Search Results

Në historinë e shkencës, shpesh ndodh që emrat e mëdhenj të mbulojnë hije të tjera po aq të rëndësishme. Një nga këto figura të heshtura, por jetike, është Rosalind Franklin, biologe dhe kimiste britanike, e cila kontribuoi në një nga zbulimet më të mëdha të shkencës moderne – strukturën e ADN-së. Përmes punës së saj të palodhur, ajo tregoi se shkenca nuk njeh gjini, por kërkon përkushtim, guxim dhe një mendje të mprehtë. Historia e saj është një udhëtim frymëzues në botën e kërkimeve shkencore, ku pasioni për të vërtetën triumfon mbi vështirësitë dhe padrejtësitë. Jeta dhe arsimi E lindur më 25 korrik 1920 në Londër, Rosalind ishte pjesë e një familjeje hebraike të respektuar që e çmonte dijen dhe edukimin. Babai i saj, Ellis Franklin, ishte bankier dhe një figurë arsimdashëse, ndërsa nëna e saj, Muriel, vinte nga një familje me të njëjtat vlera. Rosalind ishte fëmijë inteligjente, kureshtare dhe këmbëngulëse, tipare që do ta shoqëronin gjatë gjithë jetës. Ajo studioi në “St Paul’s School”, një nga shkollat e pakta për vajza që ofronte mësim në shkenca, dhe më pas ndoqi universitetin Newnham College në Cambridge, ku u diplomua për kimi. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, Franklin punoi në një laborator që studionte vetitë e karbonit dhe qymyrit, për të ndihmuar në zhvillimin e teknologjisë së karburanteve. Punimet shkencore dhe zbulimi i ADN-së Pas luftës, Franklin shkoi në Paris, ku thelloi njohuritë e saj në kristalografi me rreze X – një teknikë që përdoret për të analizuar strukturat molekulare. Me këtë përvojë, në vitin 1951 ajo u kthye në Londër për të punuar në King’s College, ku iu bashkua një grupi shkencëtarësh që përpiqeshin të zbulonin strukturën e molekulës së ADN-së. Franklin arriti të realizojë një nga arritjet më të rëndësishme të karrierës së saj: Fotografia 51, një imazh kristalografik që tregonte qartë formën spirale të ADN-së. Ky zbulim ishte themelor për modelin e heliksit të dyfishtë, por fatkeqësisht, fotografia iu tregua pa lejen e saj dy shkencëtarëve të tjerë, Watson dhe Crick, të cilët përdorën të dhënat për të përfunduar modelin që i çoi në Çmimin Nobel në vitin 1962. Rosalind nuk u nominua, pasi kishte ndërruar jetë në vitin 1958 nga kanceri i vezoreve, në moshën vetëm 37 vjeç. Megjithëse gjatë jetës së saj ajo nuk mori vlerësimin që meritonte, sot Franklin konsiderohet një prej shkencëtareve më të rëndësishme të shekullit të 20-të. Ajo punoi gjithashtu për strukturën e viruseve dhe kontribuoi në studime që shtrinë ndikimin e saj përtej biologjisë molekulare. Historia e Rosalind Franklin është një rrëfim shkencor – është një thirrje për drejtësi dhe njohje, një kujtesë që prapa çdo zbulimi të madh qëndron një njeri që ka sakrifikuar shumë për të arritur atje. Rosalind Franklin nuk ishte vetëm një shkencëtare e shkëlqyer; ajo ishte një simbol i fuqisë së dijes, i pasionit për të vërtetën dhe i qëndresës përballë padrejtësive. Puna e saj me ADN-në hapi rrugën për zhvillime të jashtëzakonshme në mjekësi dhe gjenetikë, dhe trashëgimia e saj vazhdon të frymëzojë breza të rinj studiuesish, veçanërisht gra, për të ndjekur rrugën e shkencës me guxim dhe përkushtim. Ajo është një shembull i gjallë se historia e vërtetë shkruhet edhe nga ata që nuk kërkojnë lavdi, por që e ndërtojnë botën me heshtje dhe përkushtim.

Ingrid Bergman – Ikona Nordike e Dritës dhe Hijes Në hemisferën veriore, ku nata zgjat më shumë dhe drita lind si për të kërkuar shpëtim, lindi një engjëll prej akulli e zjarri: Ingrid Bergman. Ajo nuk ishte thjesht një aktore, por një përfytyrim i vetë artit – një përzierje e qetësisë nordike me pasionin e përflakur që rrjedhte nga zemra e saj si një lumë që s’e ndalte as bora, as rrjedha e kohës. Rrënjët dhe dritarja e fëmijërisë Lindi më 29 gusht 1915, në Stokholm të Suedisë, si një yll që do të ndriçonte më shumë se një kontinent. Fëmijëria e saj ishte e thurur me dritë dhe hije – nëna i vdiq kur ishte vetëm dyvjeçare, dhe më pas humbi edhe të atin, i cili ishte fotograf, njeriu që e mësoi të shihte botën përmes objektivit – një metaforë e hershme për skenën që do të bëhej vendlindja e dytë e shpirtit të saj. Arsimi dhe fillimet artistike Bergman studioi në Royal Dramatic Theatre School në Stokholm – një tempull i artit ku ajo formësoi shpirtin dhe zanatin. Prej aty, u ngjit në skenën suedeze si një yll i qetë, por me rreze të forta. Roli i saj në filmin suedez "Intermezzo" (1936) u bë porta që e çoi drejt ëndrrës amerikane – të një Hollivudi që kërkonte fytyra të reja, shpirtëra autentikë. Kthesat e një jete në udhëkryq Ingrid Bergman nuk ishte një aktore e zakonshme; ajo ishte një muse që frymëzonte regjisorë dhe shikues njëkohësisht. Me një bukuri të heshtur, sy që flisnin më shumë se fjalët, dhe një zë që tingëllonte si një letër dashurie në erë, ajo krijoi personazhe që nuk vdisnin me skenarin, por mbeteshin në kujtesë. "Casablanca" (1942) – Aty ku ajo, si Ilsa Lund, nuk ishte më thjesht aktore: ajo ishte vetë melankolia, vetë sakrifica. Roli që e bëri legjendë. Përballë Humphrey Bogart, ajo s’fliste me fjalë – fliste me sytë që qanin pa lot. "Gaslight", "Spellbound", "Notorious" – të gjitha filma ku ajo u shndërrua, nga viktimë në heroinë, nga e dashur në enigmë, nga grua në simbol. Ishte mjeshtre e transformimit – një kameleon emocional që rrëfente historitë më të thella përmes lëvizjeve të heshtura dhe dhimbjeve të përmbajtura. Përtej kamerave – jeta dhe stuhitë Jeta e saj personale nuk ishte e ndarë nga skena – ajo vetë thoshte: “Unë kam jetuar tri jetë – të Suedisë, të Amerikës dhe të Italisë.” Kur u përfshi në një marrëdhënie me regjisorin italian Roberto Rossellini, Hollivudi e dënoi. Quajtur "e rënë", ajo u largua nga ekrani amerikan për t’u rilindur në kinemanë italiane. Por koha, ashtu si deti, gjithmonë e kthen baticën. U kthye me filmin "Anastasia" dhe fitoi një Oscar, si për të thënë: arti nuk dënohet – ai vetëm rigjenerohet. Çmimet dhe lavdia 3 herë fituese e çmimit Oscar – për Gaslight (1944), Anastasia (1956), dhe Murder on the Orient Express (1974). 2 herë fituese e Emmy, 1 Golden Globe dhe shumë nderime ndërkombëtare. Në vitin e fundit të jetës së saj, teksa luftonte me kancerin, luajti rolin e Golda Meirit dhe fitoi një tjetër Emmy – një kurorë lavdie për një mbretëreshë të skenës. Trashëgimia – një statujë e skalitur nga drita Ingrid Bergman nuk ishte thjesht aktore – ajo ishte një poemë filmike, një shenjë që shpirti njerëzor mund të ngjitet përtej kufijve të kombit, gjuhës, moralit e ndalimeve. Në sy të saj kishte gjithmonë një rrëfim – për dashurinë që ikën pa kthim, për mallin që djeg pa fjalë, për gruan që endet mes dëshirës dhe detyrës. Vdiq më 29 gusht 1982, pikërisht ditën e lindjes së saj – si për të mbyllur ciklin e një jete të rrumbullakët, një romani që zgjati 67 kapituj vitesh, por që do të lexohet përjetësisht në ekranin e kujtesës njerëzore. Nëse do ta përkufizonim Ingrid Bergman me një fjali, do të thoshim: "Ajo nuk luante role – ajo jetonte ndjenja." Një portret i gjallë i shpirtit artistik evropian, që lindi në errësirën e veriut, por ndriçoi si një yll mbi gjithë globin.

