Search Results

🌍 MODEL, MODELIM, MODULIM TE NJERIU 1. Modeli tek njeriu Çfarë është? Modeli është një përfaqësim i thjeshtuar i sjelljes, strukturës ose funksionimit të njeriut. Tek individi, ai mund të lidhet me trupin (biologjinë), mendjen (psikologjinë) ose marrëdhëniet (sociologjinë). Tek shoqëria, modeli paraqet mënyrën se si njerëzit ndërveprojnë në grupe ose sisteme. Llojet e modeleve për njeriun: 1. Modele biologjike – si funksionon trupi i njeriut ( p.sh . modeli i qarkullimit të gjakut). 2. Modele psikologjike – si mendon ose sillet individi ( p.sh . modeli i personalitetit “Big Five”). 3. Modele shoqërore – si ndërveprojnë njerëzit në grupe ( p.sh . modeli i komunikimit). 4. Modele edukative – si mëson dhe zhvillohet njeriu ( p.sh . modeli konstruktivist në arsim). Shembuj konkretë: Në psikologji: modeli i Maslow (piramida e nevojave) → njerëzit fillimisht kërkojnë nevoja bazë (ushqim, siguri), pastaj nevoja sociale, derisa të arrijnë vetë-realizimin. Në arsim: modeli i të nxënit të Kolbit → nxënësi kalon në katër faza: përvoja, reflektimi, konceptimi, eksperimentimi. Në shëndetësi: modeli i trupit të njeriut si sistem modular (organe, muskuj, nerva). Në informatikë: “user model” → përfaqësimi i një përdoruesi me preferenca, që ndihmon aplikacionin të përshtatet me të. 👉 Pra, modeli i njeriut është pasqyra e një realiteti kompleks, e thjeshtuar për t’u kuptuar më lehtë. 2. Modelimi tek njeriu Çfarë është? Modelimi është procesi i ndërtimit të modelit të njeriut → përshkruan, analizon ose shpjegon sjelljen, aftësitë apo zhvillimin. Në psikologji dhe arsim, modelimi përdoret për të shpjeguar si mësojnë njerëzit, si ndërtojnë zakone ose si ndryshojnë sjellje. Hapat e modelimit: 1. Identifikimi i problemit → p.sh . “Pse disa nxënës mësojnë më shpejt se të tjerët?” 2. Zgjedhja e variablave → motivimi, orët e studimit, mbështetja familjare. 3. Ndërtimi i modelit → matematik, grafik ose përshkrim logjik. 4. Testimi → krahasim i modelit me të dhënat reale. 5. Përdorimi → për të parashikuar rezultate ose për të ndërhyrë (arsim, terapi). Shembuj konkretë: Në psikologji: Albert Bandura (teoria e të nxënit shoqëror): njerëzit mësojnë duke parë dhe imituar të tjerët. P.sh . një fëmijë që shikon prindin duke lexuar, imiton këtë sjellje. Në arsim: Modelimi i procesit të të nxënit → p.sh . një mësues ndërton një model që lidh notat e nxënësve me mënyrën e studimit. Në shoqëri: Modelimi i sjelljes së konsumatorëve → kompanitë parashikojnë se çfarë do blejnë njerëzit në bazë të zakoneve të tyre. Në shëndetësi: Modelet epidemiologjike tregojnë si përhapet një sëmundje në një komunitet. 👉 Kuptim praktik: Modelimi i njeriut është mënyra për të kuptuar, parashikuar dhe ndikuar tek sjellja ose zhvillimi i tij. 3. Modulimi tek njeriu Çfarë është? Modulimi (modulariteti) është ndarja e njeriut ose shoqërisë në pjesë më të vogla (module), secila me funksion të veçantë. Tek njeriu kjo mund të jetë: biologjike, psikologjike ose shoqërore. Shembuj biologjikë: Trupi i njeriut është një sistem modular: Sistemi nervor, sistemi i frymëmarrjes, sistemi i qarkullimit të gjakut, sistemi i tretjes… secili modul ka funksion specifik, por të gjitha bashkë e mbajnë njeriun gjallë. Shembuj psikologjikë: Njeriu shihet si i përbërë nga module mendore: Kujtesa, emocioni, logjika, kreativiteti. Një psikolog mund të punojë vetëm me “modulin” e vetëbesimit për të përmirësuar performancën e një studenti. Shembuj shoqërorë: Shoqëria është modulare: Familja, shkolla, puna, institucionet publike – secila është një modul i veçantë që kontribuon në funksionimin e shoqërisë. Një shtet ndahet në module (ministri, bashki, komuna), që punojnë së bashku si një sistem i madh. 👉 Modulimi na lejon ta shohim njeriun dhe shoqërinë si një bashkësi pjesësh – dhe kjo ndihmon në analizë, trajtim dhe organizim. --- 4. Shembull integrues: Nxënësi në shkollë Modeli: Një grafik që tregon lidhjen mes orëve të mësimit dhe notës përfundimtare. Modelimi: Procesi i ndërtimit të këtij grafiku → mbledhja e të dhënave, analizimi dhe parashikimi i suksesit. Modulimi: Nxënësi shihet si i përbërë nga module → kujtesa, aftësia logjike, motivimi, emocionet. Çdo modul ndikon në performancë. --- 5. Përmbledhje Koncept Për njeriun (individ/shoqëri) Shembull Modeli Përfaqësim i thjeshtuar i trupit, mendjes ose shoqërisë Piramida e Maslow; Modeli i trupit si sistem Modelimi Procesi i ndërtimit të modelit për të shpjeguar ose parashikuar sjelljen Teoria e Bandurës për të mësuarit nga imitimi Modulimi Ndarja në pjesë më të vogla të pavarura (organe, aftësi, role) Trupi (organe); Shoqëria (familje, shkollë, punë) --- ✅ Përfundim: Po, modeli, modelimi dhe modulimi janë shumë të rëndësishme edhe për njerëzit. Modeli na jep një pasqyrë të thjeshtë të individit ose shoqërisë. Modelimi na lejon të kuptojmë dhe parashikojmë sjelljen dhe zhvillimin. Modulimi na ndihmon të ndajmë kompleksitetin e njeriut në pjesë më të menaxhueshme. ---E ke fjalën për Albert Bandura (shpesh ngatërrohet në shqiptim si “Mandura”). Ai është një psikolog shumë i njohur kanadez-amerikan, i cili zhvilloi një nga teoritë më të rëndësishme në psikologjinë moderne: Teoria e të mësuarit shoqëror (Social Learning Theory) dhe më pas konceptin e vetë-efikasitetit (self-efficacy). Teoria e Albert Bandura 1. Thelbi i teorisë Njerëzit mësojnë jo vetëm nga përvoja e tyre direkte, por edhe duke vëzhguar sjelljen e të tjerëve dhe pasojat e saj. Pra, mësimi ndodh përmes imitimit dhe modelimit. Njeriu nuk është vetëm “produkt i mjedisit”, por edhe një agjent aktiv që zgjedh, reflekton dhe kontrollon sjelljen e tij. 2. Katër elementët kryesorë të të mësuarit përmes vëzhgimit 1. Vëmendja (Attention) Për të mësuar, individi duhet t’i kushtojë vëmendje sjelljes së modelit. Shembull: një fëmijë që shikon mësuesin si shkruan në dërrasë. 2. Mbajtja në mendje (Retention) Sjellja e vëzhguar ruhet në kujtesë për t’u rikthyer më vonë. Shembull: nxënësi kujton si e zgjidhi mësuesi një detyrë matematike. 3. Riprodhimi (Reproduction) Nxënësi/individi duhet të jetë në gjendje të imitojë sjelljen. Shembull: fëmija përpiqet të shkruajë si mësuesi. 4. Motivimi (Motivation) Njeriu ka nevojë për një arsye që ta përsërisë sjelljen. Shembull: fëmija merr lavdërim kur shkruan mirë dhe kjo e motivon ta bëjë përsëri. 3. Shembuj praktikë Eksperimenti i famshëm “Bobo Doll” (1961) Bandura tregoi se fëmijët që shihnin të rriturit duke qenë agresivë ndaj një kukulle (Bobo doll), më vonë silleshin po aq agresivë. Ky eksperiment provoi që sjelljet e dhunshme mund të mësohen thjesht duke i parë. Në arsim: Nxënësit mësojnë shumë duke vëzhguar mësuesin ose shokët e klasës. Në shoqëri: Sjelljet pozitive ( p.sh . ndihma, mirësjellja) ose negative ( p.sh . dhuna, zakonet e këqija) përhapen përmes modelimit. Në media: Film, TV, rrjete sociale – ndikojnë fuqishëm tek të rinjtë përmes modelimit të sjelljeve. 4. Koncepti i vetë-efikasitetit (Self-Efficacy) Bandura theksoi se njerëzit nuk janë thjesht pasivë. Vetë-efikasiteti është besimi i individit tek aftësia e tij për të kryer me sukses një veprim. Shembull: Dy nxënës me të njëjtat aftësi → ai që beson se “mund ta bëj” ka më shumë gjasa të arrijë sukses. 5. Rëndësia e teorisë së Bandurës Ndihmoi të kuptohej se mësimi nuk është vetëm rezultat i përforcimit (siç thoshin behavioristët), por edhe i vëzhgimit dhe mendimit aktiv. Ka ndikim të madh në: Psikologji (terapi të sjelljes, zhvillim personal). Arsim (mësuesi si model). Sociologji (shoqëria dhe media formojnë modele sjelljeje). Shëndetësi (ndryshimi i zakoneve përmes role-modelëve). Pra, teoria e Albert Bandura thekson që njeriu mëson duke parë të tjerët, duke i imituar dhe duke reflektuar mbi to. Sjellja nuk është thjesht pasojë e shpërblimeve ose ndëshkimeve, por edhe e modeleve shoqërore që na rrethojnë. Liliana Pere

Grace dhe Rainier – Një udhëtim drejt sublimes që tejkaloi kohënnje metafore e perjetesisë Grace Kelly: vajza që ëndërronte më shumë se famë Grace Patricia Kelly lindi më 12 nëntor 1929 në Philadelphia, SHBA, në një familje me rrënjë irlandeze dhe gjermane. Babai i saj, John B. Kelly Sr., ishte një figurë e famshme: ndërtues i pasur, politikan lokal dhe tre herë kampion olimpik në vozitje. Ai ishte shembulli i njeriut që kishte ndërtuar gjithçka me duart e veta, simbol i ëndrrës amerikane. Nëna e saj, Margaret Majer Kelly, me origjinë gjermane, ishte një mësuese edukimi fizik dhe ish-modele – elegante, me rregull të hekurt. Kështu, Grace u rrit mes dy botëve: energjisë praktike të babait dhe ndjeshmërisë estetike të nënës. Në shkollë, Grace nuk ishte nxënëse e spikatur për shifra apo shkencë, por shkëlqente në art dhe recitim.  Pas gjimnazit, ajo u regjistrua në American Academy of Dramatic Arts në Nju Jork më 1947, ku studioi aktrim. Atje e shihnin si të rezervuar, por me një prani të jashtëzakonshme në skenë – një qetësi që të fuste në mendime  Për të mbajtur veten, punoi si modele e “Glamour Girl”, duke pozuar për kopertina revistash dhe reklama televizive. Karriera e saj filmike nisi më 1951, me rolin e parë në filmin Fourteen Hours. Por ishte 1952 që i solli shpërthimin, me rolin e gruas së sherifit në High Noon, ku shkëlqeu përkrah Gary Cooper. Më pas, bashkëpunimi me Alfred Hitchcock në Dial M for Murder (1954) dhe Rear Window (1954) e ngriti në piedestal. Hitchcock e përshkruante si “akull i bukur me zjarr të fshehur brenda”, një kontrast që e bënte të pazëvendësueshme. Në 1955, Grace fitoi Oscar-in për Aktoren më të Mirë me filmin The Country Girl, ku luajti një rol larg imazhit të saj glamur: një grua e thyer, me dhimbje dhe tragjedi. Kritiku i The New York Times shkroi: “Kelly ka një thjeshtësi që e bën dhimbjen e saj të padiskutueshme.” Në vetëm pesë vite, ajo kishte bërë më shumë se shumë aktore gjatë gjithë karrierës. Por ndërsa bota e adhuronte, Grace ndiente boshllëk: “Fama është si një perde: e bukur nga jashtë, por e zbrazët nga brenda,” tha një herë. Rainier III: princi i vogëlës që ëndërronte përjetësinë Rainier Louis Henri Maxence Bertrand Grimaldi lindi më 31 maj 1923. Nëna e tij, Princesha Charlotte, ishte e bija e princit Louis II, ndërsa babai, Princi Pierre i Polignac, vinte nga aristokracia franceze. Që i vogël, Rainier u përball me kompleksitetet e familjes: martesa e prindërve ishte e trazuar, dhe ai shpesh u rrit mes përkujdesjes së të afërmve. Arsimin e mori në Francë e Zvicër, dhe më pas studioi shkencat politike në Montpellier. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, iu bashkua ushtrisë franceze të lira dhe shërbeu në Alsace. Përvojat e luftës e forcuan dhe i dhanë ndjenjën se pushteti nuk është kurrë dhuratë – është detyrë. Më 9 maj 1949, në moshën vetëm 26-vjeçare, ai u ngjit në fron pas vdekjes së gjyshit, Princit Louis II. Monako ishte një vend i varfër dhe i rrezikuar nga integrimi i plotë në Francë. Rainier e kuptoi se duhej të shpëtonte principatën përmes një imazhi të ri. Ai filloi të investojë në turizëm, kazino, por mbi të gjitha kërkonte një figurë që të lidhte Monakon me botën. Dhe në vitin 1955, fati ia solli këtë figurë – Grace Kelly. Takimi i papritur: kur një yll zbret në një pallat Në prill 1955, gjatë Festivalit të Kanës, Grace Kelly u ftua në një vizitë në pallatin e Monakos për një sesion fotografik me Princin. Ishte një takim që dukej rastësor, por që historia e kujton si pikën e kthesës. Ajo mbërriti me vonesë, për shkak të një greve energjie. Princi e priti në kopsht, i rrethuar nga lule portokalli, simbol i dashurisë dhe pjellorisë. Fotot e tyre të para tregojnë një intimitet të padukshëm: ajo e qeshur, ai pak i ngurtë, por me sy të përqendruar te ajo. Më vonë, Grace do të thoshte: “Kur e pashë, mendova se kishte një trishtim të fshehtë që unë e njihja shumë mirë.” Rainieri, nga ana tjetër, e përshkroi si “një grua që nuk të mahniste vetëm me bukuri, por me qetësinë e saj”. Pas një viti letrash dhe vizitash të fshehta, më janar 1956, Rainieri propozoi. Amerika dhe Europa u tronditën: princeshë dhe aktore, një lidhje që dukej e pamundur, por që do të bëhej legjendë. Dasma e shekullit: kur kamera dhe katedralja u bënë një Më 18 prill 1956, ceremonia civile i bashkoi para ligjit. Më 19 prill, në Katedralen e Shën Nikollës, ndodhi ceremonia fetare. U ndoq nga mbi 30 milionë njerëz, një numër i paimagjinueshëm për kohën. Ishte si një film që u kthye në realitet, por këtë herë skenari ishte i jetës. Grace veshi fustanin e famshëm të MGM, punuar nga Helen Rose, një kryevepër me mëndafsh të bardhë, dantella 125-vjeçare dhe një kapelë Juliet me perla. Ishte një princeshë që zgjodhi thjeshtësinë mbi shfaqjen. Një kritik i Vogue shkroi: “Nuset do të frymëzohen nga ky fustan për një shekull.” Dhe kështu ndodhi – deri te Kate Middleton në vitin 2011. Dasma ishte një sintezë e dy botëve: kamera dhe katedralja, arti dhe feja, Amerika dhe Europa. Një botë e tërë pa një histori dashurie që dukej më reale se çdo film. Pas dasmës, Grace u tërhoq nga aktrimi. Shumë kritikë e quajtën këtë “humbje për kinemanë”, por ajo vetë e shihte ndryshe: “Unë kam luajtur mjaft role. Tani është koha të jetoj rolin tim të vërtetë.” Në Monako, ajo u bë një nënë e përkushtuar dhe një princeshë e dashur. Ajo themeloi organizata bamirësie, mbështeti artet dhe edukimin, dhe e bëri Monakon qendër të elegancës botërore. Rainieri, me seriozitetin e tij, e kishte gjetur tek Grace jo vetëm një bashkëshorte, por një partneritet të plotë.  