Search Results

Nga Alda Bardhyli Mossanga dhe kujtesa e qytetit 22/10/2024 Nga Alda Bardhyli “Në fundjave, kur nga dritarja pamë se koha ishte e bukur, u kujtuam për idenë e kahershme të një udhëtimi nëpër Wachau, luginë buzë lumit të Danubit, ku në muajin maj shpërthejnë sythat e pemëve të kajsive, duke i dhënë gjithë zonës një festival ngjyrash bardhë e rozë”. Me këto rreshta nis historia e romanit më të ri të autorit Fate Velaj, një skaner social të Vlorës dhe Shqipërisë së epokës së komunizmit. Në të paraqitet historia e një grupi kongolezësh që zbritën në Vlorë në vitin 1966, deri në 1991, kur u larguan nga Shqipëria. Romani është një përshkrim i zhdërvjelltë i vendeve e peizazheve të qytetit të Vlorës, ndër vite, historive dhe ngjarjeve që lidhen me fatin e 9 fëmijëve kongoleze, që u vendosen në qytetin bregdetar, për t’i shpëtuar represionit në vendin e tyre, përfshirë nga konfliktet e armatosura. Velaj edhe në krijimtarinë letrare risjell piktorin, vëmendjen e tij për të paraqitur në mënyre detajiste, si në një telajo, jo vetëm vendet e ndryshme në qytetin e Vlorës, por edhe personazhe të larmishëm, që janë një galeri e gjerë në libër. Ngjarjet e kohës përshkruhen imtësisht, të lidhura me kontekstin e mirëpritjes së fëmijëve kongoleze, përshtatjes së tyre, deri në shndërrimin në “vlonjate”. Kjo është metamorfoza e këtij grupi, që sillet nga autori me vëmendje dhe dukshëm me fanatizëm për të mos shmangur asnjë detaj. Ashtu si autorë të njohur në historinë e letërsisë botërore, ai e bën Vlorën pjesë të një hapësire letrare, përmes historive të treguara bukur, që i nxjerr nga kujtesa. Roli i kujtesës si një element ndërtues në psikikën e shkrimit, është një tjetër vecori e kësaj vepre. Ndryshe nga Carlos Zafon i cili shprehej se ne mbajmë mënd atë që nuk ka ndodhur kurrë, historitë e Velajt janë histori që jetojnë ende në botën e padukshme të qytetit, trashëguar në breza bashkë me forcën e familjes, duke sjellë historinë e një qyteti që ka jetuar izolimin e gjatë nën komunizëm. Hera-herës duket sikur është mëshiruar te Joseph Mossanga, personazhi kryesor, që nga një fëmijë i ndrojtur, arrin të shndërrohet në shqiptar, në një “vlonjat” të devotshem, që perlotet, kur duhet të largohet, ta lërë qytetin e tij. “Mossanga” fokusohet në rritje psikologjike dhe morale të protagonistit, që nga fëmijëria, deri në moshë madhore. Në të, fantazia shkrihet me realitetin dhe fshihen kufijtë mes tyre. Velaj e thotë edhe vetë: “fantazia dhe realizmi mund të bashkëjetojnë mirë” Metafora përdoret shpesh, duke ofruar një perspektivë të thellë dhe të pasur, për të kuptuar realitetin. Leximi i romanit të merr me vete dhe të çon aty ku autori dëshiron të çojë edhe personazhet. Velaj thotë vet se librat e tij janë thuajse në 80 përqind të tyre fiction, por i shkrirë me realitetin, çka mund të quhet një cilësi e spikatur e letërsisë së F.V. Si shihet rëndom tek krijimet e Veliajt, “Mossanga” është një krijim mes autobiografisë dhe trillimet, rrëfimit dhe eksplorimit, realizmit magjik dhe studimit social. Romani është shkruar si një rrëfenjë në vetën e tretë, ndryshe nga romanet e tjera të autorit. Ai ngjan me një pikturë abstrakto-ekspresioniste, zhanër ku autori vetë identifikohet. Shqiptarizimi, i Josephit duket sikur është qëllim për Velajn, në trajtimin gjatë faqeve të librit, ku gjuha e lehtë, e ndërlikuar, por edhe e larmishme vihen në funksion të qëllimit. Syri i piktorit ndjehet dhe në rreshat e romanit, ku fjalët shëndrrohen në penela, që ilustrojnë gjithcka, mbi karnavacën e Vlorës ndër vite.

Selena Gomez shkëlqen me fustan të kuq në premierën e “Wizards Beyond Waverly Place” Para 7 ore Selena Gomez shkëlqeu në premierën e “Wizards Beyond Waverly Place” të hënën mbrëma, duke tërhequr vëmendjen me një fustan të kuq. Ajo, e njohur për rolin e saj si Alex Russo në serinë origjinale, u shfaq në teatrin ikonik “El Capitan” me një stil të mahnitshëm. Fustani i saj kishte një të çarë deri në kofshë, duke treguar këmbët e saj të tonifikuara, dhe Selena dukej e sigurt dhe e lumtur ndërsa buzëqeshte për kamerat, shkruan DailyMail. Ajo e mbajti grimin minimal dhe e përfundoi pamjen me taka rubini që i përshtateshin përfekt. Selena ishte e emocionuar për t’u ribashkuar me aktorët, si David Henrie dhe Janice LeAnn Brown. David shprehu entuziazmin për ribashkimin dhe theksoi se ky projekt do të sjellë nostalgji për fansat. Ai gjithashtu lavdëroi Selenën, duke thënë se ajo është bërë edhe më e shkëlqyer gjatë viteve dhe se skenat e reja do t’i prekin shumë. /TELEGRAFI

Me Les Contes d'Hoffmann, ne kemi krijuar diçka vërtet të jashtëzakonshme. Arti ka fuqinë të na bashkojë, duke nxitur lidhjen dhe mirëkuptimin. Tani më shumë se kurrë, ne kemi nevojë për forcën e tij transformuese për të na bashkuar. Unë jam mirënjohës për këtë rrugëtim bashkëpunues dhe pres me padurim performancën tonë të radhës. Ju dua të gjithëve! @royalballetandopera

Pasurimi i gjuhës dhe i fjalorit është një nga rrugët më të rëndësishme për të zgjeruar mendjen dhe për të thelluar kuptimin e botës përreth nesh. Gjuha është jo vetëm një mjet për të komunikuar, por edhe një pasqyrë e kulturës dhe identitetit të çdo individi dhe kombi. Çdo fjalë që mësojmë dhe përvetësojmë shton një element të ri në mozaikun e përvojave tona, duke na dhënë mundësinë të shprehim mendime më të ndërlikuara, emocione më të holla dhe të zhvillojmë një perspektivë më të thelluar dhe të pasur. Një fjalor i zgjeruar nuk është thjesht një shprehje intelekti; është një derë që hap horizonte të reja për të kuptuar dhe për të qenë pjesë aktive e kulturës sonë dhe e botës bashkëkohore. Është e vërtetë që varfëria linguistike është një problem serioz që prek jo vetëm individin, por të gjithë shoqërinë. Për ta adresuar këtë sfidë, mund të merren disa hapa në nivele të ndryshme, duke filluar nga familja, shkolla, dhe institucionet publike, deri te politika kombëtare e kulturës dhe edukimit. Ja disa mënyra praktike dhe konkrete për të adresuar këtë çështje: 1. Krijimi i një Kulture të Leximit që në Fëmijëri Leximi i hershëm në familje: Familjet mund të luajnë një rol të rëndësishëm duke i nxitur fëmijët të lexojnë që herët, përmes leximit të librave, tregimeve dhe bisedave që i ndihmojnë të zhvillojnë një fjalor të pasur. Kjo mund të bëhet në formën e leximit para gjumit, vizitave të rregullta në bibliotekë, ose dhënies së dhuratave në formën e librave. Lexim për kënaqësi dhe frymëzim: Për t’i bërë librat më tërheqës për të rinjtë, është e rëndësishme që ata të kenë qasje në libra që përputhen me interesat e tyre. Librat që përfshijnë tema të reja dhe sfiduese ndihmojnë për të zgjeruar horizontet kulturore dhe gjuhësore. 2. Përmirësimi i Sistemit Arsimor dhe Përdorimi i Metodave të Reja të Mësimdhënies Mësimdhënie e bazuar në dialog dhe debat: Nxënësit duhet të angazhohen në diskutime të hapura dhe debate ku inkurajohen të shprehin mendimet e tyre me qartësi dhe logjikë. Përmes dialogut, ata mësojnë të ndërtojnë argumente dhe të shprehen me saktësi dhe me një fjalor më të pasur. Përdorimi i lekturës së thelluar dhe analizave kritike: Në vend të mbajtjes mend të fakteve, nxënësit duhet të përfshihen në analizë të thelluar të veprave letrare dhe kulturore. Kjo i ndihmon ata të zhvillojnë mendimin kritik dhe të përdorin një fjalor të zgjeruar për të shprehur konceptet që mësojnë. Integrimi i edukimit kulturor në programet mësimore: Lënda e gjuhës mund të zgjerohet duke përfshirë kontekste kulturore dhe historike që i ndihmojnë nxënësit të kuptojnë se si është zhvilluar gjuha dhe çfarë kuptimi përfaqëson çdo fjalë dhe koncept. Në këtë mënyrë, fjalët shihen si bartëse të kulturës dhe traditës. 3. Nxitja e Aktivitetit Kulturor dhe Pjesëmarrja në Projekte Krijuese Klube leximi dhe grupe diskutimi: Shkollat dhe qendrat e komunitetit mund të krijojnë klube leximi për të rinjtë, ku mund të diskutojnë për libra të ndryshëm dhe të ndajnë mendimet e tyre. Ky angazhim jo vetëm që përmirëson shprehjen, por nxit edhe ndjenjën e përkatësisë kulturore dhe shoqërore. Programet artistike dhe kulturore: Përfshirja në aktivitete krijuese si shkrimi, poezia, dhe teatri, ndihmon të rinjtë të përvetësojnë një gjuhë më të pasur dhe të zhvillojnë shprehjen artistike. Aktivitetet si këto e ndihmojnë individin të zbulojë vlera të reja dhe të artikulojë mendimet dhe emocionet në mënyra më të ndërlikuara dhe të thella. 