Search Results

Nga atila.kota TIRANË, 28 nëntor /ATSH/- Evropa është plot me destinacione që tërheqin vëmendjen e turistëve nga e gjithë bota, nga rrugët madhështore të Parisit e deri te sheshi i gjallë i Tiranës. Megjithatë ka vende që, pavarësisht bukurisë dhe pasurisë kulturore mbeten nën radar. Ne iu propozojmë një turne në disa nga perlat më pak të njohura të Evropës, perfekte për ata që kërkojnë një përvojë autentike larg turmave të vizitorëve. Sipas një artikulli të botuar në revistën spanjolle “Dimensión Noticias” Shqipëria është renditur ndër gjashtë vendet më të mira evropiane për të vizituar në vitin 2025. Tirana, Shqipëri Kryeqyteti shqiptar ka pësuar një transformim të gjallë vitet e fundit. Me ndërthurjen e ndërtesave shumëngjyrëshe dhe skenës artistike stimuluese, Tirana po bëhet një destinacion tërheqës për turistët që kërkojnë një atmosferë dinamike. Mos harroni të vizitoni Sheshin Skënderbej dhe Muzeun Historik Kombëtar, ku kultura shqiptare shpaloset para syve tuaj. Gjithashtu, mikpritja e shqiptarëve do t’ju bëjë të ndiheni si në shtëpinë tuaj. Evropa ofron shumë më tepër se destinacionet e saj më të njohura. Këto vende më pak të frekuentuara tërheqin vizitorët kuriozë që kërkojnë një udhëtim autentik dhe pasurues. Pavarësisht nëse zgjidhni modernitetin e Tiranës apo hijeshinë e Portos, secili prej këtyre vendeve ka historinë e tij për të treguar dhe përvoja unike për të ndarë. Nëse jeni duke planifikuar arratisjen tuaj të rradhës, pse të mos eksploroni disa nga këto perla të fshehura? Ju presin aventura! Revista spanjolle “Dimensión Noticias” ka rekomanduar gjashtë destinacionet më të mira për vitin 2025:

Ky është një lajm i rendësishëm për trashëgiminë kulturore shqiptare! Shpallja e "K’cimit të Tropojës" si pjesë e Listës Përfaqësuese të Trashëgimisë Kulturore Jomateriale të Njerëzimit nga UNESCO është një njohje e jashtëzakonshme për një traditë të pasur dhe të veçantë që i përket identitetit tonë kombëtar. Ky është një moment krenarie dhe një hap tjetër për të vlerësuar dhe ruajtur pasuritë tona kulturore në nivel global. Një arritje që e forcon lidhjen tonë me historinë dhe kulturën, duke e bërë Shqipërinë edhe më të dukshme dhe të respektuar në arenën ndërkombëtare.

Kjo pikturë nga Marjana Eski mund të interpretohet në disa nivele, duke përfshirë simbolikën, emocionet dhe stilin artistik: 1. Figura e Gruas: Gruaja e përshkruar përfaqëson një figurë të brishtë dhe të ndjeshme. Qëndrimi i saj sugjeron përqendrim, qetësi dhe një lidhje të thellë shpirtërore me instrumentin që mban. Duart e saj, të vendosura me kujdes mbi instrument, tregojnë përkushtim dhe dashuri për artin dhe muzikën. 2. Instrumenti Muzikor: Instrumenti, ,është simbol i traditës dhe kulturës. Ai përfaqëson lidhjen e fortë me trashëgiminë kulturore dhe artin, si dhe emocionet e thella që shpreh përmes muzikës. Muzika shpesh shihet si një mënyrë për të shprehur ndjenjat e pashprehura. 3. Ngjyrat dhe Atmosfera: Ngjyrat e ngrohta, veçanërisht nuancat e kuqe dhe të bardha, krijojnë një kontrast të fortë, duke shprehur pasion dhe pastërti. Kuqja mund të simbolizojë emocione të fuqishme, ndërsa e bardha përfaqëson dritë, qetësi dhe shpirtin e pastër artistik. 4. Peizazhi Abstrakt: Sfonda abstrakte krijon një atmosferë mistike dhe ëndërrimtare. Kjo sugjeron që figura nuk është thjesht një muzikante, por një simbol i një bote të brendshme të pasur, plot ndjenja dhe kujtime. 5. Përfaqësimi Femëror: Piktura mund të përfaqësojë gruan si bartëse të kulturës dhe traditës, e cila ruan vlera dhe histori të një populli përmes artit dhe muzikës. Ndjenja e melankolisë në fytyrën e saj mund të sugjerojë kujtime të ëmbla apo të dhimbshme, që përcillen përmes tingujve. Mesazhi i Pikturës: Në tërësi, piktura flet për një lidhje të thellë emocionale midis njeriut dhe artit, si dhe për rolin e muzikës në shpirtin njerëzor. Ajo fton shikuesin të reflektojë mbi traditën, kulturën dhe emocionet që burojnë nga arti i vërtetë.

Kjo pikturë nga Marjana Eski mund të interpretohet në disa mënyra: 1. Figura qendrore: Gruaja në pikturë është një simbol i bukurisë, harmonisë dhe natyrës. Veshja e saj e lehtë, flokët me kurorë lulesh dhe instrumenti muzikor sugjerojnë lidhje me artin, natyrën dhe paqen shpirtërore. 2. Instrumenti muzikor: Ai mund të simbolizojë krijimtarinë, ndjenjat dhe shprehjen e brendshme. Muzika shpesh përfaqëson harmoninë midis shpirtit dhe botës përreth. 3. Shpendët e bardhë: Dallëndyshet ose pëllumbat e bardhë janë simbol universal i paqes, lirisë dhe shpirtit të pastër. Prania e tyre përreth gruas sugjeron një atmosferë të qetë dhe të pasur me ndjenjë lirie dhe pastërtie. 4. Ngjyrat dhe sfondi: Sfondi është i ngrohtë dhe i pasur me motive abstrakte që krijojnë një atmosferë të ëndërrt dhe misterioze. Përdorimi i ngjyrave të tokës dhe të florës përforcon lidhjen me natyrën dhe botën shpirtërore. 5. Simbolizmi i përgjithshëm: Kjo vepër mund të jetë një reflektim i harmonisë së brendshme që mund të arrihet përmes artit dhe lidhjes me natyrën, duke theksuar delikatesën, bukurinë dhe shpirtin e lirë të femrës. Çfarë mendon ti për këtë pikturë? A të përcjell ndonjë ndjenjë të veçantë?

Kjo pikturë nga Marjana Eskit, e përfaqësuar në stil impresionist dhe përmban disa elemente që mund të lexohen dhe interpretohen në nivele të ndryshme: 1. Figura Qendrore Gruaja me instrument : Gruaja përfaqëson ndoshta një figurë të brishtë por të fuqishme, që përçon ndjenja të thella përmes muzikës. Instrumenti simbolizon traditën dhe kulturën, duke krijuar një lidhje me trashëgiminë kulturore. 2. Emocioni dhe Qëndrimi Shprehja e fytyrës: Ka një ndjenjë melankolie ose introspeksioni. Kjo sugjeron një lidhje të thellë shpirtërore ose emocionale me muzikën që po luan. Pozicioni i trupit: Përthyerja e lehtë dhe mbajtja e instrumentit tregon një intimitet të veçantë midis saj dhe artit të saj. 3. Ngjyrat dhe Përdorimi i Tonaliteteve Ngjyrat e ngrohta dhe të buta: Ato krijojnë një atmosferë të qetë dhe meditative. Nuancat e kuqe dhe të bardha mund të simbolizojnë pasionin dhe pastërtinë. Sfundi abstrakt: Ngjyrat dhe format e përziera të sfondit tregojnë një lëvizje ose një botë të brendshme komplekse, ndoshta ndjenja të fshehura. 4. Lidhja me Kulturën Piktura mund të jetë një homazh ndaj muzikës tradicionale dhe rolit të grave në ruajtjen e kulturës dhe artit. Në tërësi, kjo vepër ngjall reflektim për marrëdhënien midis artistit dhe artit, si dhe rolin e muzikës në shprehjen e emocioneve të thella.

Pergatiti: Dr.Li liana Pere. Pergatiti: Dr.Liliana Pere. Naxhi është një artist i shquar, një mjeshtër i penelit dhe ngjyrave që ka lënë gjurmë të pashlyeshme në artin pamor. Me një ndjeshmëri të veçantë për detajin dhe një aftësi unike për të shprehur emocionet përmes ngjyrave, veprat e tij pasqyrojnë shpirtin e krijimtarisë dhe thellësinë e ndjenjave njerëzore. Pikturat e Naxhit përbëjnë një udhëtim artistik që ndërthur traditën me modernitetin, duke krijuar një harmoni të rrallë mes natyrës, jetës së përditshme dhe botës shpirtërore. Ai mbetet një inspirim për artistët e rinj dhe një pasuri e çmuar për kulturën tonë kombëtare. Ekspozita “Përherësi” i Naxhi Bakallit është një homazh madhështor për një nga figurat më të rëndësishme të arteve pamore shqiptare. Bakalli, i lindur më 4 gusht 1937, është një piktor shumëdimensional, i njohur për aftësitë e tij të jashtëzakonshme në vizatim dhe krijimtari, ku ndërthuren arti tradicional shqiptar dhe modernizmi. Ekspozita “Përherësi”, e hapur në Qendrën për Hapje dhe Dialog (COD), shënoi një ngjarje kulmore për artin shqiptar. Ajo përmban 74 vepra, përzgjedhje nga krijimtaria e disa dekadave të piktorit, që shfaqin elemente të simbolikës, artit folklorik dhe motiveve popullore. Përmes kësaj ekspozite, artisti reflekton mbi jetën, traditat dhe sfidat e kohës, ndërsa ngre në piedestal artin shqiptar. Ndër veprat më të rëndësishme është tabloja e famshme “Kur yjet mbushin qiellin”, e realizuar në vitin 1969, një punë që dikur u kontestua nga autoritetet zyrtare, por që sot njihet si një kryevepër. Krijimtaria e Naxhi Bakallit Naxhi Bakalli është një mjeshtër i linjave të pastra dhe kompozimeve të ndërlikuara. Punimet e tij janë të mbushura me motive folklorike si vallet shqiptare, ndër të cilat spikasin ato të Tiranës, Dropullit dhe Kukësit, si dhe elemente të kulturës tradicionale si xhubleta, qëndismat dhe ornamentet shekullore. Figuracioni i tij është një gërshetim i traditës dhe modernizmit, që përmes artit përcjell një ndjeshmëri të lartë. Figura e gruas zë një vend të veçantë në krijimtarinë e tij, paraqitur shpesh si një simbol i bukurisë, ndrojtjes dhe shpirtit shpërthyes. Nudot e stilizuara, një nga ciklet më të gjata të tij, janë trajtuar me dashuri dhe elegancë të thellë. Nuk mungojnë as vizatimet që i referohen legjendave