Monako u bë simbol i luksit, i jetës mondane, por edhe i një historie dashurie që frymëzonte. Tragjedia që shndërroi dashurinë në legjendë Më 14 shtator 1982, Grace Kelly humbi jetën në një aksident automobilistik. Ajo ishte vetëm 52 vjeç. Bota qau një princeshë, por edhe një aktore që kishte lënë gjithçka për dashurinë. Rainieri, i thyer nga dhimbja, nuk u martua kurrë më. Ai u varros pranë saj më 2005, në të njëjtën katedrale. Historia e Grace dhe Rainier-it është e shumëfishtë: është dashuri, është sakrificë, është politikë, është poezi. Grace është metafora e njeriut që arrin majat, por kupton se ka male më të larta përtej famës – malet e dashurisë dhe të përjetësisë. Rainier është metafora e një kështjelle të vetmuar që më në fund ndriçohet kur pranë saj vendoset një dritë. Siç tha njëherë filozofi Kahlil Gibran: “Dashuria nuk është të shikoni njëri-tjetrin, por të shikoni së bashku në të njëjtin drejtim.” Grace dhe Rainier janë shembulli i kësaj thënieje: dy sy që panë në të njëjtin horizont, një horizont që ndryshoi fatin e një kombi të vogël. Ky bashkim i dy botëve – eleganca amerikane dhe tradita europiane – ishte si bashkimi i dy yjeve që ndriçojnë qiellin: secili me shndritjen e vet, por së bashku duke krijuar një dritë të papërshkrueshme.  Karriera e Grace – Ylli që shpërthen Para se të bëhej princeshë, Grace ishte një nga aktoret më të vlerësuara të kohës. Debutimi i saj i madh në filmin High Noon (1952) dhe më pas në Rear Window (1954) dhe To Catch a Thief (1955), e vendosën atë në majat e Hollivudit. Kritikët e filmit e lavdëruan për bukurinë e saj të ftohtë, qetësinë dhe prezencën magnetike në ekran, por jo vetëm. Ata vunë re se ajo kishte thellësi shpirtërore, një aftësi për të dhënë ndjesi pa fjalë, duke e bërë rolin e saj të paharrueshëm. Në këtë periudhë, Grace nuk ishte thjesht një figurë e bukur; ajo ishte simbol i reflektimit të elegancës moderne, një ikone e feminitetit të fuqishëm dhe të kultivuar, e cila sfidonte stereotipet e kohës për aktoret. Siç shkruan një kritik i famshëm: “Grace Kelly nuk luan rolet, ajo i bën të ndjehen si poezi vizuale.” Takimi i tyre i famshëm në Monte Carlo më 1955, gjatë xhirimeve të filmit To Catch a Thief, ishte si përplasja e dy yjeve të ndriçuar. Rainieri, princ i Monakos, nuk ishte thjesht një figurë ceremoniale – ai ishte njeri me vizion, por edhe me një ndjeshmëri të hollë për artin dhe bukurinë. Grace, aktore me famë botërore, e kuptoi se pas titujve dhe dritës së kamerave fshihej një njeri me shpirt të ndjeshëm dhe të thellë. Në filozofi, ky takim mund të shihet si bashkimi i dy polëve: e materiales dhe e shpirtit, e dukshmes dhe e të brendshmes. Siç thotë Kant: “E bukura dhe e sublimeja bashkohen kur shpirti ndien diçka që tejkalon përjetimin e zakonshëm.” Kështu, dashuria e tyre ishte një ndjesi sublime, që frymëzoi miliona njerëz dhe e ngriti përtej thjesht historisë personale. Martesa e tyre më 19 prill 1956 ishte një moment i paharrueshëm kulturor. Fustani i nusërisë, krijuar nga kostumografja e studios MGM, u bë më shumë se një veshje: ishte simbol i lidhjes midis botës së kinemasë dhe aristokracisë. Ai përfaqësonte bashkimin e bukurisë njerëzore me artin, një akt të sublimuar të dashurisë dhe elegancës. Transmetimi televiziv i dasmës – i ndjekur nga mbi 3 milionë njerëz – ishte një manifest i mitologjizimit modern, ku dashuria njerëzore kthehet në simbol dhe përrallë për breza të tërë. Pas martesës, Grace u largua nga Hollivudi, duke sakrifikuar karrierën e saj të ndritshme për përkushtimin ndaj familjes dhe Monakos. Ky akt ishte jo thjesht një sakrificë personale, por një akt sublimi: si Perëndeshat që japin pjesë të tyre për të mirën e botës, Grace transformoi jetën e saj në një simbol të dashurisë së përjetshme. Rainieri gjithashtu bëri sakrifica për të ruajtur dinamikën e principatës dhe dashurinë e tyre, duke bërë që Monako të lulëzojë kulturisht dhe ekonomikisht. Ata, së bashku, nuk ishin thjesht princ dhe princeshë, por partnerë në një vizion të përbashkët, që sfidon kufijtë e jetës së zakonshme. Kritikët e kohës e lavdëruan Grace për elegancën, maturinë dhe praninë magnetike në ekran, ndërsa historiografët e Monakos e shohin martesën si një sukses kulturor dhe diplomatik. Rainieri vlerësohet si një udhëheqës i mençur dhe vizionar, që e bëri Monakon simbol të artit dhe elegancës europiane. Analizat moderne krahasojnë këtë histori me mitet antike, duke thënë se “dashuria e tyre është arketipale, një përsëritje e miteve për hyjnitë që lidhen me njerëzit, por e bërthyer në realitetin e shekullit XX.” Në një botë që shpesh e idealizon Dashuria nuk është thjesht ndjenjë, por akt i përkushtimit dhe sakrificës. E bukura dhe e sublimeja nuk ekzistojnë thjesht në natyrë, por në veprimet e njerëzve që zgjedhin të lidhen me njëri-tjetrin mbi çdo kufi. Trashëgimia nuk matet vetëm në arritje materiale, por në jetët që frymëzohen nga dashuria dhe eleganca. Grace dhe Rainieri mbeten dy yje që ndriçojnë historinë, jo thjesht me tituj dhe titujt e monarkisë, por me shpirtin e tyre, elegancën dhe dashurinë sublime që lë një dritë të përjetshme mbi njerëzimin.  Dy udhë të largëta që nisen drejt një pike takimi Në horizontin e njerëzimit, shpesh shfaqen dy shpirtra që, pa e ditur, ecin drejt njëri-tjetrit. Kështu ishte edhe me Grace Patricia Kelly, e lindur më 12 nëntor 1929, në Philadelphia, dhe me Rainier Louis Henri Maxence Bertrand Grimaldi, i lindur më 31 maj 1923, në një pallat që do t’i dukej herë vend i shenjtë, herë burg i ftohtë. Në Grace, bota pa një figurë të ndritur të kinemasë – një aktore që në vetëm disa vite bëri atë që shumëkush nuk arrin dot në një jetë të tërë.  Nga High Noon (1952) te Rear Window (1954), e deri te The Country Girl (1955), ku fitoi Oscar-in, ajo u bë simbol i “bukurisë së ftohtë” që Alfred Hitchcock e adhuronte. Por pas kësaj elegance kishte një shpirt të trazuar, që kërkonte më shumë se rolet e shkruara nga të tjerë. Në Rainier, bota pa një princ të heshtur, të rritur me ndjenjën e përgjegjësisë për një principatë të vogël që mund të humbiste ⁷ identitetin. Ai trashëgoi fronin më 1949, në moshën 26-vjeçare, dhe ndonëse kishte pushtet, i mungonte një gjë thelbësore: një bashkudhëtar që ta ngrohte mbretërinë e tij të brendshme. Këtu fillon analogjia: Grace ishte flakë e mbuluar nga akulli, Rainieri ishte gur i ftohtë që priste zjarrin. Dhe fati, me një logjikë të fshehtë, i solli pranë.  Takimi si metafizikë – kur shpirtrat njihen përtej formës Prilli i 1955, Festival i Kanës. Një takim i organizuar për një fotosesion: Grace, ylli i kinemasë, dhe Rainieri, princi i heshtur. Çasti që për botën ishte rastësi, për ta ishte zbulesë. Platoni, në Simpoziumin, thotë se dashuria lind nga njohja e gjysmës së humbur. Pikërisht kjo ndodhi: ajo pa tek ai një trishtim që e njihte vetë, ai pa tek ajo një qetësi që i mungonte. Ishte një takim që nuk ndodhi në nivelin e syve, por në thellësinë e shpirtit. Në ato çaste, ndjenja sublime bëhet e prekshme: nuk është më thjesht tërheqje trupore, por një kujtesë e mistershme se shpirti ka takuar diçka që gjithmonë e ka kërkuar. Dasma – sakraliteti i dukshëm i një misteri të padukshëm Më 18 prill 1956, u bë ceremonia civile; më 19 prill, ajo fetare në Katedralen e Monakos. Ishte një ngjarje që ndoqën më shumë se 30 milionë njerëz përmes televizionit – një rekord për kohën. Por përtej madhështisë, dasma kishte një kuptim filozofik: ishte një ritual shndërrimi. Grace nuk po ndërronte vetëm mbiemrin; ajo po braktiste një botë të tërë – Hollywood-in – për të hyrë në një tjetër univers, atë të një principate me detyra e sakrifica. Fustani i saj, krijuar nga Edith Head dhe qepur nga stilistja e MGM Helen Rose, ishte një simbol. Ishte jo vetëm një veshje nusërie, por një “vello” që mbulonte kufirin mes artit dhe realitetit.  Historia mahnitëse e fustanit të nusërisë së Grace Kelly në vitin 1956: Dy ceremoni – dy veshje: Grace Kelly kishte dy veshje të ndryshme për ceremonitë e saj martesore: një fustan të butë rozë për ceremoninë civile (18 prill), dhe një fustan elegant fetar për dasmën më të bujshme (19 prill) në Katedralen e Shën Nikollës. Të dyja ishin dizenjuar nga Helen Rose, stilistja e kostumeve e MGM-së . Fustani për ceremoninë civile: Bërë prej tafta rozë të lehtë, i mbuluar me dantella cream të tipit “Alençon”, me pjesë të përqendruar dhe fund të shkallëzuar. Aksesoret përfshinin doreza prej lëkure dhe një kapele tradicionale Juliet. Ishte një kombinim elegant dhe i thjeshtë, por me stil . Fustani fetar: Një vepër arti me qafë të lartë, mëngë të gjata, trup të përshtatur dhe fund voluminoz. U përdorën materiale luksoze si faille mëndafshi, mrejtë dhe dantella “rose-point” belgje 125-vjeçare. Mushkërisht, fustani u krijua me kujdes nga 30 – 36 rrobaqepëse gjatë 6 javësh . Një dhuratë nga MGM: Fustanet nuk ishin porosi private, por dhuratë nga studioja Metro-Goldwyn-Mayer për yllin e saj më të shquar. Kjo nënvizon lidhjen mes botës së filmit dhe asaj të printe­rëve . Kapeli dhe vela: Në vend të një kurorë princeshe, zgjodhi një Juliet cap të zbukuruar me perla dhe lule portokalli (simbol i pastërtisë), që lejonte fytyrën të mbetej e dukshme për kamerat televizive • në velë ishin aplikuar dy dashnorerë të vegjël simbolikë . Komplementet personale: Mbante një manual lutjeje të zbukuruar me dantellë, mëndafsh dhe perla (“Bride’s Manual”), si dhe një monedhë fatlume në këpucën e djathtë, ndërsa emrat e saj dhe të princit ishin në këpucën e majtë . Mirëpritja dhe trashëgimia: Më vonë, Grace Kelly dhuroi fustanin për Philadelphia Museum of Art, i cili u bë shpejt një nga ekspozitat më të dashura dhe më të vizituara të muzeut . Trashëgimia e stilit: Ky fustan ka shërbyer si frymëzim për dekada me radhë për nuset dhe dizenjues të famshëm, përfshirë Kate Middleton-in. Bukuria e tij stoi si simbol i elegancës së përjetshme . Siç do të thoshte Umberto Eco:  “E bukura e vërtetë nuk qëndron në vetë objektin, por në shenjën që ai mban brenda.” Fustani i Graces ishte shenjë e një epoke, e një përjetësimi.  Sakrifica si formë e lirisë Këtu qëndron madhështia e Graces: ajo zgjodhi të heqë dorë nga kinemaja në kulmin e saj.  Shumë kritikë e quajtën humbje për artin, disa madje e gjykuan si “akt dorëzimi ndaj patriarkatit”. Por në të vërtetë, ajo bëri zgjedhjen më të guximshme: zgjodhi një rol që nuk e shkruan Hollywood-i, por historia e jetës së saj. Ne kuptimin filozik. Kant, kur flet për sublimen, e dallon nga e bukura: e bukura na kënaq, por e sublimja na lë pa frymë, sepse na kujton se ekziston diçka më e madhe se ne. Sakrifica e Graces ishte e tillë – ajo nuk ishte më vetëm një aktore e bukur, por u bë figurë sublime, sepse dëshmoi se dashuria mund të jetë më e madhe se fama. Rainieri, nga ana tjetër, fitoi më shumë sesa një bashkëshorte: fitoi një ikonë që i dha principatës jetë. Nën udhëheqjen e tij dhe me praninë e saj, Monako u bë qendër e kulturës, luksit dhe artit ** Tragjedia – fundi si shpallje e përjetësisë Më 14 shtator 1982, Grace humbi jetën në një aksident automobilistik në rrugët malore të Monakos. Ishte një kthesë e vogël, por fatale – metaforë e kthesave të papritura të jetës. Këtu ndjenja sublime shfaqet në dimensionin e dhimbjes: ajo që humb është kaq e çmuar, saqë mungesa e saj bëhet e padurueshme, por pikërisht kjo mungesë e bën kujtimin të pavdekshëm. Rainieri nuk u rimartua kurrë. Ai mbeti në pallat si një hije e dashurisë së tij, derisa vdiq më 2005. Dhe kjo besnikëri është një akt filozofik më vete: dëshmon se dashuria nuk është një episod, por një gjendje ontologjike që e ndryshon qenien përfundimisht. Historia e Grace dhe Rainier mund të lexohet si një traktat i heshtur mbi dashurinë. Platoni do të thoshte se ata gjetën gjysmën e humbur. Kant-i do të shihte në sakrificat e tyre shembullin e së sublimës, që të ngrit mbi interesat personale. Në analogji, dashuria e tyre është si një urë që lidh dy brigje të largëta: njëra është bota e përkohshme e famës, tjetra është bota e përjetshme e detyrës dhe sakrificës. Dhe mbi këtë urë ata ndërtuan jetën. Në një kohë kur dashuria shpesh reduktohet në pasion të shpejtë ose interes të përkohshëm, historia e Grace dhe Rainier na kujton se dashuria sublime është ndryshe. Ajo kërkon sakrificë, guxim dhe shpesh dhimbje. Por është pikërisht kjo që e bën të pavdekshme. Siç tha dikur poeti Tagore: “Dashuria nuk kërkon të zotërojë, por të përjetësojë.” Grace dhe Rainier nuk e zotëruan njëri-tjetrin – ata u shndërruan në simbol të një ndjenje që shkon përtej kufijve të kohës dhe vdekjes.  