4. Mbështetje nga Politikat Publike dhe Institucionet e Kulturës Politika që favorizojnë kulturën e leximit: Qeveria dhe institucionet publike mund të mbështesin iniciativa si programet për lexuesit e rinj, subvencionimi i librave, ose krijimi i bibliotekave publike në çdo lagje. Këto politika ndihmojnë në përhapjen e kulturës së leximit dhe në rritjen e qasjes ndaj librave dhe materialeve edukative. Edukimi i vazhdueshëm për mësuesit dhe edukatorët: Niveli kulturor i mësuesve ndikon ndjeshëm në nivelin kulturor të brezave të rinj. Investimi në formimin e vazhdueshëm të mësuesve për t’i pajisur ata me mjete dhe teknika më të avancuara ndihmon në rritjen e cilësisë së edukimit dhe pasurimin e komunikimit. 5. Promovimi i Medias dhe Literaturës Cilësore Media edukative dhe literaturë cilësore: Ndikimi i mediave është i jashtëzakonshëm, ndaj është e rëndësishme që të promovohet përdorimi i literaturës cilësore dhe të krijohen emisione dhe programe që promovojnë gjuhën e pasur dhe mendimin kritik. Një media cilësore ndikon në zhvillimin kulturor të shoqërisë dhe pasurimin e gjuhës. Rrjetet sociale si mjete edukimi: Edhe pse rrjetet sociale shpesh nxisin komunikim të thjeshtëzuar, ato mund të përdoren për të promovuar gjuhën dhe kulturën përmes përmbajtjes edukuese, citimeve të veprave letrare, dhe diskutimeve mbi tema të rëndësishme sociale dhe kulturore. 6. Ndërtimi i Një Atmosfere Kulturore përgjatë Shkallëve të Jetës Nxitja e edukimit të vazhdueshëm dhe leximit në të gjitha moshat: Pasurimi gjuhësor nuk është i kufizuar vetëm në rininë e hershme. Ndërmarrja e aktiviteteve si leksione publike, seminare kulturore dhe klube leximi për të rritur mund të ndihmojë për ta bërë edukimin e vazhdueshëm një pjesë natyrale të jetës dhe të sigurojë që individët vazhdojnë të pasurojnë fjalorin dhe të thellojnë njohuritë e tyre. Modelimi i të mësuarit nga figura publike: Nëse njerëzit që udhëheqin janë vetë të angazhuar në pasurimin e fjalorit dhe të njohurive kulturore, atëherë shoqëria ka modele që i inkurajojnë njerëzit të kërkojnë të njëjtin nivel të lartë kulturor dhe shprehës. Në përfundim, pasurimi i fjalorit dhe luftimi i varfërisë linguistike është një proces i vazhdueshëm dhe kërkon bashkëpunimin e shoqërisë në tërësi – që nga individi, familja, shkolla, dhe deri te politika. Nëse ndjekim këto hapa, kemi mundësinë të zhvillojmë individë më të kulturuar dhe të formuar, të cilët jo vetëm që do të kontribuojnë më shumë në shoqëri, por edhe do të ndihmojnë për të ruajtur dhe zhvilluar identitetin tonë kulturor të përbashkët.Është e vërtetë që varfëria linguistike është një problem serioz që prek jo vetëm individin, por të gjithë shoqërinë. Për ta adresuar këtë sfidë, mund të merren disa hapa në nivele të ndryshme, duke filluar nga familja, shkolla, dhe institucionet publike, deri te politika kombëtare e kulturës dhe edukimit. Ja disa mënyra praktike dhe konkrete për të adresuar këtë çështje: 1. Krijimi i një Kulture të Leximit që në Fëmijëri Leximi i hershëm në familje: Familjet mund të luajnë një rol të rëndësishëm duke i nxitur fëmijët të lexojnë që herët, përmes leximit të librave, tregimeve dhe bisedave që i ndihmojnë të zhvillojnë një fjalor të pasur. Kjo mund të bëhet në formën e leximit para gjumit, vizitave të rregullta në bibliotekë, ose dhënies së dhuratave në formën e librave. Lexim për kënaqësi dhe frymëzim: Për t’i bërë librat më tërheqës për të rinjtë, është e rëndësishme që ata të kenë qasje në libra që përputhen me interesat e tyre. Librat që përfshijnë tema të reja dhe sfiduese ndihmojnë për të zgjeruar horizontet kulturore dhe gjuhësore. 2. Përmirësimi i Sistemit Arsimor dhe Përdorimi i Metodave të Reja të Mësimdhënies Mësimdhënie e bazuar në dialog dhe debat: Nxënësit duhet të angazhohen në diskutime të hapura dhe debate ku inkurajohen të shprehin mendimet e tyre me qartësi dhe logjikë. Përmes dialogut, ata mësojnë të ndërtojnë argumente dhe të shprehen me saktësi dhe me një fjalor më të pasur. Përdorimi i lekturës së thelluar dhe analizave kritike: Në vend të mbajtjes mend të fakteve, nxënësit duhet të përfshihen në analizë të thelluar të veprave letrare dhe kulturore. Kjo i ndihmon ata të zhvillojnë mendimin kritik dhe të përdorin një fjalor të zgjeruar për të shprehur konceptet që mësojnë. Integrimi i edukimit kulturor në programet mësimore: Lënda e gjuhës mund të zgjerohet duke përfshirë kontekste kulturore dhe historike që i ndihmojnë nxënësit të kuptojnë se si është zhvilluar gjuha dhe çfarë kuptimi përfaqëson çdo fjalë dhe koncept. Në këtë mënyrë, fjalët shihen si bartëse të kulturës dhe traditës. 3. Nxitja e Aktivitetit Kulturor dhe Pjesëmarrja në Projekte Krijuese Klube leximi dhe grupe diskutimi: Shkollat dhe qendrat e komunitetit mund të krijojnë klube leximi për të rinjtë, ku mund të diskutojnë për libra të ndryshëm dhe të ndajnë mendimet e tyre. Ky angazhim jo vetëm që përmirëson shprehjen, por nxit edhe ndjenjën e përkatësisë kulturore dhe shoqërore. Programet artistike dhe kulturore: Përfshirja në aktivitete krijuese si shkrimi, poezia, dhe teatri, ndihmon të rinjtë të përvetësojnë një gjuhë më të pasur dhe të zhvillojnë shprehjen artistike. Aktivitetet si këto e ndihmojnë individin të zbulojë vlera të reja dhe të artikulojë mendimet dhe emocionet në mënyra më të ndërlikuara dhe të thella. 4. Mbështetje nga Politikat Publike dhe Institucionet e Kulturës Politika që favorizojnë kulturën e leximit: Qeveria dhe institucionet publike mund të mbështesin iniciativa si programet për lexuesit e rinj, subvencionimi i librave, ose krijimi i bibliotekave publike në çdo lagje. Këto politika ndihmojnë në përhapjen e kulturës së leximit dhe në rritjen e qasjes ndaj librave dhe materialeve edukative. Edukimi i vazhdueshëm për mësuesit dhe edukatorët: Niveli kulturor i mësuesve ndikon ndjeshëm në nivelin kulturor të brezave të rinj. Investimi në formimin e vazhdueshëm të mësuesve për t’i pajisur ata me mjete dhe teknika më të avancuara ndihmon në rritjen e cilësisë së edukimit dhe pasurimin e komunikimit. 5. Promovimi i Medias dhe Literaturës Cilësore Media edukative dhe literaturë cilësore: Ndikimi i mediave është i jashtëzakonshëm, ndaj është e rëndësishme që të promovohet përdorimi i literaturës cilësore dhe të krijohen emisione dhe programe që promovojnë gjuhën e pasur dhe mendimin kritik. Një media cilësore ndikon në zhvillimin kulturor të shoqërisë dhe pasurimin e gjuhës. Rrjetet sociale si mjete edukimi: Edhe pse rrjetet sociale shpesh nxisin komunikim të thjeshtëzuar, ato mund të përdoren për të promovuar gjuhën dhe kulturën përmes përmbajtjes edukuese, citimeve të veprave letrare, dhe diskutimeve mbi tema të rëndësishme sociale dhe kulturore. 6. Ndërtimi i Një Atmosfere Kulturore përgjatë Shkallëve të Jetës Nxitja e edukimit të vazhdueshëm dhe leximit në të gjitha moshat: Pasurimi gjuhësor nuk është i kufizuar vetëm në rininë e hershme. Ndërmarrja e aktiviteteve si leksione publike, seminare kulturore dhe klube leximi për të rritur mund të ndihmojë për ta bërë edukimin e vazhdueshëm një pjesë natyrale të jetës dhe të sigurojë që individët vazhdojnë të pasurojnë fjalorin dhe të thellojnë njohuritë e tyre. Modelimi i të mësuarit nga figura publike: Nëse njerëzit që udhëheqin janë vetë të angazhuar në pasurimin e fjalorit dhe të njohurive kulturore, atëherë shoqëria ka modele që i inkurajojnë njerëzit të kërkojnë të njëjtin nivel të lartë kulturor dhe shprehës. Në përfundim, pasurimi i fjalorit dhe luftimi i varfërisë linguistike është një proces i vazhdueshëm dhe kërkon bashkëpunimin e shoqërisë në tërësi – që nga individi, familja, shkolla, dhe deri te politika. Nëse ndjekim këto hapa, kemi mundësinë të zhvillojmë individë më të kulturuar dhe të formuar, të cilët jo vetëm që do të kontribuojnë më shumë në shoqëri, por edhe do të ndihmojnë për të ruajtur dhe zhvilluar identitetin tonë kulturor të përbashkët.

