Search Results

Një përmbledhje e statistikave kryesore të përdorimit të ChatGPT në botë dhe në Evropë (e përditësuar për 2025), në format të lehtë për kopjim: Në Botë (2025) Përdorues aktivë javorë: 400 milionë Përdorues aktivë ditorë: ~123 milionë Pyetje të përpunuara çdo ditë: Mbi 1 miliardë Përdorues aktivë mujorë: ~180 milionë Top 5 vendet me më shumë përdorues: SHBA – 19.01% India – 7.86% Brazili – 5.05% Kanadaja – 3.57% Mbretëria e Bashkuar – 3.48% Mosha mesatare e përdoruesve: 56.6% janë nga 18–34 vjeç Gjinia: 54.66% meshkuj, 45.34% femra Në Evropë (2025) Mbretëria e Bashkuar: 3.48% e përdoruesve globalë Franca: ~3.98% Danimarka, UK, Franca: 2–3% e qytetarëve e përdorin ChatGPT  Statistikat e përdorimit të ChatGPT në Shqipëri (2025) Përdorues aktivë në Shqipëri: Vetëm 4% e qytetarëve shqiptarë kanë përdorur ChatGPT (krahasuar me 20% në Kosovë dhe 13% në Maqedoninë e Veriut). [Burimi: Monitor. Pjesa e tregut (mars 2025): ChatGPT: 97.39% Perplexity: 1.96% Microsoft Copilot: 0.65% Përdorim institucional: Qeveria shqiptare e përdor ChatGPT për përshpejtimin e procesit të integrimit në BE, kryesisht për përkthime dhe analiza dokumentesh. [Burimi: Springer] Tendenca: Përdorimi është në rritje, veçanërisht në sektorët akademikë dhe të teknologjisë

Ura e vashes Ura e Vashës është një monument historik dhe arkitektonik i vendosur mbi lumin Mat, midis qytetit të Klosit dhe fshatit Guri i Bardhë, afërsisht 200 metra larg nga rruga e Arbrit . Përmasat dhe struktura Gjatësia: 11 metra Gjerësia: 2.8 metra Lartësia nga sipërfaqja e ujit: 7 metra Hapësira midis dy këmbëve: 7 metra Ura është ndërtuar me gurë të latuar dhe llaç gëlqeror, me një hark gjysmë rrethor dhe një qemer të dyfishtë. Sipërfaqja e saj është e shtruar me kalldrëm prej gurësh lumi dhe rasa guri . Historia dhe ndërtimi Ura është ndërtuar në fillim të shekullit XVIII si një vepër bamirësie nga Haxhi Hajrulla Skura, një banor i lagjes Mansaj në fshatin Guri i Bardhë . Ajo ka shërbyer si një nyje e rëndësishme në aksin e vjetër të rrugës së Arbrit, duke lehtësuar kalimin e karvanëve, udhëtarëve dhe ushtrive . Emërtimi dhe legjenda Fillimisht, ura ishte e njohur si "Ura e Skurës", por më vonë mori emrin "Ura e Vashës". Sipas një legjende lokale, një vajzë nga familja Skura shiti pajën e saj për të financuar ndërtimin e urës. Ky akt i sakrificës dhe përkushtimit e bëri emrin "Ura e Vashës" më simbolik dhe të dashur për komunitetin . Gjendja aktuale dhe rëndësia Pavarësisht moshës së saj mbi 300 vjeçare, ura është në gjendje të mirë dhe është shpallur Monument Kulture nga Ministria e Arsimit dhe Kulturës më 30 qershor 1983 . Ajo është një atraksion turistik i njohur, i vizituar nga turistë vendas dhe të huaj, dhe ndodhet në një peizazh natyror të mrekullueshëm. Ura moderne me të njëjtin emër Në afërsi të urës historike, është ndërtuar një urë moderne si pjesë e rrugës së Arbrit. Kjo urë e re, gjithashtu e quajtur "Ura e Vashës", është ura më e lartë në rajon, me një lartësi prej 152 metrash dhe një gjatësi totale prej 242 metrash. Ajo përbëhet nga një konstruksion metalik në formë harku dhe lidh dy tunelet T5 dhe T6 në shpatet e malit . Nëse dëshironi të vizitoni këtë monument të rëndësishëm historik dhe arkitektonik, mund të planifikoni një udhëtim në zonën e Klosit dhe Gurit të Bardhë, ku do të keni mundësinë të shijoni bukuritë natyrore dhe të mësoni më shumë rreth historisë së pasur të kësaj ure.

