shkon tek vargu brilant i poetit të njohur të bregut Lefter Çipa “…Këtu në vendet e mia/ ku dhe zoti vjen i ftuar…”. Parajsa e plazheve është padyshim, në Dhërmi, në Jalë, Himarë, Qeparo, Borsh, Piqeras, Lukovë e deri në Butrint. Rruga edhe pse është vënë dorë mbi të përsëri mban për autor projektusesit austriakë të vitit 1918. Ajo gjarpëron përmes ullishtesh dhe ngjitet në Palasën historike. Sa kalon urën e Palasës bletërritës të shumtë të ofrojnë mjaltin e famshëm të zonës. Ata tashmë kanë “pushtuar” territoret e ish-batalionit ushtarak të Palasës, që pati një jetëgjatësi mëse 20 vjeçare. Më tej rruga të fton mes aromë lulesh dhe frutash të limonave dhe portokalleve që janë simbol i bregut të begatë dhe i dorës së palodhur të punës dhe të djersës së bregasve. Nga Llogoraja në Dhërmi makina “fluturon” falë investimit në një rrugë të re kryesisht në funksion të turizmit të ri që lulëzon vrullshëm në këtë zonë. Vunoi dhe Vranishti - një shtëpi me një çati dhe me dy porta Në Dhërmi në fshatin më shkollë më se 400 vjeçare, në fshatin e shkrimtarit të shquar shqiptar Petro Marko marrin jetë libra të prozatorit të madh shqiptar që prehet nën hijen e një ulliri. Në të dalë të këtij fshati buzë rrugës bare e restorante duken se janë ngritur në qiell mbi plazhin e Dhërmiut. Ata janë ngritur kryelartë si kapedanët e bregut, “të penës e të dyfekut”. Të papërsëritshëm në llojin e vet, mahnitës sikur je në avion dhe jo në tokë sikur je vizitor i qiellit dhe jo i tokës. 500 metra mbi det dhe të shikosh poshtë nuk ke tokë por detin e kaltër të paanë e të pafund. Nuk dëshiron që kjo pamje të mbarojë. Kur kalon fshatin Ilias befas përballemi me qytet-fshatin Vuno. E quajmë qytet prej planimetrisë, vendosjes, kanalizimeve që është i pari fshat i Shqipërisë. Por Vunoi ose siç thirret “mal” është i binjakëzuar me fshatin mbrapa malit, Vranishtin, fshat me traditë të madhe në lumin e Vlorës. Është kjo arsyeja që Vunoi dhe Vranishti quhen një shtëpi më një çati dhe me dy porta. Vunoi me mençurinë zgjuarsinë dhe trimërinë e bijve dhe bijave i ka dhënë emër dhe e ka ngritur atë në altarin e kombit. Dhjetëra e dhjetëra intelektualë dhe sidomos oficerë madhorë ka “prodhuar” fshati-qytet me emrin Vuno. Jala dhe kisha veneciane Në këmbët e Vunoit ndodhet Jala, një emër i vjetër dhe i ri i rivierës dhe i turizmit shqiptar. Të duket sikur në këtë parajsë të perëndisë zbret nga qielli dhe jo nga toka përmes rrugësh gjarpërushe përmes një fushe të mbushur me ullinj e me fruta të shumta si portokalle, limonë, fiq, kumbulla, arra, vreshta etj. Në Jalë bashkëjeton deti me tokën e malin, me ajrin e pastër, me ujin e kristaltë, me klimën e shëndetshme, aty majë një kodre, kodrës më të bukur të Jalës në një sipërfaqe prej 8000 m² ngrihet Shtëpia e Pushimit të Ushtarakëve që mban emrin e “arkitektit” të saj “Andon Sheti”, burrit të mençur, ushtarakut të zotë që kishte origjinën nga Bregu i Kapedanëve, bregu i burrave të kuvendit, që u godit nga diktatura. Janë 226 shkallë që lidhin kaltërsinë e detit befasues me korpusin e tre godinave të pushimit të ushtarakëve. Vijnë këtu ushtarakë të niveleve të larta drejtuese të Forcave të Armatosura Shqiptare. Shtëpinë e pushimit të ushtarakëve e nderojnë edhe miq, gazetarë e deputetë të parlamentit shqiptar etj. Në lartësinë sunduese të kodrës më piktoreske të Jalës dy godinat e Shtëpisë së Pushimit të Ushtarakëve sikur ja hijeshojnë edhe më shumë bukurinë qytezës turistike të Jalit. Duket sikur ndërron klimë dhe del nga plazhi në mal por jo me teleferik por me shkallët e sheshta dhe të shtruara me mjeshtëri. Diellit të verës së nxehtë “i bëjnë shoqëri” pushuesit e shumtë, që kur ai çel syrin mbi malet e Vunoit deri sa “shtrihet” për gjumë tej në perëndim mbi det. Pikërisht këtu nuk ka nevojë për kondicionerë pse flladi i detit, dhe era nuk mungon. Këtu klima të fal shëndet dhe të përtërin forcat për punë. Por këtu në Jalë pluhuri i historisë ka “mbuluar” visare të së shkuarës, të kulturës dhe të traditës sonë. Ne mësuam që në këmbët e Majës së Taborit (tabur- nga osmanishtja do të thotë batalion) ndodhen rrënojat e një kishe veneciane gati 700 vjeçare, që sipas banorit Hil Bala atë deri më sot e kanë vizituar vetëm vizitorë të huaj (gjermanë e italianë) që kanë mbërritur edhe me harta të posaçme për vendndodhjen e tyre më të vjetër të Jalit. Kisha veneciane e Jalës ka një mbishkrim ende të padëshiruar. Ah sikur të ishte ilirisht!. Nga “Kulla e Pashait” tek Vila 30 vjeçare e Jalit Në çdo skutë të Jalës ka një histori. Nuk ka kaluar veçse një shekull kur Jalën e bukur të Jonit e zotëronte një tabur (batalion) osman. Në krye të kodrës gjendej një “kazermë” e thjeshtë dhe një stallë kafshësh, por edhe kulla e vrojtimit, që thirrej “Kulla e Pashait”. Në shkallaret e Jalës si një dëshmi historike e ndërtimit ka të dokumentuar një datë 3.5.1973. Ka qenë pikërisht viti kur “Vila” e Jalit merrte jetë nën kujdesin e Ish-drejtorit të drejtorisë së Zbulimit Andon Sheti. Në kuadrin e 30 vjetorit të çlirimit, në nëntorin e vitit 1974 Jala bëhej gati të inaugurohej. Por në vend të inaugurimit të saj vinte e ashtuquajtura “fshesë e hekurt” që ra pa mëshirë mbi ushtarakët madhorë të ushtrisë. Arkitekti i saj do të burgosej dhe persekutohej, do të shkonte si shumë të tjerë në gijotinën e diktaturës. Jala nuk do të ngelej “jetime”. Fare pranë saj në Himarë në 1976 do të ngrihej Brigada e Himarës që pati jetë vetëm 20 vjeçare (1976-1996), e cila kishte në vartësi repartin e Jalës. Në fakt Vilat e Jalës vetëm në vitin 1977 do të quheshin “të përfunduara”, por në fakt edhe të harruara. Pas vitit 1985 ajo do të kompletohej dhe me një kapacitet prej 11 dhomash do të vihej në shfrytëzim vetëm për pak kohë. Në vitet 1992 deri 1997 do të shfrytëzohej me një kapacitet dhomash tepër të reduktuar dhe që ishte në vartësi të Brigadës së Himarës. Vetëm pas viteve 2000 do të vihej përsëri në funksion të plotë pune dhe me ngritjen dhe vendosjen në funksion të godinës së re 3 katëshe me kapacitet 12 dhoma vitin që shkoi do të bënte që të rritej kapaciteti pushues për 23 ushtarakë për çdo rejs 10 ditor. Hapësira prej tetë mijë metrash katrorë në pronësi të FA lejon mundësinë e investimit dhe të rritjes së kapacitet në të ardhmen. Tre mini skela dhe pesë plazhe gjysmëhëne Tre mini skelat e Jalës vijnë që nga antikiteti edhe pse ato mbajnë emrat e tyre janë ndërruar disa herë. Tashmë vijnë me emra të rinj nga fise të vjetra Skela e Duke, e Kape dhe e Spire. Pesë plazhet e Jalës janë si ballkon në formën e gjysmëhënës ku dallga dhe valëzimi i detit puthin orë e çast rërën e “lozin” me shkëmbinjtë e përjetshëm. Flladi i Jonit me të pesë gjiret e vegjël ku më i madhi i tyre nuk është më shumë se gjysmë kilometri e me një gjerësi 30-50 metra pasohet me dhjetëra e dhjetëra kilometra vijë bregdetare të karakterit disi shkëmbor. Ishin autorët e antikitetit Pseudo-Skylaksi, Polibi, Straboni, e Apiani të parët që “caktuan kufijtë” e Ilirisë dhe ilirëve në 6500 stade (staid është masë gjatësi helenike 1 stad = 177.6m). Prej stadit vjen edhe emërtimi stadium. Natyrshëm edhe në këtë pjesë të bregut, liburnët “bënin ligjin” sikurse bënin historinë me famën e tyre në Adriatik, Jon dhe në Mesdhe. Anijet liburne, dikur i binin kryq e tërthor detit Adriatik dhe Jon (e deri në Mesdhe), traditë kjo që u pasua edhe nga ardianët, autoriatët, taulantët etj. Dikur këtu në Jalë ishte streha e piratëve të detit, dhe më vonë e të gjithë pushtuesve me radhë. Aty kanë qëndruar romakë, bizantinë, osmanë, venecianë. Këtyre brigjeve, bukurive të pashoqe u ka kënduar Lord Bajroni apo Servantesi. Dallgët e detit kanë përkëdhelur dhe freskuar përjetësisht perlat e trashëgimisë kulturore e historike shqiptare. Bregu i Jalës të ofron krahas bukurive edhe të papritura të panumërta, plazhe ranore e shkëmbore, skena të një të kaluare të mbushur me mite, legjenda dhe një trashëgimi historike të paçmuar. Janë tashmë të njohura edhe flijimet që ilirët bënin për nder të perëndive të tyre, betejat që zhvillonin perandorët romakë, gjurmët e 4 kryqëzatave, por edhe inspirimet hyjnore të Homerit dhe të Ciceronit. Qetësia, flladi, fëshfërima e valëve të detit, por edhe muzika e mbrëmjes në 7-8 bar restorantet e Jalës i japin jetë këtij gjiri piktoresk. Tek “Gërbi”, “Barba”, tek Lavdosh Halili, Nasi Simoni, Bashkim Andoni, Taqo Bala, Hilë Bala etj., gjen gjithçka që nga pijet gjithë shije por edhe prodhime të freskëta të detit. Në Jalë të duket vetja sikur je në “qiellin e shtatë”, në parajsën turistike të Jonit edhe pse rëra është e ashpër dhe me shumë zhavorr dhe zall. Por kaltërsia e qelqtë e detit me ujë qelibar të josh dhe të fton ta shijosh atë. Edhe kur e vrojton gjatë përsëri s’ngopesh me të. Janë fise të shumtë në Jalë na thotë Berti Rrënja, një ish ushtarak që na tregon si vendali pse është rritur pranë gjyshes së tij këtu në Jalë. Berti na flet për Përroin e Gjik Xhoxhanit, Pusin e Peristerajve (Perister –pëllumb i egër), Gjirin e Qeramidheve, Kodeden, Ngalenë, Gjipenë, Kodrat Ndërmaja, për Molin e Kape, të Spire dhe të Duke, për Qivurin e Cakokos, për rrugën e mushkave që historikisht kanë zbritur në Jalë, për majën e Kol-lekës, për Lerën e Baltovinën, për kodrën e skutarajt (kodra e shkodranit) për stanin e Koçe dhe për pusin më të ri që po hapet mbi Jalë në lartësinë 270 metra mbi nivelin e detit. Një pjesë e mirë e mbiemrave janë të njëllojtë me ata të malësisë së Shqipërisë çka flet për lëvizjen e popullatës. Jala turistike në “darën” e historisë Pushuesit vendas dhe të huaj që vijnë këtu në perlat e Jonit mësojnë edhe për historinë e kësaj treve. Me pushtimin osman, Himara, Vunoi, Jala, Qeparoi dhe i gjithë bregu u pushtua nga Sulltan Mehmet Ngadhënjimtari, por më 1570 osmanët u dëbuan nga venedikasit. Pas disa dekadash osmanët përsëri u rikthyen në bregdet duke vendosur në Jalë një tabur askerësh osmanë (batalion ushtarak). Më 1797 Ali Pashë Tepelena sulmoi dhe mori Himarën dhe gjithë bregdetin si hakmarrje që bregasit kishin ndihmuar suljotët. Kështu në vitin 1803 filloi të ndërtonte kalanë që sot mban emrin e tij. Pas betejave të shumta e të përgjakshme, Kara Aliu rimori plotësisht dhe vendosi pushtetin e dhunshëm në të gjithë bregun, përfundoi kalanë në vitin1818 dhe e pajisi atë me topat më modernë të kohës. Një lapidar fare buzë detit kaltërosh u flet dhe u kujton të gjithë pushuesve për historinë. Është pjesë e ngjarjeve të mëdha të Luftës së Madhe Antifashiste. Pikërisht në këtë vend është themeluar më 1 gusht 1943 çeta e Bregut e udhëhequr nga Minella Koleka, Andrea Varfi, Arshi Mero dhe Zaho Koka. Vitet do të rridhnin. Kohët do të kalonin dhe objektet e reja dhe të vjetra mesjetare e antike do të shndërroheshin në objekte turistike për tu vizituar dhe për të mësuar më shumë rreth tyre. Ato janë krenaria e historisë, traditës dhe kulturës sonë kombëtare. Monument i rivierës joniane Në kalanë 200 vjeçare të Ali Pashë Tepelenës të bie në sy “plazhi i nuses”, aty ku lahej Vasiliqia, e shoqja e Ali Pashë Tepelenës. Nga Kepi i Stillos deri tek Gjiri i Arushës sa kalon gadishullin e Karburunit mrekullitë nuk kanë të sosur dhe secila ka një histori. Kalaja e Ali Pashës në Palermo vetëm pak kilometra në Jug të Himarës dhe fare pranë ish-bazës së nëndetëseve të Porto-Palermos “pushtohet” çdo ditë nga vizitorë të shumtë: shqiptarë e kosovarë, grekë, italianë, malazezë, maqedonas, serbë, anglezë, gjermanë, studentë nga Evropa etj. Ata shikojnë edhe muret e kalasë së vjetër të Himarës, të ndërtuara fillimisht si fortesë e fisit epirot të Kaonëve (lebërve), që daton shekullin e IV pK- shek. XVI. Monumentet e rivierës joniane të kujtojnë udhëtimin imagjinar të Odisesë, frymëzim i Homerit... Kalaja u ndërtua me mjeshtëri nga punëtorët e Ali Pashës, nën mbikëqyrjen e arkitektit të tij Petro Përmetarit si dhe dy arkitektë të huaj një italian dhe një francez. Përmasat e kalasë janë 150 x 400 m dhe lartësia e bedenave 20 metra. Legjenda e kësaj kalaje vjen deri në ditët tona. Ai e ndërtoi këtë kala edhe si dhuratë për një ndër gratë e tij, Vasiliqinë. Në kala ndodhet dhoma e pashait, dhoma miqve ku priti edhe Lord Bajronin, dhoma e Vasiliqisë, dhoma e haremit, dhoma e rojeve, dhoma e pusit, burgu që ka shërbyer pothuaj për të gjithë regjimet. Korridori qendror brenda kalasë, kufizohet me kolona dhe harqe guri. Në kala nga brenda është edhe shkallarja që të ngjit në bedena. Prej bedenave që bien direkt mbi det mund të soditësh një pamje të rrallë fantastike përmbi kaltërsinë. Kalaja ka gjithashtu një dalje sekrete për në det. Jo larg kalasë, fare pak metra larg detit Aliu dha urdhër për ndërtimin e një kishe për nder të Vasiliqisë. Kjo kishe u ndërtua vetëm në 48 orë dhe pas përfundimit të saj Aliu e testoi fortësinë e saj duke futur brenda saj të tre arkitektët dhe i pagoi ata vetëm pasi e qëlloi kishën me top dhe asaj iu thërrmua vetëm një gur. Duhet thënë se në vendin ku u ndërtua kalaja 2 shekuj më parë ndodhej Manastiri i Shën Kollit të Palermos (dëshmi e mbishkrimit të vitit 1800 të kutisë së lipsanave (eshtrave) të shenjta të tij, që ruhen në Kishën e manastirit të Shën Mitrit në Qeparo). Syri shëtit gjirin e gadishullit dhe piktoresk të Panormës (Panormus - liman me ujëra të thella). Nga deti dhe toka mund të dallosh lehtë muret e kalasë 4000 vjeçare në kodrën e Kukumit si dhe dhjetëra e dhjetëra objekte kulturore dhe historike të turizmit të ri shqiptar. Pushuesit me rejse javore, 10 ditore apo dy javore janë ata që shijojnë kaltërsinë e detit, rërën e ajrin e pastër, por edhe kur vizitojnë monumentet historike kanë çfarë të tregojnë për vepra të përkryera të artit ushtarak me vlera të veçanta arkitektonike dhe turistike të papërsëritshme në llojin e vet. Kalatë dhe veprat e kultit të të gjithë bregut i mbajnë portat e hapur për miq vizitorë të vendit dhe të huaj. Turizmi kulturor në bregdetin jonian Objektet e shumta të bregut ofrojnë edhe turizmin kulturor, historik, arkeologjik etj. Kalatë e manastiret, objektet e kultit janë në masë të konsiderueshme. Le të hedhim një vështrim të shkurtër. Kalaja e Aliut në Porto Palermo është ngritur në Bregun e Kapedanëve, në djepin e këngës, në shtëpinë e erës, në vendin e kontrasteve të mëdha të relievit natyror. Atë e rrethojnë përrenj, hone, gryka, kanione, brigje shkëmbore, kepa, gremina e shpella detare, por edhe tarraca të gjelbëruara. Aty deti ka bërë paqe të përjetshme me tokën, me rërën, zallin dhe shkëmbin. Dhjetëra gojëdhëna, mite e legjenda bashkëjetojnë me të vërtetat historike. Pikërisht aty gjeti strehim Odisea i Homerit (emër ilir që thirrej “O i mjerë”, sepse nuk shikonte). Oazi klimatik është sa i magjishëm aq edhe i papërsëritshëm. Në Bregun e “Vajzës së valëve” të këngëtarit himarjot të viteve 30-të Neço Mukës, të Dhimitër Varfit, të Katinës, Mones e shumë të tjerë në shtëpinë e poetit brilant të Bregut Leftër Çipa, që i tëri është çimentuar si një shkëmb i përjetshëm kënge, vetë kënga është e papërsëritshme me asnjë vend të botës dhe me asnjë polifoni tjetër. Askund nuk këndohet me shtatë zëra në një isopolifoni. Sofra e bregdetit të jonit është e shquar për dije, kulturë e civilizim. Udhëtari dhe pushuesi në bregdetin jonian “puth” valën e shkumëzuar të detit kaltërosh dhe retë e Malit të Vetëtimave; ngitet lart në maja e takuan historinë në bedenat e kalasë 200 vjeçare, por edhe të monumenteve të tjerë historikë të kalasë së Borshit, e më tej në Piqerras, Lukovë, në Shuvasi, në Kakomenë e bukurive, në Manastire e deri në Kalanë e Lëkurësit që ka shkruar histori dhe që më tepër kanë shkruar të huajt se sa vendasit për të. Nuk do të mjaftonin këto radhë për të flisnim për Sarandën, Butrintin dhe qytetërimin e Finiqit. Midis këtyre bukurive të natyrës dhe të dorës së njeriut ka edhe probleme. Këtu koha nuk është gjithmonë “behar” dhe as të gjitha problemet nuk “shkojnë si në vaj”. Bregdeti jonian është një derë tashmë e hapur përjetësisht, që pret jo vetëm vendas, shqiptarë të të gjitha trevave por pushues të vendit dhe të huaj sepse natyra dhe dera e mikpritjes së madhe shqiptare qëndron gjithmonë e për të gjitha stinët e vitit. E gjithë bukuria joniane ka të veçantat e saj në çdo stinë, ka jo vetëm pamje që të mahnitin. Ato të ftojnë të eksploroni në pafundësinë joniane të rivierës shqiptare. Në bregdetin jonian, natyra ka qenë shumë bujare, dora e njeriut pak e kursyer, zalli i bardhë, uji i kristaltë, bukuri magjepsëse, pamje të mrekullueshme e ka emrin: Bregdeti shqiptar një mrekulli e parajsës shqiptare. 4. Veshje tradicionale dhe Folklor Ngjyrat e gjalla dhe modelet e ndërlikuara të veshjeve tradicionale shqiptare simbolizojnë krenarinë kulturore dhe dhuntinë artistike të vendit. Vallëzimi i gjallë dhe muzika e gjallë e festivaleve folklorike shqiptare shfaqin shpirtin elastik dhe ndjenjën e komunitetit që janë përcjellë ndër breza. 5. Gjuhë dhe Letërsi Gjuha shqipe nuk është thjesht një mjet komunikimi, por një pasqyrim i veçantisë gjuhësore dhe qëndrueshmërisë historike të vendit. Letërsia shqipe, me figura të njohura si Ismail Kadare, thur përralla triumfi dhe mundimesh, duke rrëmbyer thelbin e identitetit shqiptar me fjalë. 6. Artet dhe Muzika Bashkëkohore Kurrë i tepërt për të shijuar tingujt e Polifonisë. Ne marrjes në mbrojtje nga UNESCO të kësaj pasurie muzikore si vlerë e trashëgimisë kulturore botërore, Ansambli Folklorik Lunxheria dhe “Perlat e Jugut”. Kjo muzike sherben për ta rivlerësuar dhe mbartur më tej këtë xhevahir të kulturës kombëtare shqiptare”, Ansambli Lunxheria është një ndër kontribuuesit më të mëdhenj në ruajtjen e polifonisë. “Grupi i Lunxherisë është bartës i një thesari këngësh, vallesh, melodish dhe kostumesh mahnitëse me vlerë të papërsëritshme të kulturës kombëtare shqiptare” Skena e artit bashkëkohor të Shqipërisë është një lendine e gjallë krijimtarie, duke ndërthurur ndikimet moderne me motivet tradicionale. Nga arti shumëngjyrësh i rrugës i Tiranës te meloditë emocionuese të muzikës shqiptare, shprehja artistike e vendit vazhdon të evoluojë duke qëndruar e rrënjosur në trashëgiminë e tij kulturore. Pra, trashëgimia kulturore dhe identiteti i Shqipërisë janë fijet që lidhin të kaluarën, të tashmen dhe të ardhmen e saj, duke krijuar një sixhade diversiteti dhe qëndrueshmërie. Ndërsa vendi përqafon rrënjët e tij dhe shikon drejt horizontit të mundësive, Shqipëria qëndron si një fener frymëzimi për ata që kërkojnë të festojnë pasurinë e trashëgimisë kulturore dhe fuqinë e identitetit. Le të nisim një eksplorim, zbulimi dhe vlerësimi, ndërsa ngremë një dolli për Shqipërinë: një tokë me bukuri ekstra dhe sharmë mozaik. Përjetoni joshjen e Shqipërisë me trashëgiminë e saj të pasur kulturore dhe identitetin e gjallë. Shqipëria pret eksplorimin tuaj! Ky postim në blog është një festë e pasurisë kulturore të Shqipërisë dhe identitetit të saj të gjallë. Le të zbërthejmë mozaikun e traditave, historisë dhe bukurisë që e bëjnë Shqipërinë një drite të vërtetë unike