542 vite më parë, arbëreshët vendoseshin në Palaco Adriano në Sicili Nga Ornela Radovicka Çdo datë 1 Gusht arbëreshët e Palaco Adriano në Sicili, ngrihen herët, ende pa dalë djelli ngjiten në majën e malit, ndryshe i quajtur mali i trëndafilave, dhe më veshtrim nga Lindja, presin rrezet e tij, për kujtuar të parët e tyre, ardhur nga gadishulli ballkanik shqipfolës,të cilët të detyruar nga pushtimi turk lanë atdheun e tyre dhe u vendosën në këto troje. Mali i trendafilave ( Monte delle Rose), në Palazzo Adriano, është një 1436 metra ku eshte vendosur një kryq i ritit arbëreshë, dhe cdo 1 Gusht arbëreshët e Palcos me himnin e tyre “Moj e bukura More,” i ngjiten malit dhe nisen së bashku për të festuar ritin, kujtimit me nostalgji të ardhjes së Etërve Shqiptarë qe themeluan Palazzo Adriano më 1482. C:\Users\ACER\Desktop\facebook_1586002433965.jpg Arbëreshët e Palco Adriano, janë asimiluar në gjuhë, por ende mbajnë ritin e tyre bizantin. I pari dokument ku përmenden punimet e ndërtimit në kishën e San Nicola daton në 9 shkurt 1656. Pas tre vjetësh kisha shembet. Konsistenca e punimeve kishte shkaktuar transferimin në Matricën e statujës së San Nicola dhe pezullimin e funksione duke përfshirë festimin e festës së Kryqëzimit të Shenjtë “ i cili bëhej çdo vit ”si një letër nga Peshkopi i Girgenti që daton nga 12 korriku 1656. Popullsia arbëreshe Palacese e kujton me hidhërim të madh edhe datën e 14 janarit 1968 për një arsye se tërmeti i tmerrshëm shkaktoi dëme dhe vdekje të mëdha edhe në popullsinë arbëreshe dhe dyert e kishës u mbyllën për mbi 50 vjet. Kisha Bizantine Maria SS Assunta Ajo që lidh ende identitetin arbëresh është Kisha S. SS. Assunta/ U ndërtua me vullnetin e arbëreshëve në vitin 1532 dheu zgjerua në vitin 1770. Kisha greko-bizantine, kushtuar Maria Santissima Assunta dhe gjendet ne shehsin Umberto I. Shkallet anësorë janë në blloqe: fakt ky është për shkak të traditës popullore të mbretit Borbon Ferdinand IV i cili mbërrinte me kalë deri në hyrjen e kishës, sa herë që shkonte në Palazzo Adriano. Kjo kishë është Panteoni i bashkësisë shqiptare të Palazzo Adriano: Në të ekzistojnë varret e disa prej bijve të saj te shquar dhe gurët e të varreve te te pare jane në gjuhën shqipe, te cilat kane rëndësi të madhe historike dhe kulturore. Midis te tjereve lexojme Kete lapidar shkruar ne shqip ku thuhet:qe Vellezer ishim ne jete…”. me poshte jane rradhitur emrat;Martino Spata, Giuseppe (Sepa) Prifti Paolo prifti dhe mban vitin,1867. Popullsi arbëreshe e Palco Adriano është asimiluar në gjuhë. Askush nuk flet sot gjuhën atje. Është e dhimbshme kur mendon se kjo qytezë është vendi ku u lind dhe u rrit Gavril Dara Plaku dhe i riu. Gavril Dara, i cili nuk harroi kurre rrenjet e tij, dhe kjo duket edhe tek pasardhesi i tij G. Dara (i Riu) i cili ne nje leter i shkruan De Radës: “..banorët e hershëm… (prinderit tane) erdhën drejt e nga Kruja dhe viset afër Krujës pas betejave të fundit që bënë me turqit”. Dhe rreth 100 vjet me vone erdhen edhe vellezerit nga Korona”. Kujtoj si sot kur shkova për herë të parë në Palaco Adriano. Mbrrij ne shehsin Umberto I . Ulem tek nje bar. Aty gjejme edhe disa pleq. i pershendes, belbezojne, dhe nuk flasin shqip. Ndihen si ne faji, por edhe thone me krenari që janë “arberesh”. – Pse nuk flisni arbërisht? – Nese doni arberesh i gjeni ne Amerike. Ne fillim nuk i kuptova mendova se ishte batute por ata menjëherë m[ spjeguan se në Amerike, eshte shoqeria e Palacit qe mbajne gjalle gjuhen ritin, dhe traditat. Me erdhi keq, por ne te njejten kohe duhet të ndihemi pergjejges te gjithe, perfshiere edhe ne shqiptaret qe kurre nuk u lidhem te ndihmonim vellezerit tane, arbëresh por i lame deri sa te asimiloheshin.( Foto Palaco Adriano 2018) Gjatë promovimit të librit “Arbëreshët” të mikut tim Rexhep Rifati, në Hora të arbëreshëve pata rastin të takoja Kryetarin e komunës të Palacos, i cili mu afrua dhe me plot mirësi më fotoi që të promovonim këtë leibër edhe në Palco. “Unë vijë nga familja – Granai- Vrana- më tha Ai- Ndihem keq që nuk kam mundur ta mësoj gjuhën arbëreshe. Këtu në Palaco ka shumë që duam ti rikthehemi gjuhës së të parëve tanë.” Them të drejtën mu bë zemra mal që kishte interes për gjuhën. Një vizitë për promovimin e librit “ Arbëreshët” në Palaco Adriano e kemi në projekt. Shën Mëria e Palazzo Adriano-s C:\Users\iljas\Downloads\facebook_1590500647075.jpg Në një kodër të butë dhe të këndshme, jo shumë larg nga qendra e banuar, ndodhet Shenjtërorja “Madonna delle Grazie”, ndërtimi i së cilës daton që nga viti 1560 dhe historia e saj është e lidhur me një shfaqje të Shën Mërisë tek një vajzë 6-vjeçare, së cilës i tregoi ekzistencën e saj, imazh i së cilës në fakt u gjet i pikturuar në tempera në gur dhe sot është në absidën e Kishës.Në brendesi te ketij santuari eshte piktura e arbereshit Francesco Licurisi 1643 ( Santa Lucia). Një nga figurat e rendësishme në Palaco Adriano është Giuseppe\ Zef Crispi, 1781-1859), nga Pallaci i Sicilisë. Prift, profesor i letërsisë greke në Universitetin e Palermos dhe rektor i seminarit grek atje. Veprat e tij Memoria sulla lingua albanese, Palermo 1831 (Shënime mbi gjuhën shqipe), mronte tezn për prejardhjen pellazgjike të popullit shqiptar, një teori ende interesante edhe në ditët e sotme . Crispi \ Krispi është autor i një përmbledhjeje këngësh popullore arbëreshe të Sicilisë, shoqëruar nga përkthime në italishte, të titulluar Canti degli Albanesi di Sicilia (Këngë të shqiptarëve të Sicilisë), botuar në Canti popolari siciliani, Katania 1857 (Këngë popullore siciliane), të Leonardo Vigos dhe i Memorie storiche di alcune costumanze appartenenti alle colonie greco-albanesi di Sicilia, Palermo 1853 Tri burime të cilat simbolikisht identifikonin fare qartë statusin civil të vajzave dhe grave Tek arbëreshët, të cilët kanë banuar në Palazzo Adriano (deri në fund të shekullit XIX, statusi civil i vajzave dhe i grave identifikohej qartazi nëpërmjet burimin të cilën ato frekuentonin për të mbushur uji apo për të larë rrobat. Ishin tre burimet fqinje, të ndodhur në pikën më të lartë të malit. Studiuesi arbëreshëve , Guiseppe Crispi thekson se, “në tri nga këto burime shkonin të lanin rrobat gratë e renditura në këto grupe : në atë të mesit lanin vashëzat e pamartuara, në burimin e majtë lanin të martuarat, në të djathtin shkonin të lanin gratë e veja”. Bekimi i ujrave Arbërshët e Palaco Adriano-s ashtu si ata të Horës së Arbëreshëve, festojnë bekimin e ujrave në 6 Janar sipas liturgjise Bizantine, tradizionale e quajtur “vulata da palumma”e cila zhvillohet ne sheshsin Umberto 1. C:\Users\ACER\Desktop\facebook_1584912923345.jpg Familja e shquar ne Palaco Adriano, familja Dara Gavril Dara, plaku, lindi me 15 të Korrikut 1765 e vdiq me 19 Maj 1832. Studimet i beri në Seminarin Italo-Shqiptar të Palermos dhe me vone u dipllomua në mjeksi e në