kjo histori është një kujtesë për të gjithë ne: Se dashuria nuk është as bukuri, as pushtet, por është arti më i lartë i shpirtit – arti për të zgjedhur një tjetër dhe për të gjetur në atë tjetër kuptimin e vetvetes. Dua të të shtjelloj edhe një krahasim poetik midis jetës së tyre dhe mitologjisë ( p.sh . Orfeu dhe Euridika, Romeo e Zhulieta, ose hyjnitë greke),  Atëherë le ta ngremë historinë e Grace dhe Rainier edhe më lart, duke e parë jo vetëm si një dashuri njerëzore, por si mit të kohëve moderne, ku shpirtrat e tyre bëhen pasqyrim i figurave arketipale që njerëzimi i ka përrallëzuar që nga antikiteti. Grace dhe Rainier – Një mit i ri në dritën e miteve të lashta  Grace si Euridika, Rainieri si Orfeu Në mitin e Orfeut dhe Euridikës, dashuria sfidon vdekjen. Orfeu zbriti në botën e nëndheshme për të shpëtuar Euridikën, por humbi sepse e ktheu kokën para kohe. Rainieri, kur Grace u nda nga jeta në atë kthesë malore të Monakos më 1982, mbeti si Orfeu i braktisur – nuk mundi ta rikthente, por jetoi me kujtimin e saj deri në fund të ditëve. Në këtë krahasim, dashuria e tyre bëhet mësim i hidhur: se njeriu nuk mund ta mposhtë vdekjen, por mund ta shndërrojë kujtimin në përjetësi. Romeo dhe Zhulieta të shekullit XX Shpesh janë quajtur “Romeo dhe Zhulieta moderne” – jo sepse familjet i ndanë, por sepse bota e tyre ishte e ndarë në mënyrë të natyrshme: ajo – vajzë e Amerikës, yll i kinemasë; ai – princ i një principate europiane. Si Romeo dhe Zhulieta, ata nuk iu përkulën kufijve të botëve të ndryshme. Ata e ngritën dashurinë mbi dallimet. Por fundi i Graces, si një tragjedi e parakohshme, rikujtoi fatin e Zhulietës: bukuria më e brishtë, gjithmonë, është ajo që humbet e para.  Helenë e Trojës apo Penelopë e re? Grace shpesh krahasohet me Helenën e Trojës – bukuria e saj ishte e tillë që lëvizi botën, ndezi imagjinatën e miliona njerëzve dhe bëri që një principatë e vogël të hynte në hartën kulturore botërore. Por, ndryshe nga Helena, Grace nuk shkaktoi luftëra, por pajtoi dy botë: kinemanë dhe aristokracinë, artin dhe politikën, Amerikën dhe Europën. Në një farë mënyre, ajo ishte edhe Penelopa moderne: e durueshme, e përkushtuar, duke e thurur jetën e saj me një qetësi. Në mitologjinë greke, shpesh hyjnitë lidhen me njerëzit për të krijuar heronj. Grace, me bukurinë e saj hyjnore dhe prani të ftohtë, dukej si një perëndeshë e zbritur në tokë. Rainieri, me përmasat e tij njerëzore, bëhet si çdo njeri që kërkon të prekë të amshuarën. Historia e tyre ngjan me mitin e Persefonës dhe Hadesit: ajo, vajzë e dritës, e marrë në një botë të fshehtë, të mbuluar nga detyrimet dhe hijet e pushtetit. Por ndryshe nga miti, Grace nuk humbi dritën e saj – ajo e solli atë në pallat dhe e shndërroi Monakon në qendër drite. Filozofia na mëson se  sublimja është ajo që na dridh, që na ngre mbi përmasat tona të zakonshme. Dashuria e Grace dhe Rainier është sublime sepse përmbledh tre dimensione: Estetikën – bukuria e jashtme që i lidhi, një fustan, një dasmë, një mit i gjallë. Etiken – sakrificat që bënë, braktisja e karrierës, marrja e përgjegjësisë. Metafizikën – një lidhje që as vdekja nuk e shkatërroi, por e shndërroi në legjendë. Siç thotë Rilke: “Dashuria është ajo provë e fundit ku ne e provojmë vetveten, ku ne marrim përgjegjësinë e pafundësisë së tjetrit.” Grace dhe Rainier e provuan këtë, jo si figura të largëta mitike, por si njerëz me dobësi, frikëra dhe guxim. Në fund, historia e tyre është më shumë se një përrallë princeshash. Është një mit i shekullit XX, ku njeriu i zakonshëm dhe princërit e lashtë takohen në një pikë të përbashkët: dashuria si forca më e madhe e ekzistencës. Nëse mitet e lashta i shpikëm për të kuptuar hyjnoren, mitet moderne lindin nga dashuri të tilla, ku njerëz të gjallë, me të gjitha brishtësitë e tyre, arrijnë të bëhen simbole të së përjetshmes.  Grace dhe Rainier mbeten, në fund të fundit, si dy yje që u takuan për pak kohë, por që edhe pasi njëri u shua, drita e tij vazhdoi të udhëtonte  Referencat APA 1. Britannica. (n.d.). Grace Kelly. Britannica. https://www.britannica.com/biography/Grace-Kelly 2. Wikipedia contributors. (n.d.). Grace Kelly. Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Grace_Kelly 3. Britannica. (n.d.). Rainier III, prince de Monaco. Britannica. https://www.britannica.com/biography/Rainier-III-prince-de-Monaco 4. Wikipedia contributors. (n.d.). Rainier III, Prince of Monaco. Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Rainier_III%2C_Prince_of_Monaco 5. Time Staff. (2015, April 18). Life with Grace Kelly and Prince Rainier: Photos from the wedding of the century. Time. https://time.com/3684060/life-with-grace-kelly-and-prince-rainier-photos-from-the-wedding-of-the-century 6. Monaco Tribune. (2025, April 6). Prince Rainier III, the builder prince who transformed Monaco. Monaco Tribune. https://www.monaco-tribune.com/en/2025/04/prince-rainier-iii-the-builder-prince-who-transformed-monaco © 2024-2025 Liliana Pere  – Themeluese, Botuese. Autore   Revista Prestige   Të gjitha të drejtat e rezervuara.

Autori dhe historia prapa veprës Autori: Kolë Idromeno, një artist poliedrik shqiptar (piktor, arkitekt, fotograf, skenograf, muzikant etj.) dhe një prej figurave qendrore të Rilindjes Kombëtare . Viti i krijimit: 1883, kur Idromeno ishte vetëm 23 vjeç . Subjekti i portretit: Antonia, motra e Idromenos, rreth 24 vjeçe në kohën e realizimit . Autorësi : Vepra është universalisht i atribuar Idromenos. Megjithatë, ka patur disa debatime nga artistë si Mustafa Arapi për koherencën me stilin e piktorit, por këto nuk kanë ndryshuar konsensusin kritik të zotërimit të veprës nga Idromeno . Vlera artistike dhe pritja kritike Rrjedha artistike: Realizmi – veçanërisht i rëndësishëm si “piktura e parë realiste në Shqipëri” . Stil dhe teknika: Vaj mbi kanavacë, ku theksohet kolorizmi, drita, kontrasti, dhe një interpretim psikologjik kuptimplotë . Simbolikë dhe ndikim: Njihet si “Mona Lisa shqiptare” për shkak të misteriozitetit dhe statusit ikonë që ka fituar në vetëdijen kombëtare . Ekspozime historike: E ekspozuar për herë të parë në publik në Galerinë Kombëtare të Arteve në Tiranë në vitin 1954 . Restaurim ndërkombëtar: Pas një restaurimi në Francë në vitin 2005, u ekspozua në Musée d’Orsay në Paris — një ngjarje e rëndësishme për promovimin e artit shqiptar ndërkombëtarisht . Vlerësime kritike: Kritika shqiptare e konsideron vepër kyçe, me një pasuri emocionale dhe teknike që përmban brenda vetes një thellësi psikologjike të sjellë përmes detajeve të veshjes, shprehjes dhe pozës së dorëve . Çfarë tregon piktura – interpretim letrar artistik “Motra Tone” shpreh një botë të brendshme në heshtje, një meditacion i ngadalshëm i shpirtit përmes syve që duket se zbulojnë më shumë sesa heshtin. Antonia, e veshur me traditën katolike shkodrane, simbolizon një urë mes të kaluarës dhe të tashmes—një imazh i femrës shqiptare në të kapërcyer mes shekujve. Pozicioni i dorëve është elegant, me një grishje të butë që ngre pyetje: A është duke vëzhguar me kujdes? A ndjen brengë apo është në një moment reflektimi? Argjillit të kësaj gruaje i është ngulur nuanca e një konteksti të gjerë – shoqëror, psikologjik, dhe kulturor. Kolë Idromeno, piktor shqiptar i lindur në Shkodër, krijoi në vitin 1883 portretin e motrës së tij Antonia — një grua e re shkodrane, portret që erdhi të jetë piktura e parë realiste shqiptare. Me teknikën e vajit mbi kanavacë, ai solli një figurë femërore të pasur në interes civilizues dhe psikologjik, duke përthithur elementë etnografikë që i dhanë vëllim dhe thellësi kompozicionit. Kritika e vlerësoi si një vepër themelore, shpesh e quajtur “Mona Lisa e Shqipërisë”. Pas një ekspozimi të parë në 1954 në Galerinë Kombëtare, piktura u restaurua në Francë dhe u transplantua si simbol i vlerës artistike shqiptare në Musée d’Orsay në vitin 2005. Sot, “Motra Tone” është një ikonë e pasur e identitetit vizual të kombit, një mbishkrim emocional, historik dhe estetik që fton vetë çdo shikues të prekë thellësinë psikologjike të rrëfimit të bëshëm përmes syve të një gruaje. Këtu e ke muralin e famshëm të “Motra Tone”, realizuar nga artistët Arjol Pepi dhe Petrit Bilali në hyrje të Shkodrës. Ky mural i jep jetë portretit ikonik të Kolë Idromenos — një urë vizuale mes historisë dhe identitetit kombëtar . Mbi Kolë Idromeno – Jeta, familja dhe karriera poliedrike Lindja dhe prejardhja: Kolë Idromeno (Nikollë) lindi më 15 gusht 1860 në Shkodër, në atë kohë pjesë e Perandorisë Osmane, dhe vdiq po atje më 12 dhjetor 1939 . Familja: Kishte origjinë çame, burri i tij erdhi nga Parga e Greqisë dhe u vendos në Shkodër. Babai i tij, Arsen Idromeno, ishte një marangoz dhe projektues autodidakt që ndërtoi ndërtesa të njohura në qytet . Arsimi dhe formimi i hershëm: Filloi mësimet u ishte besuar edhe në një shkollë katolike në Shkodër ku mes me të bie edhe poeti Filip Shiroka. Mësoi vizatim nga fotografi Pietro Marubi, i cili e nxiti të studionte në Akademinë e Arteve të Bukura në Venecie në moshën 15-16 vjeç . Studimet në Venetie zgjatën vetëm disa muaj — pas kësaj kthehet në Shkodër, ku punon në studio artistike dhe fotografinë Marubi . Karriera dhe vepra artistike Kolë Idromeno ishte një personalitet me dhunti të shumta: piktor, arkitekt, fotograf, skenograf, urbanist, muzikant, kompozitor e pionier i kinematografisë në Shqipëri . Pikturë Stili: Themeltar i realizmit në artin shqiptar, portretet dhe skenat e çdo dite pasqyrojnë detaje të gjalla dhe elementë etnografikë . Veprat më të njohura: Motra Tone (1883), portreti ikonë i motrës së tij Antonia që ndriçon traditën realiste në pikturë shqiptare . Dasma Shkodrane – një tjetër vepër realizmi që përshkruan tradita dhe përfytyrime. Peizazhe si “Oborri i Shtëpisë Shkodrane”, si dhe piktura me temë historike/fetare . Ekspozime ndërkombëtare: Pikturat e tij u ekspozuan në qytete si Budapest, Romë, Bari dhe New York . Arkitekturë Projektues i mbi 60 ndërtesave publike dhe private në Shkodër: përfshirë Kafja e Madhe, stacionin e parë elektrik, kafene, Bankën Kombëtare, Prefekturën, Medresenë e Parrucës, katedralen e Shën Stefanit (vepër e veçantë në Ballkan) dhe Vila të shumta . Fotografi dhe kinematografi Stërvitur që në moshë të re në fotografi, ai arkivoi qindra negativë qelqi të rëndësishëm, sot të ruajtur në Qendrën e Studimeve Albanologjike dhe Muzeun Marubi . Ishte organizatori i shfaqjeve të para kinematografike në Shqipëri rreth viteve 1912-1919 . Murali “Motra Tone” në Shkodër – Një tribut modern Në fund të vitit 2024, portreti i Kolë Idromenos u realizua si mural në një nga fasadat hyrëse të qytetit të Shkodrës. Kjo vepër e përjetëson figurën historike brenda kontekstit urban dhe e rikthen atë në kujtesën kolektive të qytetarëve . Një interpretim letrar & artistik Kolë Idromeno është një yll poliedrik që ngrihet mbi horizontin kulturor të Shkodrës dhe të Shqipërisë së Rilindjes. Ai nuk u kufizua vetëm në pikturë, por shpërfaqi talentin e tij në çdo formë arti: nga arkitektura që i dha Shkodrës fytyrën e parë qytetare evropiane, te kinematografia si kujtesë teknologjike, e deri te fotografitë që fiksuan kohë të përjetshme. Murali i “Motra Tone” sot nuk është vetëm një portret – është një afirmim identitar, një poezi vizuale që fluturon mbi rrugët e qytetit. Është një reflektim i tempullit shpirtëror të një gruaje shqiptare – traditë, elegancë dhe thellësi emocionale – që paraqitet si një “Mona Liza shqiptare” e përjetshme përmes ngjyrave, dritës dhe heshtjes së vendlindjes. Pergatiti: Liliana Pere Kordinatore.Botuese.Auto re.