shqiptare, si “Gjergj Elez Alia”, “Kështjella e Rozafës”, “Tomorri dhe Shpiragu” dhe “Sopoti”. Këto punime reflektojnë një lidhje të fortë me kulturën shqiptare dhe mitologjinë e saj. Ndër veprat më të rëndësishme të Bakallit është murales “Përballimi” në Muzeun Kombëtar “Gjergj Kastrioti Skënderbeu” në Krujë, që përçon heroizmin e Skënderbeut. Një tjetër punë e njohur është murales kushtuar Kuvendit të Dukagjinit, një vepër epike për Muzeun e Burrelit. Gjithashtu, Bakalli ka krijuar më shumë se 50 seri pullash postare, të cilat janë të koleksionuara ndërkombëtarisht. Ekspozita në COD Ekspozita “Përherësi” u organizua nën kujdesin e kuratores dhe drejtoreshës artistike të COD-it, Jetona Koçibelli, e cila e cilëson Bakallin si një artist që “lartësoi dhe ktheu në kumt familjen dhe traditat shqiptare në tablotë e tij.” Veprat e ekspozuara shfaqin një stil të dallueshëm pikturik, ku vëmendja ndaj detajeve dhe eleganca e linjave e bëjnë krijimtarinë e Bakallit të papërsëritshme. Motoja e ekspozitës – “E vështirë të mbijetosh. Akoma më e vështirë t’i takosh së ardhmes” – përçon një mesazh filozofik që përputhet me shpirtin e piktorit. Në ceremoninë e hapjes mori pjesë edhe Kryeministri Edi Rama, një ish-nxënës i Bakallit në Liceun Artistik “Jordan Misja.” Ai kujtoi momentet nga koha kur ishte student dhe përshkroi Bakallin si një figurë “asketike dhe romantike,” duke e cilësuar atë si një nga figurat më të rëndësishme të artit shqiptar. Trashëgimia e Bakallit Pavarësisht sfidave që hasi gjatë regjimit komunist, si izolimi për disa dekada nga ekspozitat publike për shkak të punës “Kur yjet mbushin qiellin”, Naxhi Bakalli mbeti i përkushtuar ndaj artit. Në krijimtarinë e tij gërshetohet ndjeshmëria estetike me një dashuri të pamasë për vendin dhe traditat. Sot, në moshën 87-vjeçare, ai konsiderohet një ikonë e artit shqiptar. Ekspozita në COD është një dëshmi e pavdekshmërisë së tij artistike dhe një thirrje për të njohur e vlerësuar më shumë kulturën dhe artin shqiptar përmes syve të një gjeniu si Bakalli. Album Fotografik, Disa nga pikturat e Naxhi Bakalli

Letra e pesëmbëdhjetë dhe gjashtëmbëdhjetë. Schiller. Ma rrë nga: Mbi edukimin estetik të njeriut në rradhe letrash. Perkthyer nga Gjermanishtja Dr. Elda Gjana Po përparoj vazhdimisht kah qëllimi drejt të cilit të udhëhoqa që në fillim, nëpër një shteg që ofron shumë pak inkurajime. Megjithatë, tregoni mirësjellje e vazhdoni të më ndiqni edhe disa hapa më tutje, pasi atëherë do të hapet përpara nesh jo vetëm një horizont i lirë, por ndoshta një perspektivë e gjallë do t’ua shpërblejë tërë mundin e rrugës. Objekti i instinktit shqisor, i sh[prehur në një concept universal, duhet të jetë në kuptimin më të gjerë të fjalës: një concept kyç që ka kuptimin e gjithë qenies material dhe të gjithçkaje që është drejtpërdrejtë e pranishme brenda shqisave. Kurse, objekti i instinktit të formës, i shprehur në një koncepty të përgjithshëm, quhet trajtë ose formë, si në një kuptim jo të mirëfilltë ashtu edhe në një kuptim të mirëfilltë, dhe është një concept i cili përmbledh në vetvete të gjitha cilësitë formale të gjërave dhe gjithë marrëdhëniet e tyre me fuqitë mendore. Në një kohë kur objekti i instinktit të lojës, i formës së gjallë: një term ky që shërben për të përshkruar të gjitha cilësitë estetike të fenomeneve dhe të gjithçkaje me të cilën njerëzit stilizojnë, në kuptimin më të gjerë të fjalës, bukurinë.  Nëpërmjet këtij shpjegimi, mund të pohojmë se nëse do të kishte një, bukuria nuk do të shtrihej as në gjithë hapësirën e gjërave të gjalla e as do të mbyllej thjesht në këtë hapësirë. Megjitrhëse një bllok mermeri është pa jetë dhe statik, ai prapëseprapë nuk mund të shndërrohet nga një arkitekt dhe skulptor në një formë të gjallë; një njeri megjithëse jeton dhe ka formë, prapëseprapë ai s’është ende një formë e gjallë, në pikëpamjen e shprehur më sipër. Për të qenë e tillë, është e nevojshme që në këtë rast forma e tij të jetë ”jetë” dhe jeta e tij të jetë formë. Më tej, për aq kohë sa ne mendojmë vetëm për formën e tij, ajo është e pajetë, thjesht një abstraksion; ndërsa për aq kohë sa ne ndjejmë vetëm jetën e tij, ajo është e paformë, thjesht një mbresë ndjesore. Vetëm atëherë kur forma e tij të jetojë në ndjenjat tona dhe jeta e tij të formohet në mendjen tonë, ai do të jetë një formë e gjallë dhe ky do të jetë gjithmonë rasti kur ne mund ta vlerësojëm atë si të bukur.  Gjithsesi, gjeneza e bukurisë nuk mund të mendohet e dëftuar, për shkak se ne dimë sesi t’i tregojmë pjesët e saj përbërëse, të cilat në sajë të kombinimit të tyre arrijnë të prodhojnë bukurinë. E kjo për faktin se për të dëftuar këtë gjenezë do të ishte e nevojshme të kuptohej edhe vetë ky kombinim, i cili vazhdon t’i kundërvihet shqyrtimit tonë, po njëlloj si dhe të gjitha veprimet e ndërsjella midis të fundmes dhe të pafundmes. Atëherë arsyeja, nga pikëpamja e shkaqeve transhendentale, shtron pyetjen e mëposhtme: A mund të ketë një bashkësimidis instinktit të formës dhe instinktit material – ose e thënë ndryshe instinktit të lojës – vetëm pse uniteti i realitetit me formën, i së rastësishmes me të domosdoshmen, i gjendjes passive me lirinë, është ai që plotëson konceptin e njerëzimit? E arsyeja është e detyruar ta bëjë një kërkesë të tillë, sepse prej vetë natyre ajo është e prirur drejt plotshmërisë dhe heqjes së çfarëdolloj kufiri; ndërkohë që çdo aktivizim përjashtues i njërit apo tjetrit instinkt e lë të paplotë natyrën njerëzore dhe vendos një cak brenda saj. Rrjedhimisht, për aq kohë sa ajo përmbush mandatin e “ekzistencës së një bukurie”. Përvoja mund të na pyesë nëse ekziston vërtetë një bukuri dhe ne do ta dimë, sapo të na e ketë sqaruar, nëse mund të ekzistojë njëkohësisht edhe një njerëzim. Megjithatë as arsyeja dhe as përvoja nuk mund të na dëftojnë sesi duhet të jetë bukuria dhe sesi është e mundur ekzistenca e një njerëzimi.  Njeriu, ne e dimë, nuk është përjashtimisht  as materie, as shpirt. Bukuria si konsumim i njerëzimit të tij, rrjedhimisht nuk mund të jetë as thjesht jetë, siç është pretenduar nga vëzhguesit mendjemprehtë, të cilët i përmbahen me shumë përpikmëri provave të përvojës, të cilën shija e kohës kërkon ta degradojë me aq dëshirë ajo nuk mund të jetë përjashtimisht as thjesht formë, ashtu siç u gjykua prej sofistëve spekulativë, të cilët largohen shumë nga përvoja, apo prej artistëve filozofë, që për të shpjeguar bukurinë udhëhiqen jashtëzakonisht shumë nga domosdoshmëria e artit: Më tepër ajo mund të konisderohet si objekt i përbashkët i të dy instinkteve, domethënë, i instinktit të lojës. Madje, këtë emër e përligj plotësisht edhe përdorimi i gjuhës, ashtu siç kërkohet të cilësohet me fjalën lojë diçka që s’është e rastësishme as subjektivisht e as objektivisht, dhe nuk e dikton domosdoshmërinë as së jashtmi e as së brendshmi. E nëse mendja në rastin e intuitës së të bukurës e gjen veten në një mjedis ndërmjetës midis ligjit dhe domosdoshmërisë, kjo ndodh sepse ajo e ndan veten në mes të dyjave, duke i çliruar ato njëherësh nga trysnia e jashtme. Nga ana tjetër, instinkti formal dhe ai material janë që të dy seriozë në kërkesat e tyre, sepse njëri gjatë njohjes i referohet realitetit, kurse tjetri domosdoshmërisë së gjërave; apo sepse gjatë të vepruarit, i pari priret kah ruajtja e jetës, i dyti kah ruajtja e dinjitetit, pra të dyja instinktet janë të drejtuara kah e vërteta dhe përsosmëria. Mirëpo jeta bëhet shumë më indiferente, nëse dinjiteti mplekset me të, dhe detyra nuk e detyron më, në rast se e tërheq simpatia; në pot ë njëjtën mënyrë, mendja merr prej realitetit të gjërave, të vërtetën material, në mënyrën më të lirë dhe më të qetë, sapo arrin të takojë realitetin formal dhe ligjin e domosdoshmërisë; por nga ana tjetër mendja nuk ndjehet më e rropatur nga abstraksioni, sapo e gjen veten të shoqëruar nga intuita e drejtpërdrejtë. Me një fjalë, kur mendja bashkohet me idetë, i gjithë realiteti e humbet seriozitetin e vet, sepse bëhet i vogël, dhe ndërkohë që takohet bashkë me ndjenjën, e domosdoshmja e shpërngul seriozitetin, sepse bëhet e lehtë. Ndërkaq, ju mund të dëshironi të më kundërviheni me anë të pyetjes: A mos vallë bukuria degradohet duke u shndërruar thjesht në lojë? A mos vallë kështu ajo reduktohet dhe barazohet me objektet e parëndësishëm, të cilët për shekuj janë quajtur me emrin e saj? A nuk bie në kontradiktë koncepti i arsyes dhe dinjiteti i bukurisë, e cila konsiderohet si një instrument i kulturës, nëpërmjet cakëzimit të saj thjesht në një lojë? Dhe më tej, a nuk bie në kontradiktë koncepti empirik i lojës, i cili mund të bashkëjetojë edhe me përjashtimin e të gjitha shijeve, nëpërmjet cakëzimit të saj thjesht tek bukuria?  