drejtësi. Mblodhi nga pleqte “Kënkat e pleqërisë” dhe hartoi disa vjersha në gjuhën shqipe, dhe kengen e Shen Lazari qe kendohet edhe sot tek arbereshet e Siçilise,përmbledhja me këngë popullore arbëreshe e të cilit ka humbur (Pallati Dara qe sot eshte kthyer ne nje muse natyralistik) Andrea Dara, i biri i Gavrilit, lindi me 17 Maj 1796. Vdiq me 2 Prill 1872. U dipllomua ne Drejtesi shkrime e tij jane :, dëshmoi interesim të gjallë për folklorin arbëresh dhe qe autor jo vetëm i një përmbledhjeje me këngë popullore arbëreshe të Sicilisë dhe i një vepre mbi Usi e costumi di Palazzo Adriano, 1859 (Zakonet e Pallacit), por edhe i një fjalori 5000 fjalësh shqip-italisht (1862-1868), pas një gramatike të shkurtër të shqipes (1830) dhe një përkthimi të Ungjillit të Shën Mateut. Shumica e këtyre veprave mbetën të pabotuara dhe ruhen në formë dorëshkrimi në Koleksionin Shqiptar të Bibliotekës Mbretërore në Kopenhagë ( bibliogrfià. Gangale 1973, f. 16 (II 10), 21 (II 17), 25 (II 20a), 62 (IV 6), 82 (V 4), 126 (V 50) dhe 129 (V 53). Gavril Dara, i riu autori i Vepres ”Kënka e Sprasme e Ballës”. Dara I ri ishte letrar, poet, gazetar, jurist. Lindi me 8 dhjetor 1825 dhe Vdiq me 19 nentor 1885. Ai ishte i biri i Andrè Darës e i Françeskës Dragota. Studioi në Seminarin italo-shqiptar të Palermos dhe u dipllomua per drejtesi. Fillon pune ne Agrigento. Merr pjesë në levizjet e ringjalles italjane si antar i Komitetit kryengritës t’Agrigjentit e me 1860 emerohet me dekret të Zef Garibaldit sekretar u përgjithshëm i Qeverise se’atij qyteti. Më 1867 emerohet prefekt i Trapanit. Me 1870, si e la ketë detyrë për arsye politike, shkoi në Romë e aty drejtoi për disa vjet (1871-1874) fletoren “La Riforma” ku u dallua edhe si gazetar. Pas disa vitesh kthehet ne Agrigento dhe jetoi aty deri ne fund te jetes. (fonte Kole Kamsi “Mbi katundin arbëresh Palaco Adriani”, ) Arbereshet shkruan ne gjuhen shqipe mbi lapidarin e familjes Dara, ku prehen eshtrat e tyre. “Burre i dijeshem nga me te dijshmit” 19 Maji 1832. C:\Users\ACER\Desktop\facebook_1584914399781.jpg Mali i trendavilave. Ky mal nuk eshte nje“shpikje letrario nga Dara, por egziston ne te vertet me kete emer. Ky mal ndodhet ne lugina e Sosio, (Palacio Adriano ) dhe ngrihet në një zonë ku natyra është e pa kontaminuar dhe pak e populluar. Eshtë përmendur nga Aristoteli dhe Plini Plaku dhe në lashtësi ishte i famshëm për bimët e tij të egra të virtytshme, objekt i studimeve për shumë botanistë. Hipoteza më e mundshme është se emri rrjedh nga lulja, dhe më saktë nga trëndafilat e peonies, të cilët lulëzojnë në shkurt, pa gjemba, dhe rriten mbi të gjitha në këtë mal; thuhet se trëndafilat u rritën kur kaloi Shën Rosalia, vajza e fisnikës Sinibaldo, zot i Quisquina dhe Malit te trendafilave. Keto trendafila janë i bardhë, i verdhë, rozë dhe i kuq.Largo mi duke lene mbarapa kete lugine.Nje copë shkëmbi duket ne horizonte. Ndalojme tek sheshi shikojme kroin (shatervanin) me dy goje nje veper e arbersheve te shekullit 16. Muret e vjetra te shtepive karakteristike arbereshe, arkitekture e qytezes , harqet, gjitonia, jane vetëm gjurmeë të asaj jete të zhurmshm të botës së djeshme arbërshe. Nje heshtje malinkonike ndjen në kete hapsire. Shtepite e Darenjve, Bastave, Biderave, Krispëve, Kjarajve, jane atije edhe pse shekujt rrjedhin. Në sheshin Umberto I ndodhet shatervani i ndertuar nga arbereshet, shekullit XVI . Elegante ne stilin e tij, me formen tete kendore. Për pjesën strukturore të ndërtuar në 1607 punuan Chiusi Nicolò Gagliano dhe Vito Termini, xhaxhai dhe nipi, dhe për pjesën dekorative të përbërë nga një vazo me një kon pishe të skalitur me shije të rafinuar baroke në 1684 u punua nga Burgitan Vito Lo Domino.Aty mesojme prej banoreve qe te kjo fontane u xhiruan sekuenca te filmit Oscar “Nuovo Cinema Paradiso” di G. Tornatore. Sot ky shatërvan nuk ndodhet më. (Në vijim foto e shatërvanit.) Disa figura që meritojnë të përmenden Emanuel Bidera 1784-1858) nga Pallaco Adriano. Vepra e tij mbi prejardhjen e shqiptarëve, u botua në katërvëllimshin Quaranta secoli racconti su le Due Sicilie, Napoli 1846-1850. Vëllimi i parë përmban disa poezi popullore arbëreshe. Themelues dhe drejtor i një shkolle të gojëtarisë në Napoli, Bidera shkroi edhe librete operash për kompozitorin Gaetano Donixeti Gjatë ekspeditës Të Njëmijtëve, të Garibaldianeve, G. Bandi, thotë se u dëgjua të këndoheshin këto vargje : Ky përfytyrim i ëmbël/Do të ledhatojë shpirtin tim/Dhe kohë e ndritur do shpaloset/Përpara meje plot shkëlqim, dhe se autorui i tyre ishte Libretist, arbëreshi Giovani Emanuele Bidera (Palazzo Adriano 1784-Palermo, 1858). Pietro Chiara\ Kiara,1840-1915).Lndi nëPallac Adriano. Gazetar, jurist dhe epistolar, por edhe politikan. Kushëri i Gavril Darës së Riut (1826-1885),Chiara bëri udhëtime në Shqipëri e në Ballkan më 1879. Ishte njohës i mirë i gjuhës dhe arriti të depërtojë thellë në politike, ishte deputet në parlament, botoi artikuj në të përmuajshmen e De Radës si Fiàmuri Arbërit, dhe shkroi disa poezi.Është autor i dy librave italisht për Shqipërinë: L’Albania, Palermo 1869 (Shqipëria), monografi në dymbëdhjetë krerë për gjuhën, letërsinë, historinë dhe politikën shqiptare, dhe L’Epiro, gli Albanesi e la Lega, Palermo 1880 (Epiri, shqiptarët dhe Lidhja), përmbledhje shkrimesh informative të botuara së pari në gazetën e Romës La Riforma, redaktuar në vitet 1871 deri 1874 nga Gavril Dara i Riu. Kostumet e Palacit Ndalojme tek muzeu i kostumeve. Piktori i njohur francez Zhan Houel, kur erdhi në Palac më 1782, i bënë shumë përshtypje kostumet e grave arbërshe. Piktori francez J. Houel përshkroi veshjet gala dhe veshjet e përditshme të grave të Palazzo Adriano me detaje dhe ishte aq i magjepsur prej tyre sa që donte t’i bente ato te pavdekshme . Thuhet qe ai beri nje perzjerje te bojrave te ujit me qymur druri dhe krijoji gjallerine e veshjeve prototipeve të ahengut të madh. Në to pikturoi fustanet gjysëm festive, fustanit të dasmës femra dhe mashkull, fustanin e gruas së martuar, atë të vajzës dhe në fund veshjen e përditshme . Veshja e festës në raste solemne siç është Pashka, dita e Zonjës dhe për festën e Kryqëzatës, tesuti eshte e bërë nga mëndafshi të pastër. Me të krijohet pjesa e fundit, trupit, keza dhe vello. Të gjitha këto pjesë qëndisen me ar. Në vijim një dasëm në Palazzo Adriano në ritin grek, J.