Gabriel dhe Mercedes: Dashuria që i dha jetë letërsisë Ai ishte një djalë i ndrojtur, vetëm 13 vjeç, kur pa për herë të parë një vajzë të bukur, me flokë të errët dhe sy të thellë, në një pistë vallëzimi. Iu afrua me një vendosmëri të pazakontë për moshën e tij dhe i tha pa mëdyshje: “Bëhu gruaja ime.” Ajo qeshi butë dhe e pa drejt në sy. Quhej Mercedes Barcha. Ishte pak më e madhe se ai dhe e habitur nga propozimi, por gjithsesi u përgjigj me qetësi: “Në rregull. Por më lër të mbaroj shkollën më parë.” Ata nuk kishin unaza, nuk kishin fejesë zyrtare, por kishin një premtim të pashkruar. Dhe një durim të rrallë. Për 13 vjet, Mercedes priti. Ndërsa Gabriel shkonte në Bogota, studionte për gazetari, i dorëzohej pasionit për letërsinë dhe kalonte vite të tëra në një varfëri romantike që vetëm artistët e njohin. Ata shkëmbyen letra, takime të rralla, dhe shumë ëndrra. Në vitin 1958, më në fund, ata u martuan. Gabriel García Márquez tashmë ishte gazetar dhe kishte nisur të njihej në qarqet letrare, por ende jo një emër i madh. Jetonin modestisht. Shumicën e kohës, ishin të varfër. Por ajo nuk u ankua kurrë. Mercedes, me një qetësi të hekurt, e mbështeste në çdo hap. Vitet kalonin. Gabriel mbyllej me orë të tëra për të shkruar. Ai kishte një ide: një roman për një qytet të quajtur Macondo, për një familje që do të simbolizonte gjithë Amerikën Latine. Ishte duke lindur “Njëqind vjet vetmi” (Cien años de soledad). Për më shumë se 18 muaj, ai u izolua. Mercedes përballoi gjithçka: pagesat, fëmijët, faturat. Ai nuk fitonte para. Ajo shiste gjithçka që kishin: mobilje, pajisje shtëpiake. Kur dorëshkrimi më në fund u përfundua, ata nuk kishin as para për ta postuar në Buenos Aires. Mercedes shiti pasuritë e fundit: një tharëse flokësh dhe një blender. Dorëshkrimi mbërriti. Pak muaj më vonë, gjithçka ndryshoi. Romani bëri bujë. Lexuesit e adhuruan. Kritika e quajti një kryevepër. Gabriel García Márquez u kthye në një ikonë të letërsisë botërore. Në vitin 1982, fitoi Çmimin Nobel në Letërsi. Por ai kurrë nuk harroi se kush ishte në krah gjatë netëve të errëta. Më vonë do të thoshte: “Ne nuk ishim të fejuar zyrtarisht. Ne thjesht prisnim me durim atë që duhej të ishte.” Dhe kur pyetej për suksesin, nuk përmendte famën, as librat, as çmimet. Përmendte vetëm Mercedesin, gruan që besoi në të shumë kohë përpara se të besonte bota. --- Në prapaskenë të një gjeniu, ishte një dashuri e heshtur, por e palëkundur. Do të doje ta vazhdojmë me detaje edhe për jetën e tij letrare, veprat kryesore, apo jetën pas Nobelit?

Çfarë është Evolucioni? Evolucioni është procesi i ndryshimit gradual të organizmave të gjallë gjatë kohës, duke çuar në zhvillimin e specieve të reja. Ky ndryshim ndodh për shkak të variacioneve gjenetike dhe seleksionimit natyror. Teoria e Evolucionit sipas Charles Darwin Charles Darwin propozoi se evolucioni ndodh përmes seleksionimit natyror, një proces në të cilin individët me tipare më të favorshme për mbijetesë dhe riprodhim kanë më shumë mundësi të transmetojnë këto tipare te pasardhësit. Principet kryesore të evolucionit sipas Darwin: 1. Variacioni – Individët brenda një specieje kanë ndryshime të vogla mes tyre. 2. Mbijetesa e më të fortëve (Seleksionimi natyror) – Organizmat me tipare më të përshtatshme për mjedisin e tyre kanë më shumë gjasa të mbijetojnë dhe të riprodhohen. 3. Trashëgimia – Tiparet e dobishme kalohen nga një brez te tjetri. 4. Ndryshimi gradual – Gjatë miliona viteve, këto ndryshime çojnë në formimin e specieve të reja. Dëshmitë e Evolucionit 1. Fosilet – Të dhënat fosile tregojnë se organizmat kanë ndryshuar gjatë kohës. 2. Struktura homologe – Disa organe të kafshëve të ndryshme kanë ngjashmëri (p.sh., krahët e shpendëve dhe duart e njerëzve), duke treguar një paraardhës të përbashkët. 3. ADN-ja – Studimet e gjenetikës tregojnë se të gjitha qeniet e gjalla ndajnë një bazë të përbashkët gjenetike. 4. Evolucioni i drejtpërdrejtë – Shfaqja e rezistencës ndaj antibiotikëve te bakteret është një shembull i evolucionit në kohë reale. Seleksionimi natyror në veprim Ishujt Galapagos – Darwin vuri re se zogjtë finch kishin ndryshime në formën e sqepit, të përshtatura me llojin e ushqimit në secilin ishull. Disa bakterie zhvillojnë rezistencë ndaj antibiotikëve, duke mbijetuar dhe riprodhuar më shumë se bakteret jo-rezistente. Ndikimi i Evolucionit në Shkencë dhe Shoqëri Biologjia – Evolucioni është themeli i shkencës moderne mbi jetën. Mjekësia – Kuptimi i evolucionit ndihmon në zhvillimin e vaksinave dhe trajtimin e sëmundjeve. Psikologjia – Teoria e evolucionit shpjegon sjelljet dhe emocionet si mekanizma të mbijetesës. Filozofia dhe Feja – Evolucioni ka sfiduar idetë tradicionale mbi krijimin dhe rolin e njeriut në univers. Përfundim Evolucioni nuk është vetëm një teori, por një fakt i mbështetur nga shumë prova shkencore. Ai shpjegon diversitetin e jetës dhe mënyrën se si organizmat përshtaten me mjedisin e tyre. A të intereson ndonjë aspekt më i detajuar i evolucionit, si ndikimi i tij në filozofi apo zhvillimi i gjenetikës moderne?