Por çfarë kuptohet thjesht me lojë, kur dimë se në të gjitha gjendjet e njeriut është pikërisht loja dhe vetëm loja ajo që e bën atë të plotë dhe të aftë të shpalosë njëkohësisht edhe natyrën e tij të dyfishtë? Atë që ju e quani kufizim, sipas përfytyrimit tuaj të materies dhe sipas pikëpamjes sime, të përligjur nëpërmjet provave, unë e quaj zgjerim. Rrjedhimisht më duhet të pohoj pikërisht të kundërtën: njeriu është serioz vetëm me të këndshmen, të mirën, të përsosurën; ndërkohë që me bukurinë ai vetëm luan. Sigurisht ne këtu nuk kemi parasysh lojrat, të cilat janë në modë në jetën reale dhe që zakonisht priren kah objektet me veti më tepër material; pasi, përkundrazi, në jetën reale ne e kërkojmë më kot bukurinë, për të cilën po flasim. E kjo për shkak se bukuria aktualisht është e pranishme është e vlefshme vetëm për instiktin e sotëm, real dhe actual të lojës. Mirëpo nëpërmjet idealit të bukurisë, i cili parashtrohet prej arsyes, arrin të paraqitet edhe një ideal i instinktit të lojës, të cilin njeriu duhet ta ketë parasysh në të gjitha llojet e lojrave të tij. Kurrë nuk do të gabosh, nëse idealin e bukurisë së një njeriu e kërkon në rrugën e njëjtë, ku ai kënaq instinktin e tij të lojës. Ndaj ne mund të kuptojmë në mënyrë të drejtpërdrejtë, pse formën ideale të një Venusi, të një Juno-je apo të një Apollo-je, lipset mos ta kërkojmë në Romë, porn ë Greqi, menjëherë sapo të vëmë përballë popullsinë greke të ngazëllyer  nga lojrat e papërgjakshme të forcës, shpejtësisë dhe të shkathtësisë që zhvilloheshin në Olimp, me popullin romak duke shijuar luftën e vdekjes së një gladiatori të paguar ose të armikut të tij libian. Ndërkohë që sot arsyeja pohon se e bukura nuk duhet të jetë formë e zhveshur, jetë lakuriqe, por formë e gjallë, d.m.th . bukuri, në atë masë që arrin t’i diktojë njeriut ligjin e dyfishtë të formalitetit dhe realitetit absolut. Vetëm kështu arsyeja do të përmbushë edhe premisën që njeriu duhet vetëm të luajë me të bukurën, ashtu siç edhe ajo duhet të luajë me të bukurën.  Letra e gjashtëmbëdhjetë  Nga efekti i ndërsjellë i dy instinkteve kontradiktore dhe nga lidhja e dy parimeve të kundërta ne pamë të lindë e bukura, pra ideali më i lartë i së cilës do të duhet të kërkohet në lidhjen mundësisht më të përsosur dhe në ekuilibrin më të mundshëm të realitetit dhe formës. Mirëpo ky ekuilibër mbetet gjithmonë vetëm ide e cila nuk mund të arrihet kurrë plotësisht nga realiteti. Brenda realitetit do të mbetet gjithmonë një mbipeshë e njërit element mbi tjetrin, dhe pika më e lartë ku mund të arrijë përvoja, do të konsistojë në një luhatje midis të dy parimeve, ku herë është realiteti mbizotërues e herë forma. Pra, bukuria në ide është përjetësisht një e vetme dhe e pandarë, sepse mund të ekzistojë një dhe vetëm një ekuilibër i këtij lloji; në të kundërt, bukuria në eksperiencë do të jetë përjetësisht e dyfishtë, sepse përgjatë luhatjes ekuilibri mund të prishet në dy mënyra – këndej dhe andej.  Që në letrat e mëparshme kam vërejtur një fakt që mund të nxirret si përfundim edhe nga konsideratat e shqyrtimeve tona deri në këtë pikë ku kemi arritur; e ky fakt është se prej bukurisë mund të pritet një efektshmëri jo vetëm frymëzuese, por edhe moderuese, kalitëse. Efektshmëria moderuese drejtohet kah mbajtja brenda kufijve të vet të instinktit shqisor dhe formal. Kurse ajo në mbajtjen e të dy instinkteve në maksimum të fuqisë së tyre. Gjithsesi, këto dy lloje efektesh të bukurisë duhet që të jenë tërësisht të unifikuar tek ideja. E kjo pasi bukuria duhet të kalitet ndërkohë që frymëzon uniformisht të dyja natyrat, një rezultat ky që vijon nga koncepti i një efekti të ndërsjellë, falë të cilit të dyja pjesët kushtëzojnë domosdoshmërisht njëra-tjetrën dhe kanë si produkt më të pastër të këtij bashkëveprimi bukurinë. Mirëpo përvoja nuk na ofron asnjë shembull të një efekti të ndërsjellë kaq të përsosur, sepse në fushën e veprimit të saj do të ndodhin gjithmonë teprit të njërit instinct që do të sjellin mangësi të instinktit tjetër, duke bërë që më pas kjo mangësi të sjellë lindjen e një terapie të re. Prej kësaj rrjedh se ajo ç’ka në idealin e bukurisë shquhet veçse tek ideja, në realitetin e bukurisë empirike shquhet ndryshe. Ideali i së bukurës, edhe pse i thjeshtë dhe i pandashëm, çliron – nëse shihet në dy aspekte të ndryshme –nga njëra anë një pasuri të tërë raportesh të kënaqësisë dhe mirësisë dhe nga ana tjetër një pasuri të tërë energjie; aq më tepër që edhe në fushën e përvojës ekziston një bukuri e ëmbël dhe e mirë dhe një bukuri energjike. Kështu është dhe kështu do të jetë në të gjitha rastet, ku absolutja është kufizuar në caqet e kohës dhe idetë e arsyes duhet të realizohen brenda njerëzimit. Për shembull, intelektuali ose njeriu që mendon, ka ide për virtytin, të vërtetën, lumturinë, njeriu që reflekton; ndërkohë që është vetëm njeriu praktik ai që ushtron virtyte, që mbledh të vërteta, që shijon ditë të lumtura. Kësisoj detyra e edukimit moral dhe fizik është ta bashkojë përsëri këtë shumëfishmëri në një gjë të vetme, të vendosë moralin në vend të zakoneve, shkencën në vend të dijes; kurse detyra e edukimit estetik është të nxjerrë prej bukurive bukurinë.  Bukuria energjike mund ta ruajë njeriun nga njëfarë mbeturine e egërsisë dhe e ashpërsisë po aq pak sa ç’e mbron atë bukuria mirësindjellëse nga njëfarë grade e të qenit i dobët apo prej sëmundjeve nervore. Meqenëse efekti i së parës është që ta ngre nivelin mendor në nivelin fizik apo moral dhe të shumfishojë forcën e shpejtësisë, falë saj ndodh shumë shpesh, që qëndresa e temperamentit dhe e karakterit të zvogëlojë gatishmërinë për të fituar mbresa dhe përshtypje, që pjesa delikate e njerëzimit të vuajë një ndrydhje, të cilën duhet ta ndjejë pjesa më e madhe e tij, e që kjo natyrë e pagdhendur njerëzore merr pjesë në një rritje të përgjithshme të fuqisë që duhet të vlente vetëm për personalitetet e lira; si rrjedhim në epokat e forcës dhe të begatisë gjen të çiftëzuar madhështinë e vërtetë të përfytyrimit me gjigandesken dhe aventuresken dhe fisnikërinë e bindjes me shpërthimet më të tmerrshme të pasionit; gjithashtu është kjo arsyeja që në epokat ku mbizotëron rregulli dhe forma, natyra është po aq shpesh e shtypur sa dhe e sunduar, po aq shpesh e fyer sa dhe e tejkaluar. E përderisa efekti i bukurisë, kënaqësi dhe mirësi-ndjellëse është që ta qetësojë mendijen sin ë sferën morale ashtu edhe në atë fizike, ndodh shumë lehtësisht që energjia e ndjenjave të shuhet përgjatë dhunimit të dëshirave e që karakteri të ndajë një humbje të forcës, e cila duhet të prekte vetëm pasionin; për këtë arsye mund të shohësh që në epokat e ashtëquajtura fine e të kultivuara, butësia degjeneron në squllje, thellësia në cektësi, korrektësia përfundon në kotësi, liberaliteti në arbitraritet, mospërfillja në paedukatë, qetësia në apati, dhe karikaturën më të përçmueshme e sheh të qëndrojë ngjitur me tipin më të shkëlqyeshëm të njerëzimit. Rrjedhimisht bukuria kënaqësi dhe mirësi-ndjellëse është një nevojë për njeriun që vuan shtrengesat e materies dhe të formës, sepse ai është i mbrujtur prej madhështisë dhe forcës, para se të fillojë të bëhet i ndjeshëm ndaj harmonisë dhe hireve. Kurse bukuria energjike është nevojë për njeriun që ndodhet nën pushtetin e butë të shijes; sepse vetëm në gjendjen e një kultivimi të thellë ai është i prirur të ndriçojë fuqinë që zotëron në gjendjen e vet të një egërsie barbare. Tashmë besoj se jemi përgjigjur e se kemi arritur ta sqarojmë kontradiktën e hasur shpesh në gjykimet e njerëzve, për sa i përket ndikimit të bukurisë dhe vlerësimit të kulturës estetike. Kjo kontradiktë, mendoj, është shpjeguar drejtpërdrejt duke vërejtur se në përvojë ka dy lloj bukurish dhe se në të dyja rastet, një pohim për to arrin të shtrihet edhe për të gjithë racën  njerëzore, mjaft që të provohet në njërin prej tyre. Gjithashtu, kemi shpjeguar se kjo kontradiktë zhduket sapo ne dallojmë nevojën e dyfishtë të njerëzimit, së cilës i përgjigjet kjo lloj bukurie e dyfishtë. Të dyja pjesët pra me sa duket i ruajnë të drejtat dhe qëllimet, në rast se ato kuptohen në lidhje me llojin e formës dhe të bukurisë së njerëzimit që ato kanë parasysh.  Prandaj në ecurinë e hulumtimeve të mia, unë do të zbatoj po atë rrugë që vetë natyra, nga pikëpamja estetike, ndjek me njeriun, dhe duke u bazuar ted y llojet e bukurisë, do të arrij të ngrihem deri te koncepti i gjithë llojit të saj. Do të shqyrtoj efektet e bukurisë hir-ndjellëse mbi njeriun kur hovet e veprimeve të tij janë në vërshimin e tyre të plotë, por edhe atë ç’ka prodhon mbi të bukuria energjike kgjenden në momentin e shplodhjes. E do ta bëj një gjë të tillë me qëllim që t’i shkrij të dy këto lloj bukurish në një ideal të vetëm të bukurisë, në po atë mënyrë se si dy format dhe mënyrat e ndryshme të qenies njerëzore arrijnë të shkrihen në unitetin e njeriut ideal.  Marr֝ë nga: Mbi edukimin estetik të njeriut në një rradhë letrash Përktheu Dr. Elda Gjana-Boriçi.