Kapitulli i Madh i Vitit 1938 – Shkodër, një qendër arti dhe kultura Në shkurt 1938, Shkodër u bë arenë e një ngjarjeje të veçantë — festë për 30-vjetorin e Profesor Ernest Koliqit si “Ordinar Universiteti”. Për këtë rast, ai ftoi në qytet dy poetët të shquar: Asdreni dhe Lasgush Poradeci, të cilët qëndruan pesë ditë — një vizitë që u bë simbol i bashkimit kulturor ndërkrahinal. Në Kino “Rozafat”, Shoqëria Kulturore-Artistike “Rozafat” organizoi një koncert festiv; aty, At Gjergj Fishta mbajti fjalim mirësjellës dhe emocional, duke përfaqësuar edhe veriun e vendit. Fjalimi u mbyll në përqafim të ngrohtë mes poetëve — simbol i bashkimit kulturor midis verioreve e jugoreve. Qyteti nuk qëndroi brenda sallës: banda muzikore marshoi për t’i njoftuar qytetarët, dhe shtypi i jugut (për shembull gazeta Jeta e Re në Vlorë, më 21 shkurt 1938) pasqyroi me broçkulla këtë atmosferë kombëtare. Fotografia ikonike u realizua para “Kafesë së Madhe”, ku pozonin në radhë nga e majta: Gaqo (Gasper) Tashko, Lola Gjoka, Ernest Koliqi, Dom Nikoll Koliqi, Tefta Tashko, Asdreni, Lasgush Poradeci, Gjergji Canco dhe Koço Tashko — një grup që përfaqësonte letërsinë, muzikën, arsimin dhe traditën kombëtare. Portretet që flasin — kush ishin dhe çfarë kontribuan Lasgush Poradeci (1899–1987) Kush ishte: Filolog, poet, përkthyes dhe themelues i letërsisë moderne shqiptare, me një stil që bashkonte romantizmin dhe realizmin.  Arsimimi: Edukim fillestar në Pogradec; shkollë e mesme në Manastir (Bitola) dhe Liceu Léonin në Athinë; studime universitare në Bukuresht dhe Graz, ku mbaroi me disertacion për poetin rumun Mihai Eminescu.  Kontributi: Poet i ndjeshëm, i njohur për vëllimet “Vallja e yjve” dhe “Ylli i zemrës”; përktheu nga gjuhë të shumta (anglishtë, frëngjisht, gjermanisht, italisht, rusisht) dhe ndikoi plotësisht në formimin e brezit të poetëve modernë shqiptarë.  Asdreni (Aleksandër Stavre Drenova) (1872–1947)  Poet rilindas, përkthyes dhe shkrimtar. Autor i poezisë që më vonë u bë himni kombëtar.  Arsimimi: Arsimin fillor në një shkollë greke, shkollë të mesme në Korçë; studime të shkurtuara për shkenca politike në Universitetin e Bukureshtit.  Kontributi: Publikoi “Rreze dielli” dhe “Ëndrra e lotë”, dy përmbledhje poetike me theks në nacionalizëm dhe ndjenje të thella shpirtërore. Ishte lidhje mes letërsisë dhe patriotizmit shqiptar në kohë të rëndësishme historike.  Ernest Koliqi (1903–1975) Kush ishte: Mësues, poet, romancier, përkthyes, gazetari, themelues revistash kulturore, pedagog dhe ministër i Arsimit gjatë periudhës së pushtimit fashist. Një ndër themeluesit e prozës moderne shqiptare.  Arsimimi: Shkolla e mesme në Bergamo dhe Milano; Universiteti i Padovës (diplomë dhe doktoratë me temë “Epika popullore shqiptare”).  Kontributi: Themeli i gazetave dhe revistave kulturore (Ora e Maleve, Shkëndija, Shêjzat); mësues; ministër arsimi që dërgoi 200 mësues në Kosovë e hap institucione arsimore; themeloi Institutin e Studimeve Shqiptare në Romë; përktheu poetë italianë dhe botoi vepra letrare të rëndësishme.  At Gjergj Fishta (1871–1940) Kush ishte: Poeti kombëtar, autor i “Lahuta e Malcís”, themelues i revistës kulturore “Hylli i Dritës”, simbol i forcës shpirtërore dhe identitetit shqiptar.  Tefta Tashko-Koço (1910–1947) Kush ishte: Sopranoja lirike më e shquar shqiptare e kohës, People’s Artist me posthum pasuri artistike të pazëvendësueshme.  Arsimimi: Lindi në Egjipt, u kthye në Korçë (1921), më pas studiuar në Konservatorin e Montpellier (nga 1927) dhe në Paris (1932–1936) pranë pedagogëve të njohur.  Kontributi: Këndoi opera dhe muzikë dhome në Shqipëri; regjistroi këngë qytetare shqiptare për shtyllën “Columbia” në Itali; herë pas herë performonte në Radio Tirana që nga 1938, duke sjellë shkëlqimin operistik në popull.  Lola Gjoka (1910–19885) & të tjerë Lola Gjoka ishte pianistja e parë shqiptare dhe akompanoi Teftën — një figurë kyçe e muzikës shqiptare. Gaqo, Koço Tashko, Gjergji Canco, Dom Nikoll Koliqi: aktivistë kulturorë dhe arsimtarë të profilit të lartë në Shkodër, figura themelore në jetën intelektuale qytetare. Shoqëria “Rozafat” – zemra kulturore e Shkodrës Themelimi dhe misioni: E ngritur më 13 shkurt 1918 mbi trashëgiminë e Shoqërisë Ndihmë Tpunëtore (1905). Qëllimi ishte edukimi artistik i qytetarëve përmes muzikës dhe këndimit; statuti i vitit 1919 theksonte “përmirësimin e shijes estetike, mësimin e veglave muzikore”.  (nuk kemi burim specifik, por flasim sipas përdorimit të mëparshëm) Veprimtaria artistike: Nga koncertet e para, zhvilloi teatro dhe letërsi, me shfaqje si “Besa”, “Bylbyli”, dramat historike “Moisi Golemi”, “Atdheu nuk mohohet”. Karnevalet qytetare ishin alegori me parada, maska, satire dhe art interaktiv në rrugë — elementi më unik dhe edukativ i epokës. Zgjerimi: Nga 36 anëtarë themelues në 1918, shoqëria zgjerohet deri në rreth 220 në vitin 1938 — tregues i peshës së veprimtarisë kulturore në Shkodër. Fundi: Me pushtimin fashist të prillit 1939, Shoqëria “Rozafat” u ndërpre me dhunë, duke mbyllur një kapitull të çmuar në histori kulturore. Koncepti i elitës kulturore që parapriu Ky episod kulturor i vitit 1938 — ku mblidhen poetë, pedagogu, sopranoja, pianisti dhe shoqëria kulturore — është ftesë për reflektim: tregon se elita është ajo që paraprin — me kulturë, vizion, edukim dhe art. Ajo kultivon shijen estetike të një kombi, e udhëheq nga prania e saj, edhe kur rrugët fillojnë të errësohen. “Rozafati” u ndërpre, po kujtesa e saj jetoi. Letërsia dhe arti nuk shuhet me pushtimet — por vazhdon të ndikojë pasionin kombëtar, duke udhëhequr breza e breza. Ja ku e ke një analizë artistiko-filozofike të ndërprerjes së Shoqërisë “Rozafat”, me arsyet historike, ndikimin estetik dhe dimensionin filozofik, e mbyllur me burimet. Ja po ta shkruaj analizën artistike e filozofike të gjithë ngjarjes së vitit 1938, me theks tek ndërprerja e saj, shkaqet dhe pengesat, dhe do ta mbështes me burime në fund. Analiza Artistike dhe Filozofike e Ngjarjes së Shkodrës, 1938 1. Artistikisht – një simfoni kulturash dhe epokash Ngjarja e vitit 1938 në Shkodër ishte shumë më tepër se një koncert apo festim personal i Ernest Koliqit.  Ajo ishte një kryqëzim artistik ku u takuan: Letërsia e lartë (Asdreni, Lasgushi) – me gjuhë të punuar, simbole të thella dhe frymë kombëtare. Muzika elitare (Tefta Tashko, Lola Gjoka) – që sollën në Shkodër vibracionin e skenave europiane. Retorika publike (At Gjergj Fishta) – që i dha ngjarjes tonin solemn dhe përbashkues. Veprimtaria qytetare (Shoqëria “Rozafat”) – që organizoi koncertin, paradat, teatrin dhe u bë ura mes artistëve dhe publikut. Në planin artistik, kjo ishte një harmoni polifonike, ku çdo disiplinë përforconte tjetrën. Nuk ishte thjesht “një natë arti”, por një mozaik identitetesh shqiptare – nga veriu deri në jug, nga tradita popullore te kultura akademike. 2. Filozofikisht – arti si akt paraprirës Kjo ngjarje mishëron idenë se arti dhe kultura paraprijnë ngjarjet politike. Në një kohë kur Shqipëria ishte në prag të tensioneve ndërkombëtare (pushtimi fashist vetëm një vit më pas), ky takim i elitës kulturore tregoi se forca shpirtërore e kombit shfaqet përpara krizës. Në fjalën e Fishtës dhe në veprimtarinë e “Rozafatit” kishte një nëntekst: “Ne mund të jemi të pushtuar trupërisht, por jo shpirtërisht.” Kjo ngjarje shënoi edhe një moment uniteti kombëtar, ku poetë të ardhur nga qytete të ndryshme, artistë të formuar në Europë dhe intelektualë të vendit ndanë një platformë të përbashkët. Në termat filozofikë, ishte një provë e konceptit hegelian se arti është vetëdija e një kombi në formë të dukshme. 3. Pse u ndërpre – dhe kush e pengoi Ky ritëm kulturor u ndërpre brutalisht në prill 1939, kur Italia fashiste pushtoi Shqipërinë. Shkaqet ishin të dyfishta: 1. Shkaku i jashtëm politik – pushtimi fashist solli censurë të rreptë, kontroll mbi shoqatat qytetare dhe ndalimin e çdo veprimtarie që mund të ngjallte ndjenja të forta kombëtare. Shoqëria “Rozafat”, me aktivitetet e saj që ndërtonin identitetin shqiptar, ishte e papajtueshme me projektin italian të asimilimit kulturor. 2. Shkaku i brendshëm strukturor – elitës kulturore shqiptare i mungonte një infrastrukturë e qëndrueshme për t’u mbrojtur nga presioni politik. Ajo ishte e përqendruar te individët (Koliqi, Fishta, Tashko) e jo te institucionet autonome që mund të mbijetonin pas largimit të figurave kyçe. Në këtë mënyrë, pushtuesi ishte katalizatori, por dobësia strukturore ishte predispozita që lejoi shuarjen e menjëhershme. 4. Vlera e humbur dhe paradoksi historik Paradoksi është se pushtimi i prillit 1939 ndodhi vetëm 14 muaj pas asaj që mund të konsiderohet “nata më e madhe kulturore e Shkodrës”. Kjo e bën ngjarjen e 1938-ës të tingëllojë si një melodi e bukur e ndërprerë papritur, një moment kulmor që u shua para se të kishte mundësi të zhvillohej më tej. Filozofikisht, kjo ngjarje është një kujtesë e asaj që Friedrich Nietzsche do ta quante “trishtimi i gjërave të papërfunduara” – se kultura ka nevojë për stabilitet për të rritur frutat e saj, jo vetëm për shpërthime të momentit. 5.Ky episod na mëson se: Arti dhe kultura janë më të fuqishme kur paraprijnë, jo kur ndjekin politikën. Shoqatat kulturore si “Rozafati” janë depo e kujtesës kombëtare dhe duhen ruajtur nga ndërhyrjet politike. Elita kulturore duhet të krijojë rrjete të qëndrueshme institucionale, jo të mbështetet vetëm në figurat individuale. Burimet 1. AKD (2023). Ernest Koliqi – Biografia dhe veprimtaria kulturore. Agjencia Kombëtare e Diasporës. https://akd.gov.al 2. Wikipedia (2024). Lasgush Poradeci, Asdreni, Ernest Koliqi, Tefta Tashko-Koço. https://en.wikipedia.org 3. ObserverKult (2023). Ernest Koliqi, themeluesi i prozës moderne shqipe. 4. Vatican News (2024). Poliedriku Ernest Koliqi. 5. Shkoder.net (2023). Shoqëria “Rozafat” dhe roli i saj kulturor. 6. Memorie.al (2023). Refleksione mbi kontributin e Ernest Koliqit në Kosovë. -

Udhëtim në Shqipëri | 10 ditë | Shqipëria dhe Thesaret e UNESCO-s Ky tur kulturor e natyror, i organizuar nga Arts et Vie, të çon në zemër të Shqipërisë dhe rajonit përreth, duke vizituar qytete historike, parqe kombëtare dhe vende të mbrojtura nga UNESCO. Është një përzierje mes historisë, peizazheve të jashtëzakonshme dhe traditave të gjalla shqiptare. Gjatë udhëtimit vizitohen Tirana me sheshet dhe monumentet e saj, Kruja dhe Shkodra me kala, muze dhe qendra historike, Durrësi me amfiteatrin romak, Berati – “Qyteti me një mijë dritare” (UNESCO), Manastiri i Ardenicës dhe qyteti antik i Apolonisë. Më tej udhëtimi vazhdon në Sarandë, parkun kombëtar të Butrintit (UNESCO) dhe parkun natyror të Syrit të Kaltër, për të arritur në Gjirokastër (UNESCO). Eksperiencat përfshijnë degustimin e ëmbëlsirës tradicionale glyko në Përmet, vizitën në Korçë, bregun e liqenit të Ohrit (UNESCO), Manastirin e Shën Naumit dhe një udhëtim me anije deri në Ohër. Programi përfshin gjithashtu muze etnografik në Podmocan, sitin arkeologjik të Herakleas, qytetin e Bitolës, burimet e Vevçanit dhe manastirin ortodoks të Kalishtës para kthimit në Tiranë. Natyrat shqiptare ofrojnë kontraste të fuqishme: male të larta, liqene të lashta me ujëra kristal, burime natyrore si Syri i Kaltër dhe parqe kombëtare të ruajtura. Trashëgimia kulturore e përfshirë në UNESCO është e shoqëruar nga mikpritja e ngrohtë e vendasve, gastronomia tradicionale me shije mesdhetare e orientale, polifonia shqiptare dhe vallëzimet popullore. Burimi: Le Figaro Voyage – Circuit en Albanie, 10 jours, L’Albanie et les trésors de l’Unesco

Nga prof. dr. Mimoza Kore Sot është ditëlindja e prof. E. Çabejt. Vepra e këtij dijetari të shquar është një enciklopedi e gjuhës shqipe, botës dhe jetës shqiptare. Ai mbetet përfaqësuesi i vetëm i kohës së tij që e eropianizoi dijen shqiptare. Me këtë rast e kujtojmë me nderim me këtë shkrim kushtuar veprës madhore “Studime etimologjike në fushë të shqipes”. QËMTIME NË “STUDIME ETIMOLOGJIKE NË FUSHË TË SHQIPES” TË EQREM ÇABEJT Vërejtje të përgjithshme Studimet tona albanistike kanë njohur arritje të shënueshme në dekadat e fundit, por kreun e vendit në to e zë, pa dyshim, vepra madhore e emërtuar thjesht nga Eqrem Çabej, “Studime Etimologjike në fushë të shqipes”. Kjo vepër në 7 vëllime e pa dritën e botimit dorajdorës, derisa në vitin 2014 u realizua edhe botimi i vëllimit V, botim që plotësoi gjithë këtë korpus të punës prej katër dekadash të Eqrem Çabejt, që u prit me ngazëllim nga gjuhëtarët e veçanërisht ata të fushës, çka gjen shprehjen më të mirë në kumtin e B. Demirajt: “Consummatum est ~ u kompletua!” Puna për studimin etimologjik të leksikut të shqipes filloi në trajtë artikujsh prej tij të cilët u botuan fillimisht në “Buletinin e Universitetit Shtetëror të Tiranës” prej vitit 1960 deri më 1963 dhe në revistën “Studime Etimologjike” prej 1964 deri më 1968. Në vitet që pasuan E. Çabej i plotësoi më tej ato derisa në fundin e viteve ’70 filloi puna për botimin e veprës “Studime Etimologjike në fushë të shqipes”. Për nevoja të momentit i ishim drejtuar kësaj vepre për të konsultuar etimologjinë e ndonjë fjale të veçantë, jetën e saj, por përpara 2 vitesh, së bashku me dy kolege, u përkujdesëm për redaktimin e të gjithë veprës për ta përgatitur edhe një herë për një botim të ri. Të rrokurit me punë dhe vështrim të kujdeshëm të gjithë kësaj ngrehine madhore që mund të quhet enciklopedi e shqipes, na bëri të kuptojmë më mirë filozofinë e punës, metodën dhe parimet e ndjekura, zgjidhjet racionale e të mbështetura shkencërisht, mesazhet shkencore që arrijnë deri në ditët tona, të cilat i japin ende kësaj vepre vlerën e bashkëkohësisë. Së pari, qysh në krye të herës E. Çabej përcakton qartë se ky punim ka një karakter të dyfishtë, ai është njëkohësisht kritik e ndërtimtar. Ky