Galileo Galilei dhe Revolucioni Shkencor: Triumfi i Heliocentrizmit Galileo Galilei, me syrin e tij të mprehtë dhe mendjen e tij sfiduese, vërtetoi se Dielli nuk ishte një aktor dytësor në skenën e universit, por qendra e tij. Me vëzhgime të pamohueshme – hëna të reja që vallëzonin rreth Jupiterit, fazat e Venusit që pasqyronin ato të Hënës, dhe sipërfaqja e parregullt e hënës sonë – ai rrëzoi mitin e perfeksionit qiellor dhe konfirmoi atë që Nikola Koperniku kishte guxuar të sugjeronte: se Toka ishte vetëm një nga shumë trupat qiellorë që rrotulloheshin rreth Diellit. Por triumfi i tij nuk u arrit pa çmim. Idetë e tij u sfiduan nga inkuizicioni, u mohuan nga autoritetet dhe, më në fund, e dënuan atë në heshtje. Megjithatë, edhe pse zëri i tij u shua nga dogma e kohës, e vërteta që ai zbuloi shkëlqeu më fort se kurrë. Sot, teoria e tij heliocentrike është një gur themeli i astronomisë moderne, një dëshmi se drita e arsyes nuk mund të shuhet nga errësira e frikës. Sigurisht, mund t'ju ofroj më shumë detaje rreth Galileo Galileit: Galileo Galilei është një nga shkencëtarët më të mëdhenj të historisë dhe një nga themeluesit e metodës shkencore. Disa nga zbulimet dhe kontributet e tij më të rëndësishme janë: 1. Përdorimi i teleskopit për vëzhgime astronomike Galileo ishte një nga të parët që përdori një teleskop për të studiuar qiellin dhe bëri disa zbulime revolucionare: Katër hënat kryesore të Jupiterit  (Io, Europa, Ganimedi dhe Kalisto) – dëshmuan se trupat qiellorë nuk rrotullohen të gjithë rreth Tokës, duke kundërshtuar modelin gjeocentrik të Aristotelit dhe Ptolemeut. Fazat e Venusit  – treguan se Venusi rrotullohet rreth Diellit, duke mbështetur teorinë heliocentrike të Kopernikut. Krateret dhe malet në Hënë  – kundërshtuan idenë se Hëna ishte një sferë e përsosur, siç besohej në filozofinë aristoteliane. Njollat diellore  – treguan se edhe Dielli ka papërsosmëri dhe ndryshime, duke sfiduar idenë se trupat qiellorë ishin të pandryshueshëm dhe të përsosur. 2. Ligjet e lëvizjes Galileo eksperimentoi me objekte në rënie të lirë dhe zbuloi se të gjitha objektet, pavarësisht nga masa e tyre, bien me të njëjtën përshpejtim në mungesë të rezistencës së ajrit. Ai zhvilloi konceptin e inersisë , sipas të cilit një objekt në lëvizje vazhdon të lëvizë me shpejtësi konstante nëse mbi të nuk vepron ndonjë forcë e jashtme. Kjo ide u bë bazë për ligjin e parë të lëvizjes së Njutonit. 3. Përparimi i metodës shkencore Galileo promovoi idenë se njohuritë shkencore duhet të bazohen në vëzhgime dhe eksperimente të përsëritshme, jo vetëm në autoritetin e të kaluarës. Ai e hodhi poshtë qasjen filozofike aristoteliane që mbështetej vetëm në logjikë dhe argumente teorike. 4. Konflikti me Kishën Katolike Për shkak të mbështetjes së tij për sistemin heliocentrik të Kopernikut, Galileo u përball me Inkuizicionin dhe në vitin 1633 u dënua nga Kisha, duke u detyruar të heqë dorë publikisht nga idetë e tij. Megjithatë, punimet e tij vazhduan të ndikojnë shkencën dhe më vonë u rehabilituan. Përfundim Zbulimet e Galileos hodhën themelet e fizikës moderne dhe astronomisë, sfiduan autoritetet e kohës dhe ndihmuan në krijimin e metodës shkencore që përdorim edhe sot. Ai është një figurë kyçe në Revolucionin Shkencor dhe shpesh quhet "babai i shkencës moderne". Biografia: Galileo Galilei lindi më 15 shkurt 1564 në Piza, Itali. Ai ishte i biri i Vincenzo Galilei, një muzikant dhe teoretician muzikor, dhe Giulia Ammannati. Galileo studioi në Universitetin e Pizës, ku filloi të zhvillonte interesin për matematikën dhe shkencën. Në vitin 1589, Galileo u emërua profesor i matematikës në Universitetin e Pizës dhe filloi të zhvillonte teoritë e tij mbi lëvizjen dhe gravitetin. Ai e përfundoi karrierën e tij akademike si profesor i matematikës në Universitetin e Padovës nga viti 1592 deri në vitin 1610. Puna në Astronomi: Galileo është i njohur më shumë për punën e tij në astronomi. Në vitin 1609, ai dëgjoi për shpikjen e teleskopit nga një artis holandez dhe e përmirësoi atë për përdorim astronomik. Ai ishte i pari që përdori teleskopin për të vëzhguar qiellin, duke bërë disa zbulime të jashtëzakonshme, si: Muajt e Jupiterit : Në vitin 1610, Galileo zbuloi katër muajt e mëdhenj të Jupiterit: Io, Europa, Ganimed, dhe Kalisto, të njohur si "muajt galileanë", duke ofruar prova të tjera për heliocentrizmin. Hëna dhe pllakat e saj : Ai vuri re që Hëna ka një sipërfaqe të varur dhe të pasur me kraterë dhe malet, duke kundërshtuar teorinë e pastërtisë së qiellit të përshkruar nga Aristoteli. Vëzhgimi i Saturnit : Galileo vëzhgoi Saturnin dhe pa "shpirtra" rreth tij, por nuk mund ta kuptonte saktësisht natyrën e tyre, pasi teleskopët e tij nuk ishin të mjaftueshëm të avancuar. Fashat e Diellit : Ai gjithashtu vëzhgoi dhe regjistroi fashat e Diellit, që janë lëvizjet e njësive të gazit në atmosferën e Diellit. Kontributet në Fizikë dhe Matematikë: Galileo ka bërë gjithashtu kontribuime të mëdha në mekanikë dhe fizikë. Ai