22 nëntori, Dita e Alfabetit të Gjuhës Shqipe 22.11.2020 Sot më 22 nëntor, shënohet dita e Alfabetit të Gjuhës Shqipe i cili u unifikua 112 vjet më parë në Kongresin e Manastirit, kjo ditë përkujtohet në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni dhe në diasporën shqiptare, e njohur si Dita e Alfabetit.  Kongresi i Manastirit u zhvillua mes 14-22 nëntorit të vitit 1908. Në të morën pjesë 50 […] Sot më 22 nëntor, shënohet dita e Alfabetit të Gjuhës Shqipe i cili u unifikua 112 vjet më parë në Kongresin e Manastirit, kjo ditë përkujtohet në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni dhe në diasporën shqiptare, e njohur si  Dita e Alfabetit.   Kongresi i Manastirit u zhvillua mes 14-22 nëntorit të vitit 1908. Në të morën pjesë 50 delegatë nga 26 qytete të ndryshme, klube dhe shoqata. Në këtë Kongres u miratua vendimi që të pranohet alfabeti latin me disa ndryshime të shkronjave duke i adaptuar ato për gjuhën shqipe. Përpara kongresit, gjuha shqipe përfaqësohej prej gjashtë ose më shumë alfabetesh, pa llogaritur nënvariantet. Kongresi njësoi alfabetin me 36 shkronja latine, që e përdorim edhe sot, duke çuar drejt bashkimit gjuhësor kombëtar të gjithë shqiptarët. Në Manastir, në atë kohë, kanë marrë pjesë intelektualë shqiptarë nga të gjitha trojet shqiptare, pasi qyteti ka qenë qendër e konsujve dhe ishte më i sigurt për mbarëvajtjen e këtij procesi të rëndësishëm kombëtar. Kryetar i Kongresit u zgjodh Mithat Frashëri, kurse nënkryetarë ishin Luigj Gurakuqi dhe Gjergji Qiriazi, ndërsa motra e tij Parashqevi Qiriazi, ishte gruaja e vetme në këtë Kongres. Kongresi i Manastirit unifikojë alfabetin e gjuhës shqipe me 160 delegatë Nga Gazeta Telegraf -23 Nëntor, 2021722 Share Sigal Kongresi i Manastirit, Kongresi i unifikimit të alfabetit të gjuhës shqipe Gazeta Telegraf NOA Kongresi i Manastirit, Kongresi i unifikimit të një alfabeti të gjuhës shqipe është tubimi i dijetarëve shqiptarë më 14 nëntor deri më 22 nëntor të vitit 1908 në Manastir, në qendrën e atëhershme të Vilajetit për përcaktimin e alfabetit të gjuhës shqipe. Gjendja gjatë zhvillimit të letërsisë shqipe ishin hartuar disa alfabete të ndryshme. Një nga më të fundit ishte ai i krijuar në Stamboll dhe quhej Alfabeti i Stambollit. Mendimi zotërues ishte se shkronjat jolatine nuk ishin të përshtatshme për mbarësinë e shqipes, bashkimit gjuhësor kombëtar. Për këtë arsye, shoqëria më aktive dhe e mirënjohur “Bashkimi” në Manastir, thirri Kongresin e Parë të Përgjithshëm për diskutimin e një alfabeti të njësuar. Një alfabet i njësuar do të ishte fillimi i letërsisë mbarë shqiptare. Prandaj më 14 nëntor 1908 në Manastir u mblodh Kongresi i Manastirit ose Kongresi i Alfabetit. Në kongres ishin të pranishëm 160 delegatë, të ardhur nga të gjitha anët e Shqipërisë, si dhe nga komunitetet shqiptare në Rumani, Itali, Greqi, Turqi, Egjipt, Amerikë etj. Kryetar i Kongresit u zgjodh Gjergj Fishta. Sekretare e komisionit u zgjodh Parashqevi Qiriazi, mësuese e shkollës së vashave në Korçë. Nënkryetar u zgjodh Grigor Cilka, nga Korça si dhe 11 anëtarë të tjerë. Në atë Kongres merrnin pjesë shqiptare te fesë myslimane, katolike, ortodokse, dhe protestantë, njerëz të ditur dhe të gjithë erdhën së bashku, për arritjen e një qëllimi të madh kombëtar. Historia e Kongresit Kumtesa e mbajtur nga prifti katolik Gjergj Fishta, nga Shkodra, preku të gjithë pjesëmarrësit, sa një hoxhë rendi ta përqafonte para të gjithëve. Kërkesa e kombëtaristëve shqiptarë ishte që gjuha shqipe të mos shkruhej as me shkronja arabe, as me shkronja greke, por me alfabetin latin, gjë që do nënkuptonte mosnënshtrim, qoftë ndaj otomanëve, qoftë ndaj grekëve. Kongresi vendosi me votë unanime të përdoreshin dy alfabete: alfabeti i Stambollit, dhe një alfabet me bazë shkronjat latine latine me 36 shkronja, i cili përdoret deri më ditët tona. Gjithashtu, u vendos që pas dy vjetësh të mbahej një Kongres i dytë në Janinë për të shqyrtuar cili alfabet kishte përdorim më të gjerë dhe të miratohej, për të shqyrtuar edhe problemet drejtshkrimore e letrare, si dhe për të bërë përpjekje për shkrirjen e dialekteve gegë dhe toskë në një gjuhë të njësuar shqipe. Duke qenë se para Kongresit të Manastirit, gjuha shqipe ishte shkruar me shkronja arabe, greke, sllave, apo përshtatjet e tyre, vendosmëria e delegatëve për t’i kthyer sytë nga perëndimi koha e realizoi me alfabetin me bazë latine ishte haptazi një shpallje kulturore e pavarësisë, gjë që nuk kaloi pa u vënë re as nga qeveria turke e as nga kisha ortodokse greke dhe aleatët e tyre sllavë. Në Manastir u hap dhe shtypshkronja, e cila financohej nga një grup tregtarësh atdhetarë myslimanë shqiptarë. Shtypshkronja e Manastirit shpejt u bë e njohur në të gjithë Shqipërinë si shpërndarëse e librave dhe gazetave në gjuhën shqipe. Në këtë punishte ishin të punësuar 17 vetë, të cilët punonin me një makinë të re elektrike, që vihej në lëvizje me dorë, për të shtypur gazetën e përjavshme Bashkimi i Kombit si dhe abetaret shqipe dhe tekstet shkollore. Ndërkohë çështja e gjuhës shqipe shpesh bëhej shkas për shpërthimin e dhunës së fanatikëve që sulmonin pa mëshirë përparimin e gjuhës shqipe. Babë Dudë Karbunara (1842-1917) i lindur në Berat, bashkëpunonte ngushtë me Kostandin Kristoforidhin. Babë Karbunara shumë herë filloi gjatë kremtimit të meshës të lexonte ungjillin në gjuhën shqipe dhe kështu i filluan kërcënimet e para nga eprorët klerikë ortodoksë dhe më 1895, fanatikët i dogjën të tërë shtëpinë. Prifti ortodoks kapedan Stathi Melani vraponte me librat shqip në gji dhe me pushkën në krah fshat më fshat në Shqipërinë e jugut për përhapjen e shkollës shqipe dhe kishën shqiptare. Veprimtaria e Atë Stath Melanit ra në sy të autoriteteve turke. Tri herë turku ia dogji shtëpinë dhe librat shqip, por Atë Melani nuk pyeti. Më 24 Dhjetor 1917 Atë Stathit i kishin zënë pritë banda e kusarëve të Josif Suropullos, të cilët e vranë duke i prerë kokën Atë Stath Melanit. Petro Nini Luarasi (1865-1911) është një nga atdhetarët e shquar që punoi për përhapjen e gjuhës shqipe në rrethin e Korçës. Qe drejtor i shkollës së djemve në Korçë. Petro Nini Luarasi shkonte fshat në fshat për përhapjen e gjuhës shqipe. Më 20 shtator 1892, peshkopi i Kosturit Fillateri nxori një lajmërim me titull “Mallkimi i shkronjave shqipe”. Më 1909, qeveria turke mbylli të gjitha shkollat shqipe dhe dha urdhër të prerë të shuhen në zjarr të gjitha librat, dokumentet dhe letërsia shqipe. Gjendja politike në vend në atë kohë ishte kritike për të marrë flakë nga çasti në çast. Për atdhetarët shqiptarë u bë më se nuk do t’i realizonin dot kurrë qëllimet e tyre të larta pa hapur më parë shkollat shqipe për formimin e rinisë. Deri në atë kohë rinia shqiptare kishte qenë objekt i propagandës së huaj në shkollat e hapura nga qeveria turke dhe nga kisha greke. Megjithatë, gjatë punës për krijimin e sistemit të tyre shkollor, atdhetarët shqiptarë u ndeshën me tri probleme të mëdha, pengesa nga autoritetet turke dhe greke, mungesa e të hollave dhe mungesa e mësuesve të shkolluar. Klubi i Manastirit u caktua si qendra për krijimin e një Federate të Klubeve Shqiptare në Shqipëri dhe në kurbet. Qëllimi i Klubeve ishte përhapja e gjuhës dhe arsimit shqip, pa u përzier me politikë. Klubi korçar “Përparimi” u caktua si qendra financiare, që do të administronte ndihmat dhe shtimin e shkollave të ditës dhe të natës. Përgjegjësia kryesore dhe preokupimi i madh ishte mbajtja e Shkollës Normale të Elbasanit. Kongresi i Elbasanit nxiti të gjithë shqiptarët të futnin gjuhën shqipe në shkollat e huaja, të përhapura anembanë Shqipërisë. Më 18 nëntor 1909 u bë thirrja haptazi, “Përmbajtjen e Shkollës Normale të Elbasanit duhen, para, para e më shumë para”. Nuk është e vështirë të përfytyrohet niveli i ulët i jetesës së njerëzve, që u bëhej një propozim i tillë! Mirëpo, me ose pa mjetet e përshtatshme, Shkolla Normale Elbasanit vazhdoi të përgatiste pionierët e arsimit për Shqipërinë që po rilindte. Drejtori i parë i Normales ishte, Luigj Gurakuqi. Vite më vonë kjo shkollë u pagëzua me emrin e tij. Shkolla Normale u hap më dhjetor të 1909, me 143 nxënës. Shpërthimi i shqiptarizmit i kaloi të gjitha parashikimet e armiqve të gjuhës shqipe. Në atë kohë dolën në dritë rreth 90 gazeta dhe revista shqipe, që botoheshin në Shqipëri dhe në kolonitë shqiptare jashtë vendit. Xhonturqit me kryetarin e tyre Ferit pashën, të frikësuar nga ky shpërthim i shpejtë i arsimit shqip, reaguan ashpër, duke ndaluar shoqëritë, shkollat dhe botimet në shqip. Në Vlorë atdhetarët e ndershëm arrestoheshin dhe internoheshin, shkolla e Vlorës u mbyll, kurse drejtori i saj Loni Naçi u largua nga Shqipëria, nga frika e vrasjes. Në Gjirokastër pionieri i arsimit shqip kombëtar, Koto Hoxhi, u internua në kështjellën e Bosforit. Pandeli Sotiri, themelues i së parës shkollë shqipe në Korçë, u internua në Selanik. Xhonturqit i kishin vënë detyrë vetes për të rrjepur të gjallë të gjithë shqiptarët e ndershëm që punonin për përhapjen e gjuhës shqipe. Gjërat po shkonin keq më keq. Telegrame të shumta nga shoqëritë, shqiptare të Selanikut, Shkupit e Manastirit u shprehën në mbrojtje të alfabetit shqip. Në Shkodër, një grup myslimanësh u bënë gati të organizonin një manifestim në përkrahje të shkronjave arabe. Mirëpo ndërruan mëndje kur 60000 katolikë dhe myslimanë të ndershëm shqiptarë, nga Malësia e Madhe, organizuan ditë më parë një manifestim madhështor në përkrahje të shkronjave latine. Protesta të ngjashme u organizuan në Përmet, Kolonjë, Tepelenë, Frashër, Konicë etj. Por turqit nuk deshën t’ia dinin. Atëherë në mars të 1910 u thirr Kongresi i dytë i Manastirit. Aty u vendos që të vazhdojë përdorimi i alfabetit kombëtar me shkronja latine dhe protestat kundër vendimit të padrejtë të Qeverisë Turke. Gazeta atdhetare “Shkreptima” e Kajros botoi një memorandum të hartuar nga kryengritësit që luftonin në malet e Shqipërisë. Në të theksohej se qëllimi i tyre nuk ishte për të plaçkitur apo për të vrarë, por për të luftuar për ‘’lirinë e edukimit në gjuhën shqipe dhe me alfabetin kombëtar, lirinë për të hapur të gjitha shkollat shqipe të mbyllura nga qeveria turke dhe vënien në punë të shtypshkronjave, si dhe botimin e gazetave të ndaluara, lirimin e të burgosurve politikë. Dhe përfundonte me mesazhin: “E gjithë bota e qytetëruar dhe veçanërisht qeveria e perandorisë Otomane le ta dijë mirë se të gjithë shqiptarët, gegë e toskë, të krishterë e myslimanë, nuk do ta pushojnë luftën për këto tri kërkesa, derisa qeveria të na i garantojë ato me siguri”. Edhe në këtë luftë, shkolla shqipe doli fitimtare. Me pak mjete dhe mësues, por me dëshirën në shpirt për dituri shkollore shqiptare, midis pengimeve, nga armiqtë e afërm dhe të largët, shkolla shqipe fitoi nga veriu e deri në jug të Shqipërisë dhe përgatiti breza të rinj atdhedashës..

Luela Hajdaraga përfaqëson një kombinim të rrallë të cilësive që e dallojnë në çdo aspekt të jetës së saj. E sjellshme dhe e dashur, ajo mbart një elegancë natyrale që reflektohet në marrëdhëniet e saj me të tjerët. Si diplomate moderne, Luela ka aftësinë të ndërtojë ura komunikimi, duke sjellë harmoni dhe mirëkuptim në çdo situatë. Aftësia e saj për të menaxhuar sfida komplekse me mençuri dhe qetësi e bën atë një shembull të shkëlqyer të profesionalizmit dhe përkushtimit në epokën bashkëkohore. Luela Hajdaraga: Diplomate dhe Zë i Emigrantëve Shqiptarë në Greqi Luela Hajdaraga përfaqëson një model të suksesshëm të diplomacisë moderne shqiptare. E njohur për përkushtimin ndaj komunitetit shqiptar në Greqi, ajo ka sjellë një frymë të re dhe transformuese në Ambasadën Shqiptare në Athinë, duke i kthyer institucionit një rol aktiv dhe mbështetës për emigrantët. Formimi Akademik dhe Profesional Luela Hajdaraga është diplomuar në New York Empire State College në Shtetet e Bashkuara, ku ka përfunduar studimet për Marrëdhënie Ndërkombëtare dhe Psikologji. Formimi i saj akademik në fushat sociale dhe ndërkombëtare i ka ofruar një bazë të fortë për t'u përballur me sfidat komplekse diplomatike dhe humanitare. Karriera e saj përfshin një eksperiencë të pasur ndërkombëtare . Kontributi si Ambasadore në Athinë Që nga marrja e detyrës si Ambasadore e Shqipërisë në Athinë, Luela Hajdaraga është bërë një mbështetëse e fortë e komunitetit shqiptar në Greqi. Nën drejtimin e saj, Ambasada është shndërruar në një institucion mikpritës dhe mbështetës, ku emigrantët ndihen të dëgjuar dhe të përfaqësuar. Përkushtimi i saj në zgjidhjen e çështjeve të pasaportave, ndihma për të burgosurit shqiptarë, si dhe mbështetja ndaj artistëve dhe intelektualëve shqiptarë në Greqi, ka sjellë ndryshime të ndjeshme dhe pozitive në jetën e shumë emigrantëve. Luela Hajdaraga është më shumë sesa një diplomate—ajo është një zë i fuqishëm i shqiptarëve të diasporës, duke sjellë humanizëm, profesionalizëm dhe një frymë të re përfaqësimi në diplomacinë shqiptare. Luela Hajdaraga, në rolin e saj si ambasadore, ka mbajtur raporte të ngushta dhe të strukturuara me shtetin shqiptar, duke shërbyer si një zë i rëndësishëm për promovimin e politikave të jashtme dhe të kulturës shqiptare në arenën ndërkombëtare. Marrëdhëniet e saj me institucionet shtetërore janë karakterizuar nga bashkëpunimi i vazhdueshëm dhe përpjekja për të forcuar diplomacinë kulturore dhe politike të Shqipërisë. Nëpërmjet veprimtarive të saj, ajo ka ndërmjetësuar projekte të përbashkëta ndërmjet qeverisë shqiptare dhe shteteve të tjera, duke siguruar mbështetje për zhvillimin e marrëdhënieve bilaterale dhe multiraterale. Luela ka punuar ngushtë me Ministrinë e Punëve të Jashtme, Ministrinë e Kulturës dhe institucione të tjera shtetërore për të realizuar programe që nxisin shkëmbimet diplomatike, kulturore dhe ekonomike. Ajo ka pasur një rol të veçantë në përfaqësimin e politikave shtetërore në arenën ndërkombëtare, duke e paraqitur Shqipërinë si një vend me vlera të forta kulturore dhe potencial për zhvillim të mëtejshëm. Përmes kësaj lidhjeje të fortë me shtetin, Luela Hajdaraga ka ndihmuar në krijimin e një imazhi të qëndrueshëm dhe pozitiv të Shqipërisë në botë, duke mbrojtur interesat kombëtare dhe duke promovuar dialogun ndërmjet kulturave.Luela Hajdaraga mund të përshkruhet si një figurë kyçe në forcimin e marrëdhënieve kulturore dhe diplomatike ndërmjet Shqipërisë dhe shteteve të tjera. Si ambasadore, ajo ka luajtur një rol thelbësor në promovimin e vlerave dhe trashëgimisë shqiptare në arenën ndërkombëtare. Aktivitetet e saj janë përqendruar në ndërtimin e urave lidhëse midis kulturave, duke nxitur shkëmbime artistike, arsimore dhe kulturore që kontribuojnë në një dialog të hapur dhe të qëndrueshëm. Në veprimtarinë e saj diplomatike, Hajdaraga është angazhuar në organizimin e ngjarjeve që theksojnë artin, letërsinë dhe traditat shqiptare, duke e vendosur Shqipërinë në një kontekst global. Ajo ka ndërmarrë nisma për të mbështetur komunitetet shqiptare jashtë vendit, duke i ndihmuar ato të ruajnë identitetin dhe lidhjet me atdheun. Përmes negociatave dhe projekteve të përbashkëta kulturore, ajo ka kontribuar në krijimin e një imazhi pozitiv të Shqipërisë dhe ka ndihmuar në afrimin e institucioneve shqiptare me ato ndërkombëtare. Roli i saj si ndërmjetëse në marrëdhëniet kulturore ka qenë vendimtar për të promovuar dialogun ndërkulturor dhe për të krijuar mundësi të reja për artistët dhe akademikët shqiptarë në arenën ndërkombëtare.

Ky korpus i veprës së plotë të Ismail Kadaresë është i katërti Përmbledhja e parë prej dhjetë vëllimesh u botua më 1980 në Prishtinë. E dyta, në Tiranë, më 1981, në dymbëdhjetë vëllime. Botimi francez në vitet 1994-2004, gjithashtu në dymbëdhjetë vëllime, ka qenë në dy gjuhë, frëngjisht dhe shqip. Opusi i tanishëm, që i paraqitet publikut shqiptar në njëzet vëllime, është, pa dyshim, më i ploti. Duke lënë jashtë vetëm një pjesë të papërfillshme të krijimtarisë, kryesisht shkrime të rinisë së hershme dhe disa herë krijime që, sipas gjykimit të autorit, nuk plotësojnë kriteret e duhura artistike, ky botim e jep veprën e Kadaresë në përmasën integrale të saj. Si botim testamentor, nën kujdesin e vetë autorit, ky korpus do të jetë referencial për të gjitha ribotimet e mëvonshme në gjuhën shqipe dhe në gjuhët e tjera të botës. Si letërsi e krijuar, në pjesën më të madhe të saj, në një hapësirë dhe kohë problematike, ajo mban gjurmët dhe shenjat e tyre, të cilat nuk prekin as thelbin e as artin e saj. Të gjitha veprat e kësaj përmbledhjeje janë pajisur me një aparat shoqërues dhe përcillen nga parathënie autorësh nga Shqipëria, Kosova dhe gjithë bota shqiptare, si edhe nga kritikë e analistë të huaj Vepra 1.I.Kadare Vepra 1, Ismail Kadare: Në këtë vëllim të parë, me të cilin hapet korpusi i veprës së Kadaresë, përfshihen krijime në prozë të periudhës së hershme të krijimtarisë së tij. Ndërsa romani i parë i tij, „Qyteti pa reklama“, i shkruar në Moskë në vjeshtën e vitit 1959, kur autori ishte 23 vjeç. Vepra 2 Ismail Kadare:“ Gjenerali i ushtrisë së vdekur“, me të cilin hapet vëllimi i dytë i veprësVepra 2 . I Kadare së Kadaresë, është kujtuar për një kohë të gjatë si romani i parë i tij. Ky roman, falë të cilit autori i ri fitoi njohje ndërkombëtare, u botua më 1963, duke njohur më pas ribotime të shumta. Pjesën e dytë të këtij vëllimi përbëjnë njëmbëdhjetë tregime, të shkruara e të botuara gjatë dhjetëvjeçarit. Vepra 3, Ismail Kadare, Rrethimi: Titulli fillestar i romanit „Rrethimi“ ka qenë „Daullet e shiut“. Në botimin e parë, 1970, me qëllim për të theksuar praninë shqiptare në vepër, u propozua titulli „Kështjella.“ Ndërkaq, në botimin francez, më 1971, doli me titullin origjinal „Daullet e Shiut“, me të cilin u njoh në shumicën e përkthimeve të tjera. Vepra 4. I Kadare Vepra 4 Kadare: Ky vëllim përbëhet nga dy romane: “Lëkura e daulles” dhe “Kronikë në gur“ ku “Lëkura e daulles” u shkrua dhe u botua në vitin 1967, në revistën “Nëntori”, për të dalë një vit rnë pas, si libër më vete, me titullin “Dasma”; L Bërthama e romanit “Kronikë në gur” ka qenë novela “Qytetí í jugut”, shkruar dhe botuar në vitin 1964. Romani u shkrua disa vite më pas, për t’u botuar më 1971, me titullin e sotëm. Vepra 5 Kadare: Romani “Dimri i vetmisë së madhe” u shkrua më 1971, për t’u botuar një Vepra 5. I Kadarevit më pas. Ai duhej të ishte libri i dytë i triptikut “Koha e grindjes”, një sagë bashkékohore mbi tre acarimet e Shqipérisé komuniste me ish-aleatët e saj, kornunistét jugosllavë, më pas me ata sovjetikë e së fundi me maoistët kinezë. Libri i paré, grindja me jugosllavët, nuk u shkrua asnjéheré, kurse i treti, “Koncert në fund të stinës”, i ndaluar për një kohë të gjatë, u botua pak kohë para rënies së komunizmit. I pritur keq prej kritikës zyrtare, “Dimri i vetmisë së madhe” nuk u lejua të ribotohet, veç pas një rishikimi të autorit, në vitin 1978, nën titullin e ndryshuar “Dimri i madh”. Versioni i tanishëm është kryesisht kthim te botimi i parë. Disa retushe artistike, që autorit i janë dukur të vlefshme, janë ruajtur nga botimi i dytë. Ndryshime të natyrës politike nuk ka. Vepra Vepra 6. I Kadare6 Kadare: Pjesa përmbyllëse e diptikut “Koha e grindjes”, romani “Koncert në fund të stinës”, i shkruar në vitet 1980-1981, nuk e pa dritën e botimit, veç pas shumë vitesh. Një raport sekret i Lidhjes së Shkrimtarëve të Shqipërisë, i vítit 1983, duke e cilësuar romanin si vepër antisocialiste, që satirizonte komunizmin shqiptar dhe atë botëror, ka qenë fatal për fatin e tij., Romani u botua më 1988, në prag të rënies së komunizmit. Teksti i versionit të botuar në këtë seri nuk ka asnjë ndryshim nga botimi fillestar. Vepra 7. I Kadare Vepra 7 KADARE: Në këtë vëllim përmblidhet vepra poetike e Kadaresë, krijuar midis viteve 1957 dhe 2005. Vjershat dhe poemat janë nxjerrë nga Librat “Ëndërrimet”, “Shekulli im”, “Përse mendohen këto male”, “Motive me diell”, “Koha” dhe “Ftesë në studio”. Një pjesë, që s’kanë qenë përfshirë në këta libra, janë nxjerrë nga shtypi periodik, ku janë botuar fillimisht. Gjashtë vjersha, që botohen për herë të parë në këtë vëllim, janë nxjerrë nga arkivi personal i shkrimtarít. Vepra 8 . I Kadare Vepra 8 Kadare: Në këtë vëllim të tetë përmblidhen tri vepra, romanet “Muzgu i perëndive të stepës” dhe “Kamarja e turpit”, si dhe novela “Komisioni i festës”, të shkruara midis víteve 1972-1976. Ndërsa “Kamarja e turpit” dhe “Komísioni i festës” kanë si fill bashkues marrëdhëniet e Shqipërisë me Perandorinë Otomane, rebelimin e Ali Tepelenës dhe terrorin shtetëror osman, “Muzgu i perëndive të stepës” është vepër bashkëkohore me elemente autobiografike nga jeta studenteske e autorít në Moskë. Vepra 9. I Kadare Vepra 9 I. Kadare: Në këtë vëllim përfshihet romani “Nëntori i kryeqyteti„ shkruar dhe botuar në Tiranë, në vitin 1974, si dhe një numër i madh tregimesh e novelash, shkruar midis viteve 1981 dhe 2008, në Shqipëri dhe në Francë. Një prej tregimeve “Leximi i Hamletit”, si edhe dy novelat “Raportí i fshehtë” dhe “Bisedë për brilantët në pasditen e dhjetorit”, botohen për herë të parë. VEPRA 10 I.Kadare Vepra 10… Në këtë vëllim përfshihen romanet „Kush e solli Doruntinën“ dhe „Ura me tri harqe“, si dhe rrëfimi i gjatë „Breznitë e Hankonatëve“Dy romanet janë bazuar mbi legjendat e njohura mesjetare të kthimit të nuses së martuar larg dhe te ndërtimit të një ure, e cila, për të qëndruar kërkon një fli.Të dyja veprat janë të përkthyera dhe të njohura gjerësisht në me shumë se tridhjetë gjuhë të botës.Vepra e tretë, saga e familjes së vjetër të Gjirokastrës është një krijim i veçantë, shkruar në formën e kronikës, një traditë në kulturën shqiptare nis me „Rrethimin e Shkodrës“, shkruar në latinisht prej Marin Barletit. kopertina Kadare vepra Vepra 11 I. Kadare: Në këtë vëllim përfshihen dy nga romanet më të njohura e më të rëndësishme të autorit, “Prilli i thyer” dhe “Nëpunësi i pallatit të ëndrrave”. “ Të shkruar njëri pas tjetrit gjatë viteve 1976 dhe 1980, janë botuar në dy përmbledhje tregimesh, pa dalë kurrë si libra më vete, veçse pas rënies së komunizmit. “Nëpunësi i pallatit të ëndrrave”, botuar më vonë me titullin “Pallati i Ëndrrave”, është kritikuar rëndë dhe më pas ndaluar si vepër me aluzione kundër regjimit. “Prilli i thyer” është ekranizuar tri herë në versione të ndryshrne kinematografike, ndër të cilat, rnë i fundmi, i titulluar “Përtej diellit”, ka qenë i regjisorit të „ shquar brazilian Walter Sales. Vepra 12. I Kadare Vepra 12 KADARE:Në këtë vëllirn të dyrnbëdhjetë përfshíhen katër vepra: “Dosja H.”, “Krushqit janë të ngrirë”, “Qorrferrnani” dhe “Vití i rnbrapshtë”. Veprat janë shkruar midis fillimit dhe gjysmës së viteve tetëdhjetë. Njëri prej tyre, “Dosja H.”, u botua më 1981 në revistën “Nëntorí”, kurse “Krushqit janë të ngrirë” dhc “Viti i mbrapshtë” në përmbledhjen “Koha e shkrimeve”. Ndërsa asnjëra prej këtyre tri veprave nuk u botua si líbër më vete gjatë kohës së komunizmit, “Qorrfermani” mbeti krejtësishtí pabotuar për shkak të subjektit delikat. Vepra 13. I Kadare Vepra 13 I.Kadare Në këtë vëllim botohen katër vepra, tri prej të cilave “Hija”, “Vajza e Agamemnonit” dhe “Nata me hënë”, janë shkruar në vitet 1984-1986 në Tiranë, kurse e katërta, “Pasardhësi”, është shkruar gati njëzet vite më pas, në Paris. “Vajza e Agamemnonit” dhe “Pasardhësi”, ndonëse të shkruara në kohë dhe regjíme të ndryshme, përbëjnë një diptik, çka ka kushtëzuar botimin e tyre bashkërisht në këtë vëllim të 13-të të veprave të autotit. Vepra 14. I Kadare Vepra 14 Kadare: Në këtë vëllim janë botuar vepra të shkruara në Tiranë dhe në Paris, në kohën e komunizmit dhe pas rënies së tij. Përveç romanit “Piramida”, gjysma e të cilit ishte shkruar në Shqipëri dhe gjysma tjetër në Francë, dy nga pjesët e “Rrëfimit trikohësh”, si dhe dy nga novelat e përfshira në “Shtatë novelat”, janë të shkruara në Tiranë, në vitet tetëdhjetë. Të tjerat janë shkruar dhe botuar në Paris dhe në Tiranë, midis viteve 1993-2000. Vepra 15. I Kadare Vepra 15, KADARE: Vëllimi i pesëmbëdhjetë i veprave përmban dy romane të shkruara në Francë, “Spiritus” dhe “Lulet e ftohta të marsit”, respektivisht në vítet 1995-1996 dhe 1998-2000, si edhe novelën “Tri