është një mesazh për këdo që nis një punë shkencore. Dokumentimi kritik, mbajtja qëndrim, paraqitja e gjendjes së studimit etimologjik të shqipes, vlerësimi objektiv i punës së mëparshme, kjo përbën njërën anë të dukshme të karakterit të përgjithshëm të kësaj vepre. Për këtë me skrupulozitet shkencor, me objektivitet dhe i mbështetur mbi parimet e avancuara të kohës ai shqyrtoi etimologji të dhëna më parë nga studiues të huaj si: G. Meyer, N. Jokl, Stieri, F. Miklosichi, H. Schuchardti, K. Brugmanni, A. Thumbi, W. Meyer Lübke, H. Helbigu, G. Weigandi, M. Lambertzi, C. Treimeri, M. Vasmeri, M. Bartoli, A. M. Seliščevi, P. Skoku, H. Barići, S. Puşcariu, O. Densusianu, A. Philippide, A. Rosetti, V. Pisani, V. Georgievi, V. Popovići, C. Tagliavini, S. Manni, W. Cimochowski, H. M. Ölbergu etj. Edhe pse përballë kishte gjuhëtarë të mëdhenj, ai shqyrtoi me kujdes shpjegimet e tyre etimologjike shumë prej të cilave konstatoi se ishin të sakta e të pranueshme, shumë të tjera të diskutueshme e deri të dyshimta e të tjera të shpjeguara pa kujdes ose në mënyrë spekulative. Për shembull, lema pështýj, pështymë ishte shpjeguar nga G. Meyer, Meyer-Lübke prej lat. *sputire për sputare. Po kështu sipas tyre kishin shkuar edhe Weigandi, Puşcariu, Tagliavini. E. Çabej e shpjegon si fjalë e mbarë gjuhës, e cila del qysh te Buzuku dhe bazën e ka te një onomatope. Po kështu fjala rend II. “vrapoj, eci me vrap”, të cilën G. Meyer e sillte prej greqishtes e kjo pas sllavishtes. Me këtë pajtohej edhe G. Weigandi. E. Çabej vlerëson shpjegimin e N. Jokl që shihte një fjalë vendi. Për fjalën kaçe “në shpinë, kaliqafë, kaliboç” fjalë e toskërishtes jugore (Gjirokastër) shënuar së pari te Hahni (210). Jo nga turq. kiç “pjesë e mbrapme, vithe” (G. Meyer 182 te kaç), po nga kal-çe, prej kalë + turq. çe. Edhe sinonimet e kësaj: kaliqafë kalaqafë, kaliboç, kalapiç, kalikaç, përmbajnë fjalën kalë, gjithashtu optikalas; sh. kaliqafë, optikalas. Për sufiksin turk -çe në shqipen sh. A. Xhuvani – E. Çabej. (29v.) E mund të vazhdojmë me çerdhe f. të cilën G. Meyeri (446) e mendonte për një huazim të vjetër prej sll. *čerda= sll. e vj. kishtare črĕda, kurse E. Çabej e shënon si fjalë vendi. Përveç shqyrtimit të punës së të tjerëve, E. Çabej ndërtoi të gjitha format e fjalës brenda shqipes e nga ana tjetër siç shprehet dhe vete, në rastet kur etimologjia e një fjale, e dhënë prej të tjerëve, paraqitet e drejtë, ai përsëri e përforcoi atë me të dhëna të reja. Në këtë mënyrë ai vlerësoi dhe trashëgiminë e studiuesve shqiptarë edhe pse nuk mund të flitej deri atëherë për studime të mirëfillta etimologjike mbështetur në parime të rrepta shkencore, si: P. Mazreku, N. Keta, E. Mashi, V. Dorsa, J. De Rada, Th. Mitko, N. Gazulli dhe sidomos Dh. Kamarda, K. Kristoforidhi, M. Camaj, A. Xhuvani. Zgjidhjet që kishin dhënë shpesh ishin arbitrare, intuitive, megjithatë ai i vlerësoi dhe shumë prej tyre i pranoi. Koha në të cilën punoi, kishte dhe kufizimet e veta, por ai me guximin dhe paanshmërinë e shkencëtarit mori në shqyrtim dhe citoi deri në detaj edhe punën e atyre që sistemi i konsideroi të padëshirueshëm, madje i kishte dënuar. Edhe pse nuk u pasqyruan në botimin e kësaj vepre, duke u censuruar, në skedat vetjake të E. Çabejt (për të cilat falenderojmë të bijën që na i vuri në dispozicion) gjejmë emrat: B. Palajt, B. Dema, V. Volaj, Sh. Bardhi, M. Camaj, veprën « Lahuta e Malcis » e shumë zgjidhje të paraqitura në to i ka pranuar si të drejta. Sigurisht, siç e shpjegon dhe vetë, parimisht ka kaluar në heshtje sprovat e kota të diletantëve pa kompetencë. Mbështetjen më të madhe në nxjerrjen e konkluzioneve të tilla E. Çabej e gjeti te njohja e mirë e gjuhës amtare, e dialekteve e të folmeve shqipe në të gjitha trevat ku jetonin shqiptarë, të dhëna për të cilat vit pas viti që ai punonte, po shtoheshin e për këtë kanë meritë gjithë gjuhëtarët e kësaj periudhe. Mbështetej, gjithashtu në materialin e trashëgimisë shkrimore të shqipes prej të cilave vinin fjalë të vjetra e të pavëna re në studimet e mëparshme. E. Çabej nuk kishte qëllim që në këtë punim madhor të studionte shqipen si qëllim në vetvete e për vetevete, por synimi ishte më i gjerë se kaq, të përcaktohej nga ana e leksikut karakteri specifik i shqipes dhe vendi i saj në rrethin e gjuhëve të tjera indoeuropiane me një formulim më të prerë nga ç’është bërë gjer më sot, thotë ai. Një punë e tillë duhet të kryhet dhe për sistemin fonetik e sistemin morfologjik të saj, për të arritur në një gjykim më përfundues në këtë çështje. Kjo bëri që në këtë vepër shqipja të gjente një ridimension së brendshmi, të shqyrtoheshin fjalë e trajta të tyre në të gjitha të folmet, dialektet, tekstet e hershme. Kështu për fjalën Çup “kënd, qoshe” ai jep të gjitha variantet në të folmet e shqipes: çep “sqep; kënd, çip, qoshe”, cep “skanj; qoshe, kënd i dalë; sup; sqep”, qep, sqep, thep, çip “kënd, qoshe”, s-qup, sup. Sigurisht që këto okurrenca albanologët e huaj nuk mund t’i jepnin dot. Duke njohur mirë gjuhën amtare, jetën që kishte bërë fjala, rrudhjen e përdorimit të saj, variantet parake e ato të vonshme, shtrirjen brenda e jashtë trevave politike aktuale, të gjitha këto bënë që gjuhëtari ynë të dilte në përfundime të rëndësishme për historinë e gjuhës shqipe, për trevat ku ishin shtrirë shqiptarët e të parët e tyre. Objektiviteti shkencor e përshkon gjithë këtë vepër. E. Çabej nuk mori në shqyrtim vetëm fjalë të cilat mund t’i analizonte, krahasonte e në fund të jepte një përfundim bindës. Ai nuk iu shmang edhe atyre që mbeten ende të pazgjidhura, duke lënë një derë të hapur për ata që do të vijonin të merreshin me etimologji. Nga ana tjetër nuk i vuri vetes detyrë të shtonte me çdo kusht përqindjen e elementit të trashëguar të leksikut prandaj edhe për disa fjalë të shpjeguara si vendase E. Çabej tregoi burimin e huaj, p.sh. edhe pse Meyer, Helbig e Bariç fjalën foshnjë e shpjegojnë si të shqipes E. Çabej e lë të diskutuar, megjithese pranon që shtrihet në të gjitha të folmet. Po kështu gjegjem për të cilën pranon se është fjalë e gjuhës mbarë, sot e vjetruar, por pranon se etimologjitë e gjertanishme janë të gjitha për të hedhur poshtë. U mungon ose mbështesa formale ose kuptimore, disa krejt fantastike. Pasqyrë dhe analizë e vëllimit III Për të parë më konkretisht e shqyrtuar më në detaj, morëm në shqyrtim Bleun III (C , Ç, D) të gjithë kësaj vepre, përzgjedhur në mënyrë të rastësishme prej nesh, ku mund të jepet dhe një pasqyrë e etimologjisë së lemave të përzgjedhura prej tij. Këtij vëllimi për fat të mirë, E. Çabej arriti t’i jepte dorën e fundit, ndryshe nga vëllimet e tjera qe mbetën në dorën e parë. Duke pasur parasysh që ai nuk është një fjalor etimologjik në kuptimin klasik (si p.sh.Fjalori etimologjik i K. Topallit) në të gjenden lema që E. Çabej e gjeti të arsyeshme t’i shqyrtojë duke diskutuar punën e paraardhësve, po kështu gjenden të tjera që nuk kanë përdorim në gjuhën shqipe, por mund të kenë dalë në veprën e dikujt dhe janë bërë objekt analize nga etimologë të mëparshëm, madje dhe ndonjëra e kuptuar gabim prej të huajve, p.sh. dëtónj “i kam një borxh dikuj”. Kjo fjalë-shpjegon E. Çabej- nga sa dimë, nuk ekziston në Shqipëri. G. Meyeri pas gjithë gjasësh e ka marrë prej Zef Kamardës, ose dëshýll m. “humbje në luftë, thyemje” fjalë e përdorur nga Fan Nolit, dëshylli-i Beratit, “Historia e Skënderbeut” (1921) formim pas frgj. désastre, it. disastro: nuk ka hyrë në përdorim të gjuhës. Me këtë duam të theksojmë se një pasqyrë e tillë paraqet pjesërisht gjendjen reale të shqipes kur është shkruar vepra. Kështu do të pritej që pas lemës foljore di të vinin diabet, diademë, diafragmë, diagnozë, diagonale, dialekt, dialog etj. Përkundrazi vinë lema të tilla që sot nuk përdoren dhe shumicës nuk iu dihet kuptimi, ndihen të vjetruara e shumë prëj tyre vinë prej turqishtes : dibá f. “lloj kumashi i mëndafshtë”, dibét m. “cipë e zezë e ndritshme, dibël mb. “i ligshtë etj. Kjo u realizua prej tij me qëllim për të parë karakterin historik të fjalëve. Në këtë vëllim janë parë 849 njësi leksikore ( =C 174, Ç 263, D 412), duke përjashtuar variantet dialektore të lemës kryesore, të cilat shpjegohen te shkronja përkatëse e lemës bazë, p.sh. cacpuríq m., mb. lihet pa sqaruar, sepse eshte variant i Spurdhíq ; cagë f.: sh. cak, caherë ndf.: sh. ca ; çeshtíj: sh. teshtíj ; dyzllúk m.; sh. Tozllúk etj. Po i paraqesim të klasifikuara më poshtë lemat e këtij vëllimi : C Ç D fjalë shqipe 119 92 149 =360 greqizma (të gjitha etapat) 13 5 16 =34 latinizma 2 2 24 =28 sllavizma 17 35 44 =96 turqizma 5 107 122 =234 veneciane 7 …. 4 =11 italianizma 4 7 21 =32 arab ..….. ..….. 1 = 1 anglisht ..….. ..….. 1 = 1 arumune 3 ……. …… = 3 spanjisht 1 ……. ……. = 1 etimologji të diskut. 3 12 23 = 38 etimologji dyfishe ... 3 7 =10 849 Kjo pasqyrë na krijon një ide të raportit të fjalës vendase me fjalët e huaja, e cila nga vëllimi në vëllim pa dyshim është e ndryshme (shih për vëllimin V B. Demiraj) përveç këtij përpjestimi, kjo pasqyrë është shprehje e historisë së popullit tonë, e kontakteve me kultura e popuj të tjerë, ku dallohet ndikimi më i madh nga gjuhët e pushtuesve historikë, si sllavishtja, turqishtja. Kjo i jep kësaj vepre jo vetëm karakterin e një fjalori thjesht etimologjik, por dhe atij historik e tregon qartë se nuk kemi qenë një popull i izoluar, por jemi përballur me kontakte intesive e të gjata. Këtë e bën më të qartë dallimi prej autorit edhe të fazave nëpër të cilat ka kaluar fjala. Ai bën një shtresëzim kohor të leksikut, kështu e njëjta fjalë ka hyrë fillimisht nga latinishtja e më vonë përsëri nga italishtja duke i dhënë etimologji të dyfishtë fjalës latin, desperare, dhe it. disperare . Në klasifikimin që kemi bërë kemi përdorur vetëm termin sllavizma, por shumë prej tyre janë periferike e të serbishtes, kurse në Jug mbizotërojnë ato prej bullgarishtes, duke nënkuptuar përsëri një faktor historik: Fjala cep m. II. “vile rrushi e vogël ”, Çabej e cilëson : Huazim krahinor prej sllavishtes. Në Veri prej serbokroatishtes, në geg. jugore prej maq. Cepka. Kur sqarimi i etimologjisë të ndonjë zëri të veçantë si në rastin e fjalës druaj druej “kam frikë ” qëllimisht futet në tjetër hulli nga studiues të huaj E. Çabej mban qëndrim, madje me tone të ashpra, që nuk është në natyrën e gjuhës së tij, e thotë është një dështim pseudoshkencor, pjellë e një përpjekjeje sistematike shovene për të mohuar me çdo kusht ndikime të shqipes në rumanishten. Ka zëra në këtë vepër që nga përmasat e trajtimit, argumentet e shumta, shembujt nga të gjitha arealet e shqipe, krahasimet me indoevropianishten e gjuhët e tjera mund të përbënin një artikull shkencor siç ka ndodhur me lemën e porsapërmendur sqarimi i së cilës shtrihet nga f. 413-f. 416. Në këtë vëllim sikurse në të gjithë veprën e tij janë trajtuar përveç leksikut të përgjithshëm edhe një varg etnonimesh, antroponimesh e toponimesh që shërbejnë si argumente për probleme themelore siç janë çështja e autoktonisë së shqiptarëve dhe e vendit të formimit të gjuhës shqipe, fjalë e terma të besimeve fetare që hedhin dritë për kohën dhe rrugët e depërtimit të krishterimit: Drin m., emër lumi (shq), Drisht m. emër qyteti (shq), Dorsa familje arbëreshe (shq), Dodë emër personal (lat), Dedë m., emër personal (shq) etj. E. Çabej në studimet e tij e kishte shpallur si një parim themelor idenë se “Gjuhët nuk janë madhësi që ekzistojnë në vetvete; ato janë të lidhura ngushtë me njerëzit që i flasin, me popujt si bartësit e atyre gjuhëve, prandaj historia e gjuhëve në thelb është pasqyrë e historisë së popujve e të kulturave”. Në këtë Ble për shumë zëra janë treguar jo vetëm lëvizjet e fjalëve brenda gjuhës shqipe, por edhe shtegtimi i tyre në gjuhët fqinje: cark m. “vend i thurur me thupra ” fjale e shqipes që ka hyre dhe në arumanisht, rumanisht e greqishte nga njw “thark ”; cilidó ciladó e shqipes ka hyre dhe në arumanishte etj; cerma, ka shkuar prej shqipes dhe në greq. e re, τσέρμα; cime, lloj peshku i vogel ka shkuar dhe në gr. e re veriore, τσίµα; shqip dosë ka shkuar dhe në disa gjuhë fqinje; skr. Dasanče; dashur ka shkuar dhe tek aromunët, dašur, debe f. “enë druri në formë të një gjymi” të vogël ka shkuar dhe në serbokroatishten; degë ka shkuar dhe në aromunishten, deagă; dorëzanë ka shkuar dhe në dialektet e serbishtes, dromsa sh. “thërrime”, me s si në çamërishten, forma që ka hyrë prej shqipes në greqishten e Moresë, vτρóµιζες “groshë të holla”. I gjithë studimi ngërthen punën e palodhur e të përkushtuar të këtij dijetari në të gjitha fushat e studimit historik të gjuhës: fonetikë dhe gramatikë historike të saj, leksikologji dhe dialektologji historike si dhe histori e kulturës shqiptare. Njohja shumë e mirë e tyre bëri që materiali të trjatohet midis maturisë dhe lirisë së kombinimit, duke i dhënë gjithë punës së tij karakteristika unike, vetjake, prandaj i gjejmë me vend fjalët e gjuhëtari austriak H. Ölberg "Është për të ardhur keq që Çabej nuk formoi një shkollë gjuhësore indoeuropiane të tijën" Do ta përmbyllnim këtë kumtesë me vlerësimin domethënës të I. Ajetit: “Vepra e rëndësishme e E. Çabejt shënon një kontribut të pazëvendësueshëm në studimet e historisë së gjuhës dhe të kulturës shqiptare. Ai i la popullit shqiptar dhe kulturës së tij një vepër, e cila do të mbetet e gjallë si sot, si në motet që do të vijnë.” Literatura Ajeti, I. (1982) Studime etimologjike në fushë të shqipes, I, Prishtinë. Çabej, E. (1975) Studime gjuhësore, V, Prishtinë Çabej, E. (1982) Studime etimologjike në fushë të shqipes, Bleu I, Tiranë. Çabej, E. (1996) Studime etimologjike në fushë të shqipes Bleu IV, Tiranë. Demiraj, B. (2014 ) “Eqrem ÇABEJ: Studime etimologjike në fushë të shqipes”, Bleu V (K-M), SHB Çabej, Tiranë. Prof.Mimoza Kore .