është njohur për eksperimentet e tij me lëvizjen dhe gravitetin: Lëvizja e trupave të rëndë : Ai demonstroi se të gjitha trupat bien me të njëjtën shpejtësi, pavarësisht nga pesha e tyre, që kundërshtonte teoritë aristoteliane që thoshin se trupi më i rëndë do të binte më shpejt. Ligji i Rënies : Galileo provoi, përmes eksperimentimeve me rënien e objekteve nga një lartësi e madhe, që shpejtësia e rënies është proporcionale me kohën që ka kaluar, që është baza për ligjet e mëvonshme të dinamikës. Lëvizja e trupave të shpejtë : Ai përshkroi ligjin e lëvizjes për trupat që lëvizin me shpejtësi konstante dhe se një trup që bie i lënë një rrugë të parashikueshme dhe të matshme. Teoria Heliocentrike: Një nga aspektet më të njohura të karrierës së Galileit ishte mbështetje për teorinë heliocentrike të Kopernikut, që sugjeronte se Toka dhe planetët rrotullohen rreth Diellit. Kjo ishte në kundërshtim me teorinë geocentrike, që mbrohej nga Kisha Katolike dhe shkolla aristoteliane, që thoshte se Toka ishte qendra e universit. Galileo përdori teleskopin për të mbështetur teorinë e Kopernikut dhe për të hedhur poshtë teoritë e vjetra. Për këtë arsye, Galileo u përball me kundërshtimin e fortë të Kishës Katolike. Në vitin 1632, ai botoi veprën e tij "Dialogo sopra i due massimi sistemi del mondo" (Dialogu mbi dy sistemet më të mëdha të botës), ku mbrojti teorinë heliocentrike, dhe në vitin 1633, ai u gjykua dhe u dënua nga Inkuizicioni për herezi. Ai u detyrua të mohojë teoritë e tij dhe të kalonte pjesën tjetër të jetës në shtëpi, ku vazhdoi të shkruante dhe të studiote. Metoda Shkencore: Galileo luajti një rol kyç në zhvillimin e metodës shkencore moderne. Ai besonte se teoritë shkencore duhet të testoheshin përmes eksperimenteve dhe vëzhgimeve të sakta, dhe jo thjesht përmes spekulimeve ose autoritetit të autorëve të lashtë. Kjo është një nga arsyeja pse ai është konsideruar si një nga baballarët e shkencës moderne. Vdekja dhe Trashëgimia: Galileo vdiq më 8 janar 1642 në Arle, Itali, në moshën 77 vjeçare. Pavarësisht nga dënimi i tij nga Kisha, ndikimi i tij në shkencë ishte i thellë dhe i qëndrueshëm. Shumë pas vdekjes së tij, teoritë e tij u pranuan dhe u vlerësuan nga shkencëtarët e mëvonshëm. Galileo mbetet një figurë kyçe në historinë e shkencës dhe një model i përdorimit të eksperimentimit dhe vëzhgimit për të kuptuar botën. Ndikimi dhe Nderimi: Galileo është nderuar shumë në histori dhe është simbol i shkencës dhe përpjekjeve për të kuptuar universin. Në vitin 1992, Papa Joan Pali II e shfajësoi atë, duke pranuar se dënimi i tij nga Kisha ishte një gabim. Ndonëse Galileo nuk ishte gjithmonë i pranuar gjatë jetës së tij, ai tani është një nga personalitetet më të njohura të historisë shkencore.

Arkiva e negativëve, objekteve dhe dokumenteve të Pietro dhe Kel Marubit është shpallur pjesë e Regjistrit Ndërkombëtar të Kujtesës së Botës nga UNESCO, duke hyrë në radhën e trashëgimive më të çmuara të njerëzimit. Lajmi është bërë i ditur nga ministri i Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Blendi Gonxhja, i cili e ka cilësuar këtë si një moment historik për kulturën shqiptare. “Lajm i jashtëzakonshëm! UNESCO ka shpallur arkivën e Marubëve si pjesë të “Memory of the World International Register!”, shkroi Gonxhja në rrjetet sociale. Ai theksoi se kjo është një pasuri e rrallë fotografike që nga zemra e Shkodrës ka përjetësuar imazhin, jetën, historinë dhe shpirtin e shqiptarëve. Ky vlerësim ndërkombëtar nuk është vetëm një nderim për dinastinë Marubi, e cila hodhi themelet e fotografisë shqiptare, por edhe për qytetin e Shkodrës, që mbetet një epiqendër e artit dhe kulturës kombëtare. Drejtori i Muzeut Kombëtar të Fotografisë “Marubi”, Luçjan Bedeni, e përshkroi këtë si një lajm të madh për trashëgiminë kulturore shqiptare dhe një hap të madh për vendosjen e gjurmës shqiptare në historinë botërore të fotografisë. Programi “Memory of the World” i UNESCO-s synon të ruajë dhe promovojë dokumentet më të rëndësishme të historisë njerëzore në mbarë botën. Kjo përfshirje e arkivës Marubi në listën prestigjioze është një dëshmi e vlerës unike që ky fond fotografik përfaqëson për kujtesën kombëtare dhe botërore. Diaspora

Papa një Dritë e Shenjtë për këtë botë, Engjëll mbi tokë që eci mes nesh me përulësi e dashuri, Ati i Shenjtë i Dashurisë që na mësoi të duam pa kushte. Na dhe paqe në fjalë, ngrohtësi në shpirt dhe shpresë në çdo lutje. Manteli juaj i bardhë ishte një mësim i heshtur mbi pastërtinë e mendjes dhe qëllimeve të pastra. Ju reflektonit dritën hyjnore tek të tjerët, duke i udhëhequr me dashuri dhe përulësi. Sot bota është më e heshtur pa ty, por mësimet e tua do të mbeten gjallë – si një dritë që nuk shuhet kurrë. Biograacia. Papa Françesku (në latinisht: Franciscus, emri i lindjes: Jorge Mario Bergoglio) ishte papa i 266-të i Kishës Katolike dhe kreu i Vatikanit. Ai lindi më 17 dhjetor 1936 në Buenos Aires, Argjentinë, dhe u zgjodh papë më 13 mars 2013, pas dorëheqjes së