Lundrimi i rëndësisë së lumturisë së brendshme: Si të lini një marrëdhënie toksike? Në botën e sotme, ku shëndeti mendor po bëhet një gur themeli i mirëqenies, përqendrimi te lumturia është më i rëndësishëm se kurrë. Një faktor i rëndësishëm që ndikon në lumturinë tonë janë marrëdhëniet tona. Marrëdhëniet toksike mund të krijojnë dhimbje të jashtëzakonshme emocionale dhe të rëndojnë rëndë shëndetin tonë të përgjithshëm. Ky artikull thekson rëndësinë e të ushqyerit tuaj të brendshëm dhe ofron hapa praktikë për t'ju ndihmuar të çliroheni nga një marrëdhënie toksike. Kuptimi i marrëdhënieve toksike Për të lënë një marrëdhënie toksike, është kritike të njohësh se çfarë e bën një marrëdhënie toksike. Marrëdhëniet toksike shpesh shfaqin sjellje që shkaktojnë dëme emocionale apo edhe fizike. Shenjat e zakonshme përfshijnë: Manipulimi: Kur njëri partner përpiqet të kontrollojë vendimet ose ndjenjat e tjetrit. Kritika e vazhdueshme: Vërejtje të shpeshta negative që largojnë vetëvlerësimin tuaj. Injorimi i kufijve: Mos respektimi i hapësirës tuaj personale ose kufijve emocionalë. Mungesa e mbështetjes: Të mos jesh pranë jush në kohë të vështira. Një sondazh i kryer nga Linja Kombëtare e Dhunës në Familje zbuloi se 45% e njerëzve në marrëdhënie toksike raportuan se ndiheshin të shqetësuar ose të depresionuar. Kuptimi i këtyre shenjave mund të jetë hapi i parë për t'i dhënë përparësi lumturisë suaj. Rëndësia e lumturisë së brendshme Lumturia e brendshme është thelbësore për të jetuar një jetë të plotë. Kjo ju lejon të bëni zgjedhje më të mira, të krijoni marrëdhënie të shëndetshme dhe të angazhoheni plotësisht në përpjekjet personale dhe profesionale. Është interesante se një studim nga Universiteti i Harvardit zbuloi se individët e lumtur janë 31% më produktivë në punë dhe kanë më shumë gjasa të përfshihen në marrëdhënie kuptimplote. Në kontrast të plotë, të qenit në një mjedis toksik mund të shkaktojë kërdi në paqen tuaj të brendshme, duke çuar në uljen e vetëvlerësimit. Duke u fokusuar në lumturinë tuaj, ju ndërtoni një bazë të fortë që ju fuqizon të largoheni nga mjediset e dëmshme. Pranimi i ndjenjave tuaja Hapi i parë për të lënë një marrëdhënie toksike është të pranoni ndjenjat tuaja. Shumë njerëz ndiejnë faj ose vetëdyshim në situata të tilla. Është thelbësore të mbani mend se emocionet tuaja janë të vlefshme. Shkrimi në një ditar mund të ndihmojë në qartësimin e mendimeve tuaja dhe identifikimin e modeleve jo të shëndetshme në marrëdhënien tuaj. Për shembull, nëse vëreni një temë të përsëritur të ndjenjës së nënçmimit pas ndërveprimeve me partnerin tuaj, ky model nuk duhet të neglizhohet. Dokumentimi i ndjenjave tuaja mund të shërbejë gjithashtu si një kujtesë për natyrën serioze të marrëdhënies. Ndërtimi i një sistemi mbështetës Ikja nga një marrëdhënie toksike mund të ndihet dërrmuese. Kjo është arsyeja pse të kesh një sistem mbështetës të besueshëm është thelbësor. Rrethojeni veten me miqtë dhe familjen që ju ngrenë dhe ju inkurajojnë. Hulumtimet tregojnë se të kesh një sistem të fortë mbështetës mund të zvogëlojë ndjenjat e izolimit dhe të rrisë elasticitetin tuaj. Në fakt, një studim nga Shoqata Amerikane e Psikologjisë zbuloi se 75% e njerëzve që kërkuan ndihmë nga një rrjet mbështetës raportuan një përmirësim të ndjeshëm në mirëqenien e tyre emocionale. Për më tepër, merrni parasysh të kontaktoni një terapist ose këshilltar për udhëzime profesionale. Ata mund të ofrojnë strategji të thellë dhe një hapësirë ​​të sigurt për të përpunuar ndjenjat tuaja. Vendosja e kufijve Pasi të keni njohur emocionet tuaja dhe të keni marrë mbështetje, është koha për të vendosur kufij të qartë me partnerin tuaj. Komunikimi i niveleve tuaja të rehatisë dhe asaj që nuk do të toleroni është thelbësore. Për shembull, nëse partneri juaj shpesh ju ndërpret ose hedh poshtë mendimet tuaja, tregojini sesi kjo sjellje ndikon tek ju. Pohimi me vendosmëri i nevojave tuaja mund t'ju ndihmojë të rifitoni dinjitetin tuaj dhe të përforconi rëndësinë e mirëqenies suaj. Krijimi i një plani daljeje Largimi nga një marrëdhënie toksike shpesh kërkon planifikim të kujdesshëm, veçanërisht nëse ndani rregullimet e jetesës, financat ose fëmijët. Këtu janë dy hapa të rëndësishëm për t'u marrë parasysh: Vlerësoni burimet tuaja: Përcaktoni se ku mund të shkoni dhe si mund të mbështesni veten pas largimit. Për shembull, nëse kthimi në shtëpinë e një anëtari të familjes është një opsion, kjo mund t'ju ofrojë një hapësirë ​​të sigurt dhe mbështetje emocionale. Dokumentoni raste të sjelljes toksike: Mbani shënime për sjelljet dhe incidentet e dëmshme. Për shembull, nëse partneri juaj ka bërë kërcënime ose ka shfaqur sjellje kontrolluese, dokumentacioni mund të ndihmojë në situata ligjore, si marrëveshjet e kujdestarisë ose marrja e urdhrave mbrojtës. Koha e daljes suaj është gjithashtu thelbësore. Zgjedhja e një kohe të qetë për këtë bisedë mund të ndikojë shumë në zhvillimin e saj. Komunikimi i vendimit tuaj Kur të jeni gati të largoheni, komunikoni vendimin tuaj me qartësi. Zgjidhni një mjedis privat dhe të sigurt për këtë diskutim. Flisni me vendosmëri, por me respekt, duke shmangur debatet. Mbani në mend se mirëqenia juaj duhet të jetë e para. Një deklaratë e thjeshtë si: "Unë duhet të përqendrohem në lumturinë dhe shëndetin tim, dhe kjo marrëdhënie nuk po e lejon këtë", mund të përcjellë qëllimin tuaj në mënyrë efektive. Duke përqafuar shërimin dhe vetë-kujdesin Pas largimit, përqendrohuni te shërimi. Emocione të përziera si Dërgo reagimet Panelet anësore Historia Të ruajtura Kufiri i karaktereve: 5 000. Përdor shigjetat për të përkthyer më shumë.

"Komisari i Dritës" është një nga filmat më të njohur të kinematografisë shqiptare, prodhuar nga Kinostudio "Shqipëria e Re" në vitin 1966. Rikard Larja dhe Roza Anagnosti luajnë rolet kryesore si Dritani dhe Rudina, dy figura frymëzuese që përfaqësojnë mësuesit idealistë të periudhës pas Luftës së Dytë Botërore, të cilët sfidojnë vështirësitë për të përhapur arsimin dhe dritën e dijes në zonat rurale të Shqipërisë. Ky film është bërë simbol i një kohe ku arsimi shihej si mjeti kryesor për transformimin e shoqërisë. Figura e Dritanit, interpretimi i Rikard Larjas, dhe Rudina e Roza Anagnostit mbeten në kujtesën kolektive si përfaqësues të brezit që sakrifikoi për të sjellë dije në vendin e rrënuar nga lufta. Për shumë shqiptarë të atyre viteve, ata përbënin jo vetëm idhuj artistikë, por edhe modele të vërteta të përkushtimit dhe idealizmit. Është interesante që emrat Dritan dhe Rudina u bënë shumë popullorë falë këtij filmi. Qindra prindër frymëzoheshin nga historia e tyre dhe ua vendosnin këto emra fëmijëve të tyre, duke reflektuar ndikimin e madh kulturor që filmi pati. Megjithëse filmi është kritik ndaj ideologjisë së kohës për skematizëm dhe njëanshmëri propagandistike, thelbi i tij qëndron në pasqyrimin e vlerave të edukimit, përkushtimit dhe sakrificës për të ndërtuar një të ardhme më të ndritur për brezat e ardhshëm. Kjo e bën "Komisar i Dritës" një vepër të paharrueshme në historinë e kinematografisë shqiptare.

Një rilexim i historisë së mendimit kushtetues shqip Prof. Dr. Aurela Anastasi (Anëtare e Asociuar e Akademisë së Shkencave)E DREJTA ZGJEDHORE NË MENDIMIN KUSHTETUES SHQIPTAR TË PERIUDHËS SË PAVARËSISË Një rilexim i historisë së mendimit kushtetues shqiptar në periudhën e pavarësisë (1912-39) merrnjë domethënie të veçantë, jo vetëm për të njohur këtë kontribut të rëndësishëm, por edhe për tënxjerrë mësimet e nevojshme në situatat aktuale. Ky mendim u zhvillua i lidhur ngushtë me disanga institucionet shqiptare që po krijoheshin rishtazi ndryshëm nga përvoja e institucioneve tëPerandorisë Osmane. Studimi dhe pasqyrimi i aspekteve të mendimit juridik shqiptar të kësajperiudhe për të nxjerrë në dukje ndihmesën më të rëndësishme të tij mbi të drejtën zgjedhore,është fokusi kryesor i këtij studimi. Një vështrim i tillë historik ka qenë deficitar për një kohëshumë të gjatë, për shkak të mohimit që iu bë këtij mendimi kushtetues gjatë periudhës sëregjimit monist. Mbi këtë bazë, studiuesit e së drejtës moniste pranonin se, “Shkenca e të drejtëskushtetuese e Republikës Popullore të Shqipërisë është akoma e re: ajo lindi me lindjen epushtetit popullor dhe po zhvillohet gradualisht me zhvillimin e këtij pushteti…”1. Ky pohim, nukishte gjë tjetër veçse një mit i diktuar nga autoritetet politike të kohës, prandaj në këtë shkrim dotë përpiqemi të provojmë të kundërtën. Është detyra jonë të mësojmë më shumë për kontributetnë shkencën juridike shqiptare dhe të kuptojmë se fillesat e saj nuk i përkasin shkencës socialistetë së drejtës kushtetuese, por janë më të hershme.Njohuritë mbi të drejtën zgjedhore nuk janë qëllimi i vetëm i këtij punimi të shkurtër. Së bashkume studiuesit më të hershëm të së drejtës kushtetuese shqiptare që janë referuar këtu, jemipërpjekur të evidentojmë një sërë mesazhesh në pak faqe. Mësimet që do të nxjerrim do të nandihmojnë për të interpretuar çështjet dhe problemet me të cilat përballemi vazhdimisht gjatëzhvillimit të zgjedhjeve në ditët tona. 1. Vështrim historik mbi zhvillimin e mendimit kushtetues shqiptar në periudhën1912-1939. 