“Zëri i padukshëm i shekullit” – Historia e Nadia Boulanger Në Parisin e fundit të shekullit XIX, kur rrugët përshkoheshin nga karroca dhe art nouveau lulëzonte në fasada, më 16 shtator 1887, lindi një vajzë që do të bëhej një nga gratë më ndikshme në historinë e muzikës – Juliette Nadia Boulanger. Ajo erdhi në jetë në një apartament modest në rrethin e 9-të të Parisit, e rrethuar jo nga luks, por nga një pasuri më e thellë: muzika. Babai i saj, Ernest Boulanger, ishte një burrë i epokës së tij – kompozitor, profesor në Konservatorin e Parisit dhe fitues i çmimit të famshëm Prix de Rome. Një njeri me autoritet të qetë, që ia mësoi të bijës ritmin e mendjes dhe peshën e notës së saktë. Nëna, Raïssa Myshetskaya, ishte një princeshë ruse, me gjak aristokrat dhe shpirt poetik – një ish-pianiste dhe mësuese e gjuhëve sllave. Nga ajo, Nadia trashëgoi hijeshinë e heshtur dhe thellësinë e vështrimit. Kjo bashkim kulturash – një prind nga shpirti i Parisit dhe tjetri nga poezia ruse – e formësoi karakterin e saj që fëmijë. Nadia studioi në Konservatorin e Parisit që në moshë të re, nën udhëzimin e Gabriel Fauré, Charles-Marie Widor dhe Louis Vierne. Ajo shkëlqeu në teori muzikore, orgë, kompozim dhe dirigjim, dhe në vitin 1908, fitoi Çmimin e dytë në Prix de Rome për kantatën e saj La Sirène – një vepër që dëshmonte për pjekurinë e saj të parakohshme. Por muzika e saj u ndal shpejt. Vdekja e motrës së saj të vogël, Lili Boulanger, në vitin 1918 – gjithashtu një kompozitore brilante që fitoi Prix de Rome në moshën 19-vjeçare – shënoi një pikë kthese. Nadia vendosi të mos kompozonte më, por t’ia kushtonte jetën trashëgimisë së Lilit dhe formimit të gjeneratave të ardhshme muzikantësh. Dhe kështu filloi epoka e saj si pedagoge e muzikës, ku ajo do të bëhej një emër legjendar. Ajo dha mësim për gjysmë shekulli në Conservatoire de Paris, por edhe në: École Normale de Musique në Paris Conservatoire Américain në Fontainebleau (ku ishte drejtore nga viti 1949 deri në fund të jetës) Juilliard School of Music në Nju Jork Royal College of Music dhe Royal Academy of Music në Londër Universitetet si Harvard, Yale, Princeton, dhe University of Southern California Mësimet e saj nuk ishin të zakonshme – ajo fliste me thellësi, nganjëherë me urtësi biblike, për “linjën e madhe” në muzikë – për rrjedhën e pandërprerë të mendimit që përshkon çdo vepër të madhe. Ajo u kthye në një figurë mitike për nxënësit e saj. Nxënësit përfshijnë figura që ndryshuan fytyrën e muzikës botërore: Aaron Copland, Leonard Bernstein, Philip Glass, Quincy Jones, Astor Piazzolla, Daniel Barenboim, John Eliot Gardiner, dhe shumë të tjerë. Përveç pedagogjisë, ajo u bë edhe një nga dirigjentet e para femra në historinë e muzikës klasike që drejtoi orkestra madhështore si: London Philharmonic Orchestra Boston Symphony Orchestra New York Philharmonic Philadelphia Orchestra BBC Symphony Orchestra Ajo dirigjoi vepra të kompozitorëve që ajo vetë i adhuronte – si Mozart, Bach, Brahms, Stravinsky dhe Fauré, por edhe premiera të kompozitorëve bashkëkohorë. Stili i saj ishte i rreptë, preciz, por gjithnjë i gjallë – si një metronom që përçon shpirt. U nderua me shumë tituj, ndër të cilët: Légion d'honneur (niveli më i lartë i nderit në Francë) Order of the British Empire Commandeur des Arts et des Lettres Doctor Honoris Causa nga dhjetëra universitete të mëdha në botë Gjatë Luftës së Dytë Botërore, ajo jetoi pjesërisht në SHBA, ku vazhdoi të mësonte dhe të dirigjonte, duke mbajtur gjallë frymën e muzikës evropiane në një botë në trazim. Kur ndërroi jetë në Paris, më 22 tetor 1979, bota humbi një trup të brishtë, por fitoi një trashëgimi të pashlyeshme. Nadia nuk la pas fëmijë biologjikë – por ajo është nënë e mijëra simfonive, kompozimeve, filmash, koncertesh dhe ideve që ajo mbolli në zemrat e nxënësve qe mesoi. Pergatiti:Liliana Pere.

Kënga "O Moj e Bukur Arbëri" nga Vaçe Zela është një himn i fuqishëm i mallit për atdheun, i kënduar me emocion nga një prej zërave më të dashur të Shqipërisë. Më poshtë është teksti i plotësuar dhe i ndarë në mënyrë të rregullt: Vaçe Zela – O Moj e Bukur Arbëri Në breg pulëbardhat çajnë fluturim, Si kënga jonë plot mall. Këndojmë nga larg me dashuri, Moj Arbëri. Të parët tanë me brengë të lanë, Sa kohë më nuk të panë? Por sot si lule më je ti, Moj Shqipëri. (Refreni) Valët e detit shkumojnë plot dallgë, Bashkë me shokët në breg kemi dalë. Sa kemi mall, s'ka deti valë, O moj e bukur Arbëri. Shikojmë nga larg, mendojmë për ty, O moj e bukur Shqipëri. Përtej ne degë, ti rrënjë matanë, Mes deti me stuhi. Shkuan kaq mote, degët s’u thanë, Moj Arbëri! Kjo kënga jonë, për ty përherë Na djeg si zjarr në gji. Tek zjarri yt ne jemi përjetë, Moj Shqipëri! (Refreni përsëri) Valët e detit shkumojnë plot dallgë, Bashkë me shokët në breg kemi dalë. Sa kemi mall, s'ka deti valë, O moj e bukur Arbëri. Shikojmë nga larg, mendojmë për ty, O moj e bukur Shqipëri. Kënga "O Moj e Bukur Arbëri" është një himn nostalgjik dhe patriotik që shpreh mallin e emigrantëve dhe shqiptarëve të mërguar për atdheun e tyre. Ja një analizë e shkurtër: Temat kryesore: 1. Malli për atdheun (nostalgjia): Vargjet "Shikojmë nga larg, mendojmë për ty" dhe "Sa kemi mall, s'ka deti valë" tregojnë një dashuri të thellë dhe dhimbje për largësinë nga Shqipëria. Atdheu shihet si një vend i shenjtë dhe i bukur, që mbetet gjithmonë në zemrën e atyre që janë larg tij. 2. Lidhja shpirtërore me tokën mëmë: Referencat si “Përtej ne degë, ti rrënjë matanë” përdorin metaforën e pemës për të përshkruar lidhjen e palëkundur me rrënjët, pra me origjinën dhe identitetin. 