papës Benedikti XVI. Papa Françesku ndërroi jetë në vitin 2025. Biografia e shkurtër Emri i lindjes: Jorge Mario Bergoglio Vendi i lindjes: Buenos Aires, Argjentinë Prejardhja: Me rrënjë italiane (prindërit e tij ishin emigrantë nga Italia) Formimi: Studioi kimi, më pas iu bashkua jezuitëve dhe studioi filozofi e teologji U shugurua meshtar: më 1969 U bë ipeshkëv: më 1992 U ngrit kardinal: më 2001 nga Papa Gjon Pali II U zgjodh papë: më 2013, papa i parë nga Amerika Latine dhe papa i parë jezuit në histori Sherbesa si papë (2013–2025) Papa Françesku u njoh për thjeshtësinë, përkushtimin ndaj të varfërve dhe përpjekjet për të reformuar Kishën Katolike. Ai shpesh theksoi mëshirën dhe dashurinë në vend të rregullave të forta dogmatike. Kauzat që mbrojti 1. Të varfërit dhe të margjinalizuarit Shpesh kritikonte kapitalizmin ekstrem dhe thoshte se Kisha duhet të jetë “e varfër për të varfërit”. 2. Mbrojtja e mjedisit Publikoi enciklikën Laudato Si' (2015), një thirrje e fuqishme për të mbrojtur Tokën dhe për të luftuar ndryshimet klimatike. 3. Dialogu ndërfetar dhe pajtimi U takua me liderë të besimeve të tjera (p.sh., Islam, Judaizëm) dhe nxiti paqen ndërfetare. 4. Refugjatët dhe emigrantët Bëri thirrje për mikpritjen dhe integrimin e refugjatëve dhe kritikoi politikat që përjashtonin emigrantët. 5. Reforma në Vatikan U përpoq të përmirësonte transparencën financiare dhe të trajtonte skandalet e abuzimeve seksuale në Kishë. 6. Roli i grave në Kishë Ndonëse ruajti qëndrimin tradicional për priftërinë mashkullore, ai nxiti më shumë përfshirje të grave në udhëheqje kishtare. 7. Paqja dhe drejtësia sociale Denoncoi luftërat, armët bërthamore dhe padrejtësitë sociale. Në zemrat e shumë njerëzve, Papa Françesku mbeti simbol i mëshirës, dialogut dhe reformës. Jeta dhe misioni i tij do të kujtohen për përpjekjet për një Kishë më të afërt me njerëzit dhe më të ndjeshme ndaj sfidave moderne. U prehsh në paqe, Papa Françesku. Të duam përgjithmonë.

Matteo Mandalà është një nga studiuesit më të njohur të botës arbëreshe dhe albanologjisë bashkëkohore. Ai është bir i komunitetit arbëresh të Piana degli Albanesi (Hora e Arbëreshëvet), një nga qendrat më të rëndësishme kulturore të shqiptarëve të Italisë, ku ruhet ende gjuha, tradita dhe identiteti shqiptar. Formimi akademik dhe veprimtaria profesionale Mandalà është filolog, profesor i rregullt në Departamentin e Kulturës në Universitetin e Palermos në Itali, ku ligjëron gjuhën dhe letërsinë shqipe. Ai është gjithashtu drejtor dhe bashkëthemelues i Laboratorit Albanologjik, një qendër e rëndësishme kërkimore për studime mbi gjuhën, kulturën dhe historinë shqiptare në diasporë, veçanërisht në komunitetet arbëreshe. Fushat e kërkimit Veprimtaria shkencore e Matteo Mandalà përfshin një gamë të gjerë fushash, ku përfshihen: Dialektologjia: Studimi i dialekteve arbëreshe në Itali, dokumentimi dhe krahasimi i tyre me shqipen standarde dhe me dialektet e Shqipërisë. Filologjia: Transkriptimi dhe botimi i veprave të vjetra letrare arbëreshe dhe shqiptare, sidomos nga periudha e Rilindjes. Kritika letrare: Vlerësimi dhe analizimi i teksteve letrare shqiptare dhe arbëreshe, si nga pikëpamja estetike ashtu edhe historike. Histori kulturore dhe etnike: Kërkime mbi proceset e ruajtjes së identitetit kulturor te komunitetet arbëreshe, si dhe studime mbi emigracionin dhe integrimin e tyre në shoqëritë pritëse. Kontributi shkencor Mandalà është autor i disa monografive, si dhe redaktor i botimeve kritike të veprave letrare nga autorë të shquar arbëreshë e shqiptarë. Ai ka trajtuar çështje të rëndësishme që lidhen me ndërtimin e identitetit kulturor, gjuhësor dhe fetar të arbëreshëve ndër shekuj, sidomos gjatë periudhave nga shekulli XVIII deri në XX. Ndër veprat më të rëndësishme të tij përmendim: “L’immigrazione albanese in Istria (secoli XV–XVIII)” – Një vepër e fundit që trajton emigracionin shqiptar në gadishullin e Istrias dhe prezencën e komuniteteve arbëreshe atje, që nga viti 1499. Studime mbi Jerome De Rada, Girolamo de Rada, Giuseppe Schirò, dhe autorë të tjerë të Rilindjes arbëreshe. Botime për ritualet fetare, kulturën orale, dhe trashëgiminë historike të arbëreshëve në rajone të ndryshme të Italisë. Roli në konferenca dhe projekte Matteo Mandalà ka qenë pjesëmarrës dhe organizator në shumë konferenca shkencore ndërkombëtare, ku ka prezantuar studime mbi çështje të albanologjisë dhe diasporës shqiptare. Ai është gjithashtu përgjegjës për projekte të shumta kërkimore që kanë të bëjnë me dokumentimin, mbrojtjen dhe promovimin e kulturës arbëreshe në Itali. Vlerësime dhe anëtarësi Matteo Mandalà është anëtar nderi i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, një nder që reflekton kontributin e tij të jashtëzakonshëm në fushën e studimeve shqiptare dhe në ruajtjen e identitetit arbëresh. --- Nëse dëshiron, mund të përgatis edhe një version më të thjeshtë për fëmijë, një version për prezantim publik ose për shtyp. Më thuaj çfarë formati të duhet.