këngë zie për Kosovën“, botuar më 1998. Te “Spirítus” trajtohen ngjarje që u përkasin dy kohëve: përpara dhe pas komünizmit. Kurse “Lulet e ftohta të marsit” është një nga weprat e rralla të autorit, subjekti i të cilit bazohet tërësisht mbi ngjarjet pas rëníes së kornunízmit në Shqipëri. Novela “Tri këngë zie për Kosovën”, u shktua dhe u botua në prag të shpërthímít të luftës në Kosovë. Vepra 16. I Kadare Vepra 16, KADARE: Në këtë vëllim, përveç dy romaneve të shkurtra “Shkaba” dhe “Çështje të marrëzisë”, është përfshirë romani tjetër “Aktori”, i njohur rnë parë me ti tullin “Jeta, loja dhe vdekja e Lul Mazrekut”, si edhe drama “Stinë e rnërzitshme në Olymp”. Në këtë të fundit, e vetmja pjesë teatrale e Kadaresë, autorí rindërton, sipas versionit të vet, trílogjinë e famshrne të Eskilit, prej së cilës, pas humbjes së pjesës së parë dhe të tretë, ka mbetur vetëm pjesa e mesme “Prometheu i lidhur”. Vellimi 17-te I.Kadare Vepra 17 I.Kadare: Në këtë vëllim botohen tre romanet e fundit në kohë të autorit, “Aksidenti”, “Darka e gabuar” dhe “E penguara”. “Aksidenti”, shkruar në vitet 2003-2004 dhe publikuar, për herë të patë më 2008, nga shtëpia botuese “Fayard”, në frëngjisht, botohet për herë të parë në këtë vëllim të veprave. “Darka e gabuar” është botuar në Tiranë, më 2008, kurse “E penguara”, shkruar në vitet 2008-2009, është botuar për herë të parë në këtë vëllim të shtatëmbëdhjetë, dhe si Libër më vete njëkohësisht. Vellimi 18-te I.Kadare Vepra 18 – KADARE: Në vëllirnin e tetëmbëdhjetë, përveç sprovave të njohura “Ftesë në studio” dhe “Eskili, ky humbës i madh”, të shkruara e të botuara, e para plotësisht dhe e dyta pjesërisht, nën rendin komunist, janë përfshirë tri sprovat e mëvonshme: “Dantja i pashmangshëm”, “Hamleti, princi i vështirë” dhe “Don Kishoti në Ballkan”, të tria të shkruara e të botuara pas rënies së komunizmit. Vepra 19. I Kadare Vepra 19 – Kadare: Në vëllimin e nëntëmbëdhjetë të veprës, përveç ditarit për Kosovën, të vitit 1999, të njohur nën titullin “Ra ky mort e u pamë”, dhe dialogut me shkrimtarin dhe publicistin e shquar francez Alain Bosquet, botuar disa herë në Shqipëri, përfshihen dy sprovat “Kushëriri i engjëjve” dhe “Arti si mëkat”. Kjo e fundit botohet për herë të parë në Shqipëri. Po ashtu për herë të parë botohet si libër më vete në Shqipëri “Legjenda e legjendave”, kurse “Ardhja e Migjenit në letërsinë shqipe” është publikuar për herë të parë në Paris, si parathënie e “Novelave të qytetit të Veriut” të Migjenit, përkthyer në frëngjisht. Vepra 20. I Kadare KADARE Vepra 20: Në këtë vëllim përrnbyllës të veprës së Kadaresë, përveç dy Librave dokumentaro-artistikë “Nga një dhjetor në tjetrin” dhe “Pesha e kryqit”, janë përmbledhur dy dialogë të tij, i pari me revistën shqiptare “Hylli i Dritës”, i dyti “E vërteta që del nga qilarët”, me shkrimtarin dhe publicistin e shquar francez Stephane Courtois. Ky dialog i dytë është botuar së pari nga shtëpia botuese franceze “Odile Jacob”, si pasthënie e botirnit frëngjisht të librit “Dosja K.”, e prof. Shaban Sinanit. “Sorkadhet e trembura”, një synops i gjerë për tjetër art, siç e ka karakterizuar autori, si edhe sprova “Identiteti europian i shqiptarëve”, janë përfshirë gjithashtu në këtë vëllim. Me përjashtirn të sprovës së fundit, si edhe të intervistës në “Hyllin e Dritës”, të gjitha veprat e tjera botohen për herë të parë në Shqipëri. Vepra e plotë e Ismail Kadare Opusi i tanishëm, që i paraqitet publikut shqiptar në njëzet vëllime, është, pa dyshim, më i ploti i Ismail Kadaresë. Duke lënë jashtë vetëm një pjesë të papërfillshme të krijimtarisë, kryesisht shkrime Të rinisë së hershme dhe disa herë krijime që, sipas gjykimit të autorit, nuk plotësojnë kriteret Piramida, Ismail Kadare Arkeolog i diktaturës, Kadareja zbërthen hieroglifet e tmerrit, që tiranët e të gjitha ngjyrave u kanë damkosur në trup viktimave të tyre. është më makiavelike se Makiaveli vetë. – Andre Clavel, L’Evenement du Jeudi. Pasardhësi, Ismail Kadare Çfarë ka ndodhur në natën e 13 dhjetorit në dhomën e gjumit të Pasardhësit, trupi i të cilit u gjend me një plumb në zemër? Romani i fundit i Kadaresë sjell në kujtesë enigmën më të madhe të historisë së Shqipërisë: vdekjen misterioze të pasardhësit të diktatorit komunist shqiptar. Kronikë në gur, Ismail Kadare Kronikë në gur“ afirmohet menjëherë si vepër thelbësore në kuadrin e krejt krijimtarisë së Kadaresë. Është roman i hyrjes në jetë dhe në letërsi. Tregimtari është autori, që përpiqet të rishohë me sytë e fëmijës tetë vitet e para të jetës së tij. Breznite e Hankonateve, Ismail Kadare Kur u botua për herë të parë „Breznitë e Hankonatëve“ në vitin 1977, bënte pjesë në një përmbledhje me tregime e novela nën titullin e përbashkët „Emblema e dikurshme“, që numëronte shtatëmbëdhjetë shkrime. Njëri prej tyre, në trajtë reportazhi, që synonte të jepte „historinë a kronikën e një uzine“, e quante këtë një punë tepër të vështirë, po të krahasohej me kronikën e një lufte. Çështje të marrëzisë, Ismail Kadare Romani „Çështje të marrëzisë“ është rikthim në pikën fillestare, rikthim në pikën e nisjes së aventurës kadareane, rikthim në fëmijëri, mu aty ku ka nisur aventurën për gjetjen e një çelësi për shpjegimin e botës. Dite kafenesh, Ismail Kadare Sa herë që ka rënë fjala për fillesën e tregimit „Ditë kafenesh“, sidomos pas përkthimit dhe botimit të tij si libër më vete në Amerikë, ka ndodhur pikërisht ky shpjegim i thjeshtuar, madje aq fort, saqë mund të quhet pa frikë njëfarë dhunimi i së vërtetës. Pa forme është qielli, Ismail Kadare Njëqind vjershat dhe poemat në këtë përmbledhje janë gjithë ç’është më e mira në pesëdhjetë vjetët e krijimtarisë poetike të Ismail Kadaresë. Shumë prej këtyre vjershave kanë qenë bërthama të veprave të tij të ardhshme në prozë. Dimri i vetmise se madhe, Ismail Kadare Ky nuk është një roman politik i koniukturave, që tregon se si u zunë binjakët politikë, shoku Enver me shokun Nikita, por një analizë psikologjike e gjendjes së shqërisë gjatë periudhës totalitare. Mendoj se kështu duhet të perceptohet ky roman, i cili provon se fuqia e realizmit socialist është e pamjaftueshme përpara një talenti, sic është shkrimtari Ismail Kadare. Bisede per brilantet ne pasditen e dhjetorit, Ismail Kadare Për lexuesin e tij të ri e të vjetër kjo përmbledhje, vjen si një sprovë e rrallë e shkrimit, ku tregimi më i hershëm do të qëndrojë krah për krah me atë më të fundit. Si në shfletimin e një albumi, ku i njëjti portret është njëkohësisht identik, por dhe i ndryshëm gjatë rrjedhës së kohës, diçka e përhershme ngulmon të shfaqet në secilin tregim apo novelë. Çlirimi i Serbisë prej Kosovës, Ismail Kadare Një nga më të mëdhenjtë shkrimtarë europianë, Ismail Kadare, flet për temat më delikate dhe ndarjet midis serbëve dhe shqiptarëve, mbi urrejtjen e zgjatur, zemërimin dhe mllefin, mbi miqësinë dhe moskuptimet me shkrimtarët serbë, mbi shtrembërimet e historisë dhe për arsyen përse ishte dashur që Serbia të ishte e para që ta n.. Pallati i Endrrave, Ismail Kadare „Pallati i Ëndrrave“ është një nga romanet thelbësore të Ismail Kadaresë, me frymën e epikës, të cilën letërsia evropiane e quante të shteruar: me njëmbëdhjetë romane, – titujt kryesorë të të cilëve po përkthehen herë pas here, vepra e tij vazhdimisht ka qenë në listën e kandidaturave për çmimin „Nobel“, në emër të letërsisë së Shqipërisë. Qorrfermani, Ismail Kadare Qorrfermani“, shkruar më 1984, u botua për herë të parë në përmbledhjen me tregime e novela „Ëndërr mashtruese“, më 1991, kur autori, ndërkaq, kishte lënë Shqipërinë dhe kishte kërkuar strehim politik në Francë. Vajza e Agamemnonit, Ismail Kadare Në tribunën e festës së 1 Majit në Tiranë, njëri prej të ftuarve, ndërsa ndjek parakalimin e turmave, befas midis pankartave dhe portreteve të udhëheqësve komunistë vendas i duket se dallon portretin e shefit të dikurshëm grek, Agamemnonit. Qyteti pa reklama, Ismail Kadare Ja një nga tekstet më të hershme në prozë të Ismail Kadaresë, shkruar më 1959, në moshën njëzet e tre vjeç. Deri atëherë shkrimtari kishte nxjerrë tregime të vogla, si „Kujtime të humbura“, shkruar në vitin 1955 Gjenerali i ushtrise se vdekur, Ismail Kadare Gjeneralit i ra pija në kokë. Unë kam tani një ushtri të tërë të vdekurish, mendoni. Vetëm se ata tani, në vend të uniformës, kanë secili nga një thes najloni. Thasë të kaltër me dy vija të bardha dhe një shirit të zi, prodhim special „Olympias“. Në fillim ishin ca skuadra. Perballe pasqyres se nje gruaje, Ismail Kadare Prej kohësh Ismail Kadare ka shprehur mendimin se në letërsi shpesh qëllon që, pas një teksti jo fort të gjatë, të fshihet embrioni i një romani. Tri tekstet e mbledhura në këtë libër, janë të parët që janë cilësuar prej Kadaresë si „mikroromane“. Shkaba, Ismail Kadare Shkaba është shkruar në verën e vitit 1995, në Deauvillë të Normandisë. Motivi i djaloshit që zbret në „botën e poshtme“ është trajtuar për herë të parë te „Vajza e Agamemnonit“, në vitin 1985. Duke shfrytëzuar mundësitë e ndryshme që jep zbërthimi i legjendës, në të dyja veprat, personazhi ndriçohet në mënyra të ndryshme. Spiritus, Ismail Kadare Si në një vepër të Shekspirit, anketuesit luajnë rolin e klounëve që bëjnë pyetje thelbësore. Pyetje të cilat kanë lidhje me një referencë tjetër të Kadaresë: traditën homerike. Keshtjella, Ismail Kadare Në romanin „Kështjella“ Ismail Kadare kthen sytë nga mesjeta shqiptare. Në dukje i distancuar dhe i paanshëm, ai rrok veprimet për rrethimin e një kështjelle shqiptare nga një ushtri turke prej shtatëdhjetë mijë vetash në formën e një romani historik. Viti i mbrapshte, Ismail Kadare Ngjarjet e romanit „Viti i mbrapshtë“ ndodhin në vitin 1914. Në këtë vit Shqipëria fiton pavarësinë. Kështu vendosën Gjemania, Anglia, Austro-Hungaria, Franca, Italia dhe Rusia. Secili prej këtyre shteteve përpiqet ta tërheqë pas vetes kombin e ri. Ra ky mort e u pame, Ismail Kadare Ne kishim qenë prej kohësh brenda saj, por veç tani, spikama e tragjedisë u bë zotëruese. Të gjitha ngjarjet e përditshme, deklarimet e Këshillit të Sigurimit, ose të NATO-s, nisja e aeroplanmbajtëseve, bombardimet, masakrat, shpërnguljet, merrnin aty për aty një zi sipërane, dendësoheshin brenda një ngrehe, që ngjante e mbinatyrshme, si në teatrin antik, por që s’ishte veçse pjellë e jetës sonë. Prilli i thyer, Ismail Kadare Duke lexuar „Prillin e thyer“ kuptohet lehtësisht përse dhe me çfarë force Ismail Kadare është pasionuar për tragjedinë dhe për dy përfaqësuesit më të shquar të saj, Shekspirin dhe Eskilin. „Miku, besa dhe gjakmarrja janë rrotat e mekanizmit të tragjedisë antike, dhe të futesh në mekanizmin e tyre është të shikosh mundësinë e tragjedisë.“ Kush e solli Doruntinen, Ismail Kadare Konstandini është figura e të vetmit disident në galerinë e personazheve kadareane. Ai nuk është aspak kundërshtar politik i shpallur, por i përket botës së fantazmave dhe ashtu si shajnitë e të atit të Hamletit, ai rikthehet për të trazuar shpirtin e të gjallëve. Nata me hene, Ismail Kadare Kur Ismail Kadare shkroi „Nata me hënë“ mendonte se kishte bërë një novelë lirike, intimiste dhe ja përsëri rojet besnike të regjimit çirreshin si në rastin e „Koncert në fund të stinës“, tre vjet më parë. Në këtë rast kishte qenë pak pas „vetëvrasjes“ misterioze të kryeministrit. Ura me tri harqe, Ismail Kadare Në qendër të librit „Ura me tri harqe“ gjendet një baladë, dhe ishte më e urtë të përqendrohej vëmendja mbi ndërtimin e ngrehinës e shfaqjen e njëkohshme të legjendës. Perbindeshi, Ismail Kadare Në laboratorin e tij të shkrimtarit, Kadare rimerr përvoja të provuara në të kaluarën nga tragjikët grekë, e më pas nga Dante e Shekspiri. Këto përvoja ai do t’i zgjerojë duke kërkuar formulën e një përmase, që të përmblidhte kohën dhe hapësirën. Jeta, loja dhe vdekja e Lul Mazrekut, Ismail Kadare Është një nga kryeveprat kadareane. Romani përshkohet nga tiparet më të mira të prozës së shkrimtarit: stili narrativ i tejdukshëm, lehtësia me të cilën jepet bota perceptuale dhe shqetësimet ekzistenciale të personazheve, duke bartur një poetizëm krejt specifik dhe të nginjur përplot metafizikë. Lulet e ftohta te marsit, Ismail Kadare „Lulet e ftohta të marsit“ është vepra më e pikëlluar e Kadaresë, është gati një requiem. Ngado të shoqëron një fjalor i zymtë. Është hera e parë që Kadareja del hapur përballë realitetit shqiptar, i zymtë dhe pesimist, për një tokë që e braktisën perënditë, për një mars, që, në të vërtetë, nuk është mars, për ca lule të rreme, të ftohta. Koncert ne fund te dimrit, Ismail Kadare Kadare është i rrahur në të gjitha dallgët e artit modern bashkëkohor. Veçse ai gëzon avantazhin e madh që kurrë të mos ketë pasur nevojë të çajë kryet për recensentët gjermanë. Ai ka mundur ta mbrojë veshjen e artit të tij nga gjithë luspat e shëmtuara të „izmave“ zhurmëmëdha, aq shumë të çmuara prej „doktorëve“ tanë të kritikës. Mengjeset ne Kafe Rostand, Ismail Kadare Ideja për të shkruar diçka për Kafe Rostand më kishte ardhur aq natyrshëm, saqë s’e mbaja mend as kohën, as rrethanat. Ishte një ndjesi midis pendimit dhe mirënjohjes, e ngjashme me atë ndaj shoqes së jetës, që duke qenë pranë teje në gjithçka, nuk e ka pasur .

Mary Edith Durham (1864 - 15 Nëntor 1944) Edith Durham. Foto: Marubi. 1941Edith Durham:Albania Edith Durham mbahet mend kryesisht për botimet e saj të rëndësishme të librave, veçanërisht vëllimin e saj 'High Albania' (shih Durham 1909), por ajo ishte gjithashtu autore e artikujve të panumërt dhe 'letrave drejtuar redaktorit', në të cilat u përpoq të paraqiste çështjen e Shqipërisë. për publikun britanik dhe për të korrigjuar pikëpamjet e gabuara. Shumë prej këtyre artikujve dhe letrave janë botuar së fundmi në vëllimin 'Shqipëria dhe shqiptarët: Artikuj dhe letra të zgjedhura, 1903-1944'. Në vitin 1941, pas pushtimit italian të Shqipërisë, Durham botoi pasqyrën e mëposhtme të Shqipërisë në "Proceedings of the Royal Institution of Britain of Great Britain", tipike për përfshirjen e saj pasionante në fatin e Shqipërisë. Si figura më e njohur e studimeve shqiptare në Britaninë e shekullit të njëzetë, ajo vdiq në shtëpinë e saj në Londër, më 15 nëntor 1944, dy javë përpara se komunistët të pushtonin Shqipërinë.  Unë do të kërkoja drejtësi për një nga popujt më të vjetër dhe tani një nga popujt më fatkeq të Evropës. Simpatia është e ngrohtë për polakët, por shqiptarët, të cilët kanë pësuar një copëtim akoma më brutal nga fqinjët e tyre më të fuqishëm, tani janë fushëbeteja e dy Fuqive rivale dhe kërcënohen me asgjësim në një grindje që nuk është e tyre.Shqiptarët e kanë prejardhjen nga fiset që kanë banuar në kohët parahistorike përgjatë anës perëndimore të gadishullit ballkanik - ilirët dhe epirotët - para ardhjes së romakëve ose sllavëve. Ata nuk ishin dhe nuk janë grekë.Straboni, duke shkruar për fillimin e epokës së krishterë, jep detaje të cilat tregojnë se sistemi i tyre fisnor i ngjante atij që ka ekzistuar deri në kohët e fundit. Ai shprehet se kufiri i grekëve ishte në jug të Gjirit Ambrakian, tani Gjiri i Artës. Kjo është më në jug se sot. Territori shqiptar u mor nga grekët në vitin 1913. Ilirët dhe epirotët tani njihen si gegë dhe toskë. Ata flasin të njëjtën gjuhë, kanë të njëjtat zakone dhe formojnë një komb të bashkuar.Kur Roma pushtoi gadishullin ballkanik, krishterimi arriti në brigjet e Adriatikut dhe Iliria ishte pjesë e Patriarkanës së Romës. Kur filloi rënia dhe rënia e Perandorisë Romake, sundimi romak u zëvendësua nga sundimi sllav, gadishulli u pushtua nga paraardhësit e serbëve modernë dhe për një kohë të shkurtër në mesjetë ata sunduan një pjesë të madhe të tij.Një tregim bashkëkohor i Domenikanit, At Brocardus, 1331, tregon Abbanois, siç i quan ai, duke folur gjuhën e tyre, të kapur pas Kishës së tyre dhe 'të shtypur ashpër' nga pushtuesit e tyre. Ligjet e miratuara nga Cari serb, Stefan Dushan, në vitin 1349 tregojnë se ata klasifikoheshin si bujkrobër bari. Perandoria Serbe ishte jetëshkurtër. Në rastin më të madh, ajo zgjati vetëm 25 vjet, mbretërimi i Stefan Dushanit. Me vdekjen e tij, popujt e pushtuar dhe krerët rivalë e thyen me shpejtësi dhe sulmi i turqve e shkatërroi plotësisht. Ndërkohë venedikasit kishin zvarritur në bregdet. Krerët shqiptarë u ngritën në pushtet në male; së bashku me venecianët, ata mbrojtën për një kohë të gjatë Shkodrën, e cila ra përfundimisht në vitin 1478. Por shqiptarët ishin të fundit nga popujt ballkanikë që u nënshtruan. Të udhëhequr nga heroi i tyre i madh Skënderbeu, i njohur si kampioni i të ashtuquajturit krishterim, ata bënë një rezistencë madhështore nga kalaja e tij në Krujë. Pas vdekjes së tij nga ethet në 1467, ata ishin pa udhëheqës dhe u detyruan të pranonin sundimin turk. Pozicioni i tyre ndryshonte nga ai i popujve të tjerë të pushtuar pasi ata ruanin një gjysmë-pavarësi nën krerët e tyre. Instinkti i racës, ai instinkt i verbër i paarsyeshëm i vetëruajtjes, i shtyu ata kundër shtypësit të tyre të vjetër dhe ata ranë në anën e turqve në përpjekje për të dëbuar serbët. Pozita e serbëve në rrethin e Kosovës u bë e paqëndrueshme. Të udhëhequr nga peshkopi i Ipek-ut, ata migruan masivisht në tokat në Hungari të caktuara nga Perandori. Shqiptarët ripushtuan tokat nga të cilat ishin dëbuar të parët e tyre dhe i mbajtën ato deri në vitin 1913.Duke u kthyer myslimanë në numër të konsiderueshëm, guximi dhe zgjuarsia e shqiptarëve u mundësoi atyre të ngriheshin lart në ushtrinë dhe qeverinë turke. Ashtu si Perandoria Romake dhe Serbe, ashtu edhe Perandoria Turke arriti kulmin dhe zbehjen e saj. Nga fillimi i shekullit të nëntëmbëdhjetë popujt e nënshtruar filluan të mendojnë për pavarësinë. Ali Pasha, një prijës i fuqishëm në Shqipërinë e Jugut, i lindur në Tepeleni më 1744, u revoltua, sfidoi turqit dhe për rreth pesëdhjetë vjet sundoi gjithë Shqipërinë e Jugut nga kryeqyteti i tij në Janinë; hyri në marrëdhënie diplomatike me Britaninë e Madhe dhe Francën dhe priti shumë vizitorë të shquar, veçanërisht Lord Bajron dhe Sir Henri Holland. Në pleqëri u pushtua nga forca të mëdha turke dhe koka e tij u çua në Kostandinopojë si trofe në vitin 1822. E gjeta emrin e tij ende të nderuar kur isha në Tepeleni më 1904.Ndërkohë Rusia nguli sytë e pangopur nga Kostandinopoja dhe nxiti dhe ndihmoi grekët, serbët dhe bullgarët të rebeloheshin. Grekët, të ndihmuar edhe nga Britania e Madhe, ishin të parët që rikuperuan pavarësinë dhe iu dha një mbret i huaj. Në 1876-77, erdhi Lufta Ruso-Turke për të çliruar sllavët. Përsëri shqiptarët u rreshtuan në anën e turqve dhe i bënë një rezistencë shumë të fortë pushtimit serb, duke mbrojtur me sukses qytetet e tyre të Gjakovës, Prizrenit dhe Prishtinës. Rezistenca turke shpërtheu në Plevna. Pasoi Traktati i Berlinit dhe Komisioni Lindor Rumelian. Shumë tokë tërësisht shqiptare iu nda serbëve, malazezëve dhe grekëve. Shqiptarët formuan Lidhjen e Prizrenit, mblodhën forcat e tyre dhe shpëtuan shumë prej saj. Pjesëtarët e fisit verior i mbajtën malazezët nga Gusinje. E njihja mirë plakun Marash Hutzi nga Hoti që organizonte mbrojtjen. Dulcigno, një qytet thjesht shqiptar dhe Antivari, i banuar vetëm nga myslimanë dhe shqiptarë katolikë, iu dorëzuan Malit të Zi. Rrethi i Janinës, megjithatë, u shpëtua nga grekët dhe Kosova nga serbët.Në këtë kohë, Lordi Goschen dhe Lordi Fitzmaurice në Komisionin Roumelian Lindor, favorizuan fort formimin e një Shqipërie të madhe dhe të pavarur për të përfshirë të gjithë vilajetin e Janinës, të gjithë vilajetin e Kosovës dhe një pjesë të konsiderueshme të Maqedonisë. Lordi Fitzmaurice u interesua shumë për Shqipërinë dhe korrespondoi me mua për të për rreth pesëmbëdhjetë vjet. Ai pohoi se po të ishte formuar atëherë një shtet shqiptar, si Ballkani ashtu edhe Europa do të ishin kursyer nga shumë gjakderdhje; secili nga popujt përkatës do të kishte pasur një pjesë të drejtë dhe do të balanconte njëri-tjetrin. Por paragjykimi kundër muslimanëve atëherë ishte shumë i fortë. Unë u interesova për çështjen shqiptare në vitin 1903. Një revoltë e bullgarëve të Maqedonisë që dëshironin të bashkoheshin me Bullgarinë e lirë u shtyp ashpër nga turqit, duke lënë një masë fshatrash të djegur dhe njerëz të uritur. Meqë kisha bërë shumë udhëtime në Ballkan, m'u kërkua nga Komiteti Britanik i Ndihmës Maqedonase të veproja si agjent i tyre në rrethin e Ohrit Presba. Qeveria turke dha leje dhe lehtësira. Selia jonë ishte në Manastir (tani quhet Bitolj dhe përfshihet në Jugosllavi, por në atë kohë nuk kishte serb). Asistentët, kavasët dhe interpretët tanë ishin kryesisht shqiptarë të marrë nga Shoqëria Biblike Britanike dhe e Huaj, e cila kishte një depo në Manastir. Prej tyre mësova për frymën e fortë nacionaliste atëherë në punë. Pa stafin tonë të aftë dhe të ndershëm shqiptar, puna do të kishte qenë shumë më e vështirë. Edhe guvernatori i Ohrit, Mehdi Bej Frashëri, ishte një shqiptar, një njeri i drejtë dhe i sjellshëm, që më ndihmoi shumë. Me keqardhje them se ai tani është i internuar në Itali për shkak se ka kundërshtuar pushtimin italian: rroftë për të parë që toka e tij të rikthehet në pavarësi. Kur puna e ndihmës përfundoi në pranverën e vitit 1904, miqtë e mi shqiptarë më lutën që të mos kthehesha në Angli, por të udhëtoja nëpër Shqipëri dhe të shihja vetë kushtet. Robert Elsie Tekste dhe Dokumente të historisë shqiptare 1941 Edith Durham: Albania Edith Durham mbahet mend kryesisht për botimet e saj të rëndësishme të librave, veçanërisht vëllimin e saj 'High Albania' (shih Durham 1909), por ajo ishte gjithashtu autore e artikujve të panumërt