1 Shih: Dhimo Dhima, “E drejta Kushtetuese e Republikës Popullore të Shqipërisë”, Tiranë, 1963, fq. 39. Në periudhën e parë të pavarësisë (1912-1920), nuk pati zgjedhje në kuptimin klasik të fjalës,edhe pse shteti i ri shqiptar, u krijua si një shtet parlamentar2. Zgjedhjet vendore të parashikuaranga “Kanuni i Përtashëm i Administratës Civile” (Maj 1913), do të ishin votimet e para në nivelvendor, pavarësisht se kishin një sërë kufizimesh. Por, për shkak të ngjarjeve të mëtejshmehistorike ky kanun nuk arriti të zbatohej ndonjëherë. Zgjedhjet e anëtarëve të një pjese tëAsamblesë Kombëtare, të paravështruara në Statutin Organik të Shqipërisë (1914), përqafoninmodelet e sistemeve zgjedhore më të censuruara ekzistuese të kohës. Në këtë periudhë, ende nuku zhvillua ndonjë mendim i shkruar, madje nuk pati as komente mbi zgjedhjet apo rëndësinë etyre. Periudha 1920-1924, vjen me tërë natyrshmërinë e saj si një periudhë reformash për shtetinshqiptar, në veçanti për institutin e zgjedhjeve. U lejua krijimi i një fryme të re pluraliste, që sollipër herë të parë zgjedhjet e mirëfillta. Këto ngjarje mundësuan edhe zhvillimin e debatitkushtetues mbi zgjedhjet në Shqipëri. Në parlament u miratuan ligjet e para që vendosnin njësistem zgjedhor modern. Kështu, u krijua një bazë kushtetuese e ligjore tek e cila do të bazohejkryerja e zgjedhjeve parlamentare. Ajo përbëhej nga dispozitat përkatëse në Statutin e ShtetitShqiptar të vitit 1922, në ligjin "Për zgjedhje të deputetëve” të vitit 1920, si dhe në ligjin "Përzgjedhjen e misave të Kuvendit Kushtetues" të vitit 19233. Ligji i parë zgjedhor, i vitit 1920,shërbeu si bazë për zgjedhjet e para parlamentare të vitit 1921. Por ai u kritikua si një ligj meshumë mungesa dhe i shkruar keq4. Në vitin 1923 Qeveria përgatiti projektligjin "Për zgjedhjene Misave të Kuvendit Kushtetues", i cili u miratua më 30 Shtator të vitit 1923, pas debateve mjafttë ashpra parlamentare. Opozita paraqiti një sërë kërkesash që lidheshin me garantimin e lirisë sëvotimit dhe të sigurisë së votës, duke kërkuar vendosjen e votimit të drejtpërdrejtë, nëpërmjetsaçmave ose kokrrave dhe jo biletave me shkrim, si dhe kryerjen e zgjedhjeve nën administrimine një qeverie të paanshme5. Por, ky projekt u hodh poshtë, ndërkohë që projekti i Qeverisë umiratua me 39 vota pro, 26 kundër dhe 9 abstenime. Opozita u tregua mjaft aktive në oponencën2 "Rolin e Parlamentit e plotësonte Kuvendi Kombëtar, i cili edhe pasi u dha fund punimeve të tij, ruanteprerogativat si organi më i lartë i shtetit", Luan Omari, “Shteti i pavarur shqiptar në vitet 1912-1914”, në “Historiae shtetit dhe e së drejtës në Shqipëri”, Pjesa e II, Shtëpia Botuese Luarasi, Tiranë, 2000, fq. 69. 3Statuti i Shtetit Shqiptar 1922; Ligji “Për zgjedhje të deputetëve”, dt. 05.12.1920; Ligji “Për zgjedhjen e Misave të Kuvendit Kushtetues”, 30.09.1923. 4 Stavro Vinjau, "E drejta konstitucionale", shtypshkronja Nikaj, Tiranë, 1923, fq. 385 Shih: "Liria e zgjedhjeve dhe obstruksioni i opozitës", Botim i veçantë i Hyllit të Dritës", 1923 e këtij ligji e madje, kaloi edhe në veprime obstruksioniste me qëllim që të ushtronte presion përt’u pranuar propozimet e saj. Një ditë përpara miratimit të projektit të qeverisë më 29 shtator1923, në emër të opozitës shqiptare, Fan Noli i bënte thirrje inteligjencës shqiptare: "Nëbisedimin në parim që rrodhi mbi këto dy projekte, as qeveria, as pjesëtarët e shumicës nuk qenëtë zotët të shfaqin asnjë argument kundër parimeve liridashëse t'opozitës...Në mbledhjen e sotmegishti shtypës nisi të rrëzojë pikat garantuese të lirisë tue nisun nga systema e saçmavet, kështuqë njëzetetetë misë t'opozitës u shtrënuen të bajnë obstrukcjon"6. Parimet e sistemit zgjedhormbetën ato që ishin propozuar nga Qeveria, pra, zgjedhje të unijshme (universale) mashkullore,por me mjaft cense; zgjedhje të tërthorta dhe votim i fshehtë me bileta të shkruara. Opozitamendonte se votimi me bileta të shkruara, në një vend ku 90% e zgjedhësve ishin analfabetëkrijonte mundësi për manipulime të mëdha, parë që shpesh këto bileta plotësoheshin nga anëtarëte komisioneve zgjedhore. Deputeti i opozitës Bahri Omari e karakterizonte kështu situatën:“Ligja e zgjedhjeve, me mënyrën me të cilën asht bamun, me parimet lirishtypëse që kaadoptuem e me prapamendimet diktatorjale qi e frymëzojnë, asht prova ma e gjallë e akuzavet qii bajnë Qeverris deputetët e Opozitës dhe justifikata ma e kjartë e qëndrimit të tyne”7. Këto ngjarje u shoqëruan me analiza e komente që zhvilluan mendimin kushtetues për zgjedhjetnë Shqipëri. Kemi botime në organet e shtypit të kohës dhe një punim të plotë të Stavro Vinjaut,"E drejta Konstitucionale" (1923), e cila analizoi parimet zgjedhore në frymën e propozimeve tëopozitës. Në periudhën 1925-1939, u bë e qartë një zbehje e dukshme e këtij mendimi, për shkak tëvendosjes së një regjimi autoritar dhe mungesës së pluralizmit politik. Si gjatë Republikësshqiptare (1925-1928), edhe gjatë Monarkisë (1928-1939), zgjedhjet u karakterizuan ngamungesa e garës politike dhe e pluralizmit. Edhe pse lejoheshin kandidatë të pavaruar, lista ekandidatëve të Qeverisë fitonte lehtësisht. Në zgjedhjet parlamentare që u zhvilluan në Nëntor tëvitit 1932, u paraqitën 166 kandidatë, por fituan lehtësisht 58 kandidatët e listës qeveritare. Ishtee vështirë të mendohej se një deputet i pavarur mund të konkurronte dhe të luftonte për të fituarzgjedhjet në raport me kandidatët e qeverisë8. Edhe interesi i votuesve ishte i papërfillshëm,prandaj të gjitha zgjedhjet karakterizoheshin nga një pjesëmarrje shumë e ulët. Kështu, p.sh., në6 Po aty. 7 Bahri Omari, Deklaratë e deputetëvet të opozitës bamun në mbledhjen e Parlamnetit, 29 Shtatuer 1923. 8 Shih Gustavo Traglia, “L’Albania di Re Zog”, Roma, 1930, fq. 24 zgjedhjet parlamentare të vitit 1937, në njërën prej zonave elektorale ishin të regjistruar në listë187 zgjedhës të parë, por realisht votuan vetëm 18 zgjedhës të parë9. Ky fakt, mendojmë seshpjegohet edhe me mendimin mbizotërues që ekzistonte në pushtetarët e kohës, i cili i lidhtezgjedhjet me privilegjin e pjesës më elitare të kombit. Ende nuk ishte përqafuar ndonjë ide ngaato të shprehura nga opozita në vitin 1923, mbi zgjerimin e votimit dhe pjesëmarrjen e gjerë tëpersonave meshkuj, pavarësisht se nuk dinin shkrim e këndim. Qysh prej atij viti deri në vitin1939 nuk pati asnjë reformë zgjedhore për zgjerimin e votimit. Në këtë periudhë kemi një zhvillim të doktrinës juridike shqiptare në fushën civile e penale, ecila më tepër karakterizohej nga përkthimet dhe nga komentarët e ligjeve të reja. Filloi botimi irregullt i revistës periodike “Jurisprudenca Shqiptare”, e cila u dedikohej vetëm këtyre fushave.Megjithatë, ka një mungesë të dukshme të analizave teorike e doktrinore mbi zgjedhjet. Kështu,nëse kërkojmë burime që të na lejojnë të krijojmë një ide për zgjedhjet, mund të kemi vetëm disaanaliza publicistike, të pjesshme, nga autorë dhe vëzhgues të huaj, të botuara veçanërisht jashtëShqipërisë. Pra, mund të arrijmë në konkluzionin se, mungesa e pluralizmit politik shoqërohejedhe me mungesën e debatit zgjedhor. Prandaj, e shohim të arsyeshme që në vijim të ndalemi nëmendimin kushtetues zgjedhor, në vitet 1920-1924. 2. E drejta zgjedhore dhe mendimi kushtetues në vitet 1920-1924. Zhvillimet e para pluraliste dhe kushtet politike në Shqipëri bënë të mundur që, për herë të parëtë zhvillohej një debat i mirëfilltë kushtetues mbi sistemin zgjedhor. Doktrina juridiko-kushtetuese ishte e pakët dhe u përfaqësua kryesisht, përmes tri autorëve: Kristo Floqi, StavroVinjau dhe Nikolla D. Mole. Në veprat e tyre, një vend të veçantë zinte mendimi kushtetues dheanaliza zgjedhore. Por, nga të tri autorët, vetëm Stavro Vinjau kishte bërë një studim të posaçëmme karakter origjinal, bazuar në legjislacionin kushtetues dhe zgjedhor të kohës. Ndoshta, ështëkjo arsyeja që studiuesi i të drejtës Kushtetuese Dhimo Dhima, në vitin 1963, me guxim ireferohej kësaj vepre duke vlerësuar se, "Një ndër veprat shumë të pakta juridike, që u shkruangjatë kësaj periudhe, e vetmja që trajton studimin e instituteve juridikë që përmban ligjathemelore, mban emrin "E drejtë Konstitucionale"10. Kurse, vepra "E drejta Themelore" e Kristo9 “Democracy and unity in the Balkans”, botuar në periodikun “Great Britain and the East”, dt. 11.02.193710 Stavro Vinjau, “E drejta Konstitucionale”, mësime të dhëna në kursin praktik të drejtësisë, shtypshkronja "Nikaj",Tiranë, 1923; Kristo Floqi, “E drejta Themelore”, Shkodër 1920; “Konstitucionalizmi”, Nikolla D. Mole, Korçë1923. Floqit, përfaqësonte një përshtatje të leksioneve të së drejtës themelore që autori i kishtezhvilluar gjatë studimeve të tij universitare pranë Universitetit të Athinës. Nga ana tjetër, punimi“Konstitucionalizmi” botuar në formën e një libërthi, nga ekonomisti Nikolla D. Mole, kishtekarakter njohës, me qëllim përhapjen e njohurive dhe të kulturës së Konstitucionalizmit, i cilikishte njohur zhvillime të rëndësishme si doktrinë e parim i demokracisë amerikane dhedemokracive të tjera të asaj kohe. Sidoqoftë, në të tria këto punime konstitucionalizimi iparimeve kryesore zgjedhore shihej si një hap premtues për demokratizimin e shtetit dhe të jetëspolitike shqiptare. Kështu, nga këta studiues u shtrua nevoja e sanksionimit në Statut të parimevemë të rëndësishme zgjedhore. Në lidhje me parimin e Universalitetit, Kristo Floqi, kërkonte heqjen e censit të pasurisë. Sipastij: “Në disa shtete si në Turqi e Rusi, të drejtën e votimit e kanë ata shtetas që kanë njëfarëplangut, pasunije e që paguajnë një tagrë, jo më pak se 50 groshë…, Ky farë votimi nuk është idrejtë…se inteligjenca e vendit nuk duhet me u lënë pas dore vetëm për shkak se nuk ka pasuni,se takon që punët i shohin më mirë ata që s’kanë pasuni, por kanë mend e tru…” (Floqi K.1920). Në të njëjtën vepër ai shprehet në favor të uljes së censit të moshës për t’u zgjedhur. EdheStavro Vinjau