Barbara McClintock: Arkitektja e heshtur e gjenomës moderne Në historinë e shkencës, emrat e grave që guxuan të shkelin në terrenet e rezervuara për burrat janë të paktë, por madhështorë. Ndër këto figura që sfiduan barrierat gjinore dhe shkencore me guxim, pasion dhe përkushtim të jashtëzakonshëm, spikat Barbara McClintock – një ndër mendjet më brilante të shekullit të 20-të. Fituesja e Çmimit Nobel për Mjekësi në vitin 1983, ajo nuk ishte thjesht një shkencëtare: ajo ishte një vizionare që i parapriu kohës, një eksploruese e kodeve të fshehta të jetës dhe një monument i përulësisë së bashku me gjenialitetin. Historia e saj frymëzon jo vetëm shkencëtarë, por çdo mendje që aspiron të kapërcejë kufijtë e përcaktuar nga shoqëria. Barbara McClintock lindi më 16 qershor 1902 në Hartford, Connecticut, SHBA. Ishte fëmija e tretë e Thomas Henry McClintock, një mjek, dhe Sara Handy McClintock. Familja e saj e mbështeti intelektualisht, por jo gjithmonë e kuptoi pasionin e saj për shkencën. Në një kohë kur shoqëria priste që gratë të ndjekin një jetë familjare tradicionale, Barbara zgjodhi një rrugë të pazakontë – një jetë të përkushtuar ndaj kërkimit shkencor, shpeshherë në vetmi (Keller 1983). Studimet e saj universitare i filloi në Cornell University në vitin 1919, në Departamentin e Bujqësisë, ku iu dha mundësia të studionte botanikë. Atje u njoh për herë të parë me citogjenetikën, një fushë që bashkon citologjinë (studimin e qelizave) dhe gjenetikën. Brenda një kohe të shkurtër, ajo shfaqi një mjeshtëri të jashtëzakonshme në përdorimin e mikroskopit dhe në analizën e kromozomeve (Comfort 2001). Barbara McClintock filloi punën si asistente kërkimore në Cornell, ku bashkëpunoi me studiues të shquar si Rollins Emerson dhe Marcus Rhoades. Në vitet 1930, ajo filloi një karrierë të pavarur në Cold Spring Harbor Laboratory, një institut kërkimor në Nju Jork, që do të bëhej shtëpia e saj shkencore për dekada me radhë (Comfort 2001). Puna e saj më e rëndësishme konsistonte në studimin e kromozomeve të misrit (Zea mays). Me një përpikëri mbresëlënëse, ajo analizoi modelet e trashëgimisë dhe mënyrën si gjenet "sillen" gjatë zhvillimit të bimëve. Ishte pikërisht në këtë terren që McClintock bëri një nga zbulimet më të jashtëzakonshme të biologjisë moderne: "elementët e lëvizshëm të ADN-së" ose të ashtuquajturit "gjenet që kërcejnë" (transposonët) ( NobelPrize.org ). Në një analogji të bukur: në një bibliotekë gjenetike ku çdo libër (gjen) ka vendin e vet në rafte të rregulluara, McClintock zbuloi që disa libra nuk qëndrojnë në vend – ata mund të lëvizin, të ndërhyjnë në faqe të tjera, të ndryshojnë kuptimin e paragrafëve të tjerë. Ky koncept përmbysi paradigmën e kohës, sipas së cilës ADN-ja ishte një sistem i qëndrueshëm dhe i pandryshueshëm (Fedoroff 1995). Megjithëse puna e saj ishte thellësisht novatore, për shumë vite ajo nuk u kuptua dhe u anashkalua nga komuniteti shkencor – pjesërisht sepse mendimet e saj i paraprinë kohës dhe pjesërisht sepse ishte grua në një botë të dominuar nga burra (Keller 1983). Në vitin 1951, në një konferencë në Cold Spring Harbor, paraqiti idetë e saj për transpozicionin, por reagimet ishin skeptike. Në vend që të luftonte për njohje, ajo zgjodhi të tërhiqej dhe të vazhdonte kërkimet në qetësi. Por koha tregoi se ajo kishte pasur të drejtë. Në vitet ’70, transpozitoret u zbuluan edhe në organizma të tjerë dhe idetë e saj u konfirmuan përfundimisht. Në vitin 1983, Barbara McClintock u nderua me Çmimin Nobel në Fiziologji ose Mjekësi, duke u bërë gruaja e parë që fitoi këtë çmim e vetme ( NobelPrize.org ). Gjatë karrierës së saj, McClintock bashkëpunoi me studiues si George Beadle dhe Marcus Rhoades, por ajo ishte gjithmonë një figurë që punonte më së miri në vetmi. Nuk kishte laborator me dhjetëra ndihmës, as burokraci e zhurmë – ajo kishte mikroskopin, mostrat dhe mendjen e saj të mprehtë. Edhe pse kritikat për punën e saj ishin të ashpra në fillim, më vonë shumë studiues pranuan me ndershmëri se nuk kishin kuptuar thellësinë e zbulimeve të saj (Comfort 2001; Fedoroff 1995). Barbara McClintock mund të krahasohet me një orëpunues të duruar, që punon në heshtje për të kuptuar mekanizmat e një universi mikroskopik. Ajo është Galileu i biologjisë, që pa diçka që të tjerët nuk e shihnin dot – jo sepse nuk ishte aty, por sepse nuk ishin gati ta kuptonin. Trashëgimia e saj është e paçmuar. Sot, çdo studiues që merret me gjenetikë moderne, bioinformatikë, zhvillim embrional apo terapi gjenetike, qëndron mbi supet e punës së McClintock (Fedoroff 1995). Barbara McClintock nuk ishte vetëm një shkencëtare; ajo ishte një poete e kromozomeve, një mendimtare e epokave dhe një gur kilometrik për çdo vajzë apo djalë që ëndërron të kuptojë misteret e jetës. Historia e saj nuk është thjesht një tregim suksesi, por një manifest për këmbënguljen, pasionin dhe besimin në vete. Ajo provoi se nuk ka nevojë për fjalë të mëdha për të bërë histori – mjafton një mendje e lirë, një shpirt i vendosur dhe një mikroskop. Veprat  Comfort, Nathaniel C. The Tangled Field: Barbara McClintock's Search for the Patterns of Genetic Control. Harvard University Press, 2001. Fedoroff, Nina V. "Barbara McClintock and the Discovery of Jumping Genes." Nature Reviews Genetics, vol. 1, no. 1, 2000, pp. 1–6. Keller, Evelyn Fox. A Feeling for the Organism: The Life and Work of Barbara McClintock. W.H. Freeman, 1983. "Barbara McClintock – Facts." NobelPrize.org , The Nobel Prize, https://www.nobelprize.org/prizes/medicine/1983/mcclintock/facts/ . Accessed August 7, 2025.

Albert Camus: Rruga e Njeriut Që Refuzoi Të Gënjehej - Një Reflektim Letrar-Filozofik Nëse njeriu refuzon të mashtrohet nga premtimet e zbrazëta të ideologjive, nëse ai përballon të vërtetën, sado e dhimbshme që të jetë ajo, ai fillon të jetojë si qenie e lirë. Kjo është rruga e Camus. Në peizazhin e trazuar intelektual të shekullit XX, ku ideologjitë totalitare sundonin mendjet dhe shpirtërave, figura e Albert Camus ngrihet jo si një profet, por si një njeri - një njeri i zakonshëm që, nëpërmes fjalës së tij të ndershme dhe përvojës së tij të thellë ekzistenciale, ngriti një filozofi që nuk i shërben dogmës, por njeriut. Shkrimet e tij, nga romani metafizik I huaji e deri te traktati filozofik Miti i Sizifit, nuk janë vetëm manifestime të artit letrar, por reflektime të një ndërgjegjeje që sfidoi zbrazëtinë morale të kohës së vet. Artikulli i Charles J. Rolo në The Atlantic (1958), i titulluar “Albert Camus: Një njeri i mirë”, paraqet një portret të hollësishëm dhe të thelluar të Camus, duke e lidhur veprën dhe jetën e tij me një etikë të moderuar, të rrënjosur në humanizëm, që vazhdon të frymëzojë edhe sot. Rrënjet e një filozofie: Dielli, mjerimi dhe etika e moderuar Camus lindi në Mondovi të Algjerisë në vitin 1913, në një botë që bashkëjetonte me dritën mesdhetare dhe mjerimin e përditshëm. Ai vetë shkroi: “Varfërira nuk ishte një fatkeqësi për mua. Ajo gjithmonë ekuilibrohej nga pasuria e dritës” (Rolo, 1958). Kjo përzierje e ndjeshmërisië sensualiste me një vetëdije të thellë për padrejtësinë sociale do të shënonte gjithë filozofinë e tij. Nga piktori i dritës dhe gëzimit sensual të jetës, Camus u kthye gradualisht në filozofin e kufijve moralë. Nuk ishte një kalim i planifikuar, por një thirrje e brendshme. Ai nuk filloi si filozof, por si novelist dhe dramaturg. Vetë ai pohon: “Nuk besoj në Zot, por nuk jam ateist. Nuk jam filozof, por pyes filozofikisht. Jam shkrimtar.” Këto pikëpyetje letrare u bënë me kohë shtyllat e një filozofie të re, filozofia e absurdit. Nga absurdi drejt revoltës: Filozofia si letërsi dhe letërsi si filozofi Në qendër të filozofisë së tij qëndron nocioni i absurdit. Ai e përkufizon këtë si konfliktin midis kërkesës njerëzore për kuptim dhe indiferencës së botës. Ky nuk është një përfundim për të dorëzuar njeriun në nihilizëm, por një pikënisje për revoltë. “Ka vetëm një problem serioz filozofik,” shkruan ai në Miti i Sizifit, “dhe ai është vetëvrasja” (Camus, 1942/1991). Camus nuk propozon zgjidhje metafizike. Ai propozon revoltë - një qëndrim moral që pranon absurditetin, por nuk përkulet para tij. Si Sizifi që ngjitet përjetësisht me gurin e tij, njeriu duhet të jetojë me dëshirën e tij për kuptim, edhe kur nuk ka shpresë. “Duhet ta imagjinojmë Sizifin të lumtur,” shkruan ai - një nga frazat më të fuqishme në historinë e mendimit bashkëkohor. Letërsi që flet për shpirtin: Nga I huaji tek Murtaja Camus shpesh është keqkuptuar nga kritikët që e lexuan veprën e tij jashtë kontekstit filozofik. Në I huaji (1942), Meursault përfaqëson një njeri që nuk pranon të luajë lojën shoqërore të ndjenjave të shtirura. Ai dënohet jo për vrasjen, por për indiferencën ndaj pritshmërivë. Ashtu si Dostoevsky sfidon moralin në Krimi dhe Ndëshkimi, Camus e zhvesh njeriun nga gjitha shtresat e ideologjisë dhe e paraqet në thelb, të vetmuar dhe të ndershëm. Në Murtaja, ai e paraqet qytetin e Oranit të rrethuar nga sëmundja, si metaforë për të keqen që mund të godasë papritur dhe pa kuptuar. Doktor Rieux nuk është hero, por thjesht bën detyrën. Ai nuk beson në Zot, por nuk mund të pranojë vdekjen e fëmijës. Kjo është etika e Camus - jo ajo që shpall dogma, por ajo që lind nga vuajtja e njeriut të zakonshëm. Rënia (1956), një monolog i ndërprerë i një ish-avokati, është pasqyra më e errët e vetëdijes së njeriut bashkëkohor. Jean-Baptiste Clamence është një personazh që e ka kuptuar absurditetin, por që tani manipulon moralin. Ai është alter ego-ja e rënë e Meursault-it. Rrënia është pendimi pa falje - qartësia pa shpëtim. Nga shkrimtar i heshtjes në filozof të revoltës Kalimi i Camus nga letërsia në filozofi ishte gradual, por i pandalshëm. Miti i Sizifit dhe Rebeli janë vepra që shënojnë pjekurinë e tij filozofike. Ai refuzoi marksizmin, i cili në atë kohë kishte mbështetjen e shumicës së intelektualëve francezë. Kritikët, sidomos ata të lidhur me Sartre-in dhe rrethin e tij, e akuzuan për qendrim moralist e apolitik. Por koha tregoi se Camus nuk kishte frikë të qëndronte vetëm: “Më pëlqen të kem të drejtën me pakicën sesa të kem gabim me shumicën,” shkroi ai. Në vitin 1957, ai fitoi Çmimin Nobel për Letërsi - jo vetëm për kontributin e tij artistik, por për qartësinë morale në një epokë të turbullt. Juria vlerësoi “seriozitetin e rrallë me të cilin ai ka shqyrtuar problemet e vetëdijes njerëzore.” Camus ishte më i riu që e mori atë deri në atë kohë. Ai vetë tha: “Më dhemb që nuk është nënë ime që e merr vesh e para.” Një humanizëm pa iluzione: Etika e kufirit Vepra Rebeli (1951) është përmbledhja e mëndimit të tij moral. Ai shpjegon se revolta autentike është ajo që kufizon veten, që nuk kërkon të sundojë apo të vrasë, por të dëshmojë për një vlerë të përbashkët njerëzore. Kjo është në kontrast të plotë me revolucionin absolutist. “Ideologjitë korruptojnë, dhe ideologjitë absolutiste korruptojnë në mënyrë absolute” (Rolo, 1958). Etika e Camus është ajo e masës, e kufirit, e njeriut të zakonshëm që nuk pranon të kthehet në vegël të historisë. Ai përfaqëson, si George Orwell, zërave të vetmuar që nuk bien në kompromis me të pavërtetën. Një jetë e thjeshtë, një trashëgimi e madhe Jeta e Camus ishte po aq e ndershme sa edhe vepra e tij. Ai refuzoi nderet politike. U largua nga UNESCO si protestë ndaj regjimit të Frankos. Nuk u bashkua kurrë me Partinë Komuniste Franceze. Kritikoi pushtimin sovjetik të Hungarisë. Ai nuk ishte anti-komunist, por pro-njeri. Kur vdiq papritur në një aksident automobilistik në vitin 1960, në makinën e tij u gjet i pambaruar romani Njeriu i Parë, ku rrëfente jetën e fëmijërisë së tij. Ishte një kthim tek rrënjët, tek drita e Algjerisë dhe nëna e tij analfabete por e mençur. Në një nga pohimet më të njohura dhe të ndjera ai shkroi: “Në mes të dimrit, zbulova se brenda meje kishte një verë të pamposhtur” (Camus, 1958/1995). Kjo nuk është thjesht metaforë, por manifesti i tij njerëzor. --- Përfundim: Një njeri i mirë, një filozof i jetës së ndershme Albert Camus mbetet një nga figurat më të ndershme dhe më të pastra të mendimit modern. Ai nuk ofroi dogma, por dyshime të sinqerta. Ai nuk kërkoi heroizëm, por ndershmëri. Në kohën tonë të polarizimit dhe retorikës së zbrazët, zërri i tij tingëllon si një kujtesë e fuqishme se revolta e vërte fillon brenda njeriut - jo për të ndryshuar botën sipas një ideali të imponuar, por për të ruajtur dinjitetin përballë absurdit. Ai ishte, në të vërte, siç e përshkruan Charles Rolo, “Një njeri i mirë”. --- Referencat Camus, A. (1942/1991). The Myth of Sisyphus (J. O’Brien, Trans.). Vintage International. Camus, A. (1951/1992). The Rebel: An Essay on Man in Revolt (A. Bower, Trans.). Vintage. Camus, A. (1958/1995). Return to Tipasa, në Lyrical and Critical Essays. Vintage. Rolo, C. J. (1958, May). Albert Camus: A Good Man. The Atlantic. https://www.theatlantic.com/magazine/archive/1958/05/albert-camus-a-good-man/640286/ © 2024–2025 Liliana Pere – Themeluese, Drejtore, Botuese Revista Prestige Të gjitha të drejtat e rezervuara.