- P. Houel, 1770. Mendohet te jete stampimi më i vjetër që riprodhon veshjet e grave të një vendi arbëresh. Burrat janë të veshur siç visheshin si fisnikët e kohës. Në pikturën në vijim pikturë e francezit, Jean Houel, kostumi i grave arbëreshe të Palazzo Adriano. Veshja e përditshme. C:\Users\ACER\Desktop\facebook_1584918879951.jpg Mbiemrat me origjine shqiptare Mbiemrat më të zakonshëm me origjinë shqiptare janë: Alessi, Barbata, Barcia, Cuccia, Francaviglia, Gagliano, Granà, Grisafi, Longo, Marino, Masaracchia, Raggio, Russo, Sabella, Schirò, Sciurba, Sulli Palazzo Adriano “bashki e pakicës shqipfolëse” Palazzo Adriano konsiderohet si “bashki e pakicës shqipfolëse”, sipas ligjit 482/99 (Norma në lidhje me mbrojtjen e pakicave historike gjuhësore), por gjuha e lashtë shqipe ashtu si e përmenda nuk është më gjuha e komunitetit; sot është humbur pothuajse plotësisht, por egziston një shoqatë e cila quhet Skënderbeg . Kjo i bënë të ndihen ende të gjallë. C:\Users\ACER\Desktop\facebook_1584913810220.jpg Arbëreshët e Palacos me duart me mund edjersë ndërtuan jetën në një atdhe që nuk ishte e tyre. Përveshën krahët dhe filluan punën . Ndërsa përshëndesim këtë ngulim arbëresh sot në prag të 1 Gushti, na vijnë ndër mend fjalët e Rodotas: … Kjo lugine te Maxares, lëndina, vreshta, ullishta, peme, ishte ajo parajse tokesore qe jo me kot Rodatò e kishte pagezuar te tille. Ishte dora e Arbershit, qe kete fole ku rrinin shqipet te egera e rilulezoi me sakrificat e tij, nga gjaku i tyre , malli it tyre, prodhoi “Malin me Trendafila”, elizirin me aromen e tij te perbere prej gjuhes shqipe, mitit, ritit rapsodive. Edhe per poetët e tjere te Palacit. Mali u pjese e jetes e historisë së tyre, legjendave, malli, dhe riteve, të ketij populli qe jeta nuk ishte aq bujare por që nuk harruan kurrë tokën e trë parëve të tij, të cilët çdo një gusht i afrohen këtij mali me vështrimin nga Toka mëmë. Arbëreshët vazhdojnëtë kujtohen për tokën mëmë, por mëma e tij çfarë bënë për këta bijë shpërndarë në Itali prej 600 vjetësh.

Kjo është një ndërtesë unike Fasadë në PARIS, FRANCË. Ndërtesa është e njohur si : "Nata e re " & Karakteristikat një SKULPTURË mbresëlënëse, të madhe të FYTYRËS që mbulon një pjesë të strukturës. Ky ARTWORK ndodhet ne zonen PIGALLE te PARISIT & eshte i njohur per STILIN ARKITEKTUROR Distiktiv & Artistik ..

Ngjarja që ndryshoi botën! Sot, 35 vite nga rënia e Murit të Berlinit Published 9 Nëntor, 2024 9 nëntori është një ndër datat më të rëndësishme të historisë së re gjermane. Një ditë, me të cilën gjermanët sjellin në kujtesë tmerrin dhe gëzimin, që nga nata e pogromit 1938 e deri tek rënia e Murit të Berlinit 1989. Më 9 nëntor Gjermania feston 35 vjetorin e rënies së Murit të Berlinit. Një ngjarje që ndryshoi botën. Një vit më vonë, më 3 tetor 1990, Gjermania u ribashkua pas 41 vitesh ndarjeje. Me rrëzimin e diktaturës së dytë në tokën gjermane, pra fundin e RDGJ-së, u zhduk nga harta politike kampi real-socialst në Evropë. Konflikti Perëndim-Lindje përfundoi. 9 nëntori 1989 shënon një ditë me rëndësi të veçantë për historinë e Gjermanisë dhe të Evropës. 09.11.1918 - Publicitet - Por në kalendarin historik gjerman 9 nëntori ka luajtur një rol të rëndësishëm edhe në epoka të tjera: Më 9 nëntor 1918 socialdemokrati Philipp Scheidemann, deklaroi nga një ballkon i Reichstag-ut (parlamenti) në Berlin se Gjermania ishte tashmë Republikë. Monarkia e perandorit Wilhelm II. kishte marrë fund: “Punëtorë dhe ushtarë, ndërgjegjësohuni mbi kuptimin historik që sjell kjo ditë. Ka ndodhur diçka e padëgjuar: Do të hasim punë të mëdha dhe të vështira. Gjithçka për popullin, gjithçka me popullin. Nuk do të lejohet të ndodhë asgjë që mund të cënojë nderin e lëvizjes punëtore. Jini të bashkuar, të sinqertë dhe të përgjegjshëm. E vjetra dhe e krisura – monarkia – u shemb. Rroftë e reja, rroftë Republika e Gjermanisë.” 09.11.1923 Demokracia e re në Gjermani pati një fillim të vështirë. Të majtët dhe të djathtët donin ta rrëzonin atë sa më parë. Më 9 nëntor 1923 në Mynih qindra nacionalsocialistë (nazistë) vërshuan drejt ndërtesave shtetërore në një përpjekje për puç. Udhëheqësi i tyre ishte Adolf Hitler, i cili 10 vite më vonë do të merrte në mënyrë totalisht ligjore pushtetin në Gjermanidhe do të shkaktonte krizën më të madhe në histori: Luftën e Dytë Botërore 09.11.1938 Gjatë kësaj lufte hebrejtë u luftuan sistematikisht, deri sa në vitin 1942 filloi makineria për asgjësimin e plotë të tyre. Më 9 nëntor 1938, pra para fillimit të Luftës, në mbarë Gjermaninë iu vu zjarri sinagogave, dyqanet e hebrejve u shkatërruan pothuajse të gjitha. Rreth 100 njerëz u vranë, 26.000 të tjerë u deportuan në kampe përqendrimi. Pogromi u quajt në mënyrë cinike “Reichskristallnacht” dhe do të shërbente si “provë e parë gjenerale” për Holokaustin. 9 nëntori 1938 është data më e tmerrshme në radhën e ditëve historike gjermane. 09.11.1989 Një kontrast gjigant ishte 9 nëntori 1989, dita e rënies së Murit të Berlinit. “E pabesueshme” ishte fjala që dëgjohej më shpesh atë natë, kur qytetarëve të RDGJ-së iu hapën krejt papritur kufijtë. Në fakt muaj më parë ishin zhvilluar demonstrata kundër regjimit totalitar të shtetit RDGJ. Mijëra njerëz kishin hyrë në ambasadën e RFGJ-së dhe të disa vendeve evropiano-lindore duke kërkuar azil politik. Presioni për të lehtësuar mundësinë e lëvizjes së lirë të qytetarëve të RDGJ-së kishte muaj që rritej nga dita në ditë. Por me atë që ndodhi më 9 nëntor 1989 nuk kish llogaritur askush: Kur gjatë një konference ndërkombëtare në Berlinin Lindor u deklarua, se do të hynin menjëherë në fuqi ligje të reja për lëvizjen e lirë, nuk kishte më asnjë mundësi për t´i ndaluar masat. Dhjetëra mijëra njerëz kaluan menjëherë kufirin e brendshëm të qytetit të ndarë Berlinit. Gëzimi ishte në kuptimin e plotë të fjalës `pakufij’. Pas kësaj nate nuk kishte më kthim pas. E çara e parë në Murin e Berlinit solli shembjen e plotë të sistemit të sëmurë. Data 9 nëntor shkruajti për herë të katërt histori gjermane – por këtë radhë histori të mrekullueshme. Këtë fakt nuk e ndryshojnë dot as vështirësitë që solli në Gjermani rënia e Murit të Berlinit. Krijimi i unifikimit së brendshmi ka nevojë për më shumë kohë se sa ribashkimi shtetëror. DW

Balerinët shqiptarë performojnë në Palma de Mallorca Nga edlira.ruzi TIRANË, 7 nëntor/ATSH/ Baleti “Giselle” me historinë e mrekullueshme të dashurisë që triumfon edhe përtej vdekjes, e çon trupën e baletit të TKOB-së në Palma de Mallorca të Spanjës në datat 7, 8 dhe 10 nëntor. Ky balet i veçantë, që përcjell thellësinë e ndjenjave dhe bukurinë e baletit klasik, do të prezantojë talentin e balerinëve shqiptarë për publikun ndërkombëtar. Teatri Kombëtar i Operas e Baletit në një postim në rrjetet sociale shprehet se, ky bashkëpunim nënvizon angazhimin për të promovuar artin dhe kulturën shqiptare në skenat ndërkombëtare, duke vendosur TKOBAP-në në hartën kulturore botërore dhe duke ofruar një platformë të denjë për artistët shqiptarë. /j.p/