“Kur lindi zëri që nuk do të heshtte kurrë” – Jeta e Katharine Hepburn Në një mëngjes pranveror të vitit 1907, në Hartford të Connecticut-it, lindi një vajze e bukur dhe shpirt të zjarrtë. Ajo quhej Katharine Houghton Hepburn – një emër që do të jehonte në histori jo vetëm për artin e saj, por për guximin, autenticitetin dhe zërin që nuk u shua kurrë. Që në fillim, ajo nuk ishte e zakonshme. Ajo nuk lindi për të qenë e bindur, por për të sfiduar. Rrënjë të forta në një tokë rebelimi Familja e saj ishte baza nga ku nisi revolucioni i saj personal. Babai, Dr. Thomas Norval Hepburn, një mjek i respektuar dhe zë i guximshëm për shëndetin publik. Nëna, Katharine Martha Houghton – një aktiviste e flaktë për të drejtat e grave, e cila nuk ngurroi të luftonte për kontrollin e lindjeve dhe të drejtën për votë. Në atë shtëpi nuk kishte vend për heshtje, as për nënshtrim. Kishte vend për mendim të lirë, për debat dhe për të drejtën për të qenë vetvetja. Arsimimi – ku u mbrujt me guxim dhe dije E rritur mes librave, diskutimeve dhe një kopshti ku fjala kishte më shumë peshë se rregullat, Katharine mësoi herët se të qenit “vajzë” nuk ishte pengesë, por forcë. Studioi në Bryn Mawr College, ku iu përkushtua historisë dhe filozofisë së artit, por zemra e saj e kishte zgjedhur skenën. Ajo lexonte Shakespeare ndërsa të tjerat flisnin për modë – dhe në ato faqe gjeti veten, gjeti zërin që do ta shoqëronte gjithë jetën. Hapat e para drejt përjetësisë Pas diplomimit në vitin 1928, nisi të performojë në skenat e Broadway-t. Ishte e pazakontë, sfiduese dhe... magjepsëse. Në vitin 1932, me filmin A Bill of Divorcement, ajo hyri në kinemanë amerikane si një stuhi – e papritur dhe e paharrueshme. Vetëm një vit më vonë, në 1933, fitoi Oscar-in e parë për Morning Glory. Aty, bota pa jo vetëm një aktore, por një shpërthim ndjenjash, një shpirt që ndizte ekranin. Çmime që dëshmojnë madhësinë e saj ****Katharine Hepburn është aktorja me më shumë Oscar për rolin kryesor në histori – katër të tillë, të fituar jo nga rastësia, por nga përkushtimi dhe guximi për të mos luajtur asgjë tjetër përveç të vërtetës. Morning Glory (1933) Guess Who’s Coming to Dinner (1967) The Lion in Winter (1968) On Golden Pond (1981) Në çdo rol, ajo nuk e luante personazhin – ajo e jetonte. Një aktore që theu kornizat Ajo refuzoi të ishte thjesht një "yll Hollivudi". Nuk e pëlqente grimin e tepruar, vishej shpesh me pantallona – një akt rebel në atë kohë – dhe zgjidhte role që kishin thellësi, shpirt dhe qëllim. Refuzonte të ishte vetëm dekor në skenë – donte të ishte zemra e saj. Dashuria e një jete Në vitin 1942, u takua me Spencer Tracy. Një dashuri e fortë, e thjeshtë dhe e ndërlikuar. Ai ishte i martuar, por ajo që ndërtuan bashkë për më shumë se 25 vjet ishte më shumë se një marrëdhënie – ishte përkushtim. Ajo e mbajti këtë dashuri larg publikut, por i qëndroi pranë deri në frymën e tij të fundit. Një jetë që nuk u mposht nga refuzimet Edhe kur u shpall “box office poison” në fund të viteve ’30, ajo nuk u dorëzua. Bleu të drejtat e një pjese teatrale (The Philadelphia Story) dhe e solli në ekran me një sukses që e rilindi në kinematografi. Ishte akt i pastër force dhe vizioni. Mbyllja e një epoke, lindja e një legjende Në vitet e fundit jetoi në qetësi, pranë natyrës, pranë vetes. Nuk kishte nevojë për shkëlqimin e Hollivudit – ajo vetë ishte dritë. U nda nga jeta në vitin 2003, por mbeti e paharrueshme. Një grua që nuk kërkoi leje për të qenë vetvetja, një zë që nuk heshti kurrë. Trashëgimia e saj? Një grua që i mësoi botës se të jesh ndryshe është virtyt, jo turp. “Unë nuk kam qenë kurrë e zakonshme. Dhe nuk kisha asnjë arsye të isha.” – Katharine Hepburn Në botën ku shumë pranojnë të heshtin, ajo zgjodhi të flasë – dhe për këtë, bota nuk do ta harrojë kurrë. Përgatiti Liliana Pere

18 Prill 1951 – Dita kur lindi bashkimi evropian Në këtë ditë historike, gjashtë vende evropiane hodhën themelet e një bashkimi që do të ndryshonte fatin e kontinentit tonë. Me nënshkrimin e Traktatit të Parisit, u krijua Komuniteti Evropian për Qymyrin dhe Çelikun (ECSC) – hapi i parë konkret drejt një Evrope të bashkuar. Ishte Franca ajo që ndërmori iniciativën, përmes një deklarate vizionare nga Ministri i Jashtëm francez Robert Schuman, më 9 maj 1950, një datë që sot festohet si Dita e Evropës. Ideja e tij ishte e thjeshtë por madhështore: të vendosej prodhimi i qymyrit dhe çelikut – burimet kryesore për luftë – nën një autoritet të përbashkët, në mënyrë që lufta mes vendeve evropiane të bëhej “jo vetëm e paimagjinueshme, por praktikisht e pamundur”. Gjashtë shtetet themeluese të ECSC ishin: Franca Gjermania Perëndimore Italia Belgjika Luksemburgu Holanda Nga armiq të përgjakshëm në Luftërat Botërore, këto vende u kthyen në partnerë të ngushtë, duke vendosur paqen dhe bashkëpunimin përpara rivaliteteve të së kaluarës. Ky ishte vetëm fillimi. ECSC hapi rrugën për krijimin e institucioneve të tjera evropiane që çuan në atë që sot njohim si Bashkimi Evropian. Ishte një dëshmi se kur kombet bashkojnë forcat me qëllime paqësore dhe të përbashkëta, "e pamundura" bëhet realitet. Sot, më shumë se kurrë, Evropa ka nevojë për këtë frymë bashkimi, guximi dhe vizioni. Gëzuar përvjetorin e aktit themelues të Evropës së bashkuar!