William Shekspiri – Zëri i përjetshëm i natyrës njerëzore Përmbledhje e shkurtër William Shekspiri është një nga figurat më madhore të letërsisë botërore, i konsideruar shpesh si dramaturgu më i madh që ka jetuar ndonjëherë. Veprat e tij, të cilat përfshijnë tragjedi të fuqishme, komedi të hareshme dhe drama historike plot thellësi, kanë qëndruar të freskëta dhe të fuqishme për më shumë se katër shekuj. Përmes gjuhës poetike, personazheve komplekse dhe temave universale si dashuria, xhelozia, pushteti dhe vdekja, Shekspiri ka lënë një trashëgimi të pakrahasueshme kulturore. Ai nuk i përket vetëm një epoke – por gjithë njerëzimit ⭐ Thëniet më të njohura të Shekspirit Shekspiri ishte mjeshtër i fjalës. Shumë nga vargjet e tij janë bërë thënie të pavdekshme: “Të jesh apo të mos jesh, kjo është çështja.” (Hamleti) “Gjithë bota është një skenë, dhe njerëzit janë vetëm aktorë.” (As You Like It) “Dashuria nuk shikon me sytë, por me mendjen.” (Ëndrra e një Nate Vere) “Fjalët janë si erërat; nëse nuk ndjekin veprat, ato janë të kota.” “Mos i jep çdo njeriu mendimin tënd, por gjithmonë dëgjo këshillat e të mençurve.” (Hamleti) “Koha ecën me hapa të ndryshëm për njerëz të ndryshëm.” Këto thënie pasqyrojnë një kuptim të thellë të jetës, moralit dhe natyrës njerëzore. Ato janë aktuale edhe sot ⭐ Origjina, familja dhe jeta e hershme William Shekspiri lindi më 23 prill 1564 në Stratford-upon-Avon, Angli. Ai ishte fëmija i tretë nga tetë fëmijë të John Shakespeare, një tregtar dorezash dhe anëtar i këshillit qytetar, dhe Mary Arden, bijë e një familjeje të pasur fshatare. Prindërit e tij vinin nga shtresa të ndryshme shoqërore, çka e ndikoi Williamin të ketë një përzierje të pasur kulturash dhe përvojash. Ai studioi në King’s New School, ku mësoi gjuhë klasike, latinisht, letërsi, retorikë dhe histori antike. Nuk ka dëshmi se ai shkoi në universitet, por njohuritë e tij janë të thella dhe të gjera – çka tregon për një vetëarsim të jashtëzakonshëm ⭐ Jeta në Londër dhe përfshirja në teatër Rreth moshës 20-vjeçare, Shekspiri u shpërngul në Londër dhe hyri në botën e teatrit si aktor dhe dramaturg. Ai u bë pjesë e trupës teatrore The Lord Chamberlain’s Men, që më pas mori emrin The King’s Men, pasi u mbështet nga vetë Mbreti James I. Përveç shkrimit, ai ishte bashkëpronar në teatrin e famshëm Globe Theatre, ku shumë prej dramave të tij u shfaqën për herë të parë. Shekspiri u kthye në fund të jetës në Stratford, ku vdiq më 23 prill 1616, në moshën 52-vjeçare. Patjetër! Më poshtë është një version i redaktuar dhe “i gjeneruar bukur” i artikullit që ruan të gjitha ngjarjet, kuptimin dhe kontekstin historik-letrar, por me një stil më të ngjeshur, më rrjedhshëm dhe estetikisht tërheqës – pa hequr asgjë nga përmbajtja thelbësore: --- William Shekspiri – Gjeniu që i dha pavdekësinë skenës botërore Shkruar nga: Shpendi Topollaj (rishkruar për rrjedhshmëri dhe stil bashkëkohor) Është pothuajse e pamundur të gjendet një tjetër shkrimtar që ka lënë ndikim më të thellë në letërsinë botërore sesa William Shakespeare. Edhe po të kishte shkruar vetëm 154 sonetet e tij, ai do të kishte hyrë në historinë e artit. Por Shekspiri bëri shumë më tepër – u bë krenaria e Anglisë dhe e gjithë njerëzimit. Ai lindi më 23 prill 1564, në Stratford-upon-Avon, në një periudhë ku Anglia, nën udhëheqjen e mbretëreshës Elisabeta I, po përjetonte lulëzimin e kulturës dhe artit skenik. Prindërit e tij, John Shakespeare – një zejtar bujk, dhe Mary Arden – nga një familje fisnike, i ofruan një fëmijëri me kontraste që formësuan më vonë botën e tij krijuese. Edhe pse i talentuar dhe i pasionuar pas dijes, vështirësitë ekonomike e detyruan ta ndërpriste shkollimin. U martua i ri me Anne Hathaway, me të cilën pati tre fëmijë. E shtyrë nga nevoja ekonomike, familja dhe ëndrrat, jeta e çoi në Londër, ku u përfshi në jetën teatrore – fillimisht si aktor, më pas si dramaturg. Në teatrin “Globe”, ku nisi me role të vogla, kuptoi se talenti i tij i vërtetë ishte pena. Dramat e tij të para – si “Henriku VI”, “Rikardi III”, “Zbutësi i kryeneçes”, dhe “Androniku” – shënuan hyrjen e një gjenie në skenën letrare. Megjithatë, pati edhe kritikë, si Robert Greene, që e quajti “sorrë e stolisur me puplat e të tjerëve”. Por Shekspiri i kundërpërgjigj me vepra që sfiduan kohën dhe përjetësinë. Viti 1594 solli një kthesë të madhe: ai u bashkua me trupën teatrore të Lordit Hunsdon, u bë bashkëpronar i “Globe” dhe përjetoi një sukses të jashtëzakonshëm. Mbi hyrjen e teatrit qëndronte shprehja: > “E gjithë bota është teatër” – dhe Shekspiri, pa dyshim, ishte dramaturgu më i madh i saj. Nga kjo periudhë lindi një galeri e shkëlqyer veprash që mbetën në themelin e dramës botërore: “Romeo dhe Zhulieta”, “Jul Çezari”, “Hamleti”, “Otello”, “Mbreti Lir”, “Makbethi”, “Antoni dhe Kleopatra”, “Koriolani”, “Stuhia” – gjithsej 37 drama që përfshijnë tragjedi, komedi dhe drama historike me thellësi filozofike dhe psikologjike. Në vitin 1613, në kulmin e famës, u tërhoq në vendlindje – ndoshta për arsye shëndetësore. Vdiq më 23 prill 1616, saktësisht 52 vjet pas ditëlindjes së tij. Në shekullin XIX, u ngritën zëra që vinin në dyshim autorësinë e veprës së tij, duke përmendur emra si Francis Bacon, Christopher Marlowe, madje edhe Mbretëreshën Elisabet. Megjithatë, asnjë teori nuk mundi të rrëzojë madhështinë dhe koherencën e veprës shekspiriane. Edhe pse shumë nga dorëshkrimet u humbën në zjarrin që shkatërroi teatrin “Globe”, trashëgimia letrare e Shekspirit mbetet e gjallë. Ai solli në skenë karaktere komplekse, të paharrueshëm, dhe përmes tyre trajtoi dashurinë, urrejtjen, pushtetin, drejtësinë, hipokrizinë, besnikërinë, dyshimin – të gjitha aspektet e natyrës njerëzore. Vargje si: > “Të jesh a të mos jesh, kjo është çështja” dhe ato për Ofelinë: > “Thuaj yjet s’janë zjarr, / Thuaj dielli u shua, / Thuaj jeta është varr, / Po mos thuaj që s’të dua” janë bërë pjesë e përhershme e ndërgjegjes botërore. Shakespeare nuk ishte thjesht dramaturg. Ai ishte një psikolog i shpirtit njerëzor, një filozof i skenës, një pasuri e përbashkët e njerëzimit. Me penën e tij ai e bëri teatrin pavdekësinë e jetës – dhe jetën, një teatër që vazhdon të flasë ⭐ Veprat – Krijimtaria monumentale Shekspiri shkroi: 37 drama 154 sonete 2 poema epike Tragjeditë më të njohura: 1. Hamleti 2. Romeo dhe Zhulieta 3. Makbethi 4. Otello 5. Mbreti Lir 6. Juli Cezari 7. Antoni dhe Kleopatra 8. Koriolani Komeditë: 1. Nata e Dymbëdhjetë 2. Shumë zhurmë për asgjë 3. Ëndrra e një nate vere 4. Tregtari i Venedikut 5. As You Like It 6. Taming of the Shrew Dramat historike: 1. Henri IV (Pjesa I dhe II) 2. Henri V 3. Henri VI 4. Rikardi II 5. Rikardi III Poema epike: 1. Venusi dhe Adonisi 2. Luçrecia e turpëruar ⭐ Cila është vepra më e mirë? Shumë kritikë pajtohen se “Hamleti” është vepra më e thellë dhe më universale. Ajo përshkruan krizën shpirtërore të një njeriu që përballet me mëkatin, padrejtësinë dhe ndjenjën e fajit. “Të jesh apo të mos jesh” është kthyer në frazë filozofike për dilemën e ekzistencës. ⭐ Çfarë thonë kritikët për të? Samuel Johnson, kritiku klasik anglez, e përshkroi si “shkrimtarin që e kuptoi njeriun më mirë se kushdo tjetër”. Harold Bloom, një nga kritikët më të mëdhenj të shekullit XX, e cilësoi Shekspirin si “krijuesin e vetë mendimit modern”. Sigmund Freud analizoi “Hamletin” për të shpjeguar kompleksin e Edipit, duke treguar sa thellë kishte prekur Shekspiri psiken njerëzore. T.S. Eliot kritikoi disa pjesë të Shekspirit, por pranoi se “ai ishte thellësisht universal dhe i pakrahasueshëm”. ⭐ Krahasim dhe analogji me kohët moderne Në epokën moderne, Shekspiri është më i gjallë se kurrë. Veprat e tij janë përshtatur në forma të ndryshme artistike: Filmi “The Lion King” është një version i Hamletit. 10 Things I Hate About You është bazuar në Taming of the Shrew. Dramaturgjia moderne, psikologjia e personazheve në letërsi, madje edhe kultura pop, janë të ndikura nga Shekspiri. Ai është për letërsinë ajo që është Einsteini për fizikën: një revolucion që ndryshoi tërësisht mënyrën se si kuptojmë botën dhe vetveten. --- ⭐ Trashëgimia dhe vlerësimet Përkthehet në mbi 100 gjuhë. Studimet shkencore dhe filozofike në të gjithë botën kanë ndërtuar teori mbi personazhet e tij. Çdo vit shfaqjet e tij luhen në mijëra teatro. Universitetet më të mëdha në botë kanë departamente të dedikuara për Shekspirin. Ai është autori më i cituar, më i interpretuar dhe më i studiuar në histori ⭐ Përmbyllje – Kush ishte Shekspiri, me fjalë të thjeshta Shekspiri ishte një njeri i zakonshëm, me një mendje të pazakonshme. Djali i një tregtari, pa arsim të lartë universitar, por me një vështrim të mprehtë mbi jetën, mbi njeriun dhe mbi botën. Ai nuk i shkroi veprat për t’u adhuruar – por për t’u ndjerë, për t’u përjetuar dhe kuptuar. E bëri teatrin një pasqyrë të jetës. Dhe kjo pasqyrë, edhe sot, nuk është zbehur. Në fakt, sa herë që lexojmë një nga tragjeditë apo komeditë e tij, kuptojmë pak më shumë për veten. Prandaj Shekspiri nuk është vetëm një shkrimtar – ai është një udhëzues i shpirtit njerëzor. William Shekspiri – Zëri i përjetshëm i natyrës njerëzore (Ese e plotë me thënie, përmbledhje, analizë të detajuar, krahasime dhe biografi) --- Përmbledhje e shkurtër William Shekspiri është një nga figurat më madhore të letërsisë botërore, i konsideruar shpesh si dramaturgu më i madh që ka jetuar ndonjëherë. Veprat e tij, të cilat përfshijnë tragjedi të fuqishme, komedi të hareshme dhe drama historike plot thellësi, kanë qëndruar të freskëta dhe të fuqishme për më shumë se katër shekuj. Përmes gjuhës poetike, personazheve komplekse dhe temave universale si dashuria, xhelozia, pushteti dhe vdekja, Shekspiri ka lënë një trashëgimi të pakrahasueshme kulturore. Ai nuk i përket vetëm një epoke – por gjithë njerëzimit. --- ⭐ Thëniet më të njohura të Shekspirit Shekspiri ishte mjeshtër i fjalës. Shumë nga vargjet e tij janë bërë thënie të pavdekshme: “Të jesh apo të mos jesh, kjo është çështja.” (Hamleti) “Gjithë bota është një skenë, dhe njerëzit janë vetëm aktorë.” (As You Like It) “Dashuria nuk shikon me sytë, por me mendjen.” (Ëndrra e një Nate Vere) “Fjalët janë si erërat; nëse nuk ndjekin veprat, ato janë të kota.” “Mos i jep çdo njeriu mendimin tënd, por gjithmonë dëgjo këshillat e të mençurve.” (Hamleti) “Koha ecën me hapa të ndryshëm për njerëz të ndryshëm.” Këto thënie pasqyrojnë një kuptim të thellë të jetës, moralit dhe natyrës njerëzore. Ato janë aktuale edhe sot. --- ⭐ Origjina, familja dhe jeta e hershme William Shekspiri lindi më 23 prill 1564 në Stratford-upon-Avon, Angli. Ai ishte fëmija i tretë nga tetë fëmijë të John Shakespeare, një tregtar dorezash dhe anëtar i këshillit qytetar, dhe Mary Arden, bijë e një familjeje të pasur fshatare. Prindërit e tij vinin nga shtresa të ndryshme shoqërore, çka e ndikoi Williamin të ketë një përzierje të pasur kulturash dhe përvojash. Ai studioi në King’s New School, ku mësoi gjuhë klasike, latinisht, letërsi, retorikë dhe histori antike. Nuk ka dëshmi se ai shkoi në universitet, por njohuritë e tij janë të thella dhe të gjera – çka tregon për një vetëarsim të jashtëzakonshëm. ⭐ Jeta në Londër dhe përfshirja në teatër Rreth moshës 20-vjeçare, Shekspiri u shpërngul në Londër dhe hyri në botën e teatrit si aktor dhe dramaturg. Ai u bë pjesë e trupës teatrore The Lord Chamberlain’s Men, që më pas mori emrin The King’s Men, pasi u mbështet nga vetë Mbreti James I. Përveç shkrimit, ai ishte bashkëpronar në teatrin e famshëm Globe Theatre, ku shumë prej dramave të tij u shfaqën për herë të parë. Shekspiri u kthye në fund të jetës në Stratford, ku vdiq më 23 prill 1616, në moshën 52-vjeçare. --- ⭐ Veprat – Krijimtaria monumentale Shekspiri shkroi: 37 drama 154 sonete 2 poema epike Tragjeditë më të njohura: 1. Hamleti 2. Romeo dhe Zhulieta 3. Makbethi 4. Otello 5. Mbreti Lir 6. Juli Cezari 7. Antoni dhe Kleopatra 8. Koriolani Komeditë: 1. Nata e Dymbëdhjetë 2. Shumë zhurmë për asgjë 3. Ëndrra e një nate vere 4. Tregtari i Venedikut 5. As You Like It 6. Taming of the Shrew Dramat historike: 1. Henri IV (Pjesa I dhe II) 2. Henri V 3. Henri VI 4. Rikardi II 5. Rikardi III Poema epike: 1. Venusi dhe Adonisi 2. Luçrecia e turpëruar --- ⭐ Cila është vepra më e mirë? Shumë kritikë pajtohen se “Hamleti” është vepra më e thellë dhe më universale. Ajo përshkruan krizën shpirtërore të një njeriu që përballet me mëkatin, padrejtësinë dhe ndjenjën e fajit. “Të jesh apo të mos jesh” është kthyer në frazë filozofike për dilemën e ekzistencës. --- ⭐ Çfarë thonë kritikët për të? Samuel Johnson, kritiku klasik anglez, e përshkroi si “shkrimtarin që e kuptoi njeriun më mirë se kushdo tjetër”. Harold Bloom, një nga kritikët më të mëdhenj të shekullit XX, e cilësoi Shekspirin si “krijuesin e vetë mendimit modern”. Sigmund Freud analizoi “Hamletin” për të shpjeguar kompleksin e Edipit, duke treguar sa thellë kishte prekur Shekspiri psiken njerëzore. T.S. Eliot kritikoi disa pjesë të Shekspirit, por pranoi se “ai ishte thellësisht universal dhe i pakrahasueshëm”. --- ⭐ Krahasim dhe analogji me kohët moderne Në epokën moderne, Shekspiri është më i gjallë se kurrë. Veprat e tij janë përshtatur në forma të ndryshme artistike: Filmi “The Lion King” është një version i Hamletit. 10 Things I Hate About You është bazuar në Taming of the Shrew. Dramaturgjia moderne, psikologjia e personazheve në letërsi, madje edhe kultura pop, janë të ndikura nga Shekspiri. Ai është për letërsinë ajo që është Einsteini për fizikën: një revolucion që ndryshoi tërësisht mënyrën se si kuptojmë botën dhe vetveten. --- ⭐ Trashëgimia dhe vlerësimet Përkthehet në mbi 100 gjuhë. Studimet shkencore dhe filozofike në të gjithë botën kanë ndërtuar teori mbi personazhet e tij. Çdo vit shfaqjet e tij luhen në mijëra teatro. Universitetet më të mëdha në botë kanë departamente të dedikuara për Shekspirin. Ai është autori më i cituar, më i interpretuar dhe më i studiuar në histori. ⭐ Përmbyllje – Kush ishte Shekspiri, me fjalë të thjeshta Shekspiri ishte një njeri i zakonshëm, me një mendje të pazakonshme. Djali i një tregtari, pa arsim të lartë universitar, por me një vështrim të mprehtë mbi jetën, mbi njeriun dhe mbi botën. Ai nuk i shkroi veprat për t’u adhuruar – por për t’u ndjerë, për t’u përjetuar dhe kuptuar. E bëri teatrin një pasqyrë të jetës. Dhe kjo pasqyrë, edhe sot, nuk është zbehur. Në fakt, sa herë që lexojmë një nga tragjeditë apo komeditë e tij, kuptojmë pak më shumë për veten. Prandaj Shekspiri nuk është vetëm një shkrimtar – ai është një udhëzues i shpirtit njerëzor. © 2024–2025 Liliana Pere – Themeluese, Drejtore, Botuese Revista Prestige Të gjitha të drejtat e rezervuara.