3. Trashëgimia dhe e kaluara: "Të parët tanë me brengë të lanë" kujton brezat që kanë vuajtur dhe janë ndarë nga Arbëria, duke ruajtur gjithmonë shpresën dhe kujtimin. 4. Shpresa dhe rilindja: "Por sot si lule më je ti" – një varg që përçon idenë se edhe pse ka kaluar kohë e vështirë, Shqipëria është ringjallur si një lule e bukur. Stili dhe emocioni: Vaçe Zela sjell emocion të fortë me zërin e saj, duke i dhënë këngës një ndjeshmëri të thellë. Melodia dhe ritmi kanë një ndjesi solemne, që përforcon ndjenjën e përkatësisë dhe krenarisë kombëtare. Kjo këngë është më shumë se një këngë – është një thirrje shpirtërore që bashkon shqiptarët kudo ne botë

Jennifer Lopez do të prezantojë AMA-n 2025 Çmimet e këtij viti shënojnë një rikthim të dukshëm për ngjarjen ikonike të votuar nga fansat, pas suksesit të Specialit të 50-vjetorit të vitit 2024. Shfaqja e vitit 2025 premton shumë me emra të mëdhenj si Kendrick Lamar, Taylor Swift, Beyonce, Post Malone dhe Billie Eilish në garë për çmimet kryesore. Jennifer Lopez do të prezantojë AMA-n 2025 Në krye të listës është Kendrick Lamar, i cili fitoi 10 nominime në kategoritë kryesore, duke përfshirë Artistin e Vitit dhe Këngën e Vitit. Sezoni i Demit: çfarë sjell dhe kë favorizon! Ai mund të bëjë histori duke barazuar rekordin për më shumë fitore në një natë të vetme. Taylor Swift, tashmë artistja më e dekoruar në historinë e AMA-s, mori gjashtë nominime, përfshirë një për bashkëpunimin e saj me Post Malone në "Fortnight". Beyonce gjithashtu siguroi nominime të shumta, me albumin e saj COWBOY CARTER që përzien zhanret, të njohur si në kategoritë pop ashtu edhe në ato country. Jennifer Lopez do të kthehet si prezantuese dhe performuese, gati një dekadë pas debutimit të saj si prezantuese në vitin 2015.

Robert Shvarc – Njeriu që solli botën në shqip Në një qoshe të harruar të qytetit të lashtë të Shkodrës, mes rrugicave që mbajnë ende aromën e kohës osmane, lindi dhe u rrit një nga zërat më të veçantë të kulturës shqiptare: Robert Shvarc. Ai nuk ishte vetëm përkthyes – ai ishte ura që bashkonte letërsinë botërore me shpirtin shqip, një zë i rrallë që la gjurmë në heshtje, si zëri i librave që lexohen me zë të ulët, por mbeten gjatë në mendje. Rrënjë të thella, degë të gjera Lindur më 10 dhjetor 1932 në Sarajevë, në një familje me rrënjë të thella kulturore – babai hebre me origjinë nga Austria dhe nëna shqiptare nga Elbasani – Roberti ishte që në lindje një shkrirje e kulturave. Familja u vendos në Shkodër, ku ai kaloi pjesën më të madhe të jetës. Ishte kjo qytetari shumëngjyrëshe, kjo ndërthurje identitetesh dhe gjuhësh, që më vonë do të gjente jehonë në përkthimet e tij poliglote dhe në përzgjedhjen e autorëve që përcillnin thellësi njerëzore dhe universale. Rrugëtimi arsimor i Shvarcit kaloi nëpër institucionet më të mira të kohës, me një prirje të hershme për gjuhët dhe letërsinë. Ai zotëronte disa gjuhë të huaja, por do të ishte gjermanishtja që do ta lidhte përjetësisht me emrat më të mëdhenj të letrave botërore. Gjithsesi, mësimi i gjuhëve për të nuk ishte thjesht një nevojë profesionale; ishte një akt dashurie, një mënyrë për të hyrë në mendjet e autorëve dhe për t’i sjellë ato në gjuhën e tij amtare me gjithë aromën e origjinalit. Përkthyes i shpirtit, jo vetëm i fjalës Robert Shvarc nuk përkthente fjalë – ai përkthente frymë, zë, temperament. Ishte mjeshtër i nuancave, i ritmit të brendshëm të prozës dhe poezisë. Ai nuk i detyrohej vetëm njohjes së gjuhës, por ndjeshmërisë artistike, empatisë së rrallë që e bënte të kuptonte një autor si Márquez sikur të kishte jetuar në Macondo, apo një personazh si Robert i “Tre shokëve” sikur të kishte ndarë një gotë verë me të në kohë lufte. Disa nga përkthimet më të rëndësishme të tij janë: Njëqind vjet vetmi – Gabriel García Márquez Dashuria në kohërat e kolerës – Gabriel García Márquez Asgjë e re nga fronti i perëndimit – Erich Maria Remarque Tre shokë – Erich Maria Remarque Letra një të riu – Rainer Maria Rilke Historia pa mbarim – Michael Ende Zemra e qenit – Mikhail Bulgakov Në perëndim asgjë të re, Obelisku i zi dhe Kthimi – vepra të tjera nga Remarque Përkthime nga Bertolt Brecht, Stefan Zweig, Heinrich Böll, Thomas Mann etj. Çdo përkthim i tij është një kryevepër më vete, jo vetëm për përmbajtjen që sjell, por për mënyrën se si ai e rindërton tekstin me një shqipe të kulluar, shpesh poetike, gjithmonë e gjallë. Gjuha e tij është lëmuar me kujdesin e një kaligrafi – me një ndjeshmëri që pak përkthyes e kanë. “Njëqind vjet vetmi” – Kur shqipja fluturoi mes fletëve tropikale Ndër të