dhe 'letrave drejtuar redaktorit', në të cilat u përpoq të paraqiste çështjen e Shqipërisë. për publikun britanik dhe për të korrigjuar pikëpamjet e gabuara. Shumë prej këtyre artikujve dhe letrave janë botuar së fundmi në vëllimin 'Shqipëria dhe shqiptarët: Artikuj dhe letra të zgjedhura, 1903-1944'. Në vitin 1941, pas pushtimit italian të Shqipërisë, Durham botoi pasqyrën e mëposhtme të Shqipërisë në "Proceedings of the Royal Institution of Britain of Great Britain", tipike për përfshirjen e saj pasionante në fatin e Shqipërisë. Si figura më e njohur e studimeve shqiptare në Britaninë e shekullit të njëzetë, ajo vdiq në shtëpinë e saj në Londër, më 15 nëntor 1944, dy javë përpara se komunistët të pushtonin Shqipërinë. Unë do të kërkoja drejtësi për një nga popujt më të vjetër dhe tani një nga popujt më fatkeq të Evropës. Simpatia është e ngrohtë për polakët, por shqiptarët, të cilët kanë pësuar një copëtim akoma më brutal nga fqinjët e tyre më të fuqishëm, tani janë fushëbeteja e dy Fuqive rivale dhe kërcënohen me asgjësim në një grindje që nuk është e tyre. Shqiptarët e kanë prejardhjen nga fiset që kanë banuar në kohët parahistorike përgjatë anës perëndimore të gadishullit ballkanik - ilirët dhe epirotët - para ardhjes së romakëve ose sllavëve. Ata nuk ishin dhe nuk janë grekë. Straboni, duke shkruar për fillimin e epokës së krishterë, jep detaje të cilat tregojnë se sistemi i tyre fisnor i ngjante atij që ka ekzistuar deri në kohët e fundit. Ai shprehet se kufiri i grekëve ishte në jug të Gjirit Ambrakian, tani Gjiri i Artës. Kjo është më në jug se sot. Territori shqiptar u mor nga grekët në vitin 1913. Ilirët dhe epirotët tani njihen si gegë dhe toskë. Ata flasin të njëjtën gjuhë, kanë të njëjtat zakone dhe formojnë një komb të bashkuar. Kur Roma pushtoi gadishullin ballkanik, krishterimi arriti në brigjet e Adriatikut dhe Iliria ishte pjesë e Patriarkanës së Romës. Kur filloi rënia dhe rënia e Perandorisë Romake, sundimi romak u zëvendësua nga sundimi sllav, gadishulli u pushtua nga paraardhësit e serbëve modernë dhe për një kohë të shkurtër në mesjetë ata sunduan një pjesë të madhe të tij. Një tregim bashkëkohor i Domenikanit, At Brocardus, 1331, tregon Abbanois, siç i quan ai, duke folur gjuhën e tyre, të kapur pas Kishës së tyre dhe 'të shtypur ashpër' nga pushtuesit e tyre. Ligjet e miratuara nga Cari serb, Stefan Dushan, në vitin 1349 tregojnë se ata klasifikoheshin si bujkrobër bari. Perandoria Serbe ishte jetëshkurtër. Në rastin më të madh, ajo zgjati vetëm 25 vjet, mbretërimi i Stefan Dushanit. Me vdekjen e tij, popujt e pushtuar dhe krerët rivalë e thyen me shpejtësi dhe sulmi i turqve e shkatërroi plotësisht. Ndërkohë venedikasit kishin zvarritur në bregdet. Krerët shqiptarë u ngritën në pushtet në male; së bashku me venecianët, ata mbrojtën për një kohë të gjatë Shkodrën, e cila ra përfundimisht në vitin 1478. Por shqiptarët ishin të fundit nga popujt ballkanikë që u nënshtruan. Të udhëhequr nga heroi i tyre i madh Skënderbeu, i njohur si kampioni i të ashtuquajturit krishterim, ata bënë një rezistencë madhështore nga kalaja e tij në Krujë. Pas vdekjes së tij nga ethet në 1467, ata ishin pa udhëheqës dhe u detyruan të pranonin sundimin turk. Pozicioni i tyre ndryshonte nga ai i popujve të tjerë të pushtuar pasi ata ruanin një gjysmë-pavarësi nën krerët e tyre. Instinkti i racës, ai instinkt i verbër i paarsyeshëm i vetëruajtjes, i shtyu ata kundër shtypësit të tyre të vjetër dhe ata ranë në anën e turqve në përpjekje për të dëbuar serbët. Pozita e serbëve në rrethin e Kosovës u bë e paqëndrueshme. Të udhëhequr nga peshkopi i Ipek-ut, ata migruan masivisht në tokat në Hungari të caktuara nga Perandori. Shqiptarët ripushtuan tokat nga të cilat ishin dëbuar të parët e tyre dhe i mbajtën ato deri në vitin 1913. Duke u kthyer myslimanë në numër të konsiderueshëm, guximi dhe zgjuarsia e shqiptarëve u mundësoi atyre të ngriheshin lart në ushtrinë dhe qeverinë turke. Ashtu si Perandoria Romake dhe Serbe, ashtu edhe Perandoria Turke arriti kulmin dhe zbehjen e saj. Nga fillimi i shekullit të nëntëmbëdhjetë popujt e nënshtruar filluan të mendojnë për pavarësinë. Ali Pasha, një prijës i fuqishëm në Shqipërinë e Jugut, i lindur në Tepeleni më 1744, u revoltua, sfidoi turqit dhe për rreth pesëdhjetë vjet sundoi gjithë Shqipërinë e Jugut nga kryeqyteti i tij në Janinë; hyri në marrëdhënie diplomatike me Britaninë e Madhe dhe Francën dhe priti shumë vizitorë të shquar, veçanërisht Lord Bajron dhe Sir Henri Holland. Në pleqëri u pushtua nga forca të mëdha turke dhe koka e tij u çua në Kostandinopojë si trofe në vitin 1822. E gjeta emrin e tij ende të nderuar kur isha në Tepeleni më 1904. Ndërkohë Rusia nguli sytë e pangopur nga Kostandinopoja dhe nxiti dhe ndihmoi grekët, serbët dhe bullgarët të rebeloheshin. Grekët, të ndihmuar edhe nga Britania e Madhe, ishin të parët që rikuperuan pavarësinë dhe iu dha një mbret i huaj. Në 1876-77, erdhi Lufta Ruso-Turke për të çliruar sllavët. Përsëri shqiptarët u rreshtuan në anën e turqve dhe i bënë një rezistencë shumë të fortë pushtimit serb, duke mbrojtur me sukses qytetet e tyre të Gjakovës, Prizrenit dhe Prishtinës. Rezistenca turke shpërtheu në Plevna. Pasoi Traktati i Berlinit dhe Komisioni Lindor Rumelian. Shumë tokë tërësisht shqiptare iu nda serbëve, malazezëve dhe grekëve. Shqiptarët formuan Lidhjen e Prizrenit, mblodhën forcat e tyre dhe shpëtuan shumë prej saj. Pjesëtarët e fisit verior i mbajtën malazezët nga Gusinje. E njihja mirë plakun Marash Hutzi nga Hoti që organizonte mbrojtjen. Dulcigno, një qytet thjesht shqiptar dhe Antivari, i banuar vetëm nga myslimanë dhe shqiptarë katolikë, iu dorëzuan Malit të Zi. Rrethi i Janinës, megjithatë, u shpëtua nga grekët dhe Kosova nga serbët. Në këtë kohë, Lordi Goschen dhe Lordi Fitzmaurice në Komisionin Roumelian Lindor, favorizuan fort formimin e një Shqipërie të madhe dhe të pavarur për të përfshirë të gjithë vilajetin e Janinës, të gjithë vilajetin e Kosovës dhe një pjesë të konsiderueshme të Maqedonisë. Lordi Fitzmaurice u interesua shumë për Shqipërinë dhe korrespondoi me mua për të për rreth pesëmbëdhjetë vjet. Ai pohoi se po të ishte formuar atëherë një shtet shqiptar, si Ballkani ashtu edhe Europa do të ishin kursyer nga shumë gjakderdhje; secili nga popujt përkatës do të kishte pasur një pjesë të drejtë dhe do të balanconte njëri-tjetrin. Por paragjykimi kundër muslimanëve atëherë ishte shumë i fortë. Unë u interesova për çështjen shqiptare në vitin 1903. Një revoltë e bullgarëve të Maqedonisë që dëshironin të bashkoheshin me Bullgarinë e lirë u shtyp ashpër nga turqit, duke lënë një masë fshatrash të djegur dhe njerëz të uritur. Meqë kisha bërë shumë udhëtime në Ballkan, m'u kërkua nga Komiteti Britanik i Ndihmës Maqedonase të veproja si agjent i tyre në rrethin e Ohrit Presba. Qeveria turke dha leje dhe lehtësira. Selia jonë ishte në Manastir (tani quhet Bitolj dhe përfshihet në Jugosllavi, por në atë kohë nuk kishte serb). Asistentët, kavasët dhe interpretët tanë ishin kryesisht shqiptarë të marrë nga Shoqëria Biblike Britanike dhe e Huaj, e cila kishte një depo në Manastir. Prej tyre mësova për frymën e fortë nacionaliste atëherë në punë. Pa stafin tonë të aftë dhe të ndershëm shqiptar, puna do të kishte qenë shumë më e vështirë. Edhe guvernatori i Ohrit, Mehdi Bej Frashëri, ishte një shqiptar, një njeri i drejtë dhe i sjellshëm, që më ndihmoi shumë. Me keqardhje them se ai tani është i internuar në Itali për shkak se ka kundërshtuar pushtimin italian: rroftë për të parë që toka e tij të rikthehet në pavarësi. Kur puna e ndihmës përfundoi në pranverën e vitit 1904, miqtë e mi shqiptarë më lutën që të mos kthehesha në Angli, por të udhëtoja nëpër Shqipëri dhe të shihja vetë kushtet. Shkolla e hershme shqipe në Korçë. Shkolla e hershme shqipe në Korçë. Në këtë kohë qeveria turke, e frikësuar nga fryma kombëtare në rritje e shqiptarëve, u përpoq ta ndrydhte atë duke ndaluar shtypjen dhe mësimin e gjuhës shqipe nën dënime të rënda. Faik Beu i Konicës botoi një gazetë shqipe në Londër, e cila u fut kontrabandë në vend. George Kyrias, punonjës i Shoqërisë Biblike, përgatiti disa libra të Biblës në shqip dhe Shoqëria i botoi. Shoqëria kishte lënë për të shitur botimet e saj në Perandorinë Turke, por turqit nuk i kishin llogaritur librat shqip. Një kolportues shqiptar do të përpiqej t'i shiste këto në të gjithë Shqipërinë. A do të shkoja me të? Unë u bashkua me të në shtëpinë e tij në Leskovik. Ishte një udhëtim frymëzues. Kam vizituar fillimisht Koricën, Korçën siç e quajnë shqiptarët. Ishte qendra aktive e lëvizjes për pavarësi në Shqipërinë e Jugut, qëllimi i parë i së cilës ishte pastrimi i tokës nga çdo ndikim i huaj. Një motër e Xhorxh Kyrias, një grua e guximshme dhe shumë e aftë, shkoi në Amerikë e ndihmuar nga misionarët amerikanë, u stërvit atje dhe në kthim u bë mësuese e një shkolle vajzash nën mbrojtjen e Misionit Amerikan. Ajo përdorte tekste amerikane, jepte mësime në gjuhën shqipe dhe shkatërroi të gjitha shkrimet pas mësimit. Turqit kërkuan kot gjuhën e ndaluar. Vajzat e krishtera dhe myslimane u dyndën në shkollë, mësuan shkrim e këndim dhe mësuan vëllezërit e tyre. Të gjithë punuan shumë për të kundërshtuar ndikimin e shkollës dhe të priftërinjve grekë që turqit e lejuan duke shtypur shqipen. Vazhduam, kudo që gjenim një Guvernator shqiptar, ishim të mirëpritur të shisnim sa më shumë libra. Në Berate, ku kishte një turk. Të gjithë librat tanë shqip na u konfiskuan, por pasi kishim një dyqan sekret që na priste përpara, kjo nuk kishte rëndësi. Në Berate dëgjova për herë të parë për përpjekjet që po bënte prifti Fan Noli për të formuar një kishë ortodokse shqiptare autoqefale dhe për të çliruar tokën e priftërinjve grekë. Në Berate, të krishterët u ankuan se prifti grek informonte kundër personave që posedonin libra shqip. Vitet e gjata të punës së Fan Nolit u kurorëzuan me sukses pas pavarësimit të Shqipërisë. Kisha Ortodokse Shqiptare autoqefale u krijua ligjërisht dhe tani nuk ka priftërinj grekë në Shqipëri nëse disa nuk kanë shoqëruar ushtrinë pushtuese greke. Klerikët janë të gjithë shqiptarë dhe shërbesat bëhen në gjuhën shqipe. Kreu i Kishës është Kryepeshkopi Kissi, selia e të cilit është në Tiranë. Kështu, Kisha është në të njëjtin nivel me ato të serbëve, grekëve dhe bullgarëve, të cilët janë të gjithë autoqefalë. Peshkopi Fan Noli është kryetar i kolonisë shqiptare në Amerikë. Do të theksoja formimin e Kishës Ortodokse Shqiptare pasi disa gazeta i përshkruajnë shqiptarët e jugut si 'kishë greke' dhe ithtarët e saj si 'grekë'. Kjo është po aq e pasaktë sa do të ishte të konsideroheshin të gjithë katolikët romakë si 'italianë'. Jo vetëm të krishterët, por edhe myslimanët nxituan të blinin librat tanë. Në Elbasan, për rreth një orë u shitëm 70 muslimanëve. "Tani," ndihmoi me gëzim një xhandar i ri, "mund ta mësoj vëllain tim të vogël të lexojë." Në Elbasan gjeta një lëvizje për të formuar një kishë uniate për të ndaluar ndikimin grek. Kështu shitnim libra nëpër të gjitha qytetet e Shqipërisë dhe arritëm në Shkodër, të lodhur nga udhëtimi, por të kënaqur. Atëherë nuk kishte rrugë të bëra, udhëtimi ishte me kalë, duke përshkuar lumenj ku kuajt gati notonin, duke u zhytur nëpër tokë moçalore ku ishin zhytur deri në supe dhe duhej të gërmoheshin, dhe duhej të ecnin kur pista ishte shumë e keqe për të qenë. hipur në mënyrë të sigurt. Shkodra ishte qendra e lëvizjes për pavarësi në veri. Këtu kishte më shumë mundësi për arsimim. Austria dhe Italia lakmuan të dyja Shqipërinë dhe secila u përpoq të kalonte tjetrën në përpjekje për të fituar mbi shqiptarët. Pra, kishte shkolla për vajza dhe djem, një konvikt për djemtë malësorë, një shkollë teknike dhe një shtypshkronjë të gjitha nën mbrojtjen austriake ose italiane. Shqiptarët përfitonin dhe studionin me padurim. Pastaj erdhi revolucioni xhonturk në verën e vitit 1908. Ai premtoi liri dhe barazi për të gjithë. Shqiptarët luajtën një rol të madh në sukseset e saj të para. Burrat e Kosovës marshuan në Uskub (tani i quajtur Shkup, por më pas një qytet kryesisht shqiptar). Ata dëbuan qeveritarët e vjetër nga rrethi dhe pushtuan qytetin. Zëvendëskonsulli ynë, mik i shqiptarëve, dëshmoi për sjelljen e mirë të trupave shqiptare. Kushtetuta u shpall, Shkodra u egërsua nga gëzimi. Mijëra burra malësorë, në grupin më të mirë, marshuan në qytet, u gostitën dhe u festuan. Kemi qëlluar me revole (kisha një në secilën dorë) në ajër derisa nuk mbeti asnjë fishek. Nuk ka ndodhur asnjë aksident dhe asnjë çrregullim. Zëvendëskonsulli francez tha: "Çfarë populli do të ishte ky me një qeveri të mirë!" Ata u kthyen në malet e tyre të lumtur dhe me shpresë. Duhet të kishte liri të shtypit. Gazetat shqiptare dolën si kërpudha natën. Shkollat ​​u hapën me shpejtësi të madhe. Në Manastir u mbajt një Kongres për standardizimin e alfabetit dhe drejtshkrimit dhe u miratua një kongres universal. Shkollat ​​e huaja kishin përdorur sisteme të veçanta. Rroftë Shqipëria! Ajo do të kishte mundësinë e saj më në fund. Nuk do të shoh më kurrë një ringjallje kaq të gëzueshme të një populli. Shkova nëpër male në Gjakovë, e cila kishte kohë që ishte e mbyllur për të huajt dhe mbi rrafshin e Kosovës në Prizren, Prishtinë dhe Mitrovicë, përsëri përmes Mirditës në Shkodër. Kudo shqiptarët donin të kishin lirinë. Mjerisht! Xhonturqit bënë çdo gabim të mundshëm. Të trajtuar me të drejtë, shqiptarët do t'i kishin mbështetur si më parë kundër armiqve. Por para se të mbaronte viti, shqiptarët e kuptuan se nuk pritej asnjë liri. Më kot fola me dy guvernatorët xhonturq. Greqia, Serbia, Bullgaria dhe Mali i Zi ishin të vendosur të mos i linin xhonturqit të kishin sukses, sepse kjo nuk do të thoshte më asnjë mundësi për rrëmbim toke. Ata formuan Lidhjen Ballkanike për të rrëzuar qeverinë xhonturke para se ajo të kishte kohë për t'u konsoliduar. Në vitin 1910, shqiptarët e Kosovës u revoltuan, të nxitur për këtë nga serbët që u premtuan ndihmë. Ata drejtoheshin nga gallati Iss Boletin. Një lajm i gëzuar erdhi në Shkodër. Iss kishte bërë marrëveshje me serbët. Një oficer serb dhe njerëzit e tij po e ndihmonin, madje edhe ndaheshin me të. Serbia kishte njohur të drejtën e Shqipërisë për pavarësi. Grindja shekullore mes serbëve dhe shqiptarëve do të pushonte. Iss i besoi dhe i besoi serbit dhe u mashtrua mizorisht. Serbi në fjalë ishte koloneli Dimitrijevich, një udhëheqës i bandës që vrau në mënyrë brutale Mbretin Aleksandër dhe Mbretëreshën Draga në 1903, dhe kreu i Shoqërisë Famëkeqe të Dorës së Zezë, e cila planifikoi disa vjet më vonë vrasjen e Arkdukës Franz Ferdinand dhe nisi botën. Lufta e vitit 1914. Një nga kriminelët më të mëdhenj të kohës së tij. Të maskuar si shqiptarë, Dimitrijeviç dhe njerëzit e tij kryen shumë vrasje, mes tyre edhe atë të Popovitch-it, guvernatorit të Beranit, i cili ndonëse malazez nga lindja ishte përkrahës i xhonturqve dhe dëshironte ta bënte Beranin një provincë të vogël model. Ai u bë copë-copë dhe krimi iu atribuua shqiptarëve. Por e veja e tij, një franceze, më deklaroi se e kishin vrarë serbët. Kjo revoltë e shqiptarëve arriti t'i largojë plotësisht nga turqit, ashtu siç synonin serbët. Në vitin 1911, Mbreti i Malit të Zi u ofroi të ndihmonte fisnorët e maleve të Veriut për të fituar lirinë. Edhe ata e besuan dhe u ngritën. Isha në Kostandinopojë dhe u ktheva me nxitim. Revolta ishte në lulëzim të plotë. Mbreti Nikolla më kërkoi të ndihmoja turmën e grave dhe fëmijëve që kishin ikur në Mal të Zi në gjendje të mjerueshme. Mali i Zi i furnizonte rebelët me armë, municion dhe këshilla. Ata bënë një luftë trim, por u shtypën nga mbërritja e një ushtrie të madhe turke. Qeveria turke urdhëroi mbretin Nikolla të bënte paqe menjëherë. Shqetësimi i anëtarëve të fisit, të cilëve ai u kishte premtuar se do të qëndronin pranë derisa të çliroheshin, ishte i mëshirshëm. Ata u urdhëruan të ktheheshin menjëherë në fshatrat e tyre të djegur, por nuk pranuan. Situata ishte shumë kritike dhe qeveria malazeze më kërkoi të veproja si ndërmjetës. Ata e vunë kusht që unë të shkoja me ta. Z. Charles Crane më dha 200 £, mblodha më shumë para dhe kalova një dimër të mundimshëm në punë ndihmash. Më pas erdhën luftërat ballkanike të viteve 1912-13. Me politikën e tyre dinake serbët i kishin mashtruar mizorisht shqiptarët. Ata i kishin ndarë nga turqit dhe i kishin përdorur për të përzënë turqit nga Kosova. Larg nga përmbushja e premtimeve të tyre për të ndihmuar shqiptarët për liri, ushtritë serbe dhe malazeze ranë mbi ta me egërsi. Shqiptarët mbetën të bllokuar dhe nuk arritën të merrnin municion nga asnjëra anë. Serbët masakruan pamëshirshëm me shumicë. Në Mal të Zi, në tryezën e hanit dëgjova një oficer serb të mburrej sesi njerëzit e tij kishin therur burra, gra dhe fëmijë të fisit Luma. "Duhet t'i vrisni gratë," tha ai, "ata rritin burra" dhe qeshi derisa e mbyti birrën e tij. Malazezët ua prenë buzët dhe hundët të burgosurve dhe të vdekurve dhe i treguan si trofe, dhe i dogjën e plaçkitën. Ata mburreshin se kur të merrnin Shkodrën do t'u prisnin fytin banorëve të tij. Lajmi i hidhur erdhi se Janina kishte rënë. Ismail Kemali, udhëheqësi shqiptar në jug, iu drejtua Fuqive dhe shpalli Pavarësinë e Shqipërisë, më 28 Nëntor 1912, në Vlorë. Pretendimi i Shqipërisë u njoh dhe malazezët u urdhëruan të tërhiqeshin nga rrethimi i Shkodrës. Ata e morën dorëzimin e saj me anë të një kuislingu. Esad Pashë Toptani, një njeri i urryer përveç njerëzve të fisit të tij, ishte oficer i ushtrisë turke brenda Shkodrës. Kushtet iu ofruan me anë të konsullatës italiane në Shkodër. Ai dhe njerëzit e tij do të lejoheshin të marshonin të armatosur plotësisht dhe ai do të bëhej Princi i një Principate të vogël nëse ai mund të sajonte dorëzimin e qytetit. Më pas Esad vrau komandantin turk, Husein Riza Beu, dhe i pranoi malazezët ashtu si malësorët, të cilët e kuptuan shumë vonë se si ishin mashtruar, ishin gati të marshonin për në lehtësimin e qytetit. Malazezët i vunë flakën pazarit dhe e plaçkitën. Fuqitë urdhëruan malazezët të pastroheshin. Ata bënë një përpjekje të fundit dhe të çuditshme për ta mbajtur atë. Petar Plamenatz, i cili ishte bërë Guvernator, më ofroi Guvernatorin e Shkodrës - ai të ishte nominal dhe unë Guvernator aktual - nëse do t'i bindja fisnikët të kërkonin sundimin malazez. "Ata do t'ju ndjekin," tha ai, "thoni fjalën, ju lutem." Ai ofroi ryshfet. "E pamundur," thashë unë. "Por pse?" "Sepse," thashë ashpër, "më kanë gënjyer shumë shpesh." Ai nuk tregoi zemërim. Ai tha: “Mjerë, mjerë Mlle. Këtë herë betohem se po them të vërtetën.” Një forcë detare ndërkombëtare avulloi lumin dhe ndërsa admirali Burney zbarkoi ushtria malazeze marshoi mbi urë. Shqipëria u shpëtua. E kalova dimrin duke ushqyer dhe veshur Scutarenes gjysmë të uritur dhe popullin malësor. Malet ishin plot me të mbijetuar myslimanë, të arratisur nga tokat e marra nga malazezët dhe serbët, duke treguar përralla tmerri. Burrat piqeshin në zjarr për t'i bërë ata të pranonin pagëzimin. Gratë hynë në kishë dhe u hoqën perdet prej tyre. Nëse viktimat e varfra dhe të trullosura nuk i përgjigjeshin të nesërmen emrave të tyre të krishterë, ato rriheshin dhe në disa raste përdhunoheshin. Dy vejusha të mjera treguan se si serbët kishin prerë arteriet e bërrylave dhe kyçeve të bashkëshortëve të tyre dhe kërcenin rreth e rrotull, ndërsa viktimat e tyre kishin gjakosur deri në vdekje. Pantomimi i tmerrshëm me të cilin ata e përshkruan e bëri të qartë të vërtetën e saj. Shkurtimisht, serbët e quajtën këtë pastrim të tokës. Bëra të pamundurën, gjithashtu, për të ruajtur paqen midis ushtrive të huaja të pushtimit që erdhën dhe kishin juridiksion për rreth dymbëdhjetë milje rreth Shkodrës. Intriga ishte e shfrenuar. Fatmirësisht në disa momente vendimtare, anëtarët e fisit u konsultuan me mua dhe arrita t'i bëja të dëgjonin admiralin, gjë që tërboi disa oficerë të huaj. Z. Nevinson, korrespondenti i njohur i luftës dhe zoti Erikson, një misionar amerikan, mbërritën dhe më kërkuan të kaloja me ta nëpër Shqipëri. Ne gjetëm rregullin e përsosur të mbajtur nga një qeveri e vogël e përkohshme në çdo qytet dhe u mirëpritëm kudo. Kishte frikë nga tradhtari Esad dhe shpresa se së shpejti Fuqitë do të dërgonin Mbretin e premtuar. Shkuam në Ohër, ku forca të mëdha serbe po përgatiteshin për të luftuar kundër bullgarëve, dhe prej andej në Koricë, ku shkuam në shkollë. Forcat e rënda greke pushtuan qytetin. U dhanë urdhra që frontet e dyqaneve të lyheshin me ngjyra greke. Na përshëndetën si shpëtimtarë. Grekët mbajtën linjat telegrafike dhe Koritza u shkëput nga bota. Na shpëto nga grekët që ishim të përgjëruar. Ne vizituam komandantin grek, kolonel Kondoulis. Ai nuk e fshehu qëllimin e tij jo vetëm për të mbajtur Koricën, por për të çuar gjithë Shqipërinë e Jugut deri në Tepeleni, siç tregonte në një hartë. Unë protestova se tokat ishin tërësisht shqiptare dhe ai nuk kishte asnjë të drejtë mbi to. Ai u përgjigj: “Oreksi vjen me të ngrënit. Kemi ngrënë dhe do të hamë më shumë!” Unë thashë: "Ai që ha shumë, i dhemb barku". Nevinson tha, "Kujdes, ata shokët janë të zemëruar." Me t'u kthyer në shkollë - grekët e kishin mbyllur shkollën - mësuam se ushtarët grekë po bënin vizitë shtëpi më shtëpi, duke urdhëruar çdo banor që të vinte në një mbledhje publike për të votuar se çfarë forme qeverisje dëshironin. Kjo padyshim ishte organizuar për të na bërë përshtypje. Që të mos na bënin budallenj dhe të na vinin në platformë me grekët, dolëm dhe oficeri i dërguar të