Legjenda e Kostandinit dhe Jurendinës.

Legjenda e “Kostandinit dhe Jurendinës”: kënga që lindi mes arbëreshëve

Në fondin e artë të trashëgimisë sonë gojore, legjenda e “Kostandinit dhe Jurendinës” rri si një margaritar i rrallë, e shndritshme dhe tronditëse, si një rrezatim që vjen nga thellësia e shekujve. Për herë të parë ajo u shfaq e shkruar në vitin 1737, në Dorëshkrimin e famshëm arbëresh të Kieutit, nën pendën e Nikollë Filjës – bir i një dere të moçme arbëreshe, që si shumë të tjerë, kishte marrë rrugën e mërgimit drejt Italisë së Jugut pas stuhisë osmane që përmbyti atdheun në shekullin XV.

Në kapitullin “Kënkezë të pleqrijsë”, Filja mblodhi me përkushtim këngë popullore, balada, këngë historike e lirike – dhe mes tyre, si një flakë që nuk shuhet, ndriçon përjetësisht varianti arbëresh i kësaj balade. Ai version, i kënduar mes fshatrave të Sicilisë, bart aromën e dheut të Çamërisë dhe frymën e maleve shqiptare, duke ruajtur emrat e vërtetë të heronjve dhe vendin e martesës së Jurendinës.

Në këtë këngë nuk gjejmë thjesht vargje, por një amanet të brezave, një betim të përtejbotshëm. Jurendina (apo Urendina, siç e shqiptonin të moshuarit) është e motra që martohet larg, në brigjet e Venedikut, mes kujtimeve të fiseve iliro-arbërore. Kostandini, vëllai i saj, përjetëson “besën shqiptare” në përmasën më hyjnore – aq sa edhe varri nuk e mban dot, e as balta nuk ia tret trupin, derisa ta çojë motrën tek prindërit për të marrë bekimin e fundit.

Kjo baladë është një kryqëzim i dritës dhe i hijeve: dashuria e gjakut dhe besa e shqiptarit bëhen më të forta se vdekja, më të pathyeshme se gurët e varreve. Çdo varg është një pikë loti që bie mbi gurin e zemrës, çdo refren një psherëtimë që vjen nga largësia e shekujve.

Nuk është rastësi që poeti i madh Jeronim De Rada e pa tek kjo këngë zjarrin më të madh të shpirtit arbëresh. Që nga ai çast, legjenda u shndërrua në frymëzim për poetë, studiues e këngëtarë, duke udhëtuar si një zog i shenjtë nga brigjet e Italisë së Jugut deri në viset më të largëta shqiptare.

Nëse i mbyllim sytë dhe e dëgjojmë, zëri i Kostandinit dhe i Jurendinës vjen ende sot si një tingull i përjetësisë, një kumbim që na kujton se besa është themeli i shpirtit shqiptar, dhe dashuria vëllazërore është një urë që lidh tokën me qiellin.

Pergatiti: Liliana Pere