gjitha përkthimet e tij, Njëqind vjet vetmi mbetet më i rëndësishmi. Nuk është vetëm vepra e Márquez-it ajo që e bën të tillë, por mënyra se si Shvarc e përqafoi këtë tekst të ndërlikuar dhe e solli në një shqipe që ruan magjinë, tragjikën dhe absurditetin e botës së Macondos. Në një kohë kur letërsia magjike ishte gati e panjohur për lexuesin shqiptar, ky përkthim ishte një dritare e re. Dhe kjo dritare nuk u hap me një çelës të thjeshtë, por me mjeshtërinë e një njeriu që e dinte se gjuha është më shumë se mjet – është truall i frymës. Poet në heshtje Pak e dinë që Shvarc ishte edhe poet. Libri i tij “Vargje të pluhurosura”, botuar pas vdekjes, është një testament i një shpirti të trazuar, të thellë, që ka dashur të thotë më shumë seç ka mundur. Vargjet e tij nuk janë zbukurime, por dëshmi të një jete të brendshme të pasur, e ndoshta të dhimbshme. Jeta në hije, drita në faqe libri Gjatë regjimit komunist, Shvarc u përball me dyshime dhe përndjekje. Në një raport të Sigurimit të Shtetit, ai përshkruhej si person “me veprimtari armiqësore” dhe “agjent i mundshëm i inteligjencës së huaj”. Por si shumë figura të mëdha, edhe ai u përball me dyshimin dhe u jetua në hije, ndërkohë që drita e tij ndriçonte faqe librash në bibliotekat shqiptare. Trashëgimia që nuk vdes Robert Shvarc nuk është më mes nesh që prej 25 prillit 2003, por zëri i tij gjendet ende në çdo fjali të Márquez-it që flitet në shqip, në çdo personazh të Remarque që endet në mes të faqeve. Emri i tij sot mban një rrugë në Tiranë, por vlera e tij e vërtetë nuk është në gurët e rrugës, por në gurët e themelit të kulturës shqiptare që ai ndihmoi të ndërtohej – gur pas guri, fjali pas fjalie. Robert Shvarc është përkthyesi që i dha shqipes një pasuri që nuk vjetrohet: botën.

Në historinë e shkencës, shpesh ndodh që emrat e mëdhenj të mbulojnë hije të tjera po aq të rëndësishme. Një nga këto figura të heshtura, por jetike, është Rosalind Franklin, biologe dhe kimiste britanike, e cila kontribuoi në një nga zbulimet më të mëdha të shkencës moderne – strukturën e ADN-së. Përmes punës së saj të palodhur, ajo tregoi se shkenca nuk njeh gjini, por kërkon përkushtim, guxim dhe një mendje të mprehtë. Historia e saj është një udhëtim frymëzues në botën e kërkimeve shkencore, ku pasioni për të vërtetën triumfon mbi vështirësitë dhe padrejtësitë. Jeta dhe arsimi E lindur më 25 korrik 1920 në Londër, Rosalind ishte pjesë e një familjeje hebraike të respektuar që e çmonte dijen dhe edukimin. Babai i saj, Ellis Franklin, ishte bankier dhe një figurë arsimdashëse, ndërsa nëna e saj, Muriel, vinte nga një familje me të njëjtat vlera. Rosalind ishte fëmijë inteligjente, kureshtare dhe këmbëngulëse, tipare që do ta shoqëronin gjatë gjithë jetës. Ajo studioi në “St Paul’s School”, një nga shkollat e pakta për vajza që ofronte mësim në shkenca, dhe më pas ndoqi universitetin Newnham College në Cambridge, ku u diplomua për kimi. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, Franklin punoi në një laborator që studionte vetitë e karbonit dhe qymyrit, për të ndihmuar në zhvillimin e teknologjisë së karburanteve. Punimet shkencore dhe zbulimi i ADN-së Pas luftës, Franklin shkoi në Paris, ku thelloi njohuritë e saj në kristalografi me rreze X – një teknikë që përdoret për të analizuar strukturat molekulare. Me këtë përvojë, në vitin 1951 ajo u kthye në Londër për të punuar në King’s College, ku iu bashkua një grupi shkencëtarësh që përpiqeshin të zbulonin strukturën e molekulës së ADN-së. Franklin arriti të realizojë një nga arritjet më të rëndësishme të karrierës së saj: Fotografia 51, një imazh kristalografik që tregonte qartë formën spirale të ADN-së. Ky zbulim ishte themelor për modelin e heliksit të dyfishtë, por fatkeqësisht, fotografia iu tregua pa lejen e saj dy shkencëtarëve të tjerë, Watson dhe Crick, të cilët përdorën të dhënat për të përfunduar modelin që i çoi në Çmimin Nobel në vitin 1962. Rosalind nuk u nominua, pasi kishte ndërruar jetë në vitin 1958 nga kanceri i vezoreve, në moshën vetëm 37 vjeç. Megjithëse gjatë jetës së saj ajo nuk mori vlerësimin që meritonte, sot Franklin konsiderohet një prej shkencëtareve më të rëndësishme të shekullit të 20-të. Ajo punoi gjithashtu për strukturën e viruseve dhe kontribuoi në studime që shtrinë ndikimin e saj përtej biologjisë molekulare. Historia e Rosalind Franklin është një rrëfim shkencor – është një thirrje për drejtësi dhe njohje, një kujtesë që prapa çdo zbulimi të madh qëndron një njeri që ka sakrifikuar shumë për të arritur atje. Rosalind Franklin nuk ishte vetëm një shkencëtare e shkëlqyer; ajo ishte një simbol i fuqisë së dijes, i pasionit për të vërtetën dhe i qëndresës përballë padrejtësive. Puna e saj me ADN-në hapi rrugën për zhvillime të jashtëzakonshme në mjekësi dhe gjenetikë, dhe trashëgimia e saj vazhdon të frymëzojë breza të rinj studiuesish, veçanërisht gra, për të ndjekur rrugën e shkencës me guxim dhe përkushtim. Ajo është një shembull i gjallë se historia e vërtetë shkruhet edhe nga ata që nuk kërkojnë lavdi, por që e ndërtojnë botën me heshtje dhe përkushtim.