na merrte ishte tepër vonë. Arritëm vonë në mbledhje. E rrethuar nga trupat greke, popullata u tha se kishte votuar unanimisht për të qenë grekë dhe një telegram për këtë u dërgua në konferencën e ambasadorëve në Londër. Nga jashtë dhe brenda qytetit na u lutën t'i shpëtonim. Punësuam një udhërrëfyes dhe nisëm një ecje dyditore e gjysmë mbi shtigje malore të përafërta për në Vlorë, e cila ishte në duart e shqiptarëve. Nevinson hartoi një telegram duke shpjeguar se si ishte marrë vota greke. Koritza iu nda Shqipërisë dhe u shpëtua. Në Vlorë na takoi një delegacion i shokëve të mirë nga Chiameria, të pushtuar edhe nga grekët, të cilët luteshin me zell që të shpëtoheshin, por lutja e tyre ishte e kotë. U largova nga Shqipëria në Krishtlindje të vitit 1913 dhe u ktheva në Durazzo në prill 1914, ku Fuqitë e Evropës kishin emëruar princin zu Wied si Mbret. Pse ranë dakord për ta zgjedhur është një mister, pasi Franca, Rusia, Italia, grekët dhe serbët kishin rënë dakord së bashku për ta dëbuar atë dhe për të mos lejuar ndikimin gjerman në Shqipëri. Wied ishte një njeri me qëllime të mira, por nuk iu dha kurrë një shans. Ai ra në duart e tradhtarit Esad Pasha, i cili shkoi ta takonte dhe kështu fitoi besimin e tij, saqë e bëri Esadin ministër të luftës. Zbarkoi në Durazzo për të gjetur një vorbull intrigash. Komisioneri francez, një hebre polak i lindur në Bosnje (Kralewsky), më tha se Franca nuk do të lejonte kurrë një Shqipëri të pavarur; një gazetar rus dhe doktor Dillon po mbështesnin Esadin. Unë pata një bisedë të gjatë me Wied dhe iu luta që të mos i besonte Esadit, por të bënte një turne të vendit me mua. Ai hezitoi shumë gjatë. Esad si Ministër i Luftës kishte kontrollin e armëve; armatosi njerëzit e rrethit të tij dhe gjithashtu një forcë të madhe refugjatësh nga Dibra, të cilat u ishin dhënë serbëve. Atyre u thanë se nëse do ta dëbonin Vidin, Dibra do t'u kthehej. Ata u ngritën, sinjali i sulmit u dha nga një italian, kolonel Muricchio, duke tundur një fanar të kuq natën. Zëvendëskonsulli britanik e pa dhe u arrestua. Kështu ishte edhe Essadi, i cili duhej të ishte dënuar në gjykatë dhe të pushkatohej. Italianët bënë një zhurmë të madhe, Muricchio duhej të lirohej dhe Wied kishte frikë të vepronte. Secila prej Fuqive kishte një anije luftarake në Durazzo dhe Essad u vendos në bordin e anijes luftarake austriake. Italianët e kërkuan atë dhe pastruan kuvertën për veprim. Lufta botërore mund të kishte filluar atëherë nëse Austria nuk do ta lironte Esadin, të cilin italianët e çuan në Romë, e nderuan dhe e dekoruan. Sulmi në Durazzo ishte një dështim me gjithë përpjekjet italiane. Qyteti mbrohej mirë nga trupi i vogël i xhandarmërisë holandeze i caktuar nga Fuqitë si roje e Wied-it. Rebelët paditën për armëpushim, por vështirë se u arrit armëpushimi kur erdhi lajmi se grekët po pushtonin Shqipërinë e Jugut dhe se Koritza ishte e kërcënuar. Sir Harry Lamb, Komisioneri Britanik, më dërgoi në Vlorë për të hetuar. Ishte tepër e vërtetë. Grekët dhe serbët kishin planifikuar një sulm të njëkohshëm. Refugjatët po zbrisnin drejt bregut. Valona ishte e mbushur plot. Nën çdo pemë apo strehë për kilometra të tëra përreth, burra, gra dhe fëmijë po binin të rraskapitur nga një fluturim për jetën nga fshatrat e tyre të djegur. Detashmenti i xhandarëve holandezë që ishin në krye të Koricës kishte rezistuar deri në pushtimin e forcave superiore dhe më pas kishte ikur bashkë me pjesën tjetër. Ata dhanë rrëfime të tmerrshme për vuajtjet dhe vdekjet që ndodhën gjatë vërshimit mbi male. Athina, kur u rebelua, mohoi bashkëpunimin dhe deklaroi se ishte një ngritje lokale e të ashtuquajturve 'epirotët e krishterë' kundër myslimanëve. Kjo ishte krejt e pavërtetë; të krishterët vendas bënë gjithçka që mundën për të ndihmuar vëllezërit e tyre myslimanë. Siç tha Sir Harry Lamb, të ashtuquajturit epirotët ishin në fakt Kretanë. Drejtuesi ishte një grek, Zographos. Një Komitet Ndërkombëtar, anëtar i të cilit unë isha, u mundua për të shpëtuar njerëzit e uritur dhe të vuajtur. Nuk do t'i harroj kurrë fëmijët e mjerë që vdesin nën pemë. Kam marrë, por shumë pak qumësht të kondensuar dhe kishte të paktën 50,000 refugjatë. Një racion i vogël buke për kokë në ditë ishte më i madhi që mund të bënim. Thuhej se grekët po i afroheshin Valonës. Nuk e dinim se ku ishte ushtria. Athina vazhdoi të mohonte ekzistencën e saj. Kështu që unë shkova dy ditë në vend për të spiunuar pozicionin e tij. Jo shumë larg Tepelenit, në anën e kundërt të një lugine të thellë, kur u zvarrita përgjatë shpatit të malit, pashë përmes syzeve të fushës, një kamp të madh ushtarak me ushtarë në kaki, tenda dhe kuaj, aq ndryshe nga një grup revolucionarësh vendas sa mund të imagjinohej. . U ktheva me nxitim të nxehtë brenda një dite, duke shpresuar të bëj presion mbi Athinën dhe zbulova se Rusia dhe Gjermania kishin shpallur luftë. Lufta e Madhe kishte filluar. Shpallja e luftës së Austrisë ndaj Serbisë u prit me gëzim të egër nga shqiptarët. Serbët do të dënoheshin me të drejtë për vrasjen e arkidukës dhe Kosova do t'i rikthehej Shqipërisë. Ne u shkëputëm nga të gjitha lajmet. Kalova në Brindizi për të marrë lajme, që do të thotë të kthehesha nëse gjithçka ishte mirë dhe mësova me zhgënjim që kishim shpallur luftë dyzet e tetë orë më parë. Nuk kishte asgjë tjetër veçse të kthehesha në Angli. The Serb attack on Albania ceased ... the Italians landed at Valona and stopped the Greek advance ... the French occupied Koritza, proclaiming a Republic. During the war, though Albania had been declared neutral and independent by the Powers, it was entered by Serb, Montenegrin, French, Italian, Austrian and British troops. The Prince of Wied left on September 3 and Essad returned. By now the rebels saw how they had been tricked and telegraphed to Wied to return; he never did. In April 1915, the British Government made a secret treaty by which Albania was to be divided between Greece and the Serbs, Essad to have his Principality. He acted as French agent all through and was well paid. The secret treaty was published by the Bolsheviks in 1917. Colonel the Hon. Aubrey Herbert formed a strong committee to struggle for Albania’s independence: Sir Samuel Hoare, Lord Moyne and Lord Harlech were members of it; I was Honorary Secretary. We had the support of Lord Cecil and later of Lord Balfour. After much hard work Albania was again made an independent state and a member of the League of Nations but unfortunately the Serbs were permitted to retain territory with some 800,000 Albanians and the Greeks also retained the wholly Albanian Ciameria. Both Serb and Greek reckoned the Moslems as Turks, expropriated them and expelled them in numbers, penniless, to Turkey. Not a single Albanian school has been provided for those that remain. Their numbers have been so reduced as to make them powerless and they have been deprived of civil rights in Greece. When I returned to Albania in 1921, a council of three Regents was ruling at the head of a Parliament. All seemed going smoothly; there was no national debt; Essad dared not claim his principality and to make sure that he should not do so, a young Albanian shot him in Paris, where he was living on French money. The outlook was hopeful and there was perfect order. But oil was the undoing of Albania. It was believed to exist in large quantities. The wise priest Fan Noli thought it better for Albania to remain poor for a time than to grant large oil concessions to foreign Powers. Others favoured getting rich quickly. Ahmet Zogu of Mati, now known as King Zog and Fan Noli’s rival for the Presidency, promised a big concession to the Anglo-Persian Oil Company and one to Italy. He obtained the support of Great Britain and the Anglo-Persian started boring. Në kujtim të djalit të saj, Aubrey Herbert, Elizabeth Lady Carnarvon filloi punën e saj fisnike. Ajo pajisi një spital në Vlorë, ndërtoi dhe pajisi një bibliotekë, dërgoi një skautist për të filluar skautët, të cilët ishin shumë të njohur dhe filloi punën kundër malaries. U caktuan oficerë britanikë për të trajnuar xhandarmërinë. Të gjitha dukeshin mirë. Mjerisht, anglo-persia nuk gjeti naftë që ia vlente të punonte dhe u tërhoq. Italia, përkundrazi, gjeti vaj të mirë. Po të kishim marrë koncesionin që bënë italianët, fati i Shqipërisë do të kishte qenë shumë ndryshe. Siç ishte, ajo u bë sfera e influencës së Italisë. Skautët në fillim u shtypën dhe më në fund oficerët britanikë u pushuan nga puna. Italia mori përsipër të financonte Shqipërinë dhe të bënte rrugë e ura. Shqipëria, e cila në fillim mendonte për Italinë si një mbrojtje kundër grekëve dhe serbëve, u bë e shqetësuar ndërsa Italia gërmonte kthetrat e saj thellë e më thellë. Disa përpjekje për të rezistuar, të bëra nga brezi në rritje, shumë prej të cilëve ishin shkolluar jashtë vendit, u shtypën. Më pas erdhi e Premtja e Madhe fatale, kur ne të gjithë shikuam dhe lamë një forcë të madhe të mekanizuar të pushtonte tokën e vogël dhe i dha Italisë kontrollin e Ngushticës së Otrantos. Në Durazzo, xhandarmëria dhe kadetët bënë një luftë të guximshme. Por anijet luftarake bombarduan qytetin e vogël dhe detyruan një ulje. Një incident patetik ishte se kur aeroplanët fluturuan mbi Tiranën, popullata mendoi se ishin avionë anglezë që i vinin në ndihmë. Por ata hodhën fletëpalosje duke thënë se nëse do të ofrohej rezistencë e mëtejshme, qyteti do të shkatërrohej. Duke mos pasur armë kundërajrore - asnjë nuk mund të ofrohej. Shkurtimisht kjo është historia e trishtuar e një populli të vogël dhe të mirë që duan të jetojnë vetëm jetën e tyre në tokën e tyre. Nëse do të ndodhë ndonjë copëtim i mëtejshëm i tokave të tyre, ata kërcënohen me zhdukje, sepse asnjë fqinj nuk u ka treguar mëshirë. Në vitet kur jetoja mes tyre, shqiptarët i gjeta besnikë, mirënjohës dhe dashamirës. Se ata janë shumë inteligjentë e dëshmon fakti se ata që kanë arritur të vijnë në Angli për t'u shkolluar kanë marrë diploma të mira në Universitetin e Londrës. Punimet e tyre të bukura në argjend dhe qëndisjet e shkëlqyera i tregojnë ata si artistë të Ballkanit. Mos lejoni që ato të ofrohen si një sakrificë njerëzore, as për të qetësuar armiqtë tanë, as për të qetësuar aleatët tanë. [botuar për herë të parë në: The Proceedings of the Royal Institution of Great Britain, vëll. XXXI, 1939-1941. Ribotuar në: M. Edith Durham: Albania and the Albanians: Selected Arts and Letters, 1903-1944. Redaktuar nga Bejtullah Destani (Londër: The Center for Albanian Studies 2001), f. 193-204.] TOP Shkolla e hershme shqipe në Korçë. Në këtë kohë qeveria turke, e frikësuar nga fryma kombëtare në rritje e shqiptarëve, u përpoq ta ndrydhte atë duke ndaluar shtypjen dhe mësimin e gjuhës shqipe nën dënime të rënda. Faik Beu i Konicës botoi një gazetë shqipe në Londër, e cila u fut kontrabandë në vend. George Kyrias, punonjës i Shoqërisë Biblike, përgatiti disa libra të Biblës në shqip dhe Shoqëria i botoi. Shoqëria kishte lënë për të shitur botimet e saj në Perandorinë Turke, por turqit nuk i kishin llogaritur librat shqip. Një kolportues shqiptar do të përpiqej t'i shiste këto në të gjithë Shqipërinë. A do të shkoja me të? Unë u bashkua me të në shtëpinë e tij në Leskovik. Ishte një udhëtim frymëzues. Kam vizituar fillimisht Koricën, Korçën siç e quajnë shqiptarët. Ishte qendra aktive e lëvizjes për pavarësi në Shqipërinë e Jugut, qëllimi i parë i së cilës ishte pastrimi i tokës nga çdo ndikim i huaj. Një motër e Xhorxh Kyrias, një grua e guximshme dhe shumë e aftë, shkoi në Amerikë e ndihmuar nga misionarët amerikanë, u stërvit atje dhe në kthim u bë mësuese e një shkolle vajzash nën mbrojtjen e Misionit Amerikan. Ajo përdorte tekste amerikane, jepte mësime në gjuhën shqipe dhe shkatërroi të gjitha shkrimet pas mësimit. Turqit kërkuan kot gjuhën e ndaluar. Vajzat e krishtera dhe myslimane u dyndën në shkollë, mësuan shkrim e këndim dhe mësuan vëllezërit e tyre. Të gjithë punuan shumë për të kundërshtuar ndikimin e shkollës dhe të priftërinjve grekë që turqit e lejuan duke shtypur shqipen. Vazhduam, kudo që gjenim një Guvernator shqiptar, ishim të mirëpritur të shisnim sa më shumë libra. Në Berate, ku kishte një turk. Të gjithë librat tanë shqip na u konfiskuan, por pasi kishim një dyqan sekret që na priste përpara, kjo nuk kishte rëndësi. Në Berate dëgjova për herë të parë për përpjekjet që po bënte prifti Fan Noli për të formuar një kishë ortodokse shqiptare autoqefale dhe për të çliruar tokën e priftërinjve grekë. Në Berate, të krishterët u ankuan se prifti grek informonte kundër personave që posedonin libra shqip. Vitet e gjata të punës së Fan Nolit u kurorëzuan me sukses pas pavarësimit të Shqipërisë. Kisha Ortodokse Shqiptare autoqefale u krijua ligjërisht dhe tani nuk ka priftërinj grekë në Shqipëri nëse disa nuk kanë shoqëruar ushtrinë pushtuese greke. Klerikët janë të gjithë shqiptarë dhe shërbesat bëhen në gjuhën shqipe. Kreu i Kishës është Kryepeshkopi Kissi, selia e të cilit është në Tiranë. Kështu, Kisha është në të njëjtin nivel me ato të serbëve, grekëve dhe bullgarëve, të cilët janë të gjithë autoqefalë. Peshkopi Fan Noli është kryetar i kolonisë shqiptare në Amerikë. Do të theksoja formimin e Kishës Ortodokse Shqiptare pasi disa gazeta i përshkruajnë shqiptarët e jugut si 'kishë greke' dhe ithtarët e saj si 'grekë'. Kjo është po aq e pasaktë sa do të ishte të konsideroheshin të gjithë katolikët romakë si 'italianë'. Jo vetëm të krishterët, por edhe myslimanët nxituan të blinin librat tanë. Në Elbasan, për rreth një orë u shitëm 70 muslimanëve. "Tani," ndihmoi me gëzim një xhandar i ri, "mund ta mësoj vëllain tim të vogël të lexojë." Në Elbasan gjeta një lëvizje për të formuar një kishë uniate për të ndaluar ndikimin grek. Kështu shitnim libra nëpër të gjitha qytetet e Shqipërisë dhe arritëm në Shkodër, të lodhur nga udhëtimi, por të kënaqur. Atëherë nuk kishte rrugë të bëra, udhëtimi ishte me kalë, duke përshkuar lumenj ku kuajt gati notonin, duke u zhytur nëpër tokë moçalore ku ishin zhytur deri në supe dhe duhej të gërmoheshin, dhe duhej të ecnin kur pista ishte shumë e keqe për të qenë. hipur në mënyrë të sigurt. Shkodra ishte qendra e lëvizjes për pavarësi në veri. Këtu kishte më shumë mundësi për arsimim. Austria dhe Italia lakmuan të dyja Shqipërinë dhe secila u përpoq të kalonte tjetrën në përpjekje për të fituar mbi shqiptarët. Pra, kishte shkolla për vajza dhe djem, një konvikt për djemtë malësorë, një shkollë teknike dhe një shtypshkronjë të gjitha nën mbrojtjen austriake ose italiane. Shqiptarët përfitonin dhe studionin me padurim. Pastaj erdhi revolucioni xhonturk në verën e vitit 1908. Ai premtoi liri dhe barazi për të gjithë. Shqiptarët luajtën një rol të madh në sukseset e saj të para. Burrat e Kosovës marshuan në Uskub (tani i quajtur Shkup, por më pas një qytet kryesisht shqiptar). Ata dëbuan qeveritarët e vjetër nga rrethi dhe pushtuan qytetin. Zëvendëskonsulli ynë, mik i shqiptarëve, dëshmoi për sjelljen e mirë të trupave shqiptare. Kushtetuta u shpall, Shkodra u egërsua nga gëzimi. Mijëra burra malësorë, në grupin më të mirë, marshuan në qytet, u gostitën dhe u festuan. Kemi qëlluar me revole (kisha një në secilën dorë) në ajër derisa nuk mbeti asnjë fishek. Nuk ka ndodhur asnjë aksident dhe asnjë çrregullim. Zëvendëskonsulli francez tha: "Çfarë populli do të ishte ky me një qeveri të mirë!" Ata u kthyen në malet e tyre të lumtur dhe me shpresë. Duhet të kishte liri të shtypit. Gazetat shqiptare dolën si kërpudha natën. Shkollat ​​u hapën me shpejtësi të madhe. Në Manastir u mbajt një Kongres për standardizimin e alfabetit dhe drejtshkrimit dhe u miratua një kongres universal. Shkollat ​​e huaja kishin përdorur sisteme të veçanta. Rroftë Shqipëria! Ajo do të kishte mundësinë e saj më në fund. Nuk do të shoh më kurrë një ringjallje kaq të gëzueshme të një populli. Shkova nëpër male në Gjakovë, e cila kishte kohë që ishte e mbyllur për të huajt dhe mbi rrafshin e Kosovës në Prizren, Prishtinë dhe Mitrovicë, përsëri përmes Mirditës në Shkodër. Kudo shqiptarët donin të kishin lirinë. Mjerisht! Xhonturqit bënë çdo gabim të mundshëm. Të trajtuar me të drejtë, shqiptarët do t'i kishin mbështetur si më parë kundër armiqve. Por para se të mbaronte viti, shqiptarët e kuptuan se nuk pritej asnjë liri. Më kot fola me dy guvernatorët xhonturq. Greqia, Serbia, Bullgaria dhe Mali i Zi ishin të vendosur të mos i linin xhonturqit të kishin sukses, sepse kjo nuk do të thoshte më asnjë mundësi për rrëmbim toke. Ata formuan Lidhjen Ballkanike për të rrëzuar qeverinë xhonturke para se ajo të kishte kohë për t'u konsoliduar. Në vitin 1910, shqiptarët e Kosovës u revoltuan, të nxitur për këtë nga serbët që u premtuan ndihmë. Ata drejtoheshin nga gallati Iss Boletin. Një lajm i gëzuar erdhi në Shkodër. Iss kishte bërë marrëveshje me serbët. Një oficer serb dhe njerëzit e tij po e ndihmonin, madje edhe ndaheshin me të. Serbia kishte njohur të drejtën e Shqipërisë për pavarësi. Grindja shekullore mes serbëve dhe shqiptarëve do të pushonte. Iss i besoi dhe i besoi serbit dhe u mashtrua mizorisht. Serbi në fjalë ishte koloneli Dimitrijevich, një udhëheqës i bandës që vrau në mënyrë brutale Mbretin Aleksandër dhe Mbretëreshën Draga në 1903, dhe kreu i Shoqërisë Famëkeqe të Dorës së Zezë, e cila planifikoi disa vjet më vonë vrasjen e Arkdukës Franz Ferdinand dhe nisi botën. Lufta e vitit 1914. Një nga kriminelët më të mëdhenj të kohës së tij. Të maskuar si shqiptarë, Dimitrijeviç dhe njerëzit e tij kryen shumë vrasje, mes tyre edhe atë të Popovitch-it, guvernatorit të Beranit, i cili ndonëse malazez nga lindja ishte përkrahës i xhonturqve dhe dëshironte ta bënte Beranin një provincë të vogël model. Ai u bë copë-copë dhe krimi iu atribuua shqiptarëve. Por e veja e tij, një franceze, më deklaroi se e kishin vrarë serbët. Kjo revoltë e shqiptarëve arriti t'i largojë plotësisht nga turqit, ashtu siç synonin serbët. Në vitin 1911, Mbreti i Malit të Zi u ofroi të ndihmonte fisnorët e maleve të Veriut për të fituar lirinë. Edhe ata e besuan dhe u ngritën. Isha në Kostandinopojë dhe u ktheva me nxitim. Revolta ishte në lulëzim të plotë. Mbreti Nikolla më kërkoi të ndihmoja turmën e grave dhe fëmijëve që kishin ikur në Mal të Zi në gjendje të mjerueshme. Mali i Zi i furnizonte rebelët me armë, municion dhe këshilla. Ata bënë një luftë trim, por u shtypën nga mbërritja e një ushtrie të madhe turke. Qeveria turke urdhëroi mbretin Nikolla të bënte paqe menjëherë. Shqetësimi i anëtarëve të fisit, të cilëve ai u kishte premtuar se do të qëndronin pranë derisa të çliroheshin, ishte i mëshirshëm. Ata u urdhëruan të ktheheshin menjëherë në fshatrat e tyre të djegur, por nuk pranuan. Situata ishte shumë kritike dhe qeveria malazeze më kërkoi të veproja si ndërmjetës. Ata e vunë kusht që unë të shkoja me ta. Z. Charles Crane më dha 200 £, mblodha më shumë para dhe kalova një dimër të mundimshëm në punë ndihmash. Më pas erdhën luftërat ballkanike të viteve 1912-13. Me politikën e tyre dinake serbët i kishin mashtruar mizorisht shqiptarët. Ata i kishin ndarë nga turqit dhe i kishin përdorur për të përzënë turqit nga Kosova. Larg nga përmbushja e premtimeve të tyre për të ndihmuar shqiptarët për liri, ushtritë serbe dhe malazeze ranë mbi ta me egërsi. Shqiptarët mbetën të bllokuar dhe nuk arritën të merrnin municion nga asnjëra anë. Serbët masakruan pamëshirshëm me shumicë. Në Mal të Zi, në tryezën e hanit dëgjova një oficer serb të mburrej sesi njerëzit e tij kishin therur burra, gra dhe fëmijë të fisit Luma. "Duhet t'i vrisni gratë," tha ai, "ata rritin burra" dhe qeshi derisa e mbyti birrën e tij. Malazezët ua prenë buzët dhe hundët të burgosurve dhe të vdekurve dhe i treguan si trofe, dhe i dogjën e plaçkitën. Ata mburreshin se kur të merrnin Shkodrën do t'u prisnin fytin banorëve të tij. Lajmi i hidhur erdhi se Janina kishte rënë. Ismail Kemali, udhëheqësi shqiptar në jug, iu drejtua Fuqive dhe shpalli Pavarësinë e Shqipërisë, më 28 Nëntor 1912, në Vlorë. Pretendimi i Shqipërisë u njoh dhe malazezët u urdhëruan të tërhiqeshin nga rrethimi i Shkodrës. Ata e morën dorëzimin e saj me anë të një kuislingu. Esad Pashë Toptani, një njeri i urryer përveç njerëzve të fisit të tij, ishte oficer i ushtrisë turke brenda Shkodrës. Kushtet iu ofruan me anë të konsullatës italiane në Shkodër. Ai dhe njerëzit e tij do të lejoheshin të marshonin të armatosur plotësisht dhe ai do të bëhej Princi i një Principate të vogël nëse ai mund të sajonte dorëzimin e qytetit. Më pas Esad vrau komandantin turk, Husein Riza Beu, dhe i pranoi malazezët ashtu si malësorët, të cilët e kuptuan shumë vonë se si ishin mashtruar, ishin gati të marshonin për në lehtësimin e qytetit. Malazezët i vunë flakën pazarit dhe e plaçkitën. Fuqitë urdhëruan malazezët të pastroheshin. Ata bënë një përpjekje të fundit dhe të çuditshme për ta mbajtur atë. Petar Plamenatz, i cili ishte bërë Guvernator, më ofroi Guvernatorin e Shkodrës - ai të ishte nominal dhe unë Guvernator aktual - nëse do t'i bindja fisnikët të kërkonin sundimin malazez. "Ata do t'ju ndjekin," tha ai, "thoni fjalën, ju lutem." Ai ofroi ryshfet. "E pamundur," thashë unë. "Por pse?" "Sepse," thashë ashpër, "më kanë gënjyer shumë shpesh." Ai nuk tregoi zemërim. Ai tha: “Mjerë, mjerë Mlle. Këtë herë betohem se po them të vërtetën.” Një forcë detare ndërkombëtare avulloi lumin dhe ndërsa admirali Burney zbarkoi ushtria malazeze marshoi mbi urë. Shqipëria u shpëtua. E kalova dimrin duke ushqyer dhe veshur Scutarenes gjysmë të