ka të njëjtin mendim. Madje, ai shpjegon edhe motivin e këtij censi dhe ështëqartazi kundër, kur shprehet se, “kurrë nuk mund të kërkohet një fuqi pasurie nga ay që do tëvotojë…, Këtë e arsyetonin duke thënë se ai që ka pasuri interesohet më tepër për fatin e shtetit,…por do të përdoret vetëm për të siguruar interesat e tyre vetëm…Po kjo sot i përket vetëmhistorisë, se sot vota u përgjithësua kudo”. (Vinjau S. 1923). Këta autorë ndahen në mendimet e tyre kur trajtojnë çështjen e të drejtës së grave për tëvotuar. Floqi mbetet një pasues i mendimit konservator të profesorëve të tij në Greqi, gjë që eshpreh qartë kur thekson: “Në bazë të prensipit të universalitetit të votës, gjithashtu, as graves’ua ka dhënë ligja këtë të drejtë se ka kujtue se grueja se ka zeje politikën, tue kenë e krijuemeprej natyre për kujdesimin e vetë e të familjes. S’ka fjalë që edhe gra dikuer kanë dalë shumë mëtë mahnitshme se burrat, por kjo është një eksepsjon dhe jo një kanun i rregullshëm”. Për tëarritur në këtë konkluzion Kristo Floqit u referohet Stjuart Millit dhe profesorëve të tij. Tre vjet më vonë, Stavro Vinjau mbajti një qëndrim krejt ndryshe nga sa kishte shprehur Floqi.Ai theksoi tendencën e re që po përhapej në disa shtete për të njohur të drejtën e grave për votim, sidoqë në këtë periudhë numëroheshin fare pak shtete që e kishin sanksionuar. Në Shtetet eBashkuara të Amerikës ishte miratuar Amendamenti 19 i vitit 1920, i cili u njihte grave të drejtëne votës, ndërkohë që në Evropë kjo ishte njohur në pak shtete. Madje, në Angli, edhe pse ishtenjë e drejtë e njohur që nga viti 1918, ishte vendosur me kufizime aq të mëdha saqë numri igrave që votonin ishte i papërfillshëm deri në reformat e pas Luftës së II Botërore. Vinjau e sheh votën e grave si një tendencë, në kuadrin e “përnjësimit të gruas me burrin”.Nëpërmjet veprës së tij njihemi me faktin se kjo çështje është diskutuar edhe në Komisionin ehartimit të ligjit të zgjedhjeve, i cili vendosi të paraqesë në projekt të drejtën për të votuar tëgrave shqiptare që dinë të shkruajnë, por ky propozim u hodh poshtë nga parlamenti. Ja se si eshpreh Stavro Vinjau këtë moment: “Me universalitetin e votës lidhet edhe e drejta e votës sëgrave, …tendenca është kjo të përgjithësohet,…jetë e re vete duke përnjësuar gruan me burrin.Një çapë të vogël desh të bënte sivjet komisioni i ellaborimit të ligjës mbi votimin në asamble,duke u njohur të drejtë vote grave që dinë të shkruajnë, por kjo në parllament nuk u pranua” 11.Duket se në draftin e paraqitur, Komisioni ka përdorur formulat më të përparuara të kohës, porserrëzimi i këtij propozimi ka qenë i pritshëm. Në këtë kohë Shqipëria kishte një kulturëdemokratike fillestare dhe me përjashtim të afirmimit të disa grave intelektuale, nuk kemi ndonjëlëvizje të grave për të drejtën e votës. Ishte e vështirë të mendohej se Asambleja mund të bëntendonjë dhuratë të tillë për gratë në këtë periudhë. Parimi i votimit të lirë e të fshehtë iu nënshtrua një debati të gjerë, jo vetëm në doktrinënjuridike të kohës, por edhe në Parlament. Kemi një reagim të fortë të opozitës parlamentare tëkohës (1923), anëtar i së cilës ishte edhe vetë Stavro Vinjau. Opozita e kundërshtonteprojektligjin e paraqitur nga qeveria, veç të tjerave, në dy pika të rëndësishme: të vendosejparimi i votimit të drejtpërdrejtë, kundrejt projektit të qeverisë, i cili parashikonte vendosjen enjë votimi dyshkallësh; votimi të bëhej nëpërmjet saçmave ose kokrrave dhe, jo billetave meshkrim, sikurse parashikohej nga qeveria. Stavro Vinjau i pasqyroi edhe në veprën e tij këtokërkesa, duke i analizuar dhe argumentuar: “Padyshim se mënyra mekanike e votimit luan një rolme rëndësi mbi aplikimin e vërtetë të këtij prensipi. Atje, ku të shkruajnë dinë një pakicë fare evogël, kur impozon njeriu votimin me shkrim është një ironi të flasë për votim të fshehtë”12. Në tënjëjtën mënyrë ky autor mbështeti edhe votimin e drejtpërdrejtë, por pa u thelluar mirë në11 Stavro Vinjau…, vep.cit., fq. 33 12 Po aty, fq. 34 shkaqet se përse kishte ardhur koha që kjo “mekanikë” votimi të ndryshonte. Në vepër, aimjaftohej me konkluzionin: “Padyshim, se sistemi direkt është ay që siguron një përfaqësimrellativisht më të thjeshtë se ay indirekti”13. Edhe pse i përkiste një rryme tjetër, asajkonservatore, Kristo Floqi mbante gjithashtu, qëndrime të ngjashme. Kështu, p.sh., dukeanalizuar e shpjeguar votimin sheshazi (e hapur) dhe të fshehtë, Kristo Floqi tërhiqte vëmendjentek votimi i fshehtë me plumb të vogël. “Kjo mënyrë votimi preferohet gati kudo dhe është më emira e ma e sigurta”14. Këto sugjerime nuk u bënë pjesë e ligjeve të kohës, të cilat megjithatë,formalisht sanksionuan parimet e mëdha zgjedhore të votimit të përgjithshëm dhe të fshehtë. Këto parime u rregulluan nga ligjet zgjedhore, por nuk arritën të parashikoheshin nga Kushtetutate kohës. Vetëm në Statutin e vitit 1922, gjejmë të afirmuar parimin e votimit të unijshëm(universal), kurse në dy statutet pasardhëse përcaktohej norma e përfaqësimit, ndërkohë që çdorregullim tjetër referohej në ligje të posaçme. Nuk rezulton të jetë njohur apo diskutuar parimi ivotimit të barabartë (një njeri, një votë). Edhe pse nuk ka një konstitucionalizim të parimit të pluralizmit politik në këto periudha, duhetthënë se kishte filluar të diskutohej mbi nevojat e krijimit dhe forcimit të partive politike. Në këtëkuadër, doktrina mund t’i kishte paraprirë kushtetuimit të partive politike, nëse demokracia do tëishte zhvilluar normalisht. Të mos harrojmë se njohja kushtetuese e partive politike në Evropë,është bërë relativisht vonë. Gjejmë një sanksionim të shprehur të tyre vetëm pas Luftës së II-tëBotërore, me kushtetutën Italiane të vitit 1948 e më pas me atë të Republikës së V-të franceze, tëvitit 1958. Në punimin e tij, Nikolla Mole i kushtonte një rëndësi të veçantë kësaj çështjeje përzhvillimin e konstitucionalizmit. “Në shtetet konstitucionale partitë politike lozin një rol të madhdhe mund të thuhet që e do nevoja që qeverimi representatif të jetë qeverimi i një ose tjetrepartie....”15. Ai shqetësohej për rastet kur partitë politike luftonin për interesat e tyre dhe jo përato të zhvillimit të vendit. “Kur se një parti i ve interesat e saja të veçanta më lart se sa interesate vendit, atëhere kjo parti bëhet me rrezik për vendin”16. Debati kushtetues gjatë viteve 1920-1924, i zhvendosur herë në parlament dhe herë në doktrinënkushtetuese, përfshiu edhe çështje të tjera shumë të rëndësishme, si mosha aktive dhe pasive e13 Po aty.14 Kristo Floqi, E drejta Themelore, vep.cit., fq. 11815 Nikolla Mole, vep. Cit. Korçë, 1923, ribotuar, Tiranë, Shtëpia Botuese Luarasi, 2000. 16 Po aty. votimit dhe barazimi i saj në të dyja rastet, vendosja e qarqeve zgjedhore dhe norma epërfaqësimit, çështja e një parlamenti dydhomësh, apo njëdhomësh. Pas zgjedhjeve të KuvenditKushtetues, dhjetor 1923, një debat kushtetues mjaft i dobishëm u zhvillua edhe në lidhje meformën e qeverisjes, Republikë apo Monarki. Por, pas vendimit politik për mosnjohjen ezgjedhjeve të dhjetorit 1923, kemi një heshtje nga studiuesit dhe juristët. 3. Konkluzione dhe sugjerime. Rileximi, përkujtimi dhe evokimi i mendimit juridiko-kushtetues shqiptar në periudhën epavarësisë, bëhet i nevojshëm jo vetëm për interpretime të reja e të përditësuara, por edhepër të zbuluar fakte të reja. Shkenca kushtetuese shqiptare nuk i ka fillimet në periudhën e sistemit komunist, sikurseparashtrohej përgjatë kësaj periudhe, por më herët. Madje, ajo është paraprirë ngamendimtari Sami Frashëri, në veprën e tij “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhetë”dhe është zhvilluar në disa periudha me terren të përshtatshëm politik. Zhvillimet politike pluraliste dhe të shtetit të së drejtës, janë të rëndësishme për të nxiturzhvillimin e debatit shkencor dhe të doktrinës juridike. Vetëm një regjim demokratik, oseperiudha të zhvillimeve demokratike e presupozojnë debatin shkencor konstitucional, emadje, e kërkojnë atë, ndërkohë që ky i fundit ndikon dhe i ndihmon ato.  Njohja e zhvillimit të doktrinës kushtetuese mbi zgjedhjet, në vitet 1920-1939, nandihmon në njohjen e trashëgimisë zgjedhore të së kaluarës dhe na lejon të nxjerrim disamësime për të sotmen. Shkalla e zhvillimit të zgjedhjeve sot është krejt e ndryshme përshkak të zhvillimit të teknologjive dhe inovacioneve të ndryshme procedurale, por ajo qëmbetet e përbashkët është respektimi i vullnetit të lirë të zgjedhësve dhe e konkurrencëssë partive politike. Në lidhje me partitë politike nuk gjejmë konkluzion më të mirë për të evidentuar, se sathënia e Nikolla Moles siç është cituar më lart: “Në shtetet konstitucionale partitë politikelozin një rol të madh dhe mund të thuhet që e do nevoja që qeverimi representatif të jetëqeverimi i një ose tjetre partie... Kur se një parti i ve interesat e saja të veçanta më lartse sa interesat e vendit, atëhere kjo parti bëhet me rrezik për vendin.”Nga ky studim i vogël arrijmë në përfundimin se në përgjithësi, shkalla e ndikimit tëmendimit shkencor juridik, mbi klasën politike ka qenë mjaft e ulët. Kjo është arsyeja qëzhvillimet kanë qenë të ngadalta. Prandaj, sugjerimi për të sotmen është: autoritetet shtetërore duhet të njohin dhe të mbështeten në mendimin e përparuar shkencor, meqëllim që të avancojnë demokracinë në vend. Literatura Kryesore1. Stavro Vinjau, “E drejta Konstitucionale”, mësime të dhëna në kursin praktik tëdrejtësisë, shtypshkronja "Nikaj", Tiranë, 1923; 2. Kristo Floqi, “E drejta Themelore”, Shkodër 1920; 3. “Konstitucionalizmi”, Nikolla D. Mole, Korçë 1923. 4. Statuti i Shtetit Shqiptar 1922; 5. Statuti Themeltar i Republikës Shqiptare, 1925;6. Statuti Themeltar i Mbretnis’ Shqiptare, 1928;7. Ligji “Për zgjedhje të deputetëve”, dt. 05.12.1920; 8. Ligji “Për zgjedhjen e Misave të Kuvendit Kushtetues”, 30.09.1923. 9. "Liria e zgjedhjeve dhe obstruksioni i opozitës", Botim i veçantë i Hyllit të Dritës", 192310. Gustavo Traglia, “L’Albania di Re Zog”, Roma, 1930, fq. 2411. “Democracy and unity in the Balkans”, botuar në periodikun “Great Britain and the East”, dt. 11.02.193712. “Jurisprudenca Shqiptare”, Revistë juridike periodike (1937). 13. Dhimo Dhima, “E drejta Kushtetuese e Republikës Popullore të Shqipërisë”, Tiranë,1963. 14. Luan Omari, “Shteti i pavarur shqiptar në vitet 1912-1914”, në “Historia e shtetit dhe e sëdrejtës në Shqipëri”, Pjesa e II, Shtëpia Botuese Luarasi, Tiranë, 2000.15. Aurela Anastasi, “Historia e të drejtës Kushtetuese në Shqipëri, 1912-1939”, Tiranë,2007 https://www.researchgate.net/publication/364337071_E_DREJTA_ZGJEDHORE_NE_MENDIMIN_KUSHTETUES_SHQIPTAR_TE_PERIUDHES_SE_PAVARESISE