Maria Mitchell: Pioniere e Astronomisë Amerikane dhe Emancipimit Maria Mitchell (1818-1889) është njohur si astronoma e parë profesionale amerikane femër, bibliotekare dhe edukatore. Ajo është një figurë themelore në historinë e shkencës dhe arsimit, jo vetëm për kontributet e saj në astronomi, por edhe për rolin e saj në promovimin e arsimit të barabartë për gratë në shekullin e 19-të. Ky punim synon të trajtojë jetën, arsimin, sfidat dhe ndikimin e saj, duke përdorur një qasje historike dhe filozofike. Maria Mitchell lindi më 1 gusht 1818 në Nantucket, Massachusetts, në një familje me pikëpamje të avancuara mbi arsimin dhe barazinë gjinore. Prindërit e saj, Mary dhe William Mitchell, ishin pedagogë të përkushtuar që i siguruan Maria-s dhe motrave të saj mundësi të barabarta për të mësuar, në një kohë kur gratë kishin shumë kufizime në këtë drejtim (Jones, 2018). William Mitchell kishte njohuri të mira për matematikën dhe astronominë dhe i mësoi Maria-s konceptet bazë të këtyre fushave që në moshë të hershme. Kjo përgatitje familjare ndikoi shumë në zhvillimin e interesit të saj për shkencën (Smith, 2020). Arsimi i Maria Mitchell Në mungesë të shkollimit formal të lartë, Maria u edukua kryesisht në shtëpi. Në mjedisin familjar u inkurajuan studimet në matematikë, gjuhë dhe shkenca natyrore. Puna e saj si bibliotekare në Nantucket Atheneum (1836-1856) i dha mundësi të mësonte përmes leximit të librave dhe revistave shkencore, duke u vetëarsimuar në mënyrë intensive (Mitchell, 1880). Praktika astronomike dhe autodidaktika Në shtëpinë e saj, Maria zhvilloi aftësitë praktike në astronomi duke përdorur një teleskop të vogël dhe duke bërë vëzhgime të rregullta të yjeve dhe kometave. Kjo praktikë e vazhdueshme i dha njohuri të thella që i mungonin në mungesë të arsimit formal (Jones, Në vitin 1865 ajo u emërua profesoreshë në Vassar College, ku promovoi arsimin e grave dhe krijoi një ambient akademik që inkurajonte gratë të studionin shkencat natyrore dhe matematikën. Kjo përvojë e dha asaj mundësinë të ndihmojë në emancipimin shkencor të grave (Smith, 2020). Një arritje kryesore ishte zbulimi i kometes më 1847, i cili u njoh si “Kometja Mitchell” dhe i dha asaj famë ndërkombëtare. Gjatë karrierës, ajo kombinonte punën e bibliotekares me kërkimin shkencor dhe mësimdhënien, duke e kthyer veten në një model për shumë gra shkencëtare që erdhën pas saj (Mitchell, 1880). shpjegimi rrjedhshëm dhe me detaje të plota, si Maria Mitchell zbuloi kometën e saj historike. Në vitin 1847, Maria Mitchell ishte 29 vjeçe dhe punonte si bibliotekare në Nantucket, por kishte një pasion të madh për astronominë. Ajo kishte në oborrin e shtëpisë së saj një teleskop të vogël, të cilin e përdorte çdo natë për të vëzhguar yjet dhe trupat qiellorë. Hapi i parë: Vëzhgimi i qiellit Më 1 tetor 1847, Maria po bënte vëzhgimin e zakonshëm me teleskopin. Ajo vuri re një objekt të panjohur që dukej i ndritshëm dhe lëvizte në mënyrë të çuditshme në krahasim me yjet e tjerë. Objekti kishte një dritë të veçantë dhe bisht të dobët, një tipar karakteristik i kometave. Hapi i dytë: Krahasimi me tabela astronomike Për të konfirmuar që nuk ishte një yll i njohur apo ndonjë planet, Maria përdori tabela astronomike dhe katalogë të objekteve qiellore. Këto tabela përmbanin pozicionet e yjeve, planetëve dhe objekteve të tjera për secilën natë. Ajo e kontrolloi nëse pozicioni i këtij objekti përputhej me ndonjë trup të njohur. Duke parë që pozicioni i tij ndryshonte çdo natë në një mënyrë që nuk përputhej me objektet e njohura, ajo e kuptoi se kishte zbuluar diçka të re. Hapi i tretë: Regjistrimi i vëzhgimeve Maria shkroi me kujdes të dhënat e saj: datën, orën, pozicionin në qiell dhe karakteristikat e kometës. Kjo ishte shumë e rëndësishme sepse i jepte një bazë të qartë për t’u verifikuar nga astronomët e tjerë. Hapi i katërt: Njoftimi tek Shoqëria Astronomike e Amerikës Pas verifikimeve të brendshme, ajo njoftoi Shoqërinë Astronomike të Amerikës për zbulimin e saj. Kjo shoqëri ishte institucioni kryesor në SHBA për astronomët profesionistë dhe amatuerë, dhe raporte të tilla priteshin me seriozitet. Pse ky zbulim është historik? Maria Mitchell ishte gruaja e parë amerikane që zbuloi një kometë, në një kohë kur gratë rrallë kishin mundësi të merreshin seriozisht me shkencën. Zbulimi i saj u njoh ndërkombëtarisht dhe ajo fitoi Medaljen e Lirisë nga Shoqëria Mbretërore Astronomike e Londrës, duke qenë gruaja e parë që merr këtë çmim prestigjioz. Kjo ngjarje hapi dyert për shumë gra të tjera që donin të ndiqnin karrierë në shkencë. Eksperimenti i vëzhgimit astronomik Ndryshe nga laboratorët e kimisë apo fizikës, eksperimenti i Maria Mitchell ishte një proces i kujdesshëm vëzhgimi dhe analizimi i fenomeneve natyrore. Ajo përdorte: Teleskopin optik për të parë dhe përqendruar objektet e largëta në qiell. Tabela astronomike dhe katalogë për të identifikuar pozicionet e trupave qiellorë. Metodat e regjistrimit sistematik të vëzhgimeve për të dokumentuar ndryshimet ditore. Kjo punë kërkonte durim, saktësi dhe njohuri matematike për të interpretuar të dhënat. Maria Mitchell përdori njohuritë e saj të fituara në familje, vetë-mësimin dhe pajisjet në dispozicion për të bërë një vëzhgim të kujdesshëm, për të krahasuar rezultatet me tabelat ekzistuese dhe për të raportuar zbulimin e saj. Ky proces i plotë dhe shkencor e bëri atë të hyjë në historinë e astronomisë si një prej grave më të rëndësishme dhe më të suksesshme të kohës së saj. Si funksiononin teleskopët apo tabelat astronomike në shekullin e 19-të! Teleskopët në shekullin 19: Përdornin lente ose pasqyra për të përqendruar dritën e yjeve dhe trupave qiellorë. Astronomët shikonin përmes okulareve dhe rregullonin këndin e teleskopit për të synuar objektet në qiell. Ishte një pajisje optike bazike, por e mjaftueshme për të parë yjet, planetët dhe kometat. Tabelat astronomike: Ishin libra me pozicionet e njohura të yjeve dhe planetëve për çdo ditë dhe orë. Astronomët i përdornin për të krahasuar vëzhgimet e tyre dhe për të identifikuar nëse një objekt i panjohur ishte një trup i ri, si kometa. Si i përdori Maria Mitchell: Ajo vëzhgoi me teleskop një objekt që po lëvizte ndryshe nga yjet e tjerë. Pastaj krahasoi pozicionin me tabelat dhe kuptoi që ishte një kometë e panjohur. Kështu e konfirmoi zbulimin e saj historik. Si një grua në një fushë të dominuar nga burrat, Maria u përball me pengesa të shumta, përfshirë paragjykimet dhe mospranimin në komunitetet shkencore. Megjithatë, me durim dhe përkushtim ajo fitoi respekt dhe vlerësim, duke marrë çmime dhe nderime ndërkombëtare (Jones, 2018). Mitchell u njoh ndërkombëtarisht, duke marrë çmime nga shoqata të njohura si Shoqëria Mbretërore Astronomike e Londrës. Në SHBA, ajo konsiderohet si një pioniere që ndihmoi në rrëzimin e barrierave gjinore në shkencë dhe edukim (Smith, 2020). Maria Mitchell është simbol i dritës së dijes që sfidon errësirën e paragjykimeve shoqërore dhe barrierat gjinore në shkencë. Ajo përfaqëson atë pjesë të njeriut që refuzon të pranojë kufizimet sociale dhe përpiqet të ndriçojë rrugën drejt barazisë dhe njohurive më të thella. Referencat Jones, L. (2018). The life and legacy of Maria Mitchell. History of Science Quarterly, 34(2), 102-119. Mitchell, M. (1880). Personal Letters and Scientific Reports. Nantucket Historical Archives. Smith, J. (2020). Women in Science: Pioneers and Trailblazers. New York, NY: Academic © 2024–2025 Liliana Pere – Themeluese, Drejtore, Botuese Revista Prestige Të gjitha të drejtat e rezervuara.

Analizë vizuale dhe simbolike e pikturës:Se Edi Kajana 1. Struktura e veprës: Në pamje të parë, duket si një mur guri, ndërtuar me copa të çrregullta e të ftohta, por kur e vëzhgon me më shumë kujdes, fillon të shfaqet fytyra e Kadaresë – e qartë, por e përthithur nga tekstura e murit. Portreti është realizuar në mënyrë delikate, duke ruajtur një ekuilibër mes konkretës dhe abstraktes. Ai nuk është i izoluar nga muri, por i integruar në të. 2. Simbolika kryesore: Mur guri: Muri simbolizon qëndrueshmërinë, historinë dhe identitetin kombëtar shqiptar. Guri është një element i lashtë i arkitekturës shqiptare, që gjendet në kështjella, qytete antike si Gjirokastra (qyteti i lindjes së Kadaresë) dhe rrugicat me kalldrëm. Duke u bërë njësh me murin, Kadare paraqitet si një gur themeli i kulturës shqiptare, një figurë që nuk mund të shkëputet nga historia dhe identiteti kolektiv. Shkrimtari si pjesë e murit: Ndjesia që Kadare "është" vetë muri – jo thjesht i pikturuar mbi të – tregon se ai nuk është thjesht dëshmitar i kohës, por vetë strukturë e saj. Ai është mbartës i kujtesës historike, siç është edhe letërsia e tij, e cila shpesh trajton historinë, mitin, totalitarizmin dhe qenien shqiptare. 3. Ngjyrat dhe stili: Ngjyrat janë të ftohta dhe të përmbajtura: gri, bezhë, kafe e hapur dhe pak blu, duke krijuar një atmosferë reflektive, melankolike, por edhe me një ton serioz e të thellë. Stili i furçës është i fragmentuar, si mozaik, duke krijuar idenë e kohës që kalon, kujtimeve të copëzuara, ose edhe mënyrës se si historia dhe kujtesa ndërtohen me pjesë të vogla. 4. Mesazhi artistik: Kjo vepër sugjeron se Kadare është një figurë e përjetshme në ndërgjegjen kulturore shqiptare. Ai është i ngulitur në murin e historisë dhe shpirtit kombëtar – si një dëshmitar, si një mbrojtës dhe si një ndërmjetës midis kohëve. Kjo pikturë nuk është thjesht një portret i Ismail Kadaresë – është një metaforë vizuale. Ajo përçon idenë se Kadare është një mur i historisë sonë kulturore, një figurë që nuk qëndron para historisë, por është brenda saj. Vepra është një nderim i heshtur, por i fuqishëm, ndaj një prej mendjeve më të ndritura të kombit shqiptar **1. Stili i mozaikut vizual ose fragmentarizmi: Figura e Ismail Kadaresë është ndërtuar nga copëza si gurë ose pllaka, që ngjasojnë me një mozaik. Ky stil nuk është një mozaik i vërtetë (në kuptimin teknik), por e imiton pamjen vizuale të tij për të përçuar një mesazh simbolik dhe estetik. Kjo e vendos veprën në një stil post-modern, ku teknikat klasike përzihen me ide konceptuale. 2. Realizëm i abstrahuar / Realizëm strukturor: Portreti është i dallueshëm, por jo i hiper-realist. Ai është i fragmentuar me qëllim dhe nuk synon një imitim të plotë të realitetit. Ky lloj trajtimi përfaqëson një realizëm të abstrahuar, ku forma dhe struktura janë të rëndësishme sa edhe përmbajtja. 3. Ndikime të stilit kubist (lehtësisht): Edhe pse jo kubizëm i pastër, forma e trajtuar në fragmente gjeometrike, veçanërisht në mënyrën si ndërtohen pjesët e murit dhe fytyrës, ka ngjashmëri me kubizmin – si tek Picasso ose Braque – por në një version më të butë, më figurativ. 4. Arte murale / trompe l'oeil konceptual: Ka elemente që ngjasojnë me murale moderne, veçanërisht për faktin se figura "del" nga muri dhe bëhet pjesë e tij. Efekti trompe-l’oeil (mashtrim për syrin) këtu nuk është përdorur për të krijuar iluzion tredimensional, por për të bashkuar realen me simboliken – figura dhe muri janë Ky është një stil bashkëkohor figurativ me elemente të mozaikut dhe realizmit të abstrahuar, që përdor strukturën vizuale si metaforë. Ai përqafon teknikat moderne por me respekt të qartë për formën njerëzore dhe ngarkesën simbolike të subjektit. © 2024–2025 Liliana Pere – Themeluese, Drejtore, Botuese Revista Prestige Të gjitha të drejtat e rezervuara. Analizoi.Li liana Pere

Një pyetje dhe një përgjigje nga Dritëro … Pyetje: Ç’është jeta për Dritëro Agollin ? Deri kur do të donte të jetonte ai? Përgjigje nga Dritëro : Jeta për mua është një hapësirë e madhe me diell dhe me shira, me lule dhe me gjemba, me qëngja dhe me ujqër, ku duhet të përpiqesh , të këndosh, të qash, të përqafohesh, të rrihesh e të turresh përpara , duke u rrëzuar dhe duke u ngritur . Unë nuk e kam përgjuar hapësirën e saj në vrimën e bravës së derës , por kam hyrë vetë në mes të kësaj hapësire , prandaj nuk jam penduar që kam jetuar . Një ndër çështjet më të mëdha të jetës është si të çash guackën e vetmisë për të dalë në hapësirën e gjerë të natyrës dhe të njerëzve . I dituri thotë: detyra kryesore në jetën e një njeriu është t’i japë dritë vetes . Dhe ndonjëherë duhet guxim edhe për të jetuar . Deri kur do të doja të jetoja ? Përgjigja ime është ajo e një filozofi: Të gjithë mund të jetojnë mirë, por askush nuk e ka pushtetin të jetojë gjatë. © 2024–2025 Liliana Pere – Themeluese, Drejtore, Botuese Revista Prestige Të gjitha të drejtat e rezervuara.