Si të mbroheni nga gripi dhe ftohja këtë sezon virusesh! Mënyra për ta parandaluar dhe simptomat Oct 8, 2024 | 11:06 Ndërsa vjeshta sjell më tepër freski, ajo sinjalizon gjithashtu edhe fillimin e sezonit të gripit dhe ftohjes. Pra, të qëndrosh i shëndetshëm është një fitore e dyfishtë. Në këtë artikull ju sjellim disa këshilla se si të mbroheni nga viruset sezonale, të cilat zakonisht arrijnë kulmin gjatë muajve të ftohtë. Çfarë është saktësisht sezoni i gripit? Viruset e gripit në të vërtetë ekzistojnë gjatë gjithë vitit, por rastet zakonisht rriten kur moti bëhet më i ftohtë dhe kulmi arrin në mes të dimrit. Meqenëse gripi nuk largohet kurrë, identifikimi i muajit të pikut është më i dobishëm. Në 35 vitet e fundit, sezoni i pikut të gripit ka ndodhur më shpesh midis tetorit dhe majit, dhe ka arritur kulmin në shkurt. Si përhapet ftohja dhe gripi? Në thelb, virusi përhapet nga një person i infektuar, përmes pështymës, sekrecioneve të hundës, kollitjes, teshtimës ose kontaktit të afërt, shpjegojnë ekspertët e shëndetit. Edhe pse ka më pak të ngjarë, ju mund të sëmureni në mënyrë indirekte duke prekur një sipërfaqe që një person i infektuar ka prekur më parë. Cilat janë ndryshimet kryesore midis simptomave të ftohjes dhe gripit? Sipas ekspertëve duke qenë se virusi i gripit ndryshon vit pas viti, simptomat gjithashtu ndryshojnë. Megjithatë të dyja janë sëmundje të rrugëve të frymëmarrjes, por që shkaktohen nga viruse të ndryshme. Shenjat dalluese të gripit janë dhimbje të forta të trupit ose muskujve, dhimbje koke, ethe, gulçim, kollë dhe një ndjesi e përgjithshme lodhjeje. Ndërsa simptomat e ftohjes mund të vijnë më gradualisht dhe përfshijnë dhimbje fyti, rrufë, kollë, bllokim të sinuseve, lotim të syve, ethe, dhimbje të lehta të trupit dhe nganjëherë skuqje të lëkurës. Teshtima e shpeshtë gjithashtu mund të tregojë se jeni ftohur. Mënyrat më të mira për të parandaluar gripin ose ftohjen Ekspertët e shëndetit rekomandojnë të bëni vaksinën kundër gripit pa mbaruar tetori. Vit pas viti, CDC (qendra e kontrollit të sëmundjeve) ka treguar se sa e dobishme ka qenë vaksina, në parandalimin e përhapjes së infeksioneve dhe vdekjeve nga gripi. Vaksina e gripit është më e rëndësishme se kurrë më parë këtë vit, pasi sezoni i gripit përplaset me pandeminë COVID-19. Një tjetër metodë për tu mbrojtur është duke mos prekur gojën me duart e palara, të mbuloni hundën dhe gojën kur kolliteni dhe teshtini, lani shpesh duart dhe shmangni kontaktin e afërt me njerëzit e sëmurë. Çfarë duhet të bëni nëse sëmureni? Nëse mendoni se keni grip ose jeni ftohur, diagnostifikimi do t’ju ndihmojë të merrni kurën e duhur. Përndryshe, sistemi juaj imunitar do përpiqet ta luftojë vetë atë. Ndërkohë, qëndroni në shtëpi në mënyrë që të mos e përhapni virusin tek njerëzit e tjerë./AgroWeb.org

“Wander Reader Travel Awards”, Kumbaro: Medalje të argjendtë si vendi më i dëshirueshëm për t’u vizituar Nga Klotilda Saracini TIRANË, 8 nëntor/ATSH/ Shqipëria është nderuar me medaljen e argjendtë si vendi më i dëshirueshëm për t’u vizituar nga turistët gjatë edicionit të 23-të të çmimeve të revistës prestigjioze britanike “Wanderlust”. Lajmi u bë i ditur nga ministrja e Turizmit dhe Mjedisit, Mirela Kumbaro. Kumbaro tha se në konkursin “Wander Reader Travel Awards” përmes një votimi publik, vendi ynë u vlerësua si një destinacion që po fiton shpejt famë botërore ku ndërthuren bukuritë natyrore me trashëgiminë e pasur kulturore. Bukuritë e Shqipërisë, që nga majat e Alpeve të thepisura, brigjet magjepsëse të rivierës shqiptare dhe të Adriatikut, sitet e trashëgimisë UNESCO, monumentet e trashëgimisë kulturore dhe ata natyrorë, parqet kombëtare, fshatrat e bukur turistikë nga veriu në jug, kulinaria dhe prodhimet tradicionale tërhoqën 9.7 milionë të huaj gjatë 9 muajve të këtij viti. 1 nga 5 /k.s/j.p/

Maria Antonia Braile, poetesha e parë arbëreshe dhe lirizmi i saj Foto ilustruese Poeteshat shqiptare kanë ardhur tek bregu i poezisë, shumë më vonë se simotrat e tyre evropiane dhe botërore. Kjo nuk ndodhi, natyrisht, se atyre u mungonte talenti individual me kombësitë e tjera, por për shkak të rrethanave jashtëzakonisht të vështira historiko-sociale, një pjesë e të cilave si pushtimi otoman, ato e ndanin me bashkatdhetarët meshkuj, që edhe ata mbetën disi mbrapa në krahasim me bashkëvëllezërit europian, ndonëse e kapërcyen prapambetjen relative, me një djegie etapash. Po gratë shqiptare ishin veçanërisht të rënduara nga paragjykimet patriarkale që ndikonin mbi to, nga pozita e tyre e nënshtruar në gjirin e familjes dhe të shoqërisë shqiptare. E vetmja mundësi për të shfaqur talentin e tyre ishte letërsia gojore, në të cilën merrnin pjesë si këngëtare anonime (sidomos në këngët e vajtimit). Poetesha e parë shqiptare, madje shkrimtarja e parë shqiptare (po qe se nuk llogarisim Dora D’Istrian, që ka qenë e mërguar prej kohe në Rumani dhe e shfaqi talentin e vet më tepër si studiuese ose kritike; Xhentile Mandalanë që ishte më tepër folkloriste) qe një përfaqësuese e Diasporës arbëreshe Maria Antonia Braile, që botoi vëllimin e vet “Këngë në arbërisht dhe në italisht” në vitin 1917. Ajo pati një jetë të shkurtër, ishte me origjinë nga Shën Mitër Korona dhe ato pak vjersha që shkroi u botuan vetëm pas vdekjes së saj nga i vëllai, Salvadore, që ishte edhe ai poet, por shumë ndryshe prej saj. Maria Antonia Braile nuk ka vetëm rëndësi historike, padyshim ajo shkroi pak dhe ishte edhe një poeteshë minore, por dallohet për një lirizëm të çiltër dhe fin. Mbase po të jetonte, talenti i saj do të çelte lule të tjera lirike. Në vëllimin e saj, çuditërisht për një vajzë të re, mungon lirika e dashurisë. Vjershat që spikasin aty janë “Tek e keqja sëmundje”, qartësisht autobiografike, ku përshkruhen vuajtjet e saj nga sëmundja që po i merr jetën në lulen e rinisë dhe ndihet etja për jetë dhe ankthi i vdekjes. Krahasimi i vetes me një lule që lëngon është një krahasim i njohur, por që personalizohet prej saj duke i dhënë ngrohtësi. Për koncizitet dhe forcë përshkruese spikat vjersha portret ku shihet një fëmijë i parakohshëm, që do të jetë edhe ai jetëshkurtër, Dukagjini: Rri te froni Dukagjini/ Me ata Sizif e heljmuar/ Ruan zjarrin çë ë i shuar. Kjo vjershë e merr forcën nga një epitet që karakterizon sytë e fëmijës dhe bie në kundërshtim me moshën e tij të njomë “e heljmuar” dhe nga vështrimi i tij drejt zjarrit që është shuar dhe sikur paralajmëron shuarjen e shpejtë të djalit të vogël. Meriton vëmendje edhe vjersha në frymë popullore me distikë të rimuar që i kushtohet luftës, Luftës së Parë Botërore, që shihet në një optikë femërore si kositëse jetësh të reja dhe aspak në një përmasë lavdie apo heroizmi. Vëllimi i poeteshës së re nuk pati jehonë ndër bashkëkohësit, po do të përmendet shumë më vonë nga studiuesi arbëresh Gradilione, më vonë akoma, nga studiuesit e tokës mëmë Shqipërisë, si Nasho Jorgaqi dhe ne vetë. Më vonë, më 1995 studiuesi kanadez Robert Elsie do t’i jepte një vend të vogël në “Histori e letërsisë shqiptare” që botoi në New York. Ribotimi i këtij vëllimi të vogël mund të paraqiste interes. Nga Prof. Dr. Klara Kodra