uritur dhe popullin malësor. Malet ishin plot me të mbijetuar myslimanë, të arratisur nga tokat e marra nga malazezët dhe serbët, duke treguar përralla tmerri. Burrat piqeshin në zjarr për t'i bërë ata të pranonin pagëzimin. Gratë hynë në kishë dhe u hoqën perdet prej tyre. Nëse viktimat e varfra dhe të trullosura nuk i përgjigjeshin të nesërmen emrave të tyre të krishterë, ato rriheshin dhe në disa raste përdhunoheshin. Dy vejusha të mjera treguan se si serbët kishin prerë arteriet e bërrylave dhe kyçeve të bashkëshortëve të tyre dhe kërcenin rreth e rrotull, ndërsa viktimat e tyre kishin gjakosur deri në vdekje. Pantomimi i tmerrshëm me të cilin ata e përshkruan e bëri të qartë të vërtetën e saj. Shkurtimisht, serbët e quajtën këtë pastrim të tokës. Bëra të pamundurën, gjithashtu, për të ruajtur paqen midis ushtrive të huaja të pushtimit që erdhën dhe kishin juridiksion për rreth dymbëdhjetë milje rreth Shkodrës. Intriga ishte e shfrenuar. Fatmirësisht në disa momente vendimtare, anëtarët e fisit u konsultuan me mua dhe arrita t'i bëja të dëgjonin admiralin, gjë që tërboi disa oficerë të huaj. Z. Nevinson, korrespondenti i njohur i luftës dhe zoti Erikson, një misionar amerikan, mbërritën dhe më kërkuan të kaloja me ta nëpër Shqipëri. Ne gjetëm rregullin e përsosur të mbajtur nga një qeveri e vogël e përkohshme në çdo qytet dhe u mirëpritëm kudo. Kishte frikë nga tradhtari Esad dhe shpresa se së shpejti Fuqitë do të dërgonin Mbretin e premtuar. Shkuam në Ohër, ku forca të mëdha serbe po përgatiteshin për të luftuar kundër bullgarëve, dhe prej andej në Koricë, ku shkuam në shkollë. Forcat e rënda greke pushtuan qytetin. U dhanë urdhra që frontet e dyqaneve të lyheshin me ngjyra greke. Na përshëndetën si shpëtimtarë. Grekët mbajtën linjat telegrafike dhe Koritza u shkëput nga bota. Na shpëto nga grekët që ishim të përgjëruar. Ne vizituam komandantin grek, kolonel Kondoulis. Ai nuk e fshehu qëllimin e tij jo vetëm për të mbajtur Koricën, por për të çuar gjithë Shqipërinë e Jugut deri në Tepeleni, siç tregonte në një hartë. Unë protestova se tokat ishin tërësisht shqiptare dhe ai nuk kishte asnjë të drejtë mbi to. Ai u përgjigj: “Oreksi vjen me të ngrënit. Kemi ngrënë dhe do të hamë më shumë!” Unë thashë: "Ai që ha shumë, i dhemb barku". Nevinson tha, "Kujdes, ata shokët janë të zemëruar." Me t'u kthyer në shkollë - grekët e kishin mbyllur shkollën - mësuam se ushtarët grekë po bënin vizitë shtëpi më shtëpi, duke urdhëruar çdo banor që të vinte në një mbledhje publike për të votuar se çfarë forme qeverisje dëshironin. Kjo padyshim ishte organizuar për të na bërë përshtypje. Që të mos na bënin budallenj dhe të na vinin në platformë me grekët, dolëm dhe oficeri i dërguar të na merrte ishte tepër vonë. Arritëm vonë në mbledhje. E rrethuar nga trupat greke, popullata u tha se kishte votuar unanimisht për të qenë grekë dhe një telegram për këtë u dërgua në konferencën e ambasadorëve në Londër. Nga jashtë dhe brenda qytetit na u lutën t'i shpëtonim. Punësuam një udhërrëfyes dhe nisëm një ecje dyditore e gjysmë mbi shtigje malore të përafërta për në Vlorë, e cila ishte në duart e shqiptarëve. Nevinson hartoi një telegram duke shpjeguar se si ishte marrë vota greke. Koritza iu nda Shqipërisë dhe u shpëtua. Në Vlorë na takoi një delegacion i shokëve të mirë nga Chiameria, të pushtuar edhe nga grekët, të cilët luteshin me zell që të shpëtoheshin, por lutja e tyre ishte e kotë. U largova nga Shqipëria në Krishtlindje të vitit 1913 dhe u ktheva në Durazzo në prill 1914, ku Fuqitë e Evropës kishin emëruar princin zu Wied si Mbret. Pse ranë dakord për ta zgjedhur është një mister, pasi Franca, Rusia, Italia, grekët dhe serbët kishin rënë dakord së bashku për ta dëbuar atë dhe për të mos lejuar ndikimin gjerman në Shqipëri. Wied ishte një njeri me qëllime të mira, por nuk iu dha kurrë një shans. Ai ra në duart e tradhtarit Esad Pasha, i cili shkoi ta takonte dhe kështu fitoi besimin e tij, saqë e bëri Esadin ministër të luftës. Zbarkoi në Durazzo për të gjetur një vorbull intrigash. Komisioneri francez, një hebre polak i lindur në Bosnje (Kralewsky), më tha se Franca nuk do të lejonte kurrë një Shqipëri të pavarur; një gazetar rus dhe doktor Dillon po mbështesnin Esadin. Unë pata një bisedë të gjatë me Wied dhe iu luta që të mos i besonte Esadit, por të bënte një turne të vendit me mua. Ai hezitoi shumë gjatë. Esad si Ministër i Luftës kishte kontrollin e armëve; armatosi njerëzit e rrethit të tij dhe gjithashtu një forcë të madhe refugjatësh nga Dibra, të cilat u ishin dhënë serbëve. Atyre u thanë se nëse do ta dëbonin Vidin, Dibra do t'u kthehej. Ata u ngritën, sinjali i sulmit u dha nga një italian, kolonel Muricchio, duke tundur një fanar të kuq natën. Zëvendëskonsulli britanik e pa dhe u arrestua. Kështu ishte edhe Essadi, i cili duhej të ishte dënuar në gjykatë dhe të pushkatohej. Italianët bënë një zhurmë të madhe, Muricchio duhej të lirohej dhe Wied kishte frikë të vepronte. Secila prej Fuqive kishte një anije luftarake në Durazzo dhe Essad u vendos në bordin e anijes luftarake austriake. Italianët e kërkuan atë dhe pastruan kuvertën për veprim. Lufta botërore mund të kishte filluar atëherë nëse Austria nuk do ta lironte Esadin, të cilin italianët e çuan në Romë, e nderuan dhe e dekoruan. Sulmi në Durazzo ishte një dështim me gjithë përpjekjet italiane. Qyteti mbrohej mirë nga trupi i vogël i xhandarmërisë holandeze i caktuar nga Fuqitë si roje e Wied-it. Rebelët paditën për armëpushim, por vështirë se u arrit armëpushimi kur erdhi lajmi se grekët po pushtonin Shqipërinë e Jugut dhe se Koritza ishte e kërcënuar. Sir Harry Lamb, Komisioneri Britanik, më dërgoi në Vlorë për të hetuar. Ishte tepër e vërtetë. Grekët dhe serbët kishin planifikuar një sulm të njëkohshëm. Refugjatët po zbrisnin drejt bregut. Valona ishte e mbushur plot. Nën çdo pemë apo strehë për kilometra të tëra përreth, burra, gra dhe fëmijë po binin të rraskapitur nga një fluturim për jetën nga fshatrat e tyre të djegur. Detashmenti i xhandarëve holandezë që ishin në krye të Koricës kishte rezistuar deri në pushtimin e forcave superiore dhe më pas kishte ikur bashkë me pjesën tjetër. Ata dhanë rrëfime të tmerrshme për vuajtjet dhe vdekjet që ndodhën gjatë vërshimit mbi male. Athina, kur u rebelua, mohoi bashkëpunimin dhe deklaroi se ishte një ngritje lokale e të ashtuquajturve 'epirotët e krishterë' kundër myslimanëve. Kjo ishte krejt e pavërtetë; të krishterët vendas bënë gjithçka që mundën për të ndihmuar vëllezërit e tyre myslimanë. Siç tha Sir Harry Lamb, të ashtuquajturit epirotët ishin në fakt Kretanë. Drejtuesi ishte një grek, Zographos. Një Komitet Ndërkombëtar, anëtar i të cilit unë isha, u mundua për të shpëtuar njerëzit e uritur dhe të vuajtur. Nuk do t'i harroj kurrë fëmijët e mjerë që vdesin nën pemë. Kam marrë, por shumë pak qumësht të kondensuar dhe kishte të paktën 50,000 refugjatë. Një racion i vogël buke për kokë në ditë ishte më i madhi që mund të bënim. Thuhej se grekët po i afroheshin Valonës. Nuk e dinim se ku ishte ushtria. Athina vazhdoi të mohonte ekzistencën e saj. Kështu që unë shkova dy ditë në vend për të spiunuar pozicionin e tij. Jo shumë larg Tepelenit, në anën e kundërt të një lugine të thellë, kur u zvarrita përgjatë shpatit të malit, pashë përmes syzeve të fushës, një kamp të madh ushtarak me ushtarë në kaki, tenda dhe kuaj, aq ndryshe nga një grup revolucionarësh vendas sa mund të imagjinohej. . U ktheva me nxitim të nxehtë brenda një dite, duke shpresuar të bëj presion mbi Athinën dhe zbulova se Rusia dhe Gjermania kishin shpallur luftë. Lufta e Madhe kishte filluar. Shpallja e luftës së Austrisë ndaj Serbisë u prit me gëzim të egër nga shqiptarët. Serbët do të dënoheshin me të drejtë për vrasjen e arkidukës dhe Kosova do t'i rikthehej Shqipërisë. Ne u shkëputëm nga të gjitha lajmet. Kalova në Brindizi për të marrë lajme, që do të thotë të kthehesha nëse gjithçka ishte mirë dhe mësova me zhgënjim që kishim shpallur luftë dyzet e tetë orë më parë. Nuk kishte asgjë tjetër veçse të kthehesha në Angli. The Serb attack on Albania ceased ... the Italians landed at Valona and stopped the Greek advance ... the French occupied Koritza, proclaiming a Republic. During the war, though Albania had been declared neutral and independent by the Powers, it was entered by Serb, Montenegrin, French, Italian, Austrian and British troops. The Prince of Wied left on September 3 and Essad returned. By now the rebels saw how they had been tricked and telegraphed to Wied to return; he never did. In April 1915, the British Government made a secret treaty by which Albania was to be divided between Greece and the Serbs, Essad to have his Principality. He acted as French agent all through and was well paid. The secret treaty was published by the Bolsheviks in 1917. Colonel the Hon. Aubrey Herbert formed a strong committee to struggle for Albania’s independence: Sir Samuel Hoare, Lord Moyne and Lord Harlech were members of it; I was Honorary Secretary. We had the support of Lord Cecil and later of Lord Balfour. After much hard work Albania was again made an independent state and a member of the League of Nations but unfortunately the Serbs were permitted to retain territory with some 800,000 Albanians and the Greeks also retained the wholly Albanian Ciameria. Both Serb and Greek reckoned the Moslems as Turks, expropriated them and expelled them in numbers, penniless, to Turkey. Not a single Albanian school has been provided for those that remain. Their numbers have been so reduced as to make them powerless and they have been deprived of civil rights in Greece. When I returned to Albania in 1921, a council of three Regents was ruling at the head of a Parliament. All seemed going smoothly; there was no national debt; Essad dared not claim his principality and to make sure that he should not do so, a young Albanian shot him in Paris, where he was living on French money. The outlook was hopeful and there was perfect order. But oil was the undoing of Albania. It was believed to exist in large quantities. The wise priest Fan Noli thought it better for Albania to remain poor for a time than to grant large oil concessions to foreign Powers. Others favoured getting rich quickly. Ahmet Zogu of Mati, now known as King Zog and Fan Noli’s rival for the Presidency, promised a big concession to the Anglo-Persian Oil Company and one to Italy. He obtained the support of Great Britain and the Anglo-Persian started boring. Në kujtim të djalit të saj, Aubrey Herbert, Elizabeth Lady Carnarvon filloi punën e saj fisnike. Ajo pajisi një spital në Vlorë, ndërtoi dhe pajisi një bibliotekë, dërgoi një skautist për të filluar skautët, të cilët ishin shumë të njohur dhe filloi punën kundër malaries. U caktuan oficerë britanikë për të trajnuar xhandarmërinë. Të gjitha dukeshin mirë. Mjerisht, anglo-persia nuk gjeti naftë që ia vlente të punonte dhe u tërhoq. Italia, përkundrazi, gjeti vaj të mirë. Po të kishim marrë koncesionin që bënë italianët, fati i Shqipërisë do të kishte qenë shumë ndryshe. Siç ishte, ajo u bë sfera e influencës së Italisë. Skautët në fillim u shtypën dhe më në fund oficerët britanikë u pushuan nga puna. Italia mori përsipër të financonte Shqipërinë dhe të bënte rrugë e ura. Shqipëria, e cila në fillim mendonte për Italinë si një mbrojtje kundër grekëve dhe serbëve, u bë e shqetësuar ndërsa Italia gërmonte kthetrat e saj thellë e më thellë. Disa përpjekje për të rezistuar, të bëra nga brezi në rritje, shumë prej të cilëve ishin shkolluar jashtë vendit, u shtypën. Më pas erdhi e Premtja e Madhe fatale, kur ne të gjithë shikuam dhe lamë një forcë të madhe të mekanizuar të pushtonte tokën e vogël dhe i dha Italisë kontrollin e Ngushticës së Otrantos. Në Durazzo, xhandarmëria dhe kadetët bënë një luftë të guximshme. Por anijet luftarake bombarduan qytetin e vogël dhe detyruan një ulje. Një incident patetik ishte se kur aeroplanët fluturuan mbi Tiranën, popullata mendoi se ishin avionë anglezë që i vinin në ndihmë. Por ata hodhën fletëpalosje duke thënë se nëse do të ofrohej rezistencë e mëtejshme, qyteti do të shkatërrohej. Duke mos pasur armë kundërajrore - asnjë nuk mund të ofrohej. Shkurtimisht kjo është historia e trishtuar e një populli të vogël dhe të mirë që duan të jetojnë vetëm jetën e tyre në tokën e tyre. Nëse do të ndodhë ndonjë copëtim i mëtejshëm i tokave të tyre, ata kërcënohen me zhdukje, sepse asnjë fqinj nuk u ka treguar mëshirë. Në vitet kur jetoja mes tyre, shqiptarët i gjeta besnikë, mirënjohës dhe dashamirës. Se ata janë shumë inteligjentë e dëshmon fakti se ata që kanë arritur të vijnë në Angli për t'u shkolluar kanë marrë diploma të mira në Universitetin e Londrës. Punimet e tyre të bukura në argjend dhe qëndisjet e shkëlqyera i tregojnë ata si artistë të Ballkanit. Mos lejoni që ato të ofrohen si një sakrificë njerëzore, as për të qetësuar armiqtë tanë, as për të qetësuar aleatët tanë.   [botuar për herë të parë në: The Proceedings of the Royal Institution of Great Britain, vëll. XXXI, 1939-1941. Ribotuar në: M. Edith Durham: Albania and the Albanians: Selected Arts and Letters, 1903-1944. Redaktuar nga Bejtullah Destani (Londër: The Center for Albanian Studies 2001), f. 193-204.] TOP Etnografe dhe publiciste angleze, studiuese e popujve të Ballkanit dhe mike e shqiptarëve. Në fund të shekullit të XIX , Edit Durham kaloi disa vite duke udhëtuar në Ballkan. Një nga vendet, të cilat ajo vizitoi ishte dhe Shqipëria. Ajo tregoi një interes të veçantë për kulturën e traditën shqiptare, si dhe duke u fokusuar në çështjen shqiptare. Ajo shkruajti disa libra rreth Ballkanit dhe për Shqipërinë, nga të cilët “High Albania” (Shqipëria e Epërme), ku paraqet mjaft të dhëna etnografike mbi Shqipërinë e asaj kohe. Një nga veprat e saj është gjithashtu edhe “Brenga e Ballkanit”, ku na jep një pasqyrë të gjerë për Shqipërinë dhe shqiptarët, doket dhe zakonet e tyre. Edit Durham mbrojti të drejtat dhe interesat e shqiptarëve, duke mbështetur pavarësinë e Shqipërisë, si dhe pranimin e saj në Lidhjen e Kombeve. nga Dorian Koci me poshte Ky punim hulumtues eksploron kontributet antropologjike dhe etnografike të Mary Edith Durham (1863-1944), një udhëtare britanike pioniere që eksploroi gjerësisht Ballkanin gjatë fillimit të shekullit të 20-të. Revolucioni industrial dhe përparimet në transport gjatë gjysmës së dytë të shekullit të 19-të transformuan udhëtimin, duke i bërë rajonet e largëta më të aksesueshme për aventurierët britanikë. Kjo periudhë pa një ndryshim në motivimet britanike për të vizituar Ballkanin, duke kaluar nga romantizmi dhe filohelenizmi në një interes më të përgjithshëm për vetë udhëtimin dhe eksplorimin. Udhëtimet e Durhamit nga viti 1900 deri në vitin 1914, duke mbuluar Malin e Zi, Serbinë dhe veçanërisht Shqipërinë, rezultuan në një grup të konsiderueshëm pune që siguroi njohuri të pasura në strukturën sociale dhe kulturore të rajonit. Koleksionet gjithëpërfshirëse të kulturës popullore dhe shoqërore ballkanike të Durham janë ndër më të detajuarat e kohës së saj. Përtej rolit të saj si etnografe, Durham ishte korrespondente, punonjëse sociale dhe aktiviste politike. Shkrimet e saj, duke përfshirë vepra të shquara si "High Albania" (1909) dhe "The Struggle for Scutari" (1914), ofruan një këndvështrim të nuancuar mbi popujt e Ballkanit, duke njohur në mënyrë të veçantë dallimet midis osmanëve dhe myslimanëve shqiptarë dhe duke theksuar identitetin kombëtar shqiptar. Qasja e paanshme dhe përshkrimet e gjalla të Durham-it fituan njohjen e saj si një autoritet i rëndësishëm në etnologji dhe antropologji. Angazhimi i saj politik, veçanërisht në mbështetje të çështjeve kombëtare shqiptare, e veçoi atë nga bashkëkohësit e saj që shpesh mbështetën politikat pro-osmane. Rrëfimet e saj të hollësishme dhe denoncimet e konflikteve dhe keqqeverisjes nacionaliste dhanë dëshmi të vlefshme historike dhe ndikuan në perceptimet e Ballkanit në Britani. Ky punim thellohet në udhëtimet dhe shkrimet e Durham, duke shqyrtuar ndikimin e saj në fushën e antropologjisë dhe rolin e saj në formësimin e një kuptimi më të saktë të dinamikave etnike dhe politike ballkanike gjatë një periudhe transformuese në

Petro Marko (1913-1991), revolucionar internacionalist, shkrimtar ndër më të dalluarit e letërsisë shqiptare Petro Marko (1913-1991), revolucionar internacionalist, shkrimtar ndër më të dalluarit e letërsisë shqiptare Petro Marko (1913-1991), revolucionar internacionalist, shkrimtar ndër më të dalluarit e letërsisë shqiptare 24/11/2023 Personalitete Petro Marko i takon brezit të shkrimtarëve të letërsisë realiste, sociale, të viteve 30. Ai së bashku me Migjenin, Nonda Buklën, Karl Gurakuqin, Branko Merxhanin, Fan Nolin, Lasgush Poradecin, Gjergj Fishtën, Asdrenin, e shumë të tjerë vunë themelet e letërsisë bashkëkohore shqiptare. Petro Marko ishte shkrimtar shumë i popullarizuar dhe shumë i lexuar jo vetën në Shqipëri, por kudo në trojet shqiptare: Romanet e tij: Hasta La vista, Qyteti i Fundit, Ara në Mal, Shpella e Piratëve, etj, ishin literaturë e obligueshme shkollore edhe në Kosovë e në trojet nën pushtimin jugosllav… Petro Marko u lind në fshatin Dhërmi të Bregut më 25 nëntor të vitit 1913. Prindërit e tij kanë qenë, Marko e Zoica. Ai u rrit nën kujdesin e gjyshes, Mille. I ati ishte pasuruar nëpërmjet tregtisë, por e la të vogël sepse u sëmur gjatë internimit në ishujt e Tirrenit nga italianët. Me të kryer filloren në fshatin e lindjes, në Dhermi. Në vitin 1924, u regjistrua në Shkollën Tregtare në Vlorë të cilën e mbaroi në vitin 1932. Në atë shkollë pati, ndër të tjerë, si drejtor arsimtarin e studiuesin Kolë Kamsi dhe si mësues, Ernest Koliqin; shkollë në të cilen jepnin mësim dhe shumë mësues italianë, njëri prej të cilëve ia kishte preferuar për lexim “Manifestin e Partisë Komunste” të Karl Marksit. Pasi kreu shkollën i takon të sillet gjatë nëpër Tiranën e asaj kohe në kërkim të ndonjë pune, derisa takon një ditë Hilë Mosin, asokohe Ministër Arsimi, i cili e caktoi mësues në Dhërmi. Më pas transferohet për në Dhuvjan të Dropullit. Qëndron në kontakt të vazhdueshëm me shtypin e majtë, nepërmjet gazetave greke, të cilat ia jipte Asim Vokshi. Nga një ngatërresë që pati, u gjet preteksti se Petrua i jepte nxënësve literaturë komuniste. U detyrua të largohej për herë të parë në Greqi. Qëndron në Korfuz, ku bie në kontakt me emigrantët politik të atjeshëm me në krye dr. Omer Nishanin. Pastaj niset për n’Athinë, ku kishte të vëllanë Dhimitrin (Mimon), që ishte larguar që fëmijë nga Bregu. Atje hyn në fakultetin e letërsisë, ku i takoi të kishte fërkime me rektorin, i cili ia njehte për turp që Petroja si himarjot të ishte mësues i shqipes. Gjë për të cilën Petroja ia ktheu “turp për ju që ende jetoni në kohë të Bizantit!…”, replikë që i shkaktoi përjashtimin. Nepërmjet punëdhënësit të vëllait i krijohet mundësia të hyjë në një shkollë joshtetërore, në Fakultetin ekonomiko-politik. Shqyrton mundësinë të shkojë në Bashkimin Sovjetik, ku në atë kohë ishte dhe Sejfulla Maleshova, Ali Kelmendi e Tajar Zavalani, por bie poshtë si mundësi. Kthehet pas vendosjes të qeverisë liberale të Mehdi beut – verë 1935. Planifikohet Kryengritja e Fieri, e cila dështon që në zanafillë e Riza Cerova vritet nga trupat e Hamit Matjanit, dhe ata që ngelën ikën nga Vlora për në Korfuz. Kthehet në nëntor pasi Branko Merxhani e Ismet Toto e thërrasin me rastin e hapjes së një gazete (“Koha e Re”) si organ i qeverisë. Gazeta mbyllet pas një artikulli bombastik mbi punëtorët e Kuçovës; që Ethem Toto, asokohe ministër i brendshëm e pau si reaksionar e komunist. Shëtiti nga një gazetë në tjetrën (“Illyria”, etj.), dhe më 1936 boton revistën “ABC” bashkë me Branko Merxhanin, Dhimitër Godellin, Zavalanin, Migjenin, e cila u mbyll pas numrit të 2-të; e internojnë në Porto Palermo (2 javë) e pastaj në Llogara, lirohet me interesimin te Merxhanit e I. Totos. Bashkëpunon në “Përpjekja shqiptare” e B. Merxhanit, të cilën Brankoja kishte me nijet t’ia vinte për antipod “Hyllit të Dritës”. Por largohet pasi Merxhani shkroi artikullin Pse nuk jam marksist i dëtyruar nga censura e kohës. Pasi në një gazetë tjetër del haptas me idetë e tij pro proletariatit, i hyn si halë në sy Musa Jukës, i cili për ta pajtuar i propozon postin e zv/prefektit në Himarë. Petro i jep fjalën se do e pranojë pasi të shkojë në Athinë e të japë ca provime, duke tejparë pas këtij propozimi. Takohet me Migjenin para se të niset (1937), dhe me të arritur në Athinë merr anijen për në Marsejë; anija i ra përreth Mesdheut (Izmir, Xhafa, Aleksandri, Tripoli). Mbërrin në Marsejë, dhe gjen në Paris Llazar Fundon e Ali Kelmendin. Merr direktivat nga një “shok” serb që mbante si nofkë “Robert”. Dhe caktohet kryetari i grupit prej 113 vetësh që u nis për në Albacete ku ishte qendra e Brigadave Internacionale. Bashkohet me vullnetarët e brigadës “Garibaldi” në Spanjë, shkon për në Kuintanar de la Republica. Merr pjesë në Mbledhjen e Shkrimtarëve Antifashistë në Valencia, ku ishin dhe Ernest Hemingway, Pablo Neruda, etj. Lëviz nga Estremadura, Aragona, Gondez e mandej prapë në Francë, ku herë në Paris e herë në Grenoble i financuar nga Ndihma e Kuqe Internacionale i veshur me petkun dhe karizmën e interbrigadistit u ngarkua me agjitacionin në rininë universitare të Grenoble. Hyn në Itali nga fundi i viti 1939. Pas 1 mijë e ca ditësh kthehet në atdhe sepse Kominterni kishte porositë t’i çonte legalisht ose jo, të gjithë komunistët në vendet e tyre. Kthehet në Dhërmi dhe mendon pajtimin hasmërive me fshatrat e Dukatit. Në Vlorë nis e harton trakte, shqip e italisht, kundra fashizmit. E burgosin në Vlorë, në Tiranë (maj 1940)… mbas marsit 1942 e nisin për Itali, Palermo e Ustikë. Pas çlirimit te jugut t’Italisë nga forcat aleate anglo-amerikane çan burgun së bashku me të burgosur të tjerë dhe kalon në zonat e çliruara Italiane. Më 1944 arrestohet nga gjermanët nga të cilët shpëton në sajë të mësuesit të gjimnazit, E. Koliqit. dhe po atë vit kthehet në Shqipëri. Në përfundim të Luftës Antifashiste në vitin 1944 kthehet ne Shqipëri duke organizuar edhe ardhjen e gati 300 Shqiptarëve tjerë në kohen kur shqiptarët kishin mbetur pa kurrfarë organizimi. Gjendet në Shkodër në shtëpinë e Nush Topallit, kur Shkodra bastiset nga trupat serbe. Tek “Retë dhe gurët” citon N.Spirun që i thoshte se Shqipëria kishte material të mjaftueshëm jo vetëm për të dhe për kushedi sa vjet,- bollëk ky që bënë të mundur tregtarët shqiptarë nën okupacionin italian e pastaj gjerman, ngaqë pushtuesit kishin nevojë për material. Kur kthehet në Shqipërinë e çliruar, ftohet që të qëndrojë në krye të gazetës “Bashkimi” në Tiranë nga 1945-1947, nga një kontroll i befasishëm i gjejnë shkrime jashtë vijës së partisë, (shkruan se Hysni Kapo e shpëton nga pushkatimi) lirohet më 15 maj 1950. 