Kush është Ismail Qemali. Edhe një vogëlush 6-vjeçar e ka në majë të gjuhës përgjigjen: Plaku që ngriti flamurin dhe shpalli Pavarësinë. Problemi është se po aq sa ky vogëlush, është një pjesë e madhe e popullsisë së Shqipërisë që dinë vetëm kaq për plakun flokëbardhë që kreu aktin më të rëndësishëm në historinë e shtetit shqiptar. Ka një takëm njerëzisht që dinë më shumë. Ca të tjerë që dinë edhe pak më shumë. Edhe Ismail Qemali ka lindur më 16 tetor, në tekstet e historisë ditëlindja e tij njihet 24 janari, pikërisht për këtë arsye edhe dje u festua 168 vjetori i lindjes së tij. Përse i zhdukën ditëlindjen më 16 tetor, pse përkonte me atë të Enver Hoxhës. Cili është arsimi i tij. Cilat ishin detyrat e tij më të larta në hierarkinë e Perandorisë Osmane e si ngriti në Stamboll klubin për pavarësinë shqiptare dhe si u internua nga pushteti turk. Përse sulltani e emëroi këshilltar të tij. Si u emërua Vali në Libi, por ai nuk shkoi Tripoli, por në Paris, nga ku nisi punën për pavarësinë e Shqipërisë. Historia e 28 Nëntorit, me kë shkoi në Vlorë dhe përse shkoi në Vlorë. Cilin flamur ngriti dhe historia e dokumentit themeltar që u falsifikua. Një histori plot lavdi dhe kontradikta të një jete, që, siç vetë Ismail Qemali e ka thënë në fjalimin e 28 Nëntorit, Zoti donte që të ishte i pari shqiptar që ngriti flamurin. 1. Ismail Qemali, në fakt quhej Ismail bej Vlora. Emri i tij u ndryshua gjatë kohës së regjimit komunist mbi botëkuptime komuniste ndaj titullit “Bej”, por asnjëherë asnjë historian dhe personalitet nuk e ka shpjeguar këtë ndryshim. 2. Ismail Qemali ishte një nga personazhet më të rëndësishme të familjes së njohur Vlora, një familje e pasur dhe me shumë tradita, dhe që ka nxjerrë shumë personazhe të rëndësishëm në jetën politike shqiptare. 3. Ismail Qemali lindi më 16 tetor 1846 në Kaninë të Vlorës dhe vdiq më 24 janar të vitit 1919 në Peruxha të Italisë. Vetëm pas vitit 1990 është mësuar nga historiani turk me orgjinë shqiptare, Nexhip Alpan, që ditëlindja e Ismail Qemalit ishte në një ditë me atë të Enver Hoxhës. Por ajo është mbajtur e fshehtë, duke mos u shkruar në asnjë libër historie. Në tekstet e historisë së Shqipërisë dhe tekstet mësimore datëlindja është shkruar më 24 janar 1844. Në fakt ajo është më 16 tetor 1844. 4. Ismail Qemali jetoi 72 vjet, 3 muaj e 8 ditë ose gjithsej 2628 ditë. Ai kishte një shtat mesatar dhe me një trup me peshë po mesatare. Ismail Qemali mbante një veshje të kohës, me kostum të kohës, kravatë e kohës, flokë të thinjur të krehur me kujdes dhe me një mjekër të bardhë të krehur edhe atë. Ngjyra e kostumeve në përgjithësi ishte e zezë dhe në kokë mbante kapele. 5. Ismail Qemali gjatë gjithë jetës së vet jetoi në këto shtete: Shqipëri, Greqi, Turqi, Itali, Bullgari, Siri dhe për pak kohë në Francë, Angli, Zvicër dhe Gjermani. 6. Ismail Qemali u diplomua në gjimnazin Zosimea në Janinë dhe pas një karrierë të konsiderueshme në administratën turke. U arsimua në Paris për Shkenca Juridike dhe Ekonomike. Me këtë edukim ai ishte një nga më të arsimuarit në administratën turke të asaj kohe. 7. Ismail Qemali njihej dhe si një poliglot, një armë që atij i shërbente në të gjithë aktivitetin e tij politik për çështjen shqiptare. Ai njihte shkëlqyer gjuhën shqipe, osmanishten, turqishten e re, greqishten e vjetër, latinishten, italishten dhe frëngjishten. 8. Ismail Qemali cilësohet si babai i kombit, duke qenë se ka kryer aktin më historik në të gjithë historinë e shtetit shqiptar. Ai ngriti flamurin e Pavarësisë në Vlorë, më 28 Nëntor të vitit 1912 dhe shpalli Shqipërinë shtet të pavarur duke i kërkuar fuqive ndërkombëtare ta njihnin këtë vendim. 9. Në asnjë rrethanë dhe në asnjë situatë, ai nuk e përdori këtë moment sublim për të përfituar dhe marrë vlerësime. Madje, në fjalimin e tij ditën e Shpalljes së Pavarësisë, ai është shprehur, se, siç e donte Zoti që të ishte i pari të ngrinte flamurin e pavarësisë, ashtu të bëhej edhe hero i parë i shtetit shqiptar. 10. Ismail Qemali është kryeministri dhe kryetari i parë në historinë e shtetit shqiptar. Ai qëndroi në krye të qeverisë nga data 28 Nëntor e vitit 1912 deri në 22 janar 1914 për 12 muaj e 56 ditë. 11. Ismail Qemali ngriti në Vlorë flamurin e kuq me dy krena shqiponjash, një flamur që deri më sot na vjen në tre variante. I pari, se këtë e qëndisi një Marigo, një nuse e shtëpisë ku fjeti Ismaili natën e fundit, atë që e solli Spiridon Ilo nga SHBA varianti i tretë i Eqrem bej Vlorës, sipas të cilit ia dha ai flamurin që ia kishte falur Aleadro Kasstriota burri i një princeshe që pretendonte se ishte pasardhëse e Skënderbeut. 12. Në vlerësimet e punës që i kanë bërë drejtuesit e administratës turke për Ismail Qemalin janë shënuar këto fjalë: Vali i denjë, diplomat, deputet, udhëheqës shteti, mendimtar dhe kryetari i parë i shtetit shqiptar. 13. Ismail Qemali e nisi karrierën e vet politike si përkthyes në Ministrinë e Jashtme të Turqisë Osmane në vitin 1860. Detyra e dytë në administratë e Ismail Qemalit ishte në vitin 1868, drejtor i Sekretariatit në Zyrën Juridike në Sofje të Bullgarisë, që në atë kohë ishte pjesë e Turqisë Osmane. 14. Ismail Qemali më pas mori detyrën e nënprefektit të rajonit të Rusçuk, një detyrë që e mbajti për pesë vjet. Në vitin 1873, ai jep dorëheqjen dhe largohet nga ajo detyrë. 15. Ismail Qemali u emërua sekretar i Përgjithshëm i Ministrisë së Jashtme të Turqisë në vitin 1876, një detyrë që e ndihmoi shumë të njihte diplomacinë turke nga brenda, por edhe atë të huaj. Në këtë detyrë qëndroi për një vit. 16. Në vitin 1877, ai pëson një dënim në karrierën e tij, pikërisht për aktivitetin e tij patriotik ndaj Shqipërisë. Me arsyetimin se kërkoi autonominë e Shqipërisë, ai internohet për shtatë vjet në Kytahja të Anadollit. Por presioni i një pjesë të administratës turke, por edhe të patriotëve shqiptarë, bëri që sulltan Avdylhamiti t’i hiqte internimin dhe ta emëronte madje Vali në Bollu të Turqisë. 17. Ismail Qemali emërohet Vali në Siri, një detyrë shumë e lartë në atë kohë dhe për më tepër që bëhej fjalë për një krahinë që më vonë mori edhe ajo pavarësinë si shtet i pavarur. Këtë detyrë e mbajti deri në 28 qershor të vitit 1892. 18. Për punë të mirë Ismail Qemali arriti të bëhej deri këshilltar personal i sulltan Avdylhamitit, në momentin kur Perandoria Osmane ishte në fund të saj. Një detyrë që e mbajti nga viti 1892 deri në vitin 1900. Kjo e ndihmoi atë ta njihte nga brenda perandorinë. 19. Nga e gjithë detyra e tij si këshilltar i Sulltanit, mbahet mend se Ismail Qemali ishte ai që i propozoi atij ndërtimin e një hekurudhe që niste në Durrës dhe mbaronte në Stamboll. Një vepër që nuk u ndërtua as në atë kohë dhe vazhdon të mos jetë e ndërtuar edhe sot. 20. Më 1 maj të vitit 1900, sulltan Avdylhamiti për punë dhe cilësi të mira e emëron Vali i Përgjithshëm i Libisë, një detyrë mjaft e lartë e asaj kohe. Por Ismail Qemali u nis për në Tripoli, por rrugës kthehet dhe shkon në Paris, Londër e gjetkë, për të punuar për çështjen shqiptare. 21. Më 1908, me ndihmën e shqiptarëve të veriut të Maqedonisë, Ismail Qemali zgjidhet deputet i rrethit të Beratit, por në fakt ishte përfaqësues i gjithë Shqipërisë. Gjatë kohës që Ismail Qemali ishte deputet në Parlamentin e parë të Turqisë moderne, ai pati një peshë të konsiderueshme. Fjalimet e Ismail Qemalit në Kuvend kanë qenë nga më oratoriket dhe më me mendim, duke nxitur kundërshtarët ta sulmojnë pa të drejtë. 22. Ismail Qemali ra në sy në vitin 1871, pikërisht në zemër të Turqisë osmane, se paraqiti tre kërkesa të njëpasnjëshme për hapjen e shkollave shqipe në Shqipëri. Edhe pse punonte si pjesë e administratës osmane, mori pjesë në një mbledhje të rilindësve shqiptarë në Stamboll për të krijuar alfabetin shqip. 23. Në vitin 1865 Ismail Qemali nisi të punonte për pavarësinë e Shqipërisë, duke krijuar për këtë çështje një klub në kryeqendrën e perandorisë, Stamboll, bashkë me Konstandin Kristoforidhin. 24. Shërbimi i sigurisë së administratës turke zbuloi se gjatë kohës që Ismail Qemali punonte për Turqinë, kishte hartuar një dokument për projektin e një Shqipërie të pavarur. Ky ishte edhe një nga shkaqet më të mëdha të përndjekjes që u ndërmor ndaj atij. 25. Ismail Qemali vdiq në rrethana misterioze në Peruxha të Italisë, pak momente para se të jepte një konferencë për shtyp. Deri më sot nuk ka në fakt një variant eksplicit të vdekjes së tij, por gjithmonë janë hedhur dyshime. 