Arbëresh / Kongresi i parë Gjuhësor Shqiptar i vitit 1895 në Koriliano Nga më i vjetri shkrim shqip i vitit 1167, i zbuluar nga historiani Nicolae Jorga në dorëshkrimet e Bibliotekës ”Laurentiana” në Firence (Ashburnham 1167 Lauren­tiana) (Hasan Aliaj “Rrenjet” Nr. 17. 2019) dhe deri në Kongresin e Manastirit 1908, patriotët shqiptar kanë bërë përpjeke titanike për të ruajtur pastërtinë e gjuhës tonë amëtare. Ka shumë veprimtari të organizuara për këto qëllime të larta, janë hartuar shumë alfabete, janë lënë dorëshkrime të shkurtra e të gjata dhe plot vepra. Ndërmjet veprimtarive të shumta e të rëndësishme janë dhe kongreset e patriotëve arbëreshë, që miratuan alfabetin shqip me germa latine dhe kontributi i patriotëve shqiptare, qe organizuan kongresin e Manastirit, që miratoi alfabetin që kemi aktualisht. Më 1 deri në 3 tetor të vitit 1895, pra 125 vjet më parë, zhvilloi punimet Kongresi i parë gjuhësor shqiptar në Koriliano Kalabro të Provincës së Kozencës, një ngjarje e rëndësishme e pasqyruar gjerësisht në shtypin italian dhe europian të kohës. Tema e këtij kongresi ishte prezantimi i aspekteve gramatikale, leksikore dhe fonetike të gjuhës shqipe, të asaj gjuhe të lashtë, të ëmbël e melodioze, që arbëreshët e ruanin dhe e kultivonin me dashuri dhe patriotizëm shembullor. Kongresi i zhvilloi punimet në mjediset e gjimnazit Garopoli te Korilian-Kalabro dhe morën pjesë 25 kongresistë gjuhëtar, shkrimtar, poetë, gazetar dhe klerikë të shquar të kishës arbëreshe. Ky aktivitet shkencor e gjuhës or dhe patriotik u ndoq nga afer nga 500 pjesmaarres te ardhur nga komuna te ndryshme te Kalabrise, Kampanjes, Pulias dhe Siçilise. Si kuptohet, aktiviteti i parë tekniko-gjuhësor dhe patriotik, në krijimin e alfabetit, për shkrimin e gjuhës shqipe dhe para Kongresit të Manastirit (më 14 – 22 nëntor 1908), ishte kongresi i Koriliano – Kalabro, me pjesëmarrjen e 25 arbëreshëve shqipfolës, të cilët hartuan dhe miratuan alfabetin e gjuhës shqipe me grafema latine. Me 2 tetor 1895, pjesëmarrësit në Kongresin e Koriliano miratuan themelimin e Shoqërisë Kombëtare Shqiptare, statutin dhe këshillin drejtues: Kryetar nderi: Jeronim De Rada, Nënkryetar: Pietro Kamodeka, Anselmo Lorekio dhe Akile Toçi. Në artikullin 1 të Satutit theksohet: “Asht themelue nji Shoqni Kombëtare Shqiptare, e cila do të përkujdeset: a) Për njisimin e nji alfabeti të vetëm b) Për përpilimin e një fjalori c) Për përpilimin e abetares në gjuhën shqipe d) Për botimin e një reviste italo – shqiptare e) Për të fillue marrëdhëniet me Mamën – Atdhè. Kongresi përshtati alfabetin e gjuhës shqipe që kishte përdorur Jeronim De Rada në vitin 1848 në gazetën “L’albanese d’Italia – shqiptari i Italisë”, në vitin 1888 në gazetën “Fiamuri i arbërit” që botohej në Kozenca, si dhe në shtypjen e “Rivista italo –albanese” me nëntitullin “Illi i arbresvet – Ylli i arbëreshëve” me drejtor Anotnio Argonizza. Alfabeti i Koriliano përmbante 7 zanore dhe 29 bashkëtingëllore, që i përkonin tingujve të gjuhës së folur në dialektin arbëresh: Zanoret: a, e, i o, u, è, ë Bashkëtingëlloret: b, c, d, f, g, j, l, m, n, p, q, s, t, v, x (si në italisht) dhe gj, gh (e egher – e egër), h (herë), ň (një), r, rh – rr, ŝ (sh), k – q, dh – δ , th – θ, z – ζ (Zot), sg – zh. Si kuptohet nga struktura e alfabetit, gjuhëtarët arbëreshë ishin të ndikuar nga italishtja, si gjuhë e të folurës së përditshme në mjedisin shoqëror ku jetonin, andaj huazuan germa nga italishtja, kësisoj ne vend të germës “k” përdorën “q”, për “nj” morën “ň” nga spanjishtja etj. Për tingujt e gjuhës së folur arbëreshe, kongresistët huazuan dhe gërma të veçanta, p.sh shtuan germën è me theks si gjuha frënge, përdorën gërmen “ë”, për tingullin Z huazuan germën greke ζ, për bashkëtingëlloret dyshe “dh” përdorën grafemën greke δ; ndërsa për tingullin “th”, grafemën greke θ. Alfabeti i Koriliano, ishte përshtatur dialektit arbëresh të gjuhës shqipe, andaj u përdor nga autorët arbëreshë në shumë vepra letrare, në tekstet mësimore për kolegjin e Shën Adriano, në shtypin arbëresh të kohës dhe në shumë vepra të botuara pas kongresit. Në vitin 1896 u mblodh kongresi i dytë i gjuhës shqipe në Lungro, ku u miratuan aktivitetet e kryera gjatë një viti dhe njëkohësisht u miratua statuti i Shoqnisë Kombëtare Shqiptare (Associazione Nazionale degli Albanesi). Alfabeti i miratuar në Kongresin e Koriliano, mbijetoi 13 vjet, deri sa u miratua alfabeti i unifikuar dhe i standardizuar në Kongresin e Manastirit, në viti 1908. Pjesëmarrësit në Kongresin e Koriliano Kalabro, hartuan dhe miratuan abetaren e gjuhës shqipe. Në vitin 1896, Anselmo Lorekio (avokat, poet, gazetar dhe shkrimtar arbëresh), në zbatim të detyrave të kongresit të parë të gjuhës shqipe, botoi abetaren shqipe, ndërsa në vitin 1897 botoi gazetën në gjuhën shqipe “La nazione albanese”. Në vitin 1899, në Kolegjin e Shën Adriano filloi rregullisht mësimi i gjuhës shqipe, ku Jeronim De Rada shkonte tre ditë në javë për të dhënë mësime në gjuhën shqipe. Edhe pse i moshuar, De Rada udhëtonte në këmbë nga San Demetrio deri në Shën Adriano për t’iu mësuar djelmërisë arbëreshe gjuhën e bukur shqipe. Kongresi i Manastirit (1908), e unifikoi dhe e standardizoi alfabetin, kësisoj, u shtua zanorja Y, u hoq zanorja è– e theksuar dhe u strukturuan bashtingëlloret dyshe gj, ll, nj, rr, sh, th, xh, zh. Kjo histori përpjekjesh dhe aktiviteti intensiv intelektual dhe patriotik, për të ruajtur gjuhën tonë të lashtë, duhet të frymëzojë brezat e rinj, sidomos ato në emigrim, që t’i u mësojnë fëmijëve të flasin, të shkruajnë dhe të lexojnë në gjuhën e bukur shqipe, pra të hapen shkolla shqipe kudo ku banojnë shqiptarët në emigracion, sidomos në Greqi, Itali, Gjermani, Zvicër, Austri, Spanjë, Suedi, USA, Kanada, Francë, Gjermani e deri në Australi dhe Zelandën e Re. E theksoj këtë këshillë, pasi po ndodh një dukuri e pakëndëshme, sepse disa fëmijë shqiptarë, kryesisht ata të lindur në dekadat e fundit në vendet e tjera ku kanë emigruar familjet shqiptare, nuk e flasin mirë gjuhën shqipe, madje disa as nuk dinë të flasin, të lexojnë e të shkruajnë në gjuhën tonë. Në maj te vitit 1997, në Certaldo të Italisë, shkrimtari ynë i shquar Ismail Kadare, kur konstatoi se disa fëmijë shqiptarë, nuk dinin të flisnin shqip, u revoltua dhe i u drejtua me kritika të rrepta prindërve të tyre, të cilëve iu tha: “Fëmijët tuaj mund të mësojnë disa gjuhë të huaja, por kurrë nuk do të jenë shqiptarë të mirë, në se nuk dinë gjuhën amëtare. Mësojuni fëmijëve gjuhën e bukur shqipe, gjuhën tonë të pasur dhe të mrekullueshme”. Një ngjarje e njëjtë i kishte ndodhur mendjendriturit Faik Konica në vitin 1900 dhe Ai i revoltuar shkruajti: “Këta që kanë patur mjaft durim për të mësuar gjuhë të huaja, a s’mundin, për dashuri të Shqipërisë, të kenë mjaft durim dhe të përpiqen të mësojnë sa më mirë e më kulluar edhe gjuhën e tyre amëtare?” Nga Lutfi Alia Etiketaalfabeti shqiparbereshdiasporagjuha shqipeJeronim De Radakryesore3shqiptar Nga më i vjetri shkrim shqip i vitit 1167, i zbuluar nga historiani Nicolae Jorga në dorëshkrimet e Bibliotekës ”Laurentiana” në Firence (Ashburnham 1167 Lauren­tiana) (Hasan Aliaj “Rrenjet” Nr. 17. 