1957 mësues në teknikumin “8 Nëntori”. 1973 i hiqet e drejta për botim. Më 1975 i fusin në burg të birin, Jamarbërin. Romani “Çuka e shtegtarit” – 1980 si direktivë për autokritikë nga Partia; por s’ia pranuan e nuk u botua. 27 dhjetor 1991 vdes dhe varroset sipas amanetit pa ceremoni. Presidenti i Shqipërisë, Alfred Moisiu, në vitin 2003 e dekoroi Petro Markon me Urdhrin “Nderi i Kombit”. Veprimtaria artistike në prozë e poezi Filloi të shkruajë poezi dhe proza të shkurtra qysh në kohët e shkollës në Vlorë. Ministri i Arsimit Mosi do i thoshte Të shkruesh vjersha. Vjersha asht shprehja ma njerëzore e mendimit dhe e zemrës. Shkruan “Një natë e dy agime”, poemat “Nase labi”, “Horizonti në kuletë”, “Parada e të uriturve”, romanet “Kodashi”, “Rrugëve të luftës”; “Nisja pa mbarim”, “Bija e kapitenit”… gjatë kohës kur ishte në Itali. Në kulturën dhe letërsinë kombëtare Petro Marko është personalitet i përmasave të mëdha me shpirt e mendje të paluhatur para çdo stuhie. Ata që kanë njohur nga afër Petro Markon, kanë ndjerë se brenda tij rrezatonte një besim madhor ndaj njeriut dhe mirësisë. Vetëm një lartësi shpirti e tillë mund ta përballonte ndeshjen sy më sy me vdekjen, që ai përjetoi aq shumë herë gjatë jetës së tij. Dhe sa herë ngrihej në këmbë ai do ta niste nga e para luftën ndaj së keqes po me atë forcë besimi, po me atë rrezatim mirësie. Të tillë e ndjen lexuesi Petron në romanet “Hasta la vista” (1959) dhe “Qyteti i fundit” (1960), ku rruga e tij jetësore e asimiluar artistikisht, është aq e pranishme. Në vitet ’70 ai do të shkruajë romanin “Një emër në katër rrugë”, ndërsa periudhën e vështirë të jetës së tij në ishullin e Ustikës do ta përjetësojë në romanin e tij të rëndësishëm “Nata e Ustikës”. Paraqitja e shkrimtarit Petro Marko me dy romanet e tij të parë “Hasta la vista” dhe “Qyteti i fundit” në vitet ’60 është një kthesë e vërtetë në historikun e shkurtër të romanit shqiptar. Dhe nuk është fjala për rrumbullakësimin e një përvoje krijuese por përkundrazi, për ndërprerje dhe dalje nga një përvojë e shartuar jonatyrshëm në rrjedhat e letrare shqiptare, ishte një synim që rrëfimi romanor, pjesërisht në vitet ’40, ’50, do të çlirohej dhe të hapej si vizion, univers krijues dhe si spektër tematik. Krahas kësaj prirjeje të brendshme që kanë të dy romanet e përmendur përballë veprave të të njëjtit zhanër të deriatëhershëm, këto vepra qëndronin superiore edhe si artikulim artistik. Dhe pikërisht për natyrën e risive, për natyrën që pretendon ndryshime të vërteta të vlerave letrare. të gjitha veprat e Petro Markos u pëlqyen dhe u kërkuan nga lexuesi. Faqet më të fuqishme të prozës së Petro Markos reflektojnë triumfin e dashurisë dhe të humanizmit njerëzor. Pas tërë atij ferri nëpër të cilin kalon njeriu në rrëfimin e Petro Markos, ai arrin të mbetet i pamposhtur nga mizoritë e botës. Këtë bërthamë të brendshme e rrezatojnë personazhet nga romanet e tij, këtë shkëlqim biblik reflekton Petro Marko njeri dhe Petro Marko shkrimtar në tërë veprat e tij. Nuk ka shembull në letërsinë shqiptare, ku të jetë gërshetuar dhe njehsuar aq shumë mes vetes njeriu dhe krijuesi – Petro Marko njeri dhe Petro Marko shkrimtar. Me romanet e tij Petro Marko hyri në personalitetet më të shquara të kulturës shqiptare që sollën risi të vërteta në traditën letrare shqiptare. Tek vepra e tij rrezaton bindja dhe besimi i lindur për dashurinë dhe humanizmin njerëzor, ndonëse sa rrojti ishte ndër personalitetet më të persekutuara dhe më të munduara. Në vitin 2000, e shoqja Safo me të bijën Amantia, botojnë “Retë dhe gurët – Intervistë me vetveten”, autobiografik ku Petro Marko plak merr në pyetje një version më të ri të vetvetes; libër ky që i kishte mbetur dorëshkrim dhe e kishte dëshirë t’a botonte. Tituj të veprave: Hasta la vista (1958) [2] Qyteti i fundit (1960) [2] Një emër në katër rrugë “Ara në mal” – roman [2][3] Nata e Ustikës (1989) [2] Shpella e piratëve- roman [2][4] Vepra autobiografike “Horizont” – roman [5] Fantazma dhe plani 3+4 Çuka e shtegtarit Një natë dhe dy agime “Stina e armëve” – roman [6] “Halimi” – roman [7] Shpella e pirateve “Tregime” – tregime [8] “Gazetari, mbreti e uria” – – roman [9] “Retë dhe gurët” – 2000 Ultimatumi – 2002 Tregime të zgjedhura – 2003 Mirënjohje[redakto | redakto tekstin burimor] Mjeshtër i Madh i Punës – 1998 Penda e Artë – 2000 “Qytetar Nderi” i Vlorës – 2002 Urdhri “Nderi i Kombit” – 2003 Shih edhe[redakto | redakto tekstin burimor] Lista e vullnetarëve shqiptarë në luftën qytetare të Spanjës Burimet dhe literatura: Marko P, “Intervistë me vetveten”, Tiranë: sh.b. “Omsca”, 2000 a b c d e Gjovalin Shkurtaj dhe Enver Hysa : Gjuha Shqipe për të huajt dhe shqiptarët jashtë atdheut PETRO MARKO, “Ara në mal”, Redaksia e botimeve “RILINDJA”, Biblioteka Shkrimtarë Shqiptarë, Prishtinë 1972. PETRO MARKO, “Shpella e piratëve”, Redaksia e botimeve “RILINDJA”, Biblioteka Shkrimtarë Shqiptarë, Prishtinë 1972. PETRO MARKO, “Horizont”, Redaksia e botimeve “RILINDJA”, Biblioteka Shkrimtarë Shqiptarë, Prishtinë 1972. PETRO MARKO, “Stina e armëve”, Redaksia e botimeve “RILINDJA”, Biblioteka Shkrimtarë Shqiptarë, Prishtinë 1972. PETRO MARKO,

Albert Ajnshtajn në moshën 5-vjeçare, 1884 Thënia: "Unë nuk kam talent të veçantë. Unë jam thjeshtë kureshtar i pasionuar." i atribuohet Albert Ajnshtajnit, duke theksuar kureshtjen e tij të pangopur dhe përulësinë intelektuale. I lindur më 14 mars 1879, në Ulm, në Mbretërinë e Württemberg në Perandorinë Gjermane, Ajnshtajni shfaqi kuriozitet dhe intelekt të jashtëzakonshëm që në moshë të re. Fotoja shoqëruese përshkruan Ajnshtajnin në moshën pesë vjeçare, me gjasë të realizuar rreth vitit 1884. Në imazh, ai shfaqet si një fëmijë i vogël, ende për të nisur udhëtimin e tij shkencor novator që do të revolucionarizonte të kuptuarit tonë për universin me teoritë e tij të relativitetit dhe kontributet tek mekanika kuantike. Pavarësisht arritjeve të tij të mëvonshme, Ajnshtajni shpesh theksoi rëndësinë e kuriozitetit, imagjinatës dhe këmbënguljes në kërkimin e dijes dhe të kuptuarit. Përgatiti: Albert Vataj

Këtu është një poezi nga Pablo Neruda që nuk ka të bëjë me dashurinë romantike, por për natyrën dhe fuqinë e fjalës, "Fjala" ("La palabra"): Fjala Pablo Neruda Fjala është një gur, një gur që rrjedh përmes ujit dhe kthehet në shkëmb. Fjala është një shkëlqim që ndrin dhe ndrit, si dielli që lëshon dritë mbi qiellin pa re. Fjala është një rrugë që udhëton përmes çdo qyteti, përmes çdo fshati dhe fushash, përmes malëve dhe lumenjve, e duke kaluar mbi tokë, ndalet në çdo zemër. Fjala është burimi që ushqen çdo shpirti, ajo që rrjedh pa u lodhur dhe s'ka fund. Një fjalë e thënë me zemër, një fjalë që mbledh të gjitha dashuritë dhe dhimbjet. Fjala është më e fortë se çdo gur, më e thellë se çdo det, më e shtrirë se çdo horizont, është thjesht një pikë, një mendim i thjeshtë. Fjala është jeta që jeton përmes nesh. Kjo poezi flet për fuqinë e fjalës, mënyrën se si ajo mund të prekë dhe të formësojë botën tonë, duke krijuar lidhje të thella dhe duke u bërë një shenjë e pashlyeshme e shpirtit njerëzor. Poema 20 Mundem me shkrue vargjet ma të trishta ket’ natë.Me shkrue, për shembull: “Nata asht e shndritshme,e dridhen yjet blu, prej së largti.”. Era e natës endet në qiell dhe këndon. Mundem me shkrue vargjet ma të trishta ket’ natë.Unë e kam dashtë e ndojherë edhe ajo më ka dashtë. Në net’ si kjo e kam pasë në krahët e mi.E kam puthë shumë herë poshtë qiellit të pafund. Ajo më ka dashtë, ndojherë edhe unë e doja.Si mos me i dashtë sytë e saj të mëdhej e të ngultë. Mundem me shkrue vargjet ma të trishta ket’ natë.Me mendue që s’e kam. Me ndie që e kam humbë. Me dëgjue natën e pafund, ma e pafund pa të.Dhe vargu bjen në shpirt si vesa në lëndinë. Ç’rëndësi ka që dashnia ime nuk kish mujtë me e rujtë.Nata asht e shndritshme e ajo nuk asht me mue. Kjo asht e gjitha. Prej së largu dikush këndon. Prej larg.Shpirti im nuk ngushllohet me humbjen e saj. Si për me e lypë shikimi im e kërkon.Zemra ime e kërkon e ajo nuk asht me mue. E njejta natë që ban me u zbardhë të njejtat pemëNe, ata të dikurit, tash nuk jemi të njejtit. Tash nuk e due, asht e vërtetë, po sa e kam dashtë.Zani im kërkonte erën për me prekë veshin e saj. E tjetrit. Ka me qenë e tjetrit. Si ma parë e puthjeve të mia.Zani i saj, kurmi i saj i njomë. Sytë e saj të pamatë. Tash nuk e due, asht e vërtetë, por ndoshta e due.Asht aq e shkurtë dashnia e aq e gjatë harresa. Sepse në net si kjo e kam pasë në krahët e mi.Shpirti im nuk ngushllohet me humbjen e saj. Edhe sikur kjo të jetë dhimbja e fundit që ajo me shkakton,dhe këto të jenë vargjet e fundit që unë ia shkruej.   E bukur E bukur,si në gurin e freskëttë burimit, ujihap nji vorbull shpërthyese shkume,ashtu asht buzëqeshja n’ftyrën tande,bukuroshe. E bukur,me duer fine e kambë elegantesi nji kalë i artë,që kaloron, lule e botës,kështu t’shoh,bukuroshe. E bukur,me nji fole t’kuqerremtë ngatërruen’kryet tand, nji folengjyrë e mjaltës, e trishtëku zemra ime rreh e pushon,bukuroshe. E bukur,nuk t’i zë sytë ftyra,nuk t’i zë sytë toka.Ka qytete, ka lumenjn’sytë e tuatdheu im asht n’sytë e tu,unë eci nëpër ta,ata i japin dritë botësku unë eci,bukuroshe. E bukur,gjinjtë e tu janë si dy bukë t’bameprej toke pjellore e hane ari,bukuroshe. E bukur,fundshpina jotee bani krahun tim si lumë qëkaloi mijra vjet nëpër kurmin tand t’amël,bukuroshe. E bukur,nuk ka asgja si kofshët tua,ndoshta toka kanë ndonji vend t’fshehtëformën e aromën e kurmit tand,ndoshta në ndonji vend,bukuroshe. E bukur, e bukura ime,zani yt, l’kura jote, thonjtë e tu.e bukur, e bukura ime,qenia jote, drita jote, hija jote,e bukur,e gjithë kjo asht e imja, e bukur,e gjithë kjo asht e imja, e imja,kur ecën apo pushon,kur këndon apo flen,kur vuen apo andrron,gjithmonë,kur je afër apo larg,gjithmonë,je e imja, e bukura ime,gjithmonë.   Të due Të due,të due në nji mënyrë t’pashpjegueshme,në nji formë t’parrëfyeshme,në nji mënyrë kontradiktore. Të due,me gjendjet e mia shpirtnore që janë shumë,e që ndryshojnë humorin vazhdimisht,për ato që tashma i di,koha, jeta, vdekja. Të due…me botën që nuk e kuptoj,me njerëzit që nuk kuptojnë,me dykahshmëninë e shpirtit tim,me inkoherencën e akteve t’mia,me fatalitetin e fatit,me intrigën e dëshirës,me dykuptueshmërinë e veprimeve. Edhe kur t’them që nuk të due, të due,edhe kur t’mashtroj, nuk t’mashtroj,në thellësi po realizoj nji plan,për me t’dashtë ma mirë. Të due…pa reflektue, pandërgjegjshmërisht,papërgjegjshmërisht, spontanisht,jovullnetarisht, nga instikti,nga impulsi, irracionalisht. Në fakt nuk kam argumente logjike,as të improvizuem,për të themelue kët’ dashni që ndjej për ty,që leu misteriozisht prej asgjasëqë nuk ka zgjidhë magjikisht asgja,e që mrekullisht, nga pak, me pak e asgjaka përmirësue ma t’keqen time. Të due,të due me nji kurm që nuk mendon,me nji zemër që nuk arsyeton,me nji kokë që nuk organizon. Të due,pakuptueshmërisht,pa pyetë veten se pse të due,pa më interesue se pse të due,pa dyshue te vetja se pse të due. Të due,thjesht sepse të due,unë vetë nuk e di pse të due… Përktheu nga spanjishtja: Manjola BRAHAJ

Zylyftar HOXHA Tefik Rogu, luftëtar i shquar i disa periudhave historike, por i lënë në harresë Zylyftar HOXHA Edhe pse ka një mal të tërë me dokumente e fakte të njohura historike këtu, në arkivat tona, por edhe të panjohura në analet e administratës turko-osmane të fillimshekullit të 20-të, për të cilat, për fat të keq, askush nuk e ka marrë mundimin t’i nxjerrë në dritë, figura e patriotit Tefik Rogu është përshkruar zbehtë vetëm në ndonjë artikull gazete, botim historik të krahinës, apo sa i është përmendur vetëm emri në ndonjë fjalim të rastit në festat kombëtare. Nuk mund të themi dot dhe nuk mund të paragjykojmë pse ka ndodhur kështu. Por ajo që mund të themi, me ato materiale që kemi në dorë, është se një figurë e tillë niveli dhe kualitative historike që gjithë jetën ia kushtoi çështjes kombëtare, hyn në vlerat tona më të mira të traditës, ndaj dhe meriton më shumë vëmendje. Kush ishte Tefik Rogu Tefik Xhemal Rogu lindi në tetor 1875, në fshatin Rog të Skraparit në një derë të njohur në të gjithë krahinën për traditat e saj të punës, mikpritjes, respektit, por dhe traditat luftarake e atdhetare. Babai i tij, Xhemali dhe xhaxhai, Hyseni ishin anëtarë të Lidhjes së Prizerenit të Degës së Frashërit. Më vonë ata u rreshtuan në çetat për pavarësi deri sa të dy në një ditë u vranë jo shumë larg fshatit të tyre, ku u kishin ngritur kurth forcat turke. Edhe sot e kësaj dite kujtesa e popullit i sjell këta luftëtarë me këto vargje: Bregu i Madh, Qaf’ e Lipecit,/ Digjet zjarr, ndizet dheri,/ Thërret Xhemal e Hyseni:/ Osmanllinj ku po veni?… Tefiku ishte vetëm 7 vjeç, kur iu vra i ati, më i madhi tre djemve. Dajua i tij, Emin Selenica i hodhi dorën për ndihmë së motrës, Lushjes, i mori që ato ditë të zisë Tefikun në kurbet. E ëma gjatë ndarjes së dhimbshme i qepi nën jakë një qeskë të mbushur me guriçka të Rogut dhe e porositi të mos e harronte atë, vëllezërit, fshatin. Në Stamboll dajoja e futi në shkollë. Që në fillimet e para ai u dallua për rezultate të shkëlqyera. Por talenti i tij u bë më i dukshëm në shkollën e lartë me një diplomë të veçantë për Drejtësi. Pushtetit ushtarak turk më shumë se gjykatësit, punën e të cilëve e bënin kadinjtë e myftinjtë, i duheshin policë e xhandarë, ndaj e çojnë Tefikun në Akademinë e Policisë. Edhe këtë shkollë ai e kreu me rezultate të larta, ndaj që në fillim të karrierës emërohet në poste të rëndësishme policie në rajone të ndryshme të Turqisë. Tefik Rogu njihte gjashtë gjuhë të huaja dhe kishte një bibliotekë mjaftë të pasur. Në Manastir, vatrën e patriotizmit Edukatën dhe kulturën orientale që mori në shkollat dhe akademitë turke dhe formimin si intelektual ai i vuri në shërbim të çështjes kombëtare. Që kur ishte në Stamboll ai u lidh me figurat më të rëndësishme të Rilindjes që vepronin aty, Hasan Prishtinën dhe Ismail Qemalin, të cilët edhe e ndihmuan të mbaronte edhe një shkollë tjetër, atë të Diplomacisë. Por rasti më ideal për të vepruar në qëllimin që i kish vënë vetes erdhi kur ai u emërua në vitin 1905 komandant i policisë së Vilajetit me qendër qytetin e Manastirit. Tani Tefiku ishte afruar pranë atdheut të tij, por edhe në një vend kyç të veprimtarisë atdhetare. Manastiri në atë kohë pothuajse kishte dalë nga kontrolli turk dhe “fliste shqip”. Ngritja e Komitetit të Fshehtë, që qe ndër të parët në lëvizjen antiosmane të fillimshekullit të 20-të, krahas shumë faktorëve të tjerë pse ky komitet u vendos pikërisht në Manastir, kishte edhe një arsye më tepër…se ishte Tefiku aty, që jo vetëm vigjilonte, por vepronte si një nga anëtarët më aktiv të këtij organizmi, ku merrte pjesë Bajo Topulli, ish-nëndrejtor i gjimnazit turk të Manastirit, Fehim Zavalani, kolonel Halit Bërzeshta, Gjergj Qiriazi, e të tjerë. Komiteti i Manastirit shtriu degët në Shqipërinë e jugut dhe të veriut. Qenia pranë vendlindjes i krijonte Tefikut edhe mundësinë e kontakteve me njerëzit e afërt dhe me aktivistë që vepronin brenda vendit për përhapjen e gjuhës shqipe si Baba Fetahu i Backës, Meleq Staravecka, Hasan e Dalip Koprëncka etj. U jepte atyre librat dhe abetaret që vinin nga Sofja dhe Bukureshti. Ndonjë herë ai shfrytëzonte lejet dhe pushimet dhe vinte në fshat, sillte libra dhe u mësonte të rinjve gjuhën shqipe. Në Sahara, me 101 Por veprimtaria e Komitetit të Manastirit ra erë, ndaj në maj të vitit 1906 qendra u shpërngul në Bukuresht, duke lënë në Manastir një komitet të vogël krahinor. Ndërkaq çeta e Bajo Topullit e përbërë prej fshatarësh dhe disa studentësh të ikur nga Manastiri, gjeti në Kolonjë përkrahjen e Sali Butkës, por më pas, të ndjekur nga forcat turke, vëllezërit Bajo dhe Çerçis Topulli u shtrënguan të largoheshin nga Shqipëria, në Bukuresht e në Sofje. Në Bukuresht u bashkua me ta atdhetari i flakët Mihal Gramenua, i cili pastaj bëri pjesë në çetën e Çerçizit dhe u përpoq të përhapte ndjenjat kombëtare. Me Tefikun, që kishin kohë që e ndiqnin, turqit e kishin më të lehtë, ata e arrestuan dhe e çuan në Stamboll, ku i zhvilluan një gjyq të bujshëm që do të ishte mësim për të gjithë ata intelektualë dhe oficerë që kishin simpati apo ishin bërë pjesë e Lëvizjes Xhonturke dhe ata që ndihmonin rebelët kundërshtarë të perandorisë. Tefiku u dënua me vdekje, por falë njohjeve, popullaritetit në rrethet intelektuale dhe paraqitjes dinjitoze në gjyq, gjë që u vlerësua nga gjyqtarët, atij i zbriti dënimi me 101 vjet burg, që përsëri ishte më shumë se një jetë njeriu. Këtu ka dhe një detaj tjetër për uljen e dënimit nga kapital, në me 101, që familjarët e kanë dëgjuar nga goja e vetë Tefikut, që një nga anëtarët e trupit gjykues e ka çmuar si rrethanë lehtësuese: Në materialet e sekuestruara, si provë materiale ishte dhe një medaljon në formën e një vule që përdorej në atë kohë. Vula kishte tri ndarje dhe tre simbole. Kur iu kërkua deshifrimi nga gjyqtari, Tefiku shpjegoi se në ndarjen e sipërme, ku ishin vizatuar disa guriçka, ishte qesja me dhè, që i kishte dhënë e ëma kur ishte nisur që fëmijë në Stamboll, në nënndarjen e mesit ishte vizatuar një orë, që tregonte se koha punonte për të ardhmen dhe në nënndarjen e tretë ishte një shqiponjë që në atë kohë e mbanin shumë shqiptarë si simbol patriotik. Sejfi Vllamasi në librin “Ballafaqime politike 1939-1943” shkruan për Komitetin e Manastirit: “…fillojnë arrestimet, më 22 maj u arrestova, pas dy ditësh u dorëzova në burgun e sigurisë së lartë në Stamboll…Pas dy jave, një i burgosur bullgar nga Kosturi më lajmëron ardhjen në burg të Tefik Rogut (nga Skrapari), shok i Komitetit dhe komisar i policisë së Manastirit, të cilit mbi kërkesën e tij i dërgova dy napolona….Në verën e vitit 1907 marr një letër nga Feim Zavalani dhe Jashar Hajri Bitincka, dërguar nga Kalaja e Aqasë…me anë të së cilës mora vesh depërtimin e tyre në atë kala….sa për Tefik Rogun (Skrapari), ky ishte dënuar me 101 vjet burg dhe për vuajtjen e dënimit ishte dërguar në burg në Fazan, nënprefekturë e Tripolit në Libi, zonë afrikane në Sahara, me deve, dy muaj larg nga Tripoli…” Si gjithnjë në veprim Në vitin 1908, pas shpalljes së Hyrietit prej xhonturqëve, Tefik Rogu lirohet dhe kthehet në vendlindje dhe lidhet me një herë me figurat më në zë të kohës që vepronin në Skrapar, me mikun e vjetër Sali Butka, Ali Farmaqin, Lace Backën, Meleq Staraveckën, Sulejman Staraveckën, Maksut Çetën (Grëmshi), Baba Tahir Çepanin, Servet e Hysen Zaloshnjën, Xhemal Malindin, Myftar Çepanin etj. Krahas veprimtarisë patriotike ai mblidhte bashkëfshatarët dhe u mësonte shkrim e kendim, u mësonte vargje të Naimit. Fshatarët kujtojnë se si një herë erdhën zaptiet turke e lidhën dhe i shkulën dy dhëmballë me darë kali Tefikut pse grumbullonte fshatin. Me detyra luftarake në Qeverinë e Vlorës Shpallja e Pavarësisë më 28 Nëntor 1912 gëzoi pa masë gjithë popullin shqiptar, por edhe vuri në lëvizje të gjithë luftëtarët që kishin punuar për këtë ditë për ta ruajtur dhe forcuar Qeverinë e re të Vlorës. Tefiku vrapon për në Vlorë. Pas një takimi me mikun e tij të vjetër, Ismail Qemalin, të cilin e kish njohur që në Stamboll, merr detyra nga ai për formimin e gardës, policisë dhe strukturave të tjera të mbrojtjes. Bashkë me Isa Boletinin dhe Ali Shefqet Shkupin, pasi përgatitën rregulloren iu futën punës për organizimin e policisë së Vlorës. Në krye të saj u vu Tefiku, por krahas kësaj ai u mor edhe me ngritjen e strukturave të xhandarmërisë edhe në Korçë, Ohër, Elbasan, Berat e Durrës. Në Durrës ai u kundërshtua hapur nga Esat Pash Toptani, gjë që vërtetohet në një letër Tefiku i dërgon plakut të Vorës më datën 12 shtator të vitit 1913, ku midis të tjerave ai shkruan: ”…si i dërguar në policinë e Durrësit me gjithë komandantin e gjindarmërisë, u dëbuam në bazë të një urdhri telegrafik që dërgoi Esat Pasha. Nga Tirana në Durrës gjendja ka ndryshuar, kanë nisur të marrin hov veprime që synojnë vdekjen e Shqipërisë”. Për shqetësimet e tij, kur ai shikon se prapa krahëve të Ismail Qemalit luheshin lojëra për ta prishur atë që u ngrit me aq mund, flet edhe kjo letër që mban datën 3 tetor 1913 drejtuar Vlorës, ku flitet për tradhtinë e Esat