Ingrid Bergman – Ikona Nordike e Dritës dhe Hijes Në hemisferën veriore, ku nata zgjat më shumë dhe drita lind si për të kërkuar shpëtim, lindi një engjëll prej akulli e zjarri: Ingrid Bergman. Ajo nuk ishte thjesht një aktore, por një përfytyrim i vetë artit – një përzierje e qetësisë nordike me pasionin e përflakur që rrjedhte nga zemra e saj si një lumë që s’e ndalte as bora, as rrjedha e kohës. Rrënjët dhe dritarja e fëmijërisë Lindi më 29 gusht 1915, në Stokholm të Suedisë, si një yll që do të ndriçonte më shumë se një kontinent. Fëmijëria e saj ishte e thurur me dritë dhe hije – nëna i vdiq kur ishte vetëm dyvjeçare, dhe më pas humbi edhe të atin, i cili ishte fotograf, njeriu që e mësoi të shihte botën përmes objektivit – një metaforë e hershme për skenën që do të bëhej vendlindja e dytë e shpirtit të saj. Arsimi dhe fillimet artistike Bergman studioi në Royal Dramatic Theatre School në Stokholm – një tempull i artit ku ajo formësoi shpirtin dhe zanatin. Prej aty, u ngjit në skenën suedeze si një yll i qetë, por me rreze të forta. Roli i saj në filmin suedez "Intermezzo" (1936) u bë porta që e çoi drejt ëndrrës amerikane – të një Hollivudi që kërkonte fytyra të reja, shpirtëra autentikë. Kthesat e një jete në udhëkryq Ingrid Bergman nuk ishte një aktore e zakonshme; ajo ishte një muse që frymëzonte regjisorë dhe shikues njëkohësisht. Me një bukuri të heshtur, sy që flisnin më shumë se fjalët, dhe një zë që tingëllonte si një letër dashurie në erë, ajo krijoi personazhe që nuk vdisnin me skenarin, por mbeteshin në kujtesë. "Casablanca" (1942) – Aty ku ajo, si Ilsa Lund, nuk ishte më thjesht aktore: ajo ishte vetë melankolia, vetë sakrifica. Roli që e bëri legjendë. Përballë Humphrey Bogart, ajo s’fliste me fjalë – fliste me sytë që qanin pa lot. "Gaslight", "Spellbound", "Notorious" – të gjitha filma ku ajo u shndërrua, nga viktimë në heroinë, nga e dashur në enigmë, nga grua në simbol. Ishte mjeshtre e transformimit – një kameleon emocional që rrëfente historitë më të thella përmes lëvizjeve të heshtura dhe dhimbjeve të përmbajtura. Përtej kamerave – jeta dhe stuhitë Jeta e saj personale nuk ishte e ndarë nga skena – ajo vetë thoshte: “Unë kam jetuar tri jetë – të Suedisë, të Amerikës dhe të Italisë.” Kur u përfshi në një marrëdhënie me regjisorin italian Roberto Rossellini, Hollivudi e dënoi. Quajtur "e rënë", ajo u largua nga ekrani amerikan për t’u rilindur në kinemanë italiane. Por koha, ashtu si deti, gjithmonë e kthen baticën. U kthye me filmin "Anastasia" dhe fitoi një Oscar, si për të thënë: arti nuk dënohet – ai vetëm rigjenerohet. Çmimet dhe lavdia 3 herë fituese e çmimit Oscar – për Gaslight (1944), Anastasia (1956), dhe Murder on the Orient Express (1974). 2 herë fituese e Emmy, 1 Golden Globe dhe shumë nderime ndërkombëtare. Në vitin e fundit të jetës së saj, teksa luftonte me kancerin, luajti rolin e Golda Meirit dhe fitoi një tjetër Emmy – një kurorë lavdie për një mbretëreshë të skenës. Trashëgimia – një statujë e skalitur nga drita Ingrid Bergman nuk ishte thjesht aktore – ajo ishte një poemë filmike, një shenjë që shpirti njerëzor mund të ngjitet përtej kufijve të kombit, gjuhës, moralit e ndalimeve. Në sy të saj kishte gjithmonë një rrëfim – për dashurinë që ikën pa kthim, për mallin që djeg pa fjalë, për gruan që endet mes dëshirës dhe detyrës. Vdiq më 29 gusht 1982, pikërisht ditën e lindjes së saj – si për të mbyllur ciklin e një jete të rrumbullakët, një romani që zgjati 67 kapituj vitesh, por që do të lexohet përjetësisht në ekranin e kujtesës njerëzore. Nëse do ta përkufizonim Ingrid Bergman me një fjali, do të thoshim: "Ajo nuk luante role – ajo jetonte ndjenja." Një portret i gjallë i shpirtit artistik evropian, që lindi në errësirën e veriut, por ndriçoi si një yll mbi gjithë globin.