Rikard Larja, një nga aktorët më të shquar dhe të dashur të kinemasë dhe teatrit shqiptar, ishte një figurë që jo vetëm shpërndante magji përmes artit të tij, por gjithashtu ishte një njeri i dashur dhe i qetë, i njohur për edukatën dhe përkushtimin e tij ndaj familjes. Lindur më 1 prill 1943 në Shkodër, një qytet me një histori të pasur kulturore dhe artistike, ai ishte frymëzuar nga tradita dhe pasioni për artin që mbizotëronte në mjedisin ku u rrit. Shkodra, me bukurinë dhe historinë e saj, ishte ajo që formoi shpirtin dhe karakterin e tij të fortë, një qytet që gjithashtu kishte dhuruar shumë emra të shquar të kulturës shqiptare. Pas mbarimit të shkollës së mesme në Shkodër, Rikardi vazhdoi studimet në Shkollën e Lartë të Aktrimit "A. Moisiu" në Tiranë, ku u diplomua në vitin 1955. Ai më vonë filloi karrierën e tij si aktor në Teatrin "Migjeni" në Shkodër, ku kaloi tetë vjet të paçmuara, duke krijuar role të paharrueshme. Në vitin 1974, ai kaloi në kinostudiot shqiptare dhe punoi si aktor, skenarist dhe regjisor deri në vitin 1996. Pas kësaj periudhe, ai u emërua drejtor artistik i televizionit publik shqiptar, një pozicion që mbajti deri në pensionimin e tij në vitin 1999. Një aspekt i rëndësishëm i jetës së Rikard Larjas ishte lidhja e tij e thellë dhe e fortë me familjen. Ai ishte një bashkëshort dhe baba i përkushtuar, dhe grua e tij, aktorja Marjeta Larja, kishte një rol të jashtëzakonshëm në jetën dhe karrierën e tij. Marjeta ishte një mbështetje e fuqishme, jo vetëm në jetën e tij personale, por edhe në atë profesionale. Ata ishin një çift që ndihmonin dhe mbështesnin njëri-tjetrin, duke krijuar një harmoni të bukur mes pasionit për art dhe dashurisë që kishin për njëri-tjetrin. Një prej filmave që ata luajtën së bashku ishte "Rrugicat që kërkonin diell" (1975), një film i paharrueshëm ku Rikardi luante rolin e Gaqos, ndërsa Marjeta interpretonte një rol të rëndësishëm, duke krijuar një dinamikë të veçantë dhe natyrale në ekran. Ky film, si shumë të tjerë në karrierën e tij, shpalosi jo vetëm talentin e tij të jashtëzakonshëm, por edhe aftësinë e tij për të krijuar marrëdhënie të thella mes personazheve, që preknin zemrat e publikut. Pse e donin aq shumë fansat Rikardin? Ai ishte më shumë se një aktor i thjeshtë. Rikard Larja ishte një mjeshtër i shprehjes dhe i ndjeshmërisë njerëzore, një aktor që mund të luante role të thella e të kompleksuara me natyralitet dhe elegancë. Ai kishte një aftësi të jashtëzakonshme për të portretizuar personazhe me një pasuri të brendshme emocionale, duke krijuar lidhje të forta me publikun. Shprehjet e tij ishin të ngarkuara me kuptime të thella, dhe me një vetëmohim që kishte në çdo rol, ai i bënte të gjitha personazhet e tij të ndiheshin reale, të prekshme dhe të paharrueshme. Në filmin "Në prag të jetës" (1985), Rikardi portretizoi Andrean, një personazh që përballet me dilema të mëdha morale dhe ekzistenciale, një rol që e theksoi më tej aftësinë e tij për të shprehur ndjeshmëri dhe kompleksitet. Thënia e tij: "Nëse do të jetojmë, duhet të bëjmë zgjedhje, por ato do të na shoqërojnë gjithmonë," mbeti në mendjen e shikuesve, duke qenë një reflektim i pasqyrës që ai krijonte për jetën dhe zgjedhjet e njeriut. Rikard Larja ishte gjithashtu i njohur për qetësinë dhe maturinë që shfaqte jashtë skenës. Ai ishte një njeri i kulturuar, i edukuar dhe me një karakter të fortë, por gjithashtu një njeri i ngrohtë dhe human. Ai nuk ishte thjesht një aktor, ai ishte një njeri që jetoi për artin dhe jetën, duke ofruar gjithmonë një model për ata që e respektonin dhe e admiruan. Për të, familja ishte gjithçka, dhe kjo ndjenjë u pasqyrua jo vetëm në jetën e tij personale, por edhe në rolet që luajti, ku gjithmonë e përfaqësonte dashurinë dhe mbështetjen e familjes si një themele të forta të ekzistencës njerëzore. Rikard Larja nuk ishte thjesht një emër i njohur; ai ishte një simbol i pasionit, i përkushtimit dhe i nderimit të vlerave më të thella njerëzore. Me gruan e tij, Marjetën, dhe me fëmijët e tij, ai ndau një jetë të mbushur me dashuri dhe përkushtim, duke qenë gjithashtu një burim frymëzimi për ata që e donin dhe respektonin. Ai do të mbetet gjithmonë një yll i vërtetë në kinemanë dhe teatrin shqiptar, një yll që nuk do të shuhet kurrë. Filmografia Viktimat e Tivarit (1996) Fletë të bardha - (1990) Shoku Emir Pesha e kohës - (1988), Vasili Rrethi i kujtesës - (1987), Mjeku Në prag të jetës - (1985), Andrea Pranverë e hidhur - (1985) Xha Teli Skëterrë '43 - (1980), Andrea Radiostacioni - (1979) Komandanti Në pyjet me borë ka jetë - (1978), Luka Ilegalët - (1976) Tosti Në fillim të verës - (1975) I deleguari i qarkorit Rrugicat që kërkonin diell - (1975) Gaqo Tipografi Rrugë të bardha - (1974) Deda Shtigje te luftes (1974) - Rrema. Shpërthimi - (1974) Inxhinjer Iliri Ndërgjegja - (1972) Kujtimi Yjet e netëve të gjata - (1972)......xhandari Kur zbardhi një ditë - (1971) Komisari Plagë të vjetra - (1968).......Naimi Ngadhnjim mbi vdekjen - (1967)..Perlati Duel i heshtur - (1967) Skenderi Komisari i dritës - (1966) Dritan Shkabaj Monumenti Vellezer dhe shoke.. Gjenerali italian. Regjisor Redakto Pesha e kohës - (1988) Kur hapen dyert e jetës - (1986) Fundi i një gjakmarrjeje - (1983) Dita e parë e emrimit - (1981) Sketerre 43 - (1980) Radiostacioni - (1979) Në pyjet me borë ka jetë - (1978) Skenarist Redakto Pesha e kohës - (1988) Kur hapen dyert e jetës - (1986) Pergatiti:Liliana Pere. Pergatiti:Liliana Pere.