26. Dyshimi më i madh mendohet të jetë se ai është helmuar në ushqim nga qarqe greke dhe italiane antishqiptare, që e shikonin Ismail Qemalin si një personalitet me influencë të madhe për çështjen shqiptare. 27. Kufoma e Ismail Qemalit është mbajtur në Peruxha për dy javë pas vdekjes, me idenë e balsamosjes. Por kjo i shtoi edhe më shumë dyshimet për helmim, pasi i kanë nxjerrë të gjitha organet e brendshme për të zhdukur çdo shenjë për autopsinë. 28. Ismail Qemali është varrosur dy herë. Herën e parë në shkurt të vitit 1919 në Kaninë, vendin e lindjes dhe të paraardhësve të tij, dhe herën e dytë më 28 Nëntor në Vlorë, viti 1932. 29. Varrimi i dytë është bërë me urdhër posaçërisht të mbretit Ahmet Zogu, me rastin e 20-vjetorit të Pavarësisë. Zogu dhe partia e asaj kohe i kanë bërë nderimet më të mëdha trupit të Ismail Qemalit, duke ia vendosur eshtrat në varrin që është edhe sot në Vlorë. 30. Ceremonia për rivarrosjen e eshtrave të Ismail Qemalit është cilësuar si një nga ceremonitë më të mëdha që ka organizuar Ahmet Zogu gjatë gjithë kohës që ai ka qenë në pushtet. Ai i ka bërë nderimet më të mëdha atij që u quajt babai i kombit. 31. Ismail Qemali është nga ata personalitete politike dhe shtetërore që ka shkruar kujtimet e veta. Por kujtimet e tij nuk janë botuar asnjëherë të plota dhe kjo është çudia që e ka shoqëruar çdo gjë në jetën e tij. 32. Akuza më e madhe që është hedhur ndaj Ismail Qemalit, është ajo se ai ideoi pas pavarësisë ndarjen e Shqipërisë në kantone një model si Zvicra. Por sipas njerëzve që e hodhën këtë akuzë, kjo do të bënte që fqinjët ta kishin më të lehtë ndarjen dhe copëtimin e Shqipërisë. 33. Për herë të parë gjatë gjithë historisë së shtetit shqiptar diskutohet që të hiqet emri i Ismail Qemalit nga një institucion. Ky skandal ndodhi pikërisht kur rektori i Universitetit të Vlorës, Tanush Shaska, propozoi që emri i Ismail Qemalit t’i hiqej Universitetit të Vlorës. Propozim ky që ngjalli një reagim mjaft të ashpër si nga politika, media, intelektualët dhe publiku. 34. Pasardhësit më aktivë të Ismail Qemalit në ditët e sotme janë Darling Vlora, Nedim Vlora dhe Ariana Vlora. Ndërsa shumica e pasardhësve të tjerë kanë vdekur, kurse pjesa tjetër është në emigracion prej shumë vitesh. 35. Qamil bej Vlora (1895-1950) ishte djali dhe fëmija i fundit i Ismail Qemalit. Qamili ishte i vetmi djalë i Ismail Qemali që nuk u largua nga Shqipëria. Edhe pse nuk u mor me politikë, më 1946, pasi nuk pranoi bashkëpunimin me regjimin komunist, u arrestua me pretekstin “armë mbajtje pa leje”, pasi iu gjet një revolver, më shumë antik sesa funksional. Në burg u bë me turbekuloz dhe vdiq në moshën 55-vjeçare. 36. Ismail Vlora dhe Xhevdet Vlora ishin dy nipërit e Ismail Qemalit. Ata ishin poliglotë që punuan për bukën e gojës. Dy nipërit e Ismail Qemalit nuk pranuan të bashkëpunonin me regjimin komunist dhe në këtë mënyrë u detyruan të punonin nëpër fshatra të ndryshëm me punë krahu. 37. Ismail Qemali u martua dy herë dhe në të dy rastet me shtetase greke. Për herë të parë me një vejushë nga Konica, me të cilën nuk pati fëmijë, pasi vdiq gjatë lindjes së bashku me vajzën. Ndërsa për herë të dytë u martua në vitin 1886, me Kleoniqi Surmeli, vajza e një fisniku grek nga krahina e Edërnesë. 38. Ismail Qemali u detyrua ta rrëmbente gruan e dytë për arsye se ligjet e ndalonim martesën e një myslimani me një ortodokse. Siç shkruan në kujtimet e veta Ismail Qemali, me këshillën e vjehrrit e rrëmbeu nusen e ardhshme, ndërsa martesa u njoh zyrtarisht në 1886-n, ai ishte 23 vjeç. 39. Nga martesa e dytë Ismail Qemali pati 9 fëmijë, tre vajza dhe gjashtë djem. Vajzat quheshin Myvedet, Alije, Ylvie. Ndërsa djemtë ishin Mahmud Bej, Tahir Bej, Et’hem Bej, Xhevdet Bej, Qazim Bej dhe Qamil Bej. 40. Fjalimi i Ismail Qemalit në pasditen e 28 Nëntorit 1912, Vlorë, zgjati rreth pesë minuta. Fjalimi përmbante 450 fjalë dhe u ndërpre disa herë nga thirrjet e njerëzve që ishin mbledhur në sheshin e qytetit. Ndërprerja më e gjatë e fjalimit të Ismail Qemalit është në momentin që ai nxjerr flamurin dhe e valëvit atë në ajër dhe thotë “Rroftë Shqipëria e Lirë!”. 41. Fjalimi i Ismail Qemalit në Shpalljen e Pavarësisë u lexua i gjithi në gjuhën shqipe. Në të përmendet Shpallja e Pavarësisë, lufta e Skënderbeut, vuajtjet e shqiptarëve dhe së fundi, një lutje drejtuar Zotit që të mbrojë shqiptarët dhe Shqipërinë e Lirë. 42. Fjalia më e veçantë e fjalimit të Ismail Qemalit në Vlorë është: “Zotit të Madh,… të pranojë që këtej e tutje të jem unë dëshmori më i parë i Atdheut, ashtu siç pata nderin dhe fatin që të jem i pari ta puth e ta bëj të valëvitet i Lirë. Flamuri i ynë, n’atdhenë t’onë të lirë”. 43. Vendimi i parë i Ismail Qemalit pas firmosjes së deklaratës së Pavarësisë dhe marrjes së detyrës si kryeministër, është dërgimi i lajmit në të gjitha qarqet e vendit dhe dërgimi i telegrameve në shtetet e mëdha për njohjen e pavarësisë. 44. Ismail Qemali është djali i Mahmut bej Vlorës që disa herë u ndëshkua nga Porta e Lartë dhe i Hadije Hanëmit nga familja e njohur Alizoti e Gjirokastrës. Ismail Qemali kishte një motër dhe një vëlla më të vogël, Sulejmanin. Sulejmani vdiq gjatë internimit që iu bë familjes nga turqit në Selanik, rreth vitit 1871. 45. Kopja e dokumentit të Shpalljes së Pavarësisë, e publikuar në vitin 2007, mendohet se i përket Lef Nosit, i cili në qeverinë e parë shqiptare ishte ministër i Postë-Telegrafës. Teksti shqip i Deklaratës së Pavarësisë përbëhet vetëm prej katër rreshtash dhe janë ato ku thuhet: “Shqipëria të jetë më vete, e lirë dhe e mosvarme”. Më pas vijojnë dy rreshta në turqishten e vjetër. 46. Nga teksti dhe proklamata e Pavarësisë, nga regjimi komunist janë hequr mjaft emra nga firmëtarët e pavarësisë. Por në proklamatë janë hequr edhe disa pasazhe. 47. Kabineti i qeverisë së Vlorës përbëhej nga 10 anëtarë. Kryeministër – Ismail Qemali, Zëvendëskryeministër – Nikoll Kaçorri, Ministër i Jashtëm – Myfit Libohova, i Luftës – Mehmet Pashë Dërralla, i Drejtësisë – Petro Poga, i Arsimit – Luigj Gurakuqi, i Financave – Abdi Toptani, i Bujqësisë – Pandeli Cale, i Post Telegrafit – Lef Nosi. 48. Deri më sot nuk ekziston asnjë fotografi nga momenti i Shpalljes së Pavarësisë më 28 Nëntor të vitit 1912. Ende nuk dihen shkaqet sepse ajo foto mungon. Ndërkohë që fotografia që paraqet ngritjen e flamurit në Vlorë nga Ismail Qemali nuk i përket datës 28 Nëntor 1912, por datës 1 dhjetor 1912. 49. Shpallja e Pavarësisë së Shqipërisë nuk u njoh që më 28 Nëntor të vitit 1912 nga Evropa. Pavarësia e Shqipërisë nga shtetet evropiane u njoh vetëm në vitin 1913, gjithashtu në këtë vit u njoh edhe Ismail Qemali si kryeministër i Shqipërisë. 50. Ismail Qemali e shpalli Pavarësinë për të gjitha trevat shqiptare. Në këtë akt hyn Kosova, një pjesë e Maqedonisë, Çamëria dhe pjesa që u shkëput më vonë nga Mali i Zi.

Nevreze Frashëri Shqiptarja që në vend të pajës dërgoi një piano! 09.08.2024 - 13:51 Në shekullin e kaluar e ndoshta edhe më larg, ishte obligim që vajza që martohej të sjelltë pajë te burri. Kjo lloj dhurate përfshinte veshje solemne, qëndisje, ari, stoli, ndonjëherë edhe para. Nusja, pos bukurisë vlerësohej edhe për pajën qe sjelltë. Shpesh paja e sajë ekspozohej dhe mysafirtë me ditë të tëra kishin rast ta vlerësonin e komentonin këtë pasuri të sjellë . Këto dhurata e punëdore simbolizonin edhe pasurinë e vajzës të trashëguar nga prindërit, pas ndarjes fizike nga familja. Mirëpo, në të vërtetë kjo as përafërsisht nuk mbulonte pasurinë e cila sipas kodeve të sotme do të i takonte vajzës si pjesëtare e barabartë më vëllezërit në pasurinë familjare. Për pajën qe sjelltë nusja, në fshat e qytet flitej me javë e muaj. Një vajzë shqiptare ka shkaktuar komente rreth pajës së sajë, jo disa muaj, por disa dekada. Ishte kjo Nevreze Frashëri, e bija e poetit të famshëm Naim Frashërit e cila solli një pajë, jo të zakonshme për kohën. Rreth vitit 1890 Nevrezëja u martua me Xhafer Luarasin, si pjesë të pajës ajo solli edhe një piano. Ishte ajo kohë, kur tërë Shqipëria mund të ketë pasur 4-5 piano, kurse femra pianiste ishte gati e panjohur në këtë vend. Kjo pajë-piano, ishte befasi e madhe për atë kohë, ndaj mbeti e shënuar në gazetat e atyre viteve, por edhe në biografinë familjare të Frasherlinjëve. Naim Frashëri kishte dy vajza. Vajza e parë me emrin Nerqeze i vdesë herët, tre vjeçare, në vitin 1881. Poeti e vajton atë në vjershën “Mbi trupin e bijës sime të vdekur”. Vajza e dytë “pianistja” me emrin Nevreze i lind në Stamboll. Ajo rritet dhe edukohet me një kulturë të gjerë, fliste arabisht, frëngjishte, shqip e turqisht, udhëtonte nëpër Evropë dhe kishte dashuri për arte, sidomos – muzikë. Sado që ajo bëri bujë me pianon e sajë, duket se muzika as pianoja nuk e ndihmuan në këtë martesë të hershme. Pas tri vitesh ajo u nda nga bashkëshorti Luarasi për shkak të kundërshtimeve që kishte me zakonet e rregullat e familjes së tij, të cilat i dukeshin prapa kohës. Duket se edhe familja e Xhafer Luarasit nuk pajtohej me sjelljet dhe kulturën e natyrën e hapur të nuses, e cila ishte rritur në një familje moderne intelektualësh, për kohën. Pianistja Nevreze, tani vejushë e re, nuk dëshpërohet nga kjo ndarje. Disa vite më vonë martohet në Stamboll me Shain Kolonjën, atdhetarin veprimtarin e publicistin i cili, një kohë ishte edhe deputet i Korçës në Parlamentin Osman dhe anëtarë i Komisionit të Gjuhës të Kongresit të Manastirit. Pianoja e saj, mbeti shembull e pjesë e historisë së familjes Frashëri, por nuk dihet çfarë ndodhi me të dhe me dashurinë e pianistes për muzikën./ Albumi Akordet e Kosovës