Gabriel dhe Mercedes: Dashuria që i dha jetë letërsisë Ai ishte një djalë i ndrojtur, vetëm 13 vjeç, kur pa për herë të parë një vajzë të bukur, me flokë të errët dhe sy të thellë, në një pistë vallëzimi. Iu afrua me një vendosmëri të pazakontë për moshën e tij dhe i tha pa mëdyshje: “Bëhu gruaja ime.” Ajo qeshi butë dhe e pa drejt në sy. Quhej Mercedes Barcha. Ishte pak më e madhe se ai dhe e habitur nga propozimi, por gjithsesi u përgjigj me qetësi: “Në rregull. Por më lër të mbaroj shkollën më parë.” Ata nuk kishin unaza, nuk kishin fejesë zyrtare, por kishin një premtim të pashkruar. Dhe një durim të rrallë. Për 13 vjet, Mercedes priti. Ndërsa Gabriel shkonte në Bogota, studionte për gazetari, i dorëzohej pasionit për letërsinë dhe kalonte vite të tëra në një varfëri romantike që vetëm artistët e njohin. Ata shkëmbyen letra, takime të rralla, dhe shumë ëndrra. Në vitin 1958, më në fund, ata u martuan. Gabriel García Márquez tashmë ishte gazetar dhe kishte nisur të njihej në qarqet letrare, por ende jo një emër i madh. Jetonin modestisht. Shumicën e kohës, ishin të varfër. Por ajo nuk u ankua kurrë. Mercedes, me një qetësi të hekurt, e mbështeste në çdo hap. Vitet kalonin. Gabriel mbyllej me orë të tëra për të shkruar. Ai kishte një ide: një roman për një qytet të quajtur Macondo, për një familje që do të simbolizonte gjithë Amerikën Latine. Ishte duke lindur “Njëqind vjet vetmi” (Cien años de soledad). Për më shumë se 18 muaj, ai u izolua. Mercedes përballoi gjithçka: pagesat, fëmijët, faturat. Ai nuk fitonte para. Ajo shiste gjithçka që kishin: mobilje, pajisje shtëpiake. Kur dorëshkrimi më në fund u përfundua, ata nuk kishin as para për ta postuar në Buenos Aires. Mercedes shiti pasuritë e fundit: një tharëse flokësh dhe një blender. Dorëshkrimi mbërriti. Pak muaj më vonë, gjithçka ndryshoi. Romani bëri bujë. Lexuesit e adhuruan. Kritika e quajti një kryevepër. Gabriel García Márquez u kthye në një ikonë të letërsisë botërore. Në vitin 1982, fitoi Çmimin Nobel në Letërsi. Por ai kurrë nuk harroi se kush ishte në krah gjatë netëve të errëta. Më vonë do të thoshte: “Ne nuk ishim të fejuar zyrtarisht. Ne thjesht prisnim me durim atë që duhej të ishte.” Dhe kur pyetej për suksesin, nuk përmendte famën, as librat, as çmimet. Përmendte vetëm Mercedesin, gruan që besoi në të shumë kohë përpara se të besonte bota. --- Në prapaskenë të një gjeniu, ishte një dashuri e heshtur, por e palëkundur. Do të doje ta vazhdojmë me detaje edhe për jetën e tij letrare, veprat kryesore, apo jetën pas Nobelit?

Çfarë është Evolucioni? Evolucioni është procesi i ndryshimit gradual të organizmave të gjallë gjatë kohës, duke çuar në zhvillimin e specieve të reja. Ky ndryshim ndodh për shkak të variacioneve gjenetike dhe seleksionimit natyror. Teoria e Evolucionit sipas Charles Darwin Charles Darwin propozoi se evolucioni ndodh përmes seleksionimit natyror, një proces në të cilin individët me tipare më të favorshme për mbijetesë dhe riprodhim kanë më shumë mundësi të transmetojnë këto tipare te pasardhësit. Principet kryesore të evolucionit sipas Darwin: 1. Variacioni – Individët brenda një specieje kanë ndryshime të vogla mes tyre. 2. Mbijetesa e më të fortëve (Seleksionimi natyror) – Organizmat me tipare më të përshtatshme për mjedisin e tyre kanë më shumë gjasa të mbijetojnë dhe të riprodhohen. 3. Trashëgimia – Tiparet e dobishme kalohen nga një brez te tjetri. 4. Ndryshimi gradual – Gjatë miliona viteve, këto ndryshime çojnë në formimin e specieve të reja. Dëshmitë e Evolucionit 1. Fosilet – Të dhënat fosile tregojnë se organizmat kanë ndryshuar gjatë kohës. 2. Struktura homologe – Disa organe të kafshëve të ndryshme kanë ngjashmëri (p.sh., krahët e shpendëve dhe duart e njerëzve), duke treguar një paraardhës të përbashkët. 3. ADN-ja – Studimet e gjenetikës tregojnë se të gjitha qeniet e gjalla ndajnë një bazë të përbashkët gjenetike. 4. Evolucioni i drejtpërdrejtë – Shfaqja e rezistencës ndaj antibiotikëve te bakteret është një shembull i evolucionit në kohë reale. Seleksionimi natyror në veprim Ishujt Galapagos – Darwin vuri re se zogjtë finch kishin ndryshime në formën e sqepit, të përshtatura me llojin e ushqimit në secilin ishull. Disa bakterie zhvillojnë rezistencë ndaj antibiotikëve, duke mbijetuar dhe riprodhuar më shumë se bakteret jo-rezistente. Ndikimi i Evolucionit në Shkencë dhe Shoqëri Biologjia – Evolucioni është themeli i shkencës moderne mbi jetën. Mjekësia – Kuptimi i evolucionit ndihmon në zhvillimin e vaksinave dhe trajtimin e sëmundjeve. Psikologjia – Teoria e evolucionit shpjegon sjelljet dhe emocionet si mekanizma të mbijetesës. Filozofia dhe Feja – Evolucioni ka sfiduar idetë tradicionale mbi krijimin dhe rolin e njeriut në univers. Përfundim Evolucioni nuk është vetëm një teori, por një fakt i mbështetur nga shumë prova shkencore. Ai shpjegon diversitetin e jetës dhe mënyrën se si organizmat përshtaten me mjedisin e tyre. A të intereson ndonjë aspekt më i detajuar i evolucionit, si ndikimi i tij në filozofi apo zhvillimi i gjenetikës moderne?

Galileo Galilei dhe Revolucioni Shkencor: Triumfi i Heliocentrizmit Galileo Galilei, me syrin e tij të mprehtë dhe mendjen e tij sfiduese, vërtetoi se Dielli nuk ishte një aktor dytësor në skenën e universit, por qendra e tij. Me vëzhgime të pamohueshme – hëna të reja që vallëzonin rreth Jupiterit, fazat e Venusit që pasqyronin ato të Hënës, dhe sipërfaqja e parregullt e hënës sonë – ai rrëzoi mitin e perfeksionit qiellor dhe konfirmoi atë që Nikola Koperniku kishte guxuar të sugjeronte: se Toka ishte vetëm një nga shumë trupat qiellorë që rrotulloheshin rreth Diellit. Por triumfi i tij nuk u arrit pa çmim. Idetë e tij u sfiduan nga inkuizicioni, u mohuan nga autoritetet dhe, më në fund, e dënuan atë në heshtje. Megjithatë, edhe pse zëri i tij u shua nga dogma e kohës, e vërteta që ai zbuloi shkëlqeu më fort se kurrë. Sot, teoria e tij heliocentrike është një gur themeli i astronomisë moderne, një dëshmi se drita e arsyes nuk mund të shuhet nga errësira e frikës. Sigurisht, mund t'ju ofroj më shumë detaje rreth Galileo Galileit: Galileo Galilei është një nga shkencëtarët më të mëdhenj të historisë dhe një nga themeluesit e metodës shkencore. Disa nga zbulimet dhe kontributet e tij më të rëndësishme janë: 1. Përdorimi i teleskopit për vëzhgime astronomike Galileo ishte një nga të parët që përdori një teleskop për të studiuar qiellin dhe bëri disa zbulime revolucionare: Katër hënat kryesore të Jupiterit  (Io, Europa, Ganimedi dhe Kalisto) – dëshmuan se trupat qiellorë nuk rrotullohen të gjithë rreth Tokës, duke kundërshtuar modelin gjeocentrik të Aristotelit dhe Ptolemeut. Fazat e Venusit  – treguan se Venusi rrotullohet rreth Diellit, duke mbështetur teorinë heliocentrike të Kopernikut. Krateret dhe malet në Hënë  – kundërshtuan idenë se Hëna ishte një sferë e përsosur, siç besohej në filozofinë aristoteliane. Njollat diellore  – treguan se edhe Dielli ka papërsosmëri dhe ndryshime, duke sfiduar idenë se trupat qiellorë ishin të pandryshueshëm dhe të përsosur. 2. Ligjet e lëvizjes Galileo eksperimentoi me objekte në rënie të lirë dhe zbuloi se të gjitha objektet, pavarësisht nga masa e tyre, bien me të njëjtën përshpejtim në mungesë të rezistencës së ajrit. Ai zhvilloi konceptin e inersisë , sipas të cilit një objekt në lëvizje vazhdon të lëvizë me shpejtësi konstante nëse mbi të nuk vepron ndonjë forcë e jashtme. Kjo ide u bë bazë për ligjin e parë të lëvizjes së Njutonit. 3. Përparimi i metodës shkencore Galileo promovoi idenë se njohuritë shkencore duhet të bazohen në vëzhgime dhe eksperimente të përsëritshme, jo vetëm në autoritetin e të kaluarës. Ai e hodhi poshtë qasjen filozofike aristoteliane që mbështetej vetëm në logjikë dhe argumente teorike. 4. Konflikti me Kishën Katolike Për shkak të mbështetjes së tij për sistemin heliocentrik të Kopernikut, Galileo u përball me Inkuizicionin dhe në vitin 1633 u dënua nga Kisha, duke u detyruar të heqë dorë publikisht nga idetë e tij. Megjithatë, punimet e tij vazhduan të ndikojnë shkencën dhe më vonë u rehabilituan. Përfundim Zbulimet e Galileos hodhën themelet e fizikës moderne dhe astronomisë, sfiduan autoritetet e kohës dhe ndihmuan në krijimin e metodës shkencore që përdorim edhe sot. Ai është një figurë kyçe në Revolucionin Shkencor dhe shpesh quhet "babai i shkencës moderne". Biografia: Galileo Galilei lindi më 15 shkurt 1564 në Piza, Itali. Ai ishte i biri i Vincenzo Galilei, një muzikant dhe teoretician muzikor, dhe Giulia Ammannati. Galileo studioi në Universitetin e Pizës, ku filloi të zhvillonte interesin për matematikën dhe shkencën. Në vitin 1589, Galileo u emërua profesor i matematikës në Universitetin e Pizës dhe filloi të zhvillonte teoritë e tij mbi lëvizjen dhe gravitetin. Ai e përfundoi karrierën e tij akademike si profesor i matematikës në Universitetin e Padovës nga viti 1592 deri në vitin 1610. Puna në Astronomi: Galileo është i njohur më shumë për punën e tij në astronomi. Në vitin 1609, ai dëgjoi për shpikjen e teleskopit nga një artis holandez dhe e përmirësoi atë për përdorim astronomik. Ai ishte i pari që përdori teleskopin për të vëzhguar qiellin, duke bërë disa zbulime të jashtëzakonshme, si: Muajt e Jupiterit : Në vitin 1610, Galileo zbuloi katër muajt e mëdhenj të Jupiterit: Io, Europa, Ganimed, dhe Kalisto, të njohur si "muajt galileanë", duke ofruar prova të tjera për heliocentrizmin. Hëna dhe pllakat e saj : Ai vuri re që Hëna ka një sipërfaqe të varur dhe të pasur me kraterë dhe malet, duke kundërshtuar teorinë e pastërtisë së qiellit të përshkruar nga Aristoteli. Vëzhgimi i Saturnit : Galileo vëzhgoi Saturnin dhe