Pash Toptanit dhe ndikimit të tij edhe në Skrapar: “…Lajmet që po vijnë nga Skrapari nuk janë edhe aq të mira…”. Më tej në letër thuhet: “…mund t’u kujtoj zotërisë Suaj kur andartët patën shkelur Korçën, unë pasi bëra pak propagandë, solla në male të Kolonjës 1500 vetë të armatosur brenda 24 orëve”. Dokumentet arkivore të veprimtarisë së Qeverisë së Vlorës dëshmojnë se sa me shpirt punonte Tefiku, por tregojnë edhe një gjë tjetër, se ai gëzonte hapur besimin dhe simpatinë e Ismail Qemalit. Pas situatës së krijuar në frontin e Skraparit, ku iu jepej goditja kryesore forcave greke, të cilat donin të kapnin Beratin, Ismail Qemali urdhëroi ndryshimin e udhëheqjes në Skrapar, duke emëruar nënprefekt Themestokli Gërmenjin, sekretar Servet Zaloshnjen dhe komandant të xhandarmërisë dhe anëtar të shtabit të mbrojtjes, Tefik Rogun. Ky fakt vërtetohet edhe me letrën që ministri i Bujqësisë së Qeverisë së Vlorës, patrioti Pandeli Cale i dërgon ato ditë kryetarit të vetë ku shkruan: “Ismail Bej, Themestokli Gërmënji vete sonte në Berat. Letrën që i dhatë duke e emëruar Veqil Kame, nuk e mori dot me vete. U lutem, pra, lajmëroni mytesarifin e Beratit që të shkojë Themesokliu në Skrapar bashkë me Tefik Rogun si komandant i xhandarëve atje”. Edhe pse Qeverisë së Vlorës po i vinte fundi, ai kishte besim te populli dhe te figura e ndritur e plakut të Vlorës. Si mik besnik nuk e fsheh adhurimin për të kur i shkruan: “Skraparasit e duan dhe e adhurojnë shkëlqesinë Tuaj…” Ju që provuat madhështinë, do të jeni i zoti dhe të zhdukni vështirësitë dhe t’i sillni këtij Atdheu një periudhë qetësie. Unë po u raportoj si një mik i vjetër besnik, me qëllim që t’ju vë në dijeni mbi çfarë po ndodh…” Përsëri në Turqi, i mirëpritur Për një njeri që kish punuar me mish e me shpirt për materializimin e ëndrrës së kahershme me Qeverinë e Vlorës, rënia dhe sfumimi në atë mënyrë i saj qe një dhimbje e madhe. Ashtu si dhe shumë miq e shokë të tij, edhe Tefiku ngeli i zhgënjyer. Me porosi dhe rekomandime të Ismail Qemalit, i cili shkoi në Itali, Tefiku niset në Stamboll. Turqia në këtë kohë ishte në kërkim të rrugëve të reja, ndryshe nga ato mesjetare, për të krijuar një identitet të ri kombëtar e shtetëror. Koha që kish kaluar kish fshirë shumë gjëra, kështu që Tefiku u mirëprit dhe u rehabilitua nga autoritetet turke. U caktua në detyra të larta në polici e xhandarmëri, por ai si gjithnjë merrej edhe me veprimtari të tjera, siç ishte mbajta gjallë e frymës patriotike dhe bashkimi i shqiptarëve në Stamboll, i brezit tjetër më të ri, se të parët kishin ikur, e kishin kryer misionin e tyre. Me iniciativën e tij dhe me kontributin e shumë bashkatdhetarëve të tij, ngre dy shkolla shqipe, njërën me emrin “Kosova”, ku si mësues cakton dy studentë shqiptarë nga më të mirët, Musa Ohrin dhe Qemal Sanjollasin. Pas shumë vjet qëndrimi në Stamboll, megjithëse kishte edhe fëmijët aty, mërzitet dhe kërkon të kthehet në atdhe. Letra Mallin për vendlindjen dhe dëshirën për të kontribuar në atdhe e dëshmon edhe një letër dërguar një mikut të tij në Shqipëri më 16 qershor 1919, ku ai interesohet për miqtë, shokët dhe bashkëfshatarët “ku janë, si janë e çfarë bëjnë”. “Të lutem të bësh një pyetje andej-këtej dhe të më shkruash”, shkruan më tej ai duke shtuar: “Dua të kthehem për në Vlorë ose Shkodër. Prandaj të lutem fort, me të marrë këtë letër, të më bësh e të më dërgosh një shkresë nga qeveria austriake(?!- shën. ynë) e Vlorës dhe të ma çosh në atë zyrë që duhet këtu, duke thënë se nuk ka ndonjë ndalesë për mua që të vinj e të hynj në Shqipëri”. Në fund të vitit 1920, me ndihmën e mikut të tij të armëve të Divizionit të 19 në mbrojtje të gadishullit të Galliopollit, që tani ishte bërë një figurë e njohur dhe simpatike, Qemal Ataturkut, ai kthehet përfundimisht në Shqipëri. Telashe të reja Sapo vjen në Shqipëri, në fillim të vitit 1921, e emërojnë komandant të policisë së prefekturës të Beratit. Dhe si gjithnjë, ai nuk mbyllet brenda detyrës, por ingranohet në jetën politike e ushtarake të kohës, ku bie në sy si analist dhe publicist i zoti. Në periudhën 1922-24 shkruan me dhjetëra artikuj në shtypin e kohës. Ka ngelur proverbiale thënia e tij në analizën politike të problemeve të ditës në një shkrim të datës 22 korrik 1922 në gazetën “Shqipëria e Re”, ku ai shkruante rregullisht, se…”duhet të jetë e qartë që nuk bëjnë qeveritë popujt, por bëjnë popujt qeveri”. Siç dihet në vitin 1922 u formua qeveria e kryesuar nga Ahmet Zogu. Në Skrapar nga forcat demokratike dhe patriotë e luftëtarë të vjetër pati rezistencë të madhe për kandidaturat e bejlerëve të Beratit që u paraqitën në këtë krahinë. Ata formuan Grupin Nacional Demokrat” me aktivistët më të shquar të krahinës për të patur përfaqësuesit e vetë në parlament. Një polemikë të madhe në atë kohë kanë bërë në shtyp Riza Cerova dhe Tefik Rogu edhe me cilësinë e anëtarit të grupit kundërshtar, ku me fakte demaskonin klasën e bejlerëve dhe abuzimet e nëpunësve të administratës shtetërore. Natyrisht, si kundërshtar politik Tefikun e lirojnë nga detyra dhe e izolojnë në fshatin e tij, në Rog, ku i ndalohej të largohej pa lejen e organeve shtetërore. Më vonë kur u qetësuan disi gjërat, miku i tij, Milto Tutulani, duke ia njohur aftësitë juridike dhe administrative e ndihmoi të nxirrte një lejë avokatie. Kështu që për një periudhë të gjatë ai punon si avokat në Berat, Skrapar dhe Përmet. Në këtë kohë ai mban lidhje me udhëheqësit antizogistë, sidomos me Riza Cerovën, i cili e kishte Tefikun një nga këshilltarët më të mirë për çështjet ushtarake, por edh për vlerësimin e situatave. I tërë, me detyrën e fundit Pushtimi fashist i vendit tonë e gjeti Tefikun në fshatin e tij, në Rog, në moshë të thyer dhe në gjendje të rënduar shëndetësore. Gjithë ato lëvizje dhe veçanërisht burgu i Saharasë, ku kishte hequr tortura nga më çnjerëzoret, domosdo do ta bënin punën e tyre, një ditë kur të mpakeshin fuqitë. Por koha dhe lufta që kish plasur kërkonin akoma. Ndaj shpirti i një luftëtari si ai, nuk mund të rrinte i qetë. Hapi dyert kat më kat për “djemtë e malit”. Në shtëpinë e tij u formua organizata e Partisë Komuniste e zonës së Çepanit, ku bënin pjesë Haki Bejko (Sevrani), Skënder Malindi, Rushit Dervishi, Rakip Telhai (Qeshibesi), Haxhi Kapsi, Novruz Malindi dhe djali i tij, Hysen Rogu, që më vonë u shquan në luftë, por edhe në detyra të larta shtetërore. Veç Hysenit Tefiku nisi në mal në njësitë partizane edhe dy vajzat e tij, Bukurinë dhe Lirinë, të cilat kanë marrë pjesë edhe në Kongreset e Gruas dhe të Rinisë Antifashiste në Berat dhe në Helmës. E shoqja e tij, Hazbija ishte një nga aktivistet më të shquara në zonë. Tefik Rogu vdiq më 15 prill 1945, i tërë, siç thoshte, se kish kryer edhe detyrën e fundit, me fëmijët, që ndoqën rrugën më të mirë, atë rrugë që ai s’mund ta vazhdonte dot për shkak të moshës. Me rastin e 50-vjetorit të Shpalljes së Pavarësisë ish-Presidiumi i Kuvendit Popullor të Shqipërisë i ka akorduar atij Urdhrin për Veprimtari Patriotike

E gjithë bota dukej se ishte ndalur dhe mbante frymën atë mbrëmje. Përafërsisht 900 vjet, që nga fillimi i ndërtimit në vitin 1163, katedralja e madhe gotike kishte qenë një qendër e vazhdueshme dhe e rëndësishme për Parisin. Megjithatë, ja ku jemi. “Notre Dame” rihapet për publikun sot (e diel) Michael Kimmelman Benoist de Sinety, ish-famullitari i përgjithshëm i Parisit, ishte në skuterin e tij atë mbrëmje prilli të vitit 2019, duke vozitur nëpër urën “Pont Neuf” kur në retrovizor vuri re flakë që dilnin nga strehët e çatisë së “Notre Dame”. Mallkoi me zë, bëri një kthesë dhe nxitoi drejt katedrales. Mbretëresha e Skocisë, Mary, u martua në “Notre Dame”, Joana e Arcut u bekua aty, ndërsa Napoleoni u kurorëzua. Katedralja ka qenë aq qendrore në Francë saqë pjesa e saj e përparme konsiderohet pika zero, nga e cila maten të gjitha distancat në vend. Tani kjo ndërtesë historike po digjej. E gjithë bota dukej se ishte ndalur dhe mbante frymën atë mbrëmje. Përafërsisht 900 vjet, që nga fillimi i ndërtimit në vitin 1163, katedralja e madhe gotike kishte qenë një qendër e vazhdueshme dhe e rëndësishme për Parisin. Para se të përfshihej nga zjarri, ajo tërhiqte rreth 13 milionë turistë nga e gjithë bota çdo vit, më shumë se Kulla Eiffel, Muzeu i Lourvet apo Bazilika e Shën Pjetrit në Romë. Dhe kur tymi e hiri po fluturonin mbi lumin Sena, shumë parisienë dhe numër i panumërt i udhëtarëve, të cilët kishin ardhur për ta trajtuar ndërtesën si pjesë e orendive qytetare, papritmas kuptuan se sa e rëndësishme ishte “Notre Dame”. Ajo ishte një lidhje e përbashkët jo vetëm me qytetin dhe të kaluarën, por gjithashtu me të bukurën dhe llojin më të mirë të arritjeve njerëzore. Çfarë thoshte kjo për ne dhe momentin tonë, në harkun e gjatë të historisë, nëse kjo ishte ditë e fundit e ekzistencës së “Notre Dame”? Dëshmitarë të një mrekullie  Ndërtesa ende digjej kur presidenti i Francës, Emmanuel Macron, premtoi ta rihapë atë pas pesë vjetësh. Ky afat kohor dukej si shpresë për një mrekulli. Çatia e katedrales, e mbështetur nga dërrasa lisi të kohës mesjetare, tashmë ishte shembur. Maja e saj e shekullit të 19-të u ndez si shkrepëse kundër qiellit të errët. Restaurimet në këtë shkallë mund të zgjasin me dekada. Vendi tashmë ishte tronditur nga kryengritjet për çmimet e naftës dhe sigurimet e dobëta sociale që, sikur “Notre Dame”, kishin qenë një burim krenarie dhe identiteti kombëtar për shumë kohë. Simbolika e zjarrvënies së katedrales ishte e paqartë. Pastaj erdhi COVIDI. Megjithatë, ja ku jemi. “Notre Dame” rihapet për publikun të dielën e 8 dhjetori. Restaurimi do të vazhdojë në disa pjesë të katedrales dhe për disa vjet, por si një vepër e organizimit të nivelit ushtarak, ekspertizës dhe mjeshtërisë, arritja e deritanishme është mahnitëse dhe historike. Për Macronin dhe këtë komb ende thellësisht të ndarë, rindërtimi i katedrales tani bart një lloj tjetër peshe simbolike. Për botën e gjerë, kjo thekson se katastrofat mund të kapërcehen, se disa gjëra të mira dhe të vërteta mbijetojnë — dhe që njerëzimi ndoshta nuk ka humbur ende lidhjen me anën më të mirë të vetvetes. Herën e fundit që pata mundësinë të futem brenda katedrales ishte kur ajo ishte në proces restaurimi këtë verë. Pjesa më e madhe ishte ende e mbuluar me qese plastike dhe nga skelat. Por dola nga aty me ndjenjën se isha dëshmitar i një lloji mrekullie. Arrita deri në çati, ku punëtorët po siguronin majën e rinovuar dhe dërrasat e reja. Jean-Louis Bidet, drejtori teknik i “Ateliers Perrault”, një nga kompanitë franceze përgjegjëse për punëtorët e drurit, më tha se çdo pemë dushku ishte zgjedhur për t’u përshtatur me nivelet e trarëve të lashtë që do të zëvendësoheshin. Druri pastaj ishte skalitur për të përsëritur veçoritë e siluetës së origjinalit të punuar me dorë, madje me shenjën e marangozit mesjetar të vizatuar sërish mbi të. Publiku nuk do të mund të shohë trarët që tani janë pas arkave të çatisë së restauruar. Fola me punëtorë që vinin dhe largoheshin nga vendpunishtja, e cila ishte bërë selia e restaurimit dhe ku disa nga dy mijë punëtorët, shumica francezë, por disa edhe nga vende të tjera, pushonin nën pemë dhe ushqeheshin gjatë drekës. Puna në ndërtesën që ka shpirt  “Çdo ditë na dalin nga 20 vështirësi”, më tha Philippe Jost, i cili drejtonte grupin e restaurimit. “Por është ndryshe kur punon në një ndërtesë që ka shpirt. Bukuria e saj e bën gjithçka më të lehtë”. Nuk mund të kujtoj të kem vizituar ndonjëherë një vend pune që dukej më i qetë, përkundër presionit për të përfunduar në kohë, ose një që mbante një atmosferë aq të qetë, plot gëzim dhe bindje në misionin e tyre. Kur e pyeta një punëtore rreth asaj se çfarë domethënie kishte kjo punë për të, ajo nuk i gjente dot fjalët për t’u shprehur dhe pastaj nisi të qajë. “Notre Dame” u rrënua gjithashtu gjatë shekullit të 19-të kur një arkitekt i ri francez me emrin Eugène Emmanuel Viollet-le-Duc, u punësua për ta shpëtuar atë nga shkatërrimi. Gjatë Revolucionit, kryengritësit kishin prerë kokat e statujave të figurave të Dhiatës së Vjetër në fasadë, të cilat i kishin ngatërruar me portretet e mbretërve francezë. Ata i kishin dedikuar katedralen religjionit ateist “Cult of Reason” (Kulti i Arsyes), duke i shkrirë kambanat për t’i shndërruar në monedha dhe topa lufte. Ai dhe një arkitekt tjetër i ri, Jean-Baptiste Lassus, kishin fituar një garë gjatë viteve 1840, që ishte organizuar si pjesë e një lëvizjeje nacionaliste që po lindte, për të shpëtuar trashëgiminë franceze pas publikimit të romanit të Victor Hugos, “The Hunchback of Notre-Dame”. Romani shkaktoi zemërim publik për gjendjen e degraduar të katedrales. Hugo shkroi në formë të prozës së ëmbël dhe të drejtë për shkatërrimin e “Notre Dame”. Si kritik i hierarkisë kishtare, ai e lartësoi “Notre Damen” si një pallat të madh të popullit, duke mishëruar të gjitha llojet e ideve të epokës romantike për barazinë, komunitetin dhe historinë. Kisha e Shën Denisit disa milje më larg, kohët e fundit ishte caktuar për të strehuar varret e mbretërve francezë. Harqet e saj me majë dhe kolonat që shtriheshin si rrjeta merimange, ndihmuan në futjen e epokës gotike. Peshkopi donte të ndihmonte në ndërtimin e një monumenti edhe më të madh gotik. Dy shekuj për ta përfunduar “Notre Dame” do të merrte pothuajse 200 vjet për t’u përfunduar. Imagjinoni prerjen e shiritit sot për një ndërtesë, bazamentet e së cilës ishin vendosur para se të zbulohej elektrifikimi. Nga e gjithë Franca, punëtorë xhami, muratorë dhe marangozë, gdhendës që i sheshojnë drunjtë, bashkues që i lidhin trarët, u mblodhët të gjithë në Paris. Ata hartuan planet në dysheme të mbuluara me gëlqere të ngurtësuar, sepse letra ende ishte një produkt i rrallë. Besoj se janë mbjellë fara të reja aty ku ishin prerë pemët e dushkut për të rindërtuar trarët. Mund t’ju kujtohet një larmi propozimesh të çuditshme, alternativa për rindërtimin, që qarkulluan online pas zjarrit, përfshirë një që propozonte të vendosej një pishinë në çati dhe një tjetër që propozonte zëvendësimin e majës së arkitektit Viollet-le-Duc, me një skulpturë të trashë, të mbështjellë me flori, me fibra karboni në formë të flakës, që dukej pak a shumë si logo e ndonjë restoranti në Kolorado që shërben krahë të pulës. Asnjë nga këto propozime, me sa kujtoj unë, nuk e vlerësonte ndërtesën si një vend të shenjtë fetar. Ato dolën në pah sepse kryeministri i Francës u nxitua me propozimin e një gare ndërkombëtare për të riimagjinuar pjesën e dëmtuar të katedrales. Kjo u hapi rrugë mediave sociale për çmenduri të parashikueshme. Megjithëse nuk do të ishte hera e parë që Notre Dame pësoi ndryshime të padëshiruara. Katedralja u plaçkit nga hugenotët (protestantët në Francë) dhe u riparua nga Luigji XIV, të cilit stili i saj gotik i dukej i vjetruar. Ajo lloj arkitekture që vazhdon të ketë vlerë dhe kuptim, është një organizëm i gjallë. Përshtatet me kushte të reja dhe merr identitete të freskëta. Gjatë viteve 1920, katedralja e madhe gotike në Reims u rindërtua me beton dhe çelik, pasi që çatia e saj u dogj gjatë Luftës së Parë Botërore. Britanikët vendosën ta linin katedralen e shekullit të 14-të në Coventry të shkatërruar, pasi forcat ajrore gjermane e bombarduan atë, për t’u përdorur si memorial lufte, me një katedrale të re të ndërtuar për krah. Rrugë drejt dinjitetit dhe ekselencës Por “Notre Dame” në vitin 2019 nuk u shkatërrua nga ndonjë ngjarje që mund të ndryshonte botën, e që duhej kujtuar. Zjarri mund të jetë shkaktuar nga një qark i shkurtër elektrik ose një cigare e ndezur. I nxitur nga mbrojtësit e trashëgimisë dhe arkitektët e lartë francezë si, Jean Nouvel, presidenti Macron vendosi të bëjë gjënë e duhur duke restauruar dhe pastruar brendësinë dhe duke rindërtuar çatinë, e cila përbëhej nga materiale të drurit dhe plumbit. Pavarësisht disa brengave të hershme, duket se deri tani nuk ka efekte të dëmshme shëndetësore që mund të lidhen me pasojat e plumbit të djegur mbi çatinë e “Notre Dame”. Dhe trarët prej druri, të mbrojtura nga sistemet moderne të shuarjes së zjarrit, mund të rezistojnë pothuajse përgjithmonë. Trarët origjinalë kishin qëndruar për pjesën më të madhe të një mijëvjeçari, përkufizimi i saktë i arkitekturës së qëndrueshme. Për rindërtimin e çatisë gjithashtu nevojiteshin marangozë të aftë, gurgdhendës dhe artizanë të trajnuar në teknikat e pasura me rrënjë në historinë franceze dhe evropiane. “Notre Dame” mund të ndihmojë në ringjalljen e këtyre zanateve të brishta por të çmuara. Pas njoftimit të Macronit, një organizatë franceze e artizanëve e quajtur “Compagnons du Devoir”, që daton nga shekulli i 12-të, filloi të pranonte mijëra aplikime. “Në Francë, ashtu si në Amerikë”, më tha në atë kohë një nga udhëheqësit e saj të mëparshëm, Jean-Claude Bellanger. “Ata që sot futen në zanate, priren të konsiderohen dështues nga shoqëria elitare. ‘Notre Dame’ ua ka kujtuar të gjithëve se kjo lloj pune është rrugë drejt dinjitetit dhe ekselencës”. Ky është një nga rezultatet më të shpejta dhe më të ngazëllyera të restaurimit. Restauruesve u ka ndihmuar fakti që, Rémi Fromont dhe Cédric Trentesaux, dy arkitektë francezë, kishin marrë matje të sakta të strukturës së çatisë në vitin 2014 dhe që Andrew Tallon, një profesor i lindur në Belgjikë, i cili vdiq në vitin 2018, kishte skanuar në formë digjitale “Notre Damen” para zjarrit, duke vendosur skanerë laseri në dhjetëra lokacione të ndryshme rreth katedrales si dhe duke mbledhur më shumë se një miliard pikë të dhënash. Kjo përpjekje u dha punëtorëve një hartë të saktë të ndërtesës. Zjarri, me gjithë dëmet që shkaktoi, kishte ndodhur në një kohë mrekullish. Disi, muret e “Notre Dame” nuk u shembën si një shtëpi prej letrash, siç frikësoheshin zjarrfikësit. As skelat metalike, që restauruesit kishin ndërtuar para rënies së zjarrit, nuk u rrëzuan dhe nuk i rrënuan muret. Dritaret me vitrazh të katedrales mbijetuan gjithashtu, së bashku me organon. Shkatërrimit i shpëtuan edhe statujat prej bakri të apostujve në çati, duke përfshirë atë që është një portret i Viollet-le-Duc, ku shihet me fytyrë të kthyer drejt majës që ai projektoi. Për fat të mirë, ato ishin larguar të gjitha nga konservatorët, vetëm disa ditë para zjarrit. Ikonë qetësie dhe baraspeshe E përshkrova historinë e katedrales më parë sepse, “Notre Dame”, që prej shekullit të 12-të ka qenë gjithmonë një ndërmarrje e përbashkët. Restaurimi i saj që arrin shumën prej gati 900 milionë dollarësh, kryesisht i paguar nga donacionet e disa miliarderëve parisienë dhe rreth 340 mijë donatorëve të tjerë, shumica prej tyre amerikanë, është vetëm shembulli më i fundit. Nuk është një shumë parash e padëgjuar sipas standardeve të çmendura amerikane, por kjo kosto ngriti disa pyetje në Francë për burimet e çmuara që po derdhen në një ndërtesë turistike, e që mund të kishte ndihmuar shumë monumente të tjera të panjohura që kanë nevojë për rinovim. Ministri i Kulturës së fundmi u bë cak i shumë kritikave, sidomos nga udhëheqës të kishave, duke sugjeruar që turistët të paguajnë një taksë hyrjeje në katedrale, që do të përdorej për të riparuar ndërtesa të tjera fetare. “Notre Dame” mund të duket si dëshmi tjetër që ne jetojmë në një kohë kur të pasurit bëhen edhe më të pasur. Megjithatë, vështirë të të kujtohen shumë ndërtesa të tjera që kanë vazhduar të kenë kaq shumë domethënie, për aq kohë të gjatë dhe për kaq shumë njerëz të ndryshëm, pavarësisht nëse janë të pasur apo të varfër, besimtarë apo jo. Grafikë e realizuar nga Mika Gröndahl  Ata artizanë dhe konservatorë që takova, folën në mënyrë aq prekëse për punën e përbashkët për diçka më të madhe dhe më të qëndrueshme se vetvetja. Për miliona njerëz në mbarë botën, “Notre Dame” mbetet selia e Kishës Katolike Romake në Paris, një lokacion për t’u vizituar në listën e tyre të dëshirave, dhe material burimor për një film të Disneyt. Por sigurisht se është më shumë se këto gjëra. Nëse jo katedralja gotike më e hijshme, ajo është gjithsesi një kullë e lavdishme, fasada e saj një mrekulli qetësie dhe baraspeshe. Ajo ka frymëzuar Proustin dhe Sigmund Freudin, si dhe arkitektin modernist, Le Corbusier, i cili ëndërronte ta shkatërronte Parisin qendror dhe ta zëvendësonte atë me rrokaqiejt prej betoni, por donin ta ruanin “Notre Dame”. Ndjesia e parë brenda katedrales Pse e gjithë bota ndaloi atë natë prilli? Ndjesia e parë kur hyn në katedrale mund të jetë dërrmuese, pasi turmat janë kaq të mëdha dhe arkitektura duket kaq shpellore dhe komplekse. Por shpesh të pushton një ndjenjë tjetër. Pjesërisht vjen si reagim ndaj cilësisë së zërit, ndryshimit të dëgjimit kur nga jashtë futesh brenda dhe mënyrës se si katedralja ka rezonancën e vet. Një nga organistët e “Notre Dame”, Olivier Latry e krahason atë me një tub organoje. “Ndërtesa është një vëllim me disa veçori. D-dur tingëllon mrekullueshëm në ‘Notre Dame’”, më tha ai. Shkrimtari bestseller, Ken Follett, i cili shkroi një libër të vogël për “Notre Dame” pas zjarrit, e identifikon këtë ndjenjë të dytë si qetësi, të cilën do të shtoja se është një formë ngushëllimi. Kjo është ajo që restaurimi ofron përfundimisht. Forcon lidhjen tonë me të kaluarën. Dhe na siguron që mund ta gjejmë ende njëri-tjetrin, ashtu siç kanë bërë miliona njerëz gjatë kaq shumë viteve, nën trarët e dushkut, mes gurëve të vjetër. Autori është kritik i arkitekturës për “The New York Times”. Raportoi për katedralen “Notre Dame” pas zjarrit si dhe e vizitoi atë gjatë kësaj vere. Marrë nga “The New York Times”. Mestitujt janë të Redaksisë.  koha.net /