René Descartes – Filozofi i Arsyes dhe Figura Filozofike e Nënës Rene Descartes. Në histori ka mendimtarë që kanë folur me zë të lartë, e të tjerë që kanë folur me thellësi. René Descartes ishte nga ata që foli me mendje dhe ndikoi përjetësisht mënyrën si njeriu e kupton vetveten. Ai solli një revolucion të heshtur filozofik, duke thënë fjalinë më të famshme të mendimit perëndimor: “Cogito, ergo sum” – “Unë mendoj, pra unë jam.” Çfarë është Nëna në kuptimin filozofik sipas René Descartes? Në kuptimin filozofik të mendimit të René Descartes, nëna nuk është vetëm krijuese e jetës biologjike, por është edhe themeli i vetëdijes dhe arsyes tek njeriu. Në qendër të filozofisë së Descartes qëndron mendimi dhe ndërgjegjësimi – i përmbledhur në shprehjen e tij të famshme: “Cogito, ergo sum” – “Unë mendoj, pra unë jam.” Por mendimi, sipas këtij këndvështrimi, nuk lind në boshllëk. Ai zhvillohet nëpërmjet ndikimit të parë që merr njeriu në jetë – dhe kjo është nëna. Nëna është mësuesja e parë e mendjes, ajo që udhëzon fëmijën të dallojë të mirën nga e keqja, të dyshojë, të kërkojë të vërtetën — të gjitha këto janë parime thelbësore të filozofisë së Descartes. Ajo nuk ofron vetëm jetë fizike, por edhe formim shpirtëror dhe moral. Në këtë mënyrë, nëna është ura që e çon fëmijën nga ekzistenca biologjike drejt ekzistencës mendore dhe morale. Pra, ajo është një figurë qytetëruese, që formon njeriun e vetëdijshëm, të drejtë dhe të arsyeshëm. René Descartes dhe teoria e tij filozofike. René Descartes lindi më 1596 në Francë dhe konsiderohet si babai i filozofisë moderne. Ai ishte filozof, matematikan dhe shkencëtar. Descartes solli një qasje të re në filozofi, ku dyshimi u bë metodë për të arritur tek e vërteta. Ai kërkonte një bazë të sigurt, të pakundërshtueshme për dijen. Thënia e tij më e famshme është: “Cogito, ergo sum” – “Unë mendoj, pra unë jam.” Kjo do të thotë se mendimi është prova e vetme që nuk mund të vihet në dyshim. Nëse dikush mendon, ai ekziston. Në qendër të teorisë së tij është vetëdija dhe arsyeja. Ai besonte se njeriu është më shumë mendje sesa trup. Kjo solli teorinë e tij të dualizmit, që ndan qartë mendjen (shpirtin) nga trupi (materia). Descartes zhvilloi metodën e dyshimit, përmes së cilës çdo gjë që nuk është e sigurt mund të hidhet poshtë derisa të gjendet një e vërtetë absolute. Ai ka ndikuar fuqishëm në zhvillimin e shkencës moderne, duke i dhënë rëndësi logjikës, analizës dhe racionalizmit. Descartes e vendosi njeriun në qendër të dijes, jo më autoritetin apo dogmat fetare. Filozofia e tij hapi rrugën për Iluminizmin dhe mendimin kritik në Evropë. René Descartes vdiq në vitin 1650, por ndikimi i tij vazhdon edhe sot në filozofi, matematikë dhe shkencë. Pergatiti:LP Kjo thënie nuk ishte vetëm një përfundim logjik, por një thirrje për vetëdije, për thellim, për njohjen e vetes përmes mendimit. Në këtë ese do të shqyrtojmë jetën, veprën dhe filozofinë e Descartes, duke i dhënë një vend të veçantë figurës së nënës — si udhëheqëse e parë e mendjes dhe shpirtit njerëzor. Jeta dhe Veprat René Descartes lindi më 31 mars 1596 në La Haye të Francës, në një familje fisnike. Humbja e nënës në moshë të re ndikoi në ndjeshmërinë dhe reflektimin e tij të brendshëm. U shkollua në kolegjin jezuit të La Flèche, ku u ushqye me filozofi klasike dhe logjikë, duke u formuar si mendje kritike dhe e pavarur. Ai më vonë studioi drejtësi, por i tërhoqi më shumë matematika dhe filozofia. Jetoi për disa kohë në Holandë dhe shkroi veprat më të njohura si: Diskurs mbi Metodën Meditime për Filozofinë e Parë Princimet e Filozofisë Në këto vepra vendosi bazat e filozofisë moderne dhe hodhi themelet e racionalizmit. Teoritë dhe Mendimi Filozofik Descartes është i njohur për metodën e dyshimit sistematik, ku çdo ide vihet në pikëpyetje derisa të arrihet në një të vërtetë të patundur: “Unë mendoj, pra unë jam” – mendimi është prova më e fortë e ekzistencës. Ai ndau ekzistencën në dy substanca: Mendja (res cogitans) – qenia që mendon. Trupi (res extensa) – materia që zë vend në hapësirë. Sipas tij, njeriu nuk është thjesht trup, por mbi të gjitha vetëdije, mendim, shpirt dhe arsye. Nëna në Dritën e Filozofisë së Descartes Edhe pse Descartes nuk ka trajtuar drejtpërdrejt figurën e nënës në veprat e tij, filozofia e tij na lejon ta interpretojmë atë në mënyrë të thellë. Nëna, në këtë kuptim, nuk është vetëm burim i jetës biologjike, por udhëheqësja e parë drejt vetëdijes dhe arsyes. Ajo mëson fëmijën të mendojë, të dyshojë, të kërkojë të vërtetën – pikërisht siç sugjeron metoda karteziane e arsyetimit. Nëna është ajo që nuk i jep vetëm trupin fëmijës, por edhe frymën e mendimit. Ajo i jep dashuri, fjalë, moral dhe arsye. Në këtë mënyrë, ajo është drita e parë që ndriçon mendjen. Në filozofinë e Descartes, ku mendimi është themeli i ekzistencës, nëna ka rolin e padukshëm, por jetësor, në formimin e qenies që mendon. Ajo është një figurë qytetëruese, që e mëson fëmijën të vërë përpara arsyen përpara instinktit, moralin përpara interesit, edukatën përpara pasurisë. Kështu, ajo bëhet pjesë e ndërtimit filozofik të njeriut të ndërgjegjshëm. Përfundim Në një botë ku gjithçka mund të vihet në dyshim, Descartes gjeti një të vërtetë që nuk lëkundej: “Unë mendoj, pra unë jam.” Por, mendimi nuk lind vetvetiu. Ai mësohet, rritet, zhvillohet — dhe kjo ndodh që në fëmijëri, përmes figurës së nënës. Nëna është burimi i parë i mendimit, është ajo që mbjell farën e arsyes në shpirtin e fëmijës. Në dritën e racionalitetit kartezian, nëna ngrihet përtej rolit biologjik dhe merr një vlerë të lartë shpirtërore, morale dhe filozofike. Ajo është jo vetëm jeta, por edhe mendja, jo vetëm zemra, por edhe dija që ndriçon shpirtin njerëzor. “Për të njohur botën, fillimisht duhet të njohim veten,” – dhe në këtë udhëtim të njohjes, nëna është udhërrëfyesja e parë. Pergatiti:Liliana Pere.