pa "shpirtra" rreth tij, por nuk mund ta kuptonte saktësisht natyrën e tyre, pasi teleskopët e tij nuk ishin të mjaftueshëm të avancuar. Fashat e Diellit : Ai gjithashtu vëzhgoi dhe regjistroi fashat e Diellit, që janë lëvizjet e njësive të gazit në atmosferën e Diellit. Kontributet në Fizikë dhe Matematikë: Galileo ka bërë gjithashtu kontribuime të mëdha në mekanikë dhe fizikë. Ai është njohur për eksperimentet e tij me lëvizjen dhe gravitetin: Lëvizja e trupave të rëndë : Ai demonstroi se të gjitha trupat bien me të njëjtën shpejtësi, pavarësisht nga pesha e tyre, që kundërshtonte teoritë aristoteliane që thoshin se trupi më i rëndë do të binte më shpejt. Ligji i Rënies : Galileo provoi, përmes eksperimentimeve me rënien e objekteve nga një lartësi e madhe, që shpejtësia e rënies është proporcionale me kohën që ka kaluar, që është baza për ligjet e mëvonshme të dinamikës. Lëvizja e trupave të shpejtë : Ai përshkroi ligjin e lëvizjes për trupat që lëvizin me shpejtësi konstante dhe se një trup që bie i lënë një rrugë të parashikueshme dhe të matshme. Teoria Heliocentrike: Një nga aspektet më të njohura të karrierës së Galileit ishte mbështetje për teorinë heliocentrike të Kopernikut, që sugjeronte se Toka dhe planetët rrotullohen rreth Diellit. Kjo ishte në kundërshtim me teorinë geocentrike, që mbrohej nga Kisha Katolike dhe shkolla aristoteliane, që thoshte se Toka ishte qendra e universit. Galileo përdori teleskopin për të mbështetur teorinë e Kopernikut dhe për të hedhur poshtë teoritë e vjetra. Për këtë arsye, Galileo u përball me kundërshtimin e fortë të Kishës Katolike. Në vitin 1632, ai botoi veprën e tij "Dialogo sopra i due massimi sistemi del mondo" (Dialogu mbi dy sistemet më të mëdha të botës), ku mbrojti teorinë heliocentrike, dhe në vitin 1633, ai u gjykua dhe u dënua nga Inkuizicioni për herezi. Ai u detyrua të mohojë teoritë e tij dhe të kalonte pjesën tjetër të jetës në shtëpi, ku vazhdoi të shkruante dhe të studiote. Metoda Shkencore: Galileo luajti një rol kyç në zhvillimin e metodës shkencore moderne. Ai besonte se teoritë shkencore duhet të testoheshin përmes eksperimenteve dhe vëzhgimeve të sakta, dhe jo thjesht përmes spekulimeve ose autoritetit të autorëve të lashtë. Kjo është një nga arsyeja pse ai është konsideruar si një nga baballarët e shkencës moderne. Vdekja dhe Trashëgimia: Galileo vdiq më 8 janar 1642 në Arle, Itali, në moshën 77 vjeçare. Pavarësisht nga dënimi i tij nga Kisha, ndikimi i tij në shkencë ishte i thellë dhe i qëndrueshëm. Shumë pas vdekjes së tij, teoritë e tij u pranuan dhe u vlerësuan nga shkencëtarët e mëvonshëm. Galileo mbetet një figurë kyçe në historinë e shkencës dhe një model i përdorimit të eksperimentimit dhe vëzhgimit për të kuptuar botën. Ndikimi dhe Nderimi: Galileo është nderuar shumë në histori dhe është simbol i shkencës dhe përpjekjeve për të kuptuar universin. Në vitin 1992, Papa Joan Pali II e shfajësoi atë, duke pranuar se dënimi i tij nga Kisha ishte një gabim. Ndonëse Galileo nuk ishte gjithmonë i pranuar gjatë jetës së tij, ai tani është një nga personalitetet më të njohura të historisë shkencore.

Arkiva e negativëve, objekteve dhe dokumenteve të Pietro dhe Kel Marubit është shpallur pjesë e Regjistrit Ndërkombëtar të Kujtesës së Botës nga UNESCO, duke hyrë në radhën e trashëgimive më të çmuara të njerëzimit. Lajmi është bërë i ditur nga ministri i Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit, Blendi Gonxhja, i cili e ka cilësuar këtë si një moment historik për kulturën shqiptare. “Lajm i jashtëzakonshëm! UNESCO ka shpallur arkivën e Marubëve si pjesë të “Memory of the World International Register!”, shkroi Gonxhja në rrjetet sociale. Ai theksoi se kjo është një pasuri e rrallë fotografike që nga zemra e Shkodrës ka përjetësuar imazhin, jetën, historinë dhe shpirtin e shqiptarëve. Ky vlerësim ndërkombëtar nuk është vetëm një nderim për dinastinë Marubi, e cila hodhi themelet e fotografisë shqiptare, por edhe për qytetin e Shkodrës, që mbetet një epiqendër e artit dhe kulturës kombëtare. Drejtori i Muzeut Kombëtar të Fotografisë “Marubi”, Luçjan Bedeni, e përshkroi këtë si një lajm të madh për trashëgiminë kulturore shqiptare dhe një hap të madh për vendosjen e gjurmës shqiptare në historinë botërore të fotografisë. Programi “Memory of the World” i UNESCO-s synon të ruajë dhe promovojë dokumentet më të rëndësishme të historisë njerëzore në mbarë botën. Kjo përfshirje e arkivës Marubi në listën prestigjioze është një dëshmi e vlerës unike që ky fond fotografik përfaqëson për kujtesën kombëtare dhe botërore. Diaspora