2019) dhe deri në Kongresin e Manastirit 1908, patriotët shqiptar kanë bërë përpjeke titanike për të ruajtur pastërtinë e gjuhës tonë amëtare. Ka shumë veprimtari të organizuara për këto qëllime të larta, janë hartuar shumë alfabete, janë lënë dorëshkrime të shkurtra e të gjata dhe plot vepra. Ndërmjet veprimtarive të shumta e të rëndësishme janë dhe kongreset e patriotëve arbëreshë, që miratuan alfabetin shqip me germa latine dhe kontributi i patriotëve shqiptare, qe organizuan kongresin e Manastirit, që miratoi alfabetin që kemi aktualisht. Më 1 deri në 3 tetor të vitit 1895, pra 125 vjet më parë, zhvilloi punimet Kongresi i parë gjuhësor shqiptar në Koriliano Kalabro të Provincës së Kozencës, një ngjarje e rëndësishme e pasqyruar gjerësisht në shtypin italian dhe europian të kohës. Tema e këtij kongresi ishte prezantimi i aspekteve gramatikale, leksikore dhe fonetike të gjuhës shqipe, të asaj gjuhe të lashtë, të ëmbël e melodioze, që arbëreshët e ruanin dhe e kultivonin me dashuri dhe patriotizëm shembullor. Kongresi i zhvilloi punimet në mjediset e gjimnazit Garopoli te Korilian-Kalabro dhe morën pjesë 25 kongresistë gjuhëtar, shkrimtar, poetë, gazetar dhe klerikë të shquar të kishës arbëreshe. Ky aktivitet shkencor e gjuhës or dhe patriotik u ndoq nga afer nga 500 pjesmaarres te ardhur nga komuna te ndryshme te Kalabrise, Kampanjes, Pulias dhe Siçilise. Si kuptohet, aktiviteti i parë tekniko-gjuhësor dhe patriotik, në krijimin e alfabetit, për shkrimin e gjuhës shqipe dhe para Kongresit të Manastirit (më 14 – 22 nëntor 1908), ishte kongresi i Koriliano – Kalabro, me pjesëmarrjen e 25 arbëreshëve shqipfolës, të cilët hartuan dhe miratuan alfabetin e gjuhës shqipe me grafema latine. Me 2 tetor 1895, pjesëmarrësit në Kongresin e Koriliano miratuan themelimin e Shoqërisë Kombëtare Shqiptare, statutin dhe këshillin drejtues: Kryetar nderi: Jeronim De Rada, Nënkryetar: Pietro Kamodeka, Anselmo Lorekio dhe Akile Toçi. Në artikullin 1 të Satutit theksohet: “Asht themelue nji Shoqni Kombëtare Shqiptare, e cila do të përkujdeset: a) Për njisimin e nji alfabeti të vetëm b) Për përpilimin e një fjalori c) Për përpilimin e abetares në gjuhën shqipe d) Për botimin e një reviste italo – shqiptare e) Për të fillue marrëdhëniet me Mamën – Atdhè. Kongresi përshtati alfabetin e gjuhës shqipe që kishte përdorur Jeronim De Rada në vitin 1848 në gazetën “L’albanese d’Italia – shqiptari i Italisë”, në vitin 1888 në gazetën “Fiamuri i arbërit” që botohej në Kozenca, si dhe në shtypjen e “Rivista italo –albanese” me nëntitullin “Illi i arbresvet – Ylli i arbëreshëve” me drejtor Anotnio Argonizza. Alfabeti i Koriliano përmbante 7 zanore dhe 29 bashkëtingëllore, që i përkonin tingujve të gjuhës së folur në dialektin arbëresh: Zanoret: a, e, i o, u, è, ë Bashkëtingëlloret: b, c, d, f, g, j, l, m, n, p, q, s, t, v, x (si në italisht) dhe gj, gh (e egher – e egër), h (herë), ň (një), r, rh – rr, ŝ (sh), k – q, dh – δ , th – θ, z – ζ (Zot), sg – zh. Si kuptohet nga struktura e alfabetit, gjuhëtarët arbëreshë ishin të ndikuar nga italishtja, si gjuhë e të folurës së përditshme në mjedisin shoqëror ku jetonin, andaj huazuan germa nga italishtja, kësisoj ne vend të germës “k” përdorën “q”, për “nj” morën “ň” nga spanjishtja etj. Për tingujt e gjuhës së folur arbëreshe, kongresistët huazuan dhe gërma të veçanta, p.sh shtuan germën è me theks si gjuha frënge, përdorën gërmen “ë”, për tingullin Z huazuan germën greke ζ, për bashkëtingëlloret dyshe “dh” përdorën grafemën greke δ; ndërsa për tingullin “th”, grafemën greke θ. Alfabeti i Koriliano, ishte përshtatur dialektit arbëresh të gjuhës shqipe, andaj u përdor nga autorët arbëreshë në shumë vepra letrare, në tekstet mësimore për kolegjin e Shën Adriano, në shtypin arbëresh të kohës dhe në shumë vepra të botuara pas kongresit. Në vitin 1896 u mblodh kongresi i dytë i gjuhës shqipe në Lungro, ku u miratuan aktivitetet e kryera gjatë një viti dhe njëkohësisht u miratua statuti i Shoqnisë Kombëtare Shqiptare (Associazione Nazionale degli Albanesi). Alfabeti i miratuar në Kongresin e Koriliano, mbijetoi 13 vjet, deri sa u miratua alfabeti i unifikuar dhe i standardizuar në Kongresin e Manastirit, në viti 1908. Pjesëmarrësit në Kongresin e Koriliano Kalabro, hartuan dhe miratuan abetaren e gjuhës shqipe. Në vitin 1896, Anselmo Lorekio (avokat, poet, gazetar dhe shkrimtar arbëresh), në zbatim të detyrave të kongresit të parë të gjuhës shqipe, botoi abetaren shqipe, ndërsa në vitin 1897 botoi gazetën në gjuhën shqipe “La nazione albanese”. Në vitin 1899, në Kolegjin e Shën Adriano filloi rregullisht mësimi i gjuhës shqipe, ku Jeronim De Rada shkonte tre ditë në javë për të dhënë mësime në gjuhën shqipe. Edhe pse i moshuar, De Rada udhëtonte në këmbë nga San Demetrio deri në Shën Adriano për t’iu mësuar djelmërisë arbëreshe gjuhën e bukur shqipe. Kongresi i Manastirit (1908), e unifikoi dhe e standardizoi alfabetin, kësisoj, u shtua zanorja Y, u hoq zanorja è– e theksuar dhe u strukturuan bashtingëlloret dyshe gj, ll, nj, rr, sh, th, xh, zh. Kjo histori përpjekjesh dhe aktiviteti intensiv intelektual dhe patriotik, për të ruajtur gjuhën tonë të lashtë, duhet të frymëzojë brezat e rinj, sidomos ato në emigrim, që t’i u mësojnë fëmijëve të flasin, të shkruajnë dhe të lexojnë në gjuhën e bukur shqipe, pra të hapen shkolla shqipe kudo ku banojnë shqiptarët në emigracion, sidomos në Greqi, Itali, Gjermani, Zvicër, Austri, Spanjë, Suedi, USA, Kanada, Francë, Gjermani e deri në Australi dhe Zelandën e Re. E theksoj këtë këshillë, pasi po ndodh një dukuri e pakëndëshme, sepse disa fëmijë shqiptarë, kryesisht ata të lindur në dekadat e fundit në vendet e tjera ku kanë emigruar familjet shqiptare, nuk e flasin mirë gjuhën shqipe, madje disa as nuk dinë të flasin, të lexojnë e të shkruajnë në gjuhën tonë. Në maj te vitit 1997, në Certaldo të Italisë, shkrimtari ynë i shquar Ismail Kadare, kur konstatoi se disa fëmijë shqiptarë, nuk dinin të flisnin shqip, u revoltua dhe i u drejtua me kritika të rrepta prindërve të tyre, të cilëve iu tha: “Fëmijët tuaj mund të mësojnë disa gjuhë të huaja, por kurrë nuk do të jenë shqiptarë të mirë, në se nuk dinë gjuhën amëtare. Mësojuni fëmijëve gjuhën e bukur shqipe, gjuhën tonë të pasur dhe të mrekullueshme”. Një ngjarje e njëjtë i kishte ndodhur mendjendriturit Faik Konica në vitin 1900 dhe Ai i revoltuar shkruajti: “Këta që kanë patur mjaft durim për të mësuar gjuhë të huaja, a s’mundin, për dashuri të Shqipërisë, të kenë mjaft durim dhe të përpiqen të mësojnë sa më mirë e më kulluar edhe